„De jeugd moet steedsminder
hebben van misdaad en drugs"
TE K IJ K BINNENLAND
Grote onzekerheid bij jonge asielzoekers
Zaterdag 29 december 1990 pagina
DE OPGEWEKTE STRIJD VAN AAD KOSTO
Zeventien jaar lang
hield hij als Tweede-
Kamerlid voor de
PvdA de vinger aan
de pols van het
justitiebeleid. Sinds
november vorig jaar
bepaalt hij zelf mede
de hartslag. Dat was
wel even wennen
natuurlijk. Maar
inmiddels voelt de
bijna 53-jarige
staatssecretaris van
justitie Aad Kosto
zich als een vis in het
water. Hij geniet
zichtbaar van z'n
werk, hoewel tussen
de opgewekt
aaneengeregen
zinnen ook wel eens
woorden als
'frustrerend' en
'ellendig'
voorkomen. Niet zo
vreemd als je
dagelijks wordt
geconfronteerd met
taaie problemen
rond criminaliteit en
asielzoekers. „Maar
moedeloos ben ik
niet, hoor. Dat mag
ik trouwens niet
worden ook, want ik
zit nu juist in dit vak
om moedeloosheid
tegen te gaan en
oplossingen voor
problemen te
zoeken".
Ziehier! Een hoopvol teken! Aad Kos
to roept het met enigszins theatrale
stem uit. Nu en dan is in zijn spreek
trant nog iets terug te vinden van de
dominee die hij ooit had zullen wor
den maar nooit werd.
Als doopsgezinde jongeling studeerde
hij eind jaren vijftig theologie. Toen hij
echter na zijn kandidaatsexamen tot
de Conclusie kwam dat een leven op
en rond de kansel niets voor hem zou
zijn, schakelde hij over op een rech
tenstudie, waarmee hij de basis legde
voor zijn politieke carrière.
Het hoopvolle teken waar Kosto op
doelt is de uitkomst van een onder
zoek van het ministerie van justitie
naar criminelegedragingen onder
jongeren van twaalf tot achttien jaar.
„De misdaad in z'n algemeenheid
neemt al nauwelijks -meer toe, maar
kijk eens: de criminaliteit onder jon
geren vertoont zelfs al enige tijd een
dalende lijn. Tussen 1982 en 1989 is
het aantal geregistreerde criminele
handelingen van jongeren met negen
tien procent afgenomen!", deelt de
staatssecretaris opgetogen mee. „En
uit een ander onderzoek blijkt dat cri
minaliteit onder de huidige opgroei
ende jeugd helemaal 'uit' begint te
raken. Voor drugsgebruik geldt dat
ook. De tegenwoordige jeugd van
dertien, veertien jaar vindt dat ouder
wets en slecht".
Kosto ziet deze gegevens als een ex
tra stimulans om onverdroten door te
gaan met maatregelen die de crimina
liteit de kop in moeten drukken. „Een
belangrijke pijler in dat geheel is uit
breiding van controle en toezicht op
straat, in flatcomplexen en in het
openbaar vervoer".
„Maar", voegt de bewindsman er na
drukkelijk aan toe „het is ook van
groot belang dat de overheid een
prompte reactie vertoont op crimineel
gedrag. Wie betrapt wordt op een de
lict moet onmiddellijk gecorrigeerd
worden. Zo iemand moet je niet laten
lopen of maanden later pas bestraf
fen. Daarvoor is dus ook meer perso
neel bij politie en justitie nodig".
„Ook over de straffen zelf zijn we de
laatste jaren anders gaan denken.
Gebleken is bijvoorbeeld dat alterna
tieve straffen in zeer veel gevallen een
heilzame werking hebben. Als iemand
wegens diefstal of vandalisme een
aantal uren in een bejaardentehuis of
bij de plantsoenendienst moet wer
ken, al is het maar een week, dan
komt dat vaak hard aan. Vooral bij
jongeren; die zie je na zo'n werkstraf
doorgaans niet meer bij de politie te
rug. Ik ben erg enthousiast over alter
natieve straffen, niet alleen vanwege
het effect op de dader, maar ook om
dat je daarmee celruimte spaart voor
de harde misdadigers. De laatste ja
ren zijn de straffen voor zware mis
drijven behoorlijk omhoog gegaan.
Wie nu nog zegt dat Nederland een
mild strafklimaat heeft, vertelt een fa
beltje Echt waar, er worden tegen
woordig flinke tikken uitgedeeld!".
