TE K IJ K
KUNST
Lief zijn voor Oost-Europa maar
wat gebeurt er met de Spion?
CeidaeSou/uwit
Zaterdag 29 december 1990 pagin
Stones
Mick Jagger in actie tijdens het eerste van de reeks concerten
die The Rolling Stones deze zomer gaven in de Rotterdamse
Kuip. De Urban Jungle toernee was de eerste van The Stones
sinds 1984, nadat het er door onenigheid in de groep jarenlang
naar had uitgezien dat The Stones niet meer bestonden. De toer
nee sloeg allerlei records, niet in de laatste plaats financiële.
Nachtwacht beschadigd
Detail van Rembrandts Nachtwacht in het Rijksmuseum in Am
sterdam, nadat op 6 april een geestelijk gestoorde man het we
reldberoemde en onschatbare werk met een bijtend zuur had be
spoten. Snel ingrijpen van een suppoost voorkwam dat het schil
derij onherstelbaar werd beschadigd. Het werk kon na enkele
weken al weer aan het publiek getoond worden. foto: anp
Van Gogh
Tientallen bezoekers verdringen zich voor een serie schilderijen
van Vincent van Gogh, in de hoop een glimp op te vangen van de
in het Van Gogh-museum tentoongestelde werken. Op 30 maart
werd de expositie ter herinnering aan de honderd jaar eerder ge
storven schilder geopend door koningin Beatrix. De expositie,
ook in het Kröller-Müller Museum in Otterloo, trok meer dan een
miljoen bezoekers. foto: anp
Schandaal
Een schandaal in de popwereld. Het duo Milli Vanilli, hier nog
met hun prestigieuze Grammy Awards, moest die onderscheiding
weer inleveren nadat ze hadden bekend niet zelf te hebben ge
zongen op hun album 'Girl, you know it's true'. Producent Frank
Farian vond ze er wel als popsterren uitzien, maar niet goed ge
noeg zingen. Dus playbackten de twee er overal lustig op los.
Tijdens de bekendmaking van het bedrog pleitten de twee ac
teurs ervoor de Grammy's maar aan de werkelijke zangers op
het album te geven. foto: epa
Oost en West zijn geen vijanden
meer, de 'cold war' is over, het
levensgevaarlijke rood van de
'commies' is een bleek roze ge
worden en het gaat er met hulp
acties voor de Sovjetunie in Hol
landse polders en tv-studio's op
lijken dat de echte communist
een Bedreigde Diersoort is ge
worden.
De Muur in Berlijn is neer, John Le-
Carrès spion aan die Muur verleden
tijd. Checkpoint Charlie is een zinloos
stuk bewegwijzering geworden en
Hitchcocks 'Torn Curtain' is allang via
de voddenman verdwenen in de pap
voor de aanmaak van kringlooppapier
voor de eerste democratische 'Anzei-
ger' in voormalig Oost-Duitsland.
De politieke kaart van Europa is dras
tisch veranderd. Maar wat moeten we
met die stapels boeken die nog altijd
in de winkels staan over de helden en
antihelden van die Koude Oorlog? De
James Bonden, de Smiley's, de per
sonages waarmee LeCarré, Len
Deighton, Ted Allbeury, Tom Clancy,
Vladimir Volkoff, Trenhaile, Robert
Littell, noem ze maar op, hun dage
lijks brood verdienden? Kan de spion
de deur uit? Mogen die boeken bij
het Oud Vuil? Moeten al die schrijvers
nu allemaal haastig iets anders gaan
bedenken?
Omdat hij er al zo'n dertig boeken in
dat genre op heeft zitten, omdat be
gin volgend jaar zijn 'No place to
hide' (spelend in Amsterdam) in Ne
derlandse vertaling uitkomt (uitgeverij
Bzztöh) en omdat hij zeven jaar zelf
deel uitmaakte van de Britse Intelli
gence, The Old Firm, een gesprek
met de Engelse spionageschrijver Ted
Allbeury.
Stasi
Tijdens ons gesprek krijgt Ted All
beury een telefoontje. Hij wordt naar
Berlijn uitgenodigd om voor de Duitse
tv een gesprek te hebben. Onder
werp: Berlin, Spy City Stadt der
Spionen. Is er nu ai heimwee naar het
oude vertrouwde vijandbeeld van de
koude oorlog? Of wordt het de be
grafenis van het fenomeen? Allbeury
weet het nog niet. Maar als het aan
hem ligt verandert er niet eens zo
veel. ,,lk ben bezig met het plannen
van een nieuw boek", vertelt hij. „Dat
gaat over een man die voor MI6
werkte, in Oost-Duitsland een spiona-
genetwerk opgezet heeft, dat echter
door een van z'n mensen verraden
wordt, waarna hij zijn hele net in vei
ligheid moet brengen. Hij krijgt niet
genoeg geld en niet genoeg garanties
van de Engelsen en hij loopt kwaad
over naar de andere kant. Daar wordt
hij een Stasi. En dan valt de Muur".
„Er lopen op dit moment wel zo'n
honderdvijftigduizend Stasi's los
rond. En geloof me, de besten zijn al
gerecruteerd door de KGB, sommige
door de CIA. Straks hebben ze alle
maal weer werk. Mijn hoofdfiguur
loopt dus over, vraagt in ruil garanties
dat zijn mensen niet gepakt worden
en begint in omgekeerde richting te
werken. Hij weet niet precies wat,
maar hij voelt dat er iets aan het ver
anderen is. En hij zorgt voor een klei
ne verzekeringspolis: chantagemateri-
aal tegen enkele vooraanstaande
Westduitsers, tegen de KGB en tegen
de Britten. Verder kan ik het je niet
vertellen, want verder ben ik niet. Wat
ik bedoel is: spionage zal er altijd zijn.
Niet alleen tussen Oost en West, niet
alleen tijdens een Koude Oorlog. Het
zit in onze aard, denk maar aan Sam
son en Delilah, aan Mata Hari. Ze mo
gen me in Berlijn dan gaan uithoren
over Berlin, Spy City, ik geef je op
een briefje dat er meer spionage
gaande is in Wenen of in Zuidwest
Drie tenoren
Drie tenoren gaven tijdens het Wereldkampioenschap Voetbal in Italië een concert dat onmiddellijk
werd geafficheerd als 'het concert van de eeuw'. Het optreden van v.l.n.r. Luciano Pavarotti, José
Carreras en Placido Domingo werd wereldwijd op televisie uitgezonden in 69 landen. foto: ap
Ted Allbeury heeft de eerste ex-Stasi al opgevoerd in zijn nieuwe spionageroman. foto: thus ockersen
Turkije. Daarnaast is het fair om te
stellen dat mensen als Len (Deigh
ton), LeCarré en ikzelf al lang geen
simpele spionageverhalen meer
schrijven. We schrijven romans die
toevallig tegen de achtergrond van
spionage spelen. In wezen schrijven
we over menselijke relaties".
Secret Service
Ted Allbeury weet wat spionage be
treft waar Abraham de mosterd haalt.
In '39 solliciteerde hij op een ohdui-
delijke advertentie waarin iemand ge
vraagd werd die'verschillende talen
sprak voor een functie in het leger, hij
kon zich aanmelden in het achterhuis
van een onooglijk Londens kappers
zaakje en zeven jaar later verliet hij
Her Majesty's Very Secret Service in
de rang van 'lieutenant-colonel'. Hij
had informatiewerk gedaan in Addis
Abeba („een compleet immorele stad,
een paradijs voor spionnen"), hij had
tegen de Italianen gewerkt („dat was
leuk"), hij had na de oorlog in Duits
land meegeholpen met de de-nazifi-
catie. En hij had er genoeg van. „Ik
werd er gek van. Je zat voortdurend
ook privé mensen te ondervra
gen. Het was een tweede natuur ge
worden". Hij had daarna de meest
uiteenlopende banen een reclame
bureau, disc-jockey voor alleen maar
sweet music' op een piratensta-
tion tot een klap in zijn persoonlij
ke leven (het verdwijnen van zijn eer
ste vrouw en dochtertje) hem aan het
schrijven zette. Hij was toen 53. In
middels is hij 73 en heeft zo'n dertig
tal boeken gepubliceerd. Spionagero
mans hoofdzakelijk.