Zonden
De veel voorkomende misdaad, zoals
inbraak, diefstal, straatroof en vanda
lisme, staat bij de burgers al jaren
zeer hoog op de top-tien van ergernis
en ongenoegen. Het politieke ant
woord daarop heeft echter lang op
zich laten wachten. Kosto: „Ik geef
toe dat de overheid daarin te kort is
geschoten. Op initiatief van de VVD is
begin jaren tachtig de commissie-
Roethof in het leven geroepen. Die
heeft een advies opgesteld over de
aanpak van wat we toen nog 'kleine
criminaliteit' noemden. Vervolgens
kondigde in 1985 het tweede kabinet-
Lubbers een groot aantal maatrege
len aan in het beleidsplan 'Samenle
ving en criminaliteit'. Met de uitwer
king daarvan zijn we nu nog steeds
bezig. We lopen inderdaad wat achter
de ontwikkelingen aan".
- Hoe kijkt u nu aan tegen het feit dat
uw partij de stijgende Criminaliteit
lange tijd heeft veronachtzaamd?
Heeft de PvdA zich niet te veel blind-
gestaard op de filosofie dat de mis
daad vanzelf zou verminderen als ie
dereen werk zou hebben en een goe
de woning en een sociaal-cultureel
werker in de buurt?
„Wacht even! Op zichzelf waren dat
goeie uitgangspunten. Maar het pro
bleem is dat die medicijnen nooit vol
ledig aan de maatschappij zijn toege
diend".
- In PvdA-kringen bestond in de jaren
zeventig toch ook een sterke neiging
om de criminaliteit te bagatelliseren?
Zo van: 'het loopt zo'n vaart niet' of
'criminelen zijn zielig want die hebben
een slechte jeugd gehad' of 'het is
onzin om een extra blik agenten open
te trekken'?
„Ach, je moet de zonden der vaderen
niet bezoeken aan de kinderen tot in
het derde en vierde geslacht. De
PvdA is wat dat betreft danig veran
derd en ik ook. Hier zit de Aad Kosto
van de jaren negentig en niet de Aad
Kosto van de jaren zeventig. Ik blijf
erbij dat het zojuist genoemde recept
tegen criminaliteit meer werkgele
genheid, meer goede woningen en
een goede begeleiding van men
sen op zichzelf prima is, maar dat
je er niet mee kunt volstaan. Er zijn
inderdaad ook andere dingen nodig".
Onuitroeibaar
- Bepaalde vormen van criminaliteit
lijken bijna onuitroeibaar te zijn, zoals
het voetbalvandalisme en de delicten
die gepleegd worden door junks.
Maakt u dat niet af en toe moede
loos?
„Het zijn buitengewoon frustrerende
verschijnselen, maar moedeloos word
ik er niet van hoor. De misdaad zal
nooit helemaal uit te bannen zijn,
maar ik blijf de hoop houden dat
wangedrag een flink eind terug te
dringen is. Neem nou het voetbalvan
dalisme. Op dat gebied hebben we
nog lang niet alles uitgeprobeerd. Ik
geloof in pasjesregelingen en ik ben
van mening dat je geen legers Mobie
le Eenheid bij de stadions moet pos
teren omdat dat juist een provoceren
de werking heeft".
„Maar er is nóg iets, iets dat ik bijna
niet durf te zeggen. Ik heb het ver
moeden dat voetbalvandalisme een
tijdverschijnsel is dat op den duur
- door wat voor oorzaken dan
ook vanzelf minder wordt. Ik zei
net al dat de meeste aankomende
jongeren niets meer moeten hebben
van geweld en crimineel gedrag. Dat
is al een aanwijzing. Er zijn in het ver
leden wel meer verschijnselen ge
weest waarvan we nu zeggen: he,
daar hoor je tegenwoordig eigenlijk
niks meer over".
„Junks vormen inderdaad een zeer
groot probleem, hoewel ook op dat
terrein een kentering waarneembaar
is. Maar voorlopig veroorzaakt het
drugsgebruik nog een heleboel ellen
de. Er zijn mensen die zeggen 'laat ze
toch verplicht afkicken', maar de er
varing heeft uitgewezen dat dat geen
zin heeft als de verslaafde niet gemo
tiveerd is. We moeten natuurlijk wel
proberen hen een motivatie te ver
schaffen. Drang uitoefenen is goed,
maar dwang is nutteloos".
„Hèt is ook heel frustrerend dat we
de drugs niet goed uit de gevangenis
sen kunnen bannen. Junks die vast
zitten weten op alle mogelijke manie
ren aan hun spul te komen. De inven
tiviteit van de mensen is verbijste
rend! Maar ja, je kunt een gevangenis
of huis van bewaring nu eenmaal niet
volledig waterdicht maken. Begrijp
me goed: dit is geen defaitisme, hoor.
We mogen ons daar absoluut niet bij
neerleggen. Met strenge en regelma
tige controles kunnen we toch heel
wat bereiken, daar ben ik van over
tuigd".