Len Deighton schreef over een van
z'n boeken: „Een spionage-klassieker
met alle ingrediënten die je de hele
nacht aan het lezen houden". Des-
mond Bagley zei: „Allbeury demon
streert een vakmanschap dat ik hem
benijd". De grote, witharige, ketting-
rokende schrijver zelf: „Ik verkoop
niet zoveel als Deighton of LeCarré,
maar al m'n boeken zijn nog in druk.
Al kost de pocketuitgave van mijn
eerste nu tweemaal zoveel als inder
tijd de gebonden uitgave. In de bi
bliotheken word ik anderhalf miljoen
keer geleend per jaar. Michael Caine
heeft een aantal opties op boeken en
karakters genomen, maar een film is
er nog niet van gekomen. Ik krijg net
een fax binnen dat de Engelse Inde
pendent Television interesse heeft
voor een verfilming. Ik moet blijven
schrijven als ik niet wil dat mijn vrouw
en dochters (zijn tweede echtgenote
is twintig jaar jonger. BJ) straks in
een kantine limonade moeten in
schenken".
„Ik zit niet in de miljonairsklasse van
LeCarré. Daarvoor ben ik te laat be
gonnen. Mijn handschriften gaan naar
een universiteit in Amerika, want daar
word ik als schrijver gewaardeerd.
Hier is het: je schrijft geen Literatuur,
je bent maar een Verteller. Ik kreeg
laatst een telefoontje uit de Verenigde
Staten van een student die op mijn
werk wilde promoveren. Of het klopte
dat ik Duitse politici haatte? Ik begrijp
niet hoe hij er aan kwam, want ik heb
bij mijn weten nog nooit zoiets neer
geschreven. Maar ik moet zeggen dat
ik Kohl wel als een erg zware olifant
door de politiek zie stampen. Een
Helmut Schmidt had misschien het
zelfde gedaan, het had er alleen wat
aaqdiger uitgezien".
Rolls Royce
Bovenin z'n huis in Kent, met zicht op
de plaatselijke wijngaarden, heeft All
beury een kamer voor zichzelf inge
richt die je zo als de werkplaats van
een professionele spion zou kunnen
bestempelen. Een indrukwekkende
set radio's en scanners, waarmee hij
niet alleen de politie, telefoonge
sprekken uit cellen, maar ook de uit
zendingen van Iraqi radio kan ontvan
gen. Buiten staat een Rolls Royce van
een wat ouder bouwjaar voor de
deur. Wil die blijven rijden, moet 'spy-
writer' Ted Allbeury dan echt niet
nieuwe wegen inslaan? Tenslotte is
het terrein van handeling zich de laat
ste jaren al aan het verplaatsen ge
weest. In Martin Cruz Smiths 'Gorki
Park' was het corruptie in plaats van
spionage en werd een Russische poli
tieman de held. John LeCarré verzet
te met zijn verfilmde 'Russia
house' de bakens ook mét de poli
tiek. Is het niet de hoogste tijd voor
een rondje Irak, of een ommetje Chi
na? Allbeury: „China interesseert me
niet zo, dat is me te ver weg. Ik ben
thuis in Europa. Amerika, daar kom ik
ook niet aan. Dat is het terrein van de
Amerikaanse thrillerschrijvers. En dat
zijn de allerbesten. Maar laat de Brit
ten nu maar spionage-romans schrij
ven. En daarin ben ik nooit zo'n K
de-Oorlogfanaat geweest. Ik wil li
zien dat mensen overal hetzelfde
Spionnen waar dan ook zitten in
zelfde business. Ik ben MI6, kom
rug uit Berlijn in Londen en hoor .i,
dan eerst bij 'Facilities' te mei
Daar zeggen ze: „Moet je nou ech
tijd in dat Kempinski slapen? D k d
toch wel iets goedkopers in Ber »in(
En waarom al die taxi's? Is er gee ieli
Bahn meer? Op hetzelfde mon D
staat mijn arme Russische collegi he
zijn bazen in Moskou: Waarom z ,e
altijd in dat Connaught hotel? |r-
hebben toch een huis in Hampste ^r
En z'n vrouw thuis zegt: Weet je k d
zij van Polanski een nieuwe was
chine heeft gekocht? Daar moe
toch wat aan doen. Hij is maar I
tein en jij bent majoor!".
Gestapo
„Het gaat mij om de 'gewoonl
van spionage. Dat geval van
vrouw die bij mij komt in Duitslani
de capitulatie. Ze komt pleiten i
haar kleinzoon. Hij was voor de i
log bij de Kripo (recherche)
daarna bij de Gestapo gekome'n
had in Bergen Belsen iets uitgevo
Maar dat vrouwtje had het over
goeie jongen, een fantastische v
voor z'n kinderen, die niemand k\*
zou doen. Op dat moment realise
me dat dat mijn grootmoeder is
daar zit. Dezelfde hoed-met-vo
veertje, de kersen erop, de voile
de valse 'tas de beauté'. En ik dl
hoe het zou zijn geweest als wi
oorlog hadden verloren. Ik
gens in Newcastle een lezing voor
personeel van boekhandel V
Smith. Ik vërtel ze over mijn trai
in een hotel in Derbyshire, in die
een geval van 'high security'. S C
daar een klein dik dametje op uw
zegt: 'Ik herinner me je wel, jij was Bei
rotzak die altijd drie klontjes suiki it V
z'n koffie moest'. Werk van de gr iaa
ste geheimhouding, maar door iroe
klontjes suiker word je herinnerd ron
„Tijdens het de-nazificatieprogra l ze
in '44/'45 kregen we hele boekwf
met namen van mensen 'die we nl
ten oppakken. Soms wel honderd|
dag. Die gingen naar een kamp. r
sommigen zaten daar al twee
zonder een proces te hebben gel
Daar ben ik over gaan klagen,
er kunnen ook onschuldigen bij zit
Het probleem was dat er geen r
ters waren. Te veel rechters wi
joodse Amerikanen en de Duit
protesteerden omdat die nooit oi
vooroordeeld konden zijn. Toen ik
hoorde ben ik eigen maatstaven
aanleggen. Waren onze arrestante
'32, '33 of '34 al bij de partij, dan
gen ze voor de bijl. Waren ze lid
worden in '38 of later omdat ze
derwijzer waren en zich bij het
moesten aansluiten of zoiets,
maakte ik een 'deal' met ze: Je I
gaan, maar je zorgt ervoor da
weet waar je bent. Als je 'm sm
laat ik je echt arresteren".
Bij Allbeury is de spion dan wel
dood, maar hij is een ander ge\
den. Hij lijkt in de verste verten
meer op James Bond. En hij mist
de ideële scholing van andere 5
genoten. Hij is getaand en verwe
gepokt en gemazeld door die
school van het leven. Zoals Allb
zelf. Eén ding is wel een opvalli
verandering voor de grijze, vrien<
ke Engelsman. Behalve in die zei
tien andere talen, gaan z'n bof
voor het eerst in Oost-Europa
schijnen. Het eerste briefje kwam
een Poolse uitgeverij die door
darnosc is opgezet. Allbeury:
lief briefje. Ze hadden een twef
hands exemplaar van een boek
op de vlooienmarkt van GdalD
gekocht. Of ze het mochten uitge
Ze hadden het al vertaald".
BERT JANS
'gr
Muur
Hoe hoog de muur ook was tussen Oost- en West-Berlijn, hij was niet hoog genoeg voor het
spektakel The Wall, dat in juli in Berlijn gehouden werd. Dus werd er alsnog een uit grote blo
bestaande muur gebouwd in het niemandsland tussen de (toen nog) twee Duitslanden. De
brengst van het door prominente popmusici uitgevoerde spektakel ging naar een goed doel.