Asielzoeker
Een aanzienlijk onderdeel van Kosto's
portefeuille bestaat uit het vreemde
lingenbeleid. Een ondankbaar onder
werp omdat de verantwoordelijke
bewindspersoon veelvuldig bloot
staat aan kritiek. Vooral de PvdA en
de kleine linkse fracties hebben de
afgelopen tien jaar menigmaal de vin
ger geheven tegen het asielbeleid van
de voormalige staatssecretarissen
Korte-Van Hemel en Elberta Haars,
daarbij voortdurend hamerend op
een ruimhartige benadering.
De ironie wil nu dat Aad Kosto, door
nood gedreven, een strenger beleid
voert dan al zijn voorgangers. „En
toch", zegt Kosto met een mengeling
van verwondering en voldoening, „lig
ik in de Tweede Kamer niet zwaar on
der vuur".
„Dat komt doordat de tijden dras
tisch zijn veranderd. In 1980 meldden
zich maar 1330 asielzoekers aan onze
grenzen. Dit jaar hebben we er al
twintigduizend binnengekregen! Bo
vendien is het aantal buitenlanders
dat om economische redenen naar
Nederland komt enorm toegenomen:
mensen die in hun eigen land in ar
moede leven hopen hier een beter
bestaan te "kunnen opbouwen. Heel
begrijpelijk, maar we kunnen nu een
maal alleen iemand officieel als vluch
teling erkennen als hij of zij in eigen
land wegens politieke overtuiging, ras
of geloof wordt vervolgd. Economi
sche asielzoekers horen hier dus niet
thuis, hoe ellendig hun toestand ook
vaak is".
„Dit alles dwingt ons dus tot vrij in-
grijpende maatregelen. Die enorme
golf asielzoekers van de laatste tijd
verstopt en vertraagt de procedure,
terwijl m'n ambtenaren nu al als
beesten werken om de vele duizen
den oude dossiers te behandelen. Bo
vendien veroorzaakt dié aanwas een
nijpend tekort aan tijdelijke opvang
ruimte. Denk maar aan de proble
men die we deze zomer hebben ge
had over die vakantieparken. Huis
vesting blijft hard nodig, want hoe
flinterdun het verhaal van een asiel
zoeker ook is, je kunt zo iemand niet
onmiddellijk weer het land uit zwie
pen. ledereen moet een eerlijke kans
hebben, hoewel ik vind dat er wel een
snellere schifting moet plaatsvinden
tussen degenen die geen schijn van
kans maken en de mensen die wèl
met een aannemelijk verhaal komen".
Snelle selectie
„Deze zomer heb ik die snelle selectie
we dat zelf want je moet toch de
avond doorkomen".
Piet Zweers is directeur van Valentijn,
dat tot afgelopen zomer een internaat
was van het Bijzonder Jeugdwerk.
Het moest echter als zodanig worden
gesloten. Zweers zocht nieuwe moge
lijkheden en vond die na een rondreis
langs opvangcentra voor asielzoe
kers. Hij werd getroffen door de om
standigheden waaronder kinderen
zonder ouders daar moeten leven. Hij
klopte aan bij het ministerie van wvc
en vroeg of minderjarige asielzoekers
opgevangen konden worden in Valen
tijn, waar ze voorbereid kunnen wor
den op plaatsing in een opvanggezin.
Les in de Nederlandse taal neemt
daarbij een belangrijke plaats in.
Volgens Zweers weten de kinderen
meestal niet waar ze aan begonnen
zijn. „Een Iraans broertje en zusje
waren nog maar net hier binnen toen
ze ijskoud vroegen of ze even hun
moeder mochten bellen dat ze veilig
waren aangekomen. Die kinderen
hebben er geen geen idee van hoe
ver ze van huis zitten. Een ander
voorbeeld: een jongen uit Somalië
kwam in Brussel uit het vliegveld
stappen. Hij schrok zich wild toen hij
zag dat iedereen blank was. Thuis
had hij misschien een of twee blanken
gezien. Dat is dan een echte cultuur
schok voor zo'n jongen".
Zweers zegt in het begin geschokt te
zijn geweest door de verhalen die hij
van de gevluchte kinderen te horen
kreeg. „Dan word je bijna niet goed.
Ze zijn geslagen met een zweep, hun
ouders zijn spoorloos verdwenen, een
oudere broer is voor hun ogen ge
marteld of gedood. Je kunt je dat bij
na niet indenken".
Het regime in Valentijn is strak: om
zeven uur opstaan en ontbijten, van
acht tot negen uur corvee en dan
naar school, 's Avonds is er weer
corvee en dan tijd voor ontspanning.
Om tien uur gaat het licht uit. „Deze
kinderen hebben behoefte aan duide
lijkheid. Dat eisen ze van je".
Hij begrijpt ook wel waarom. „Ze zijn
hun hele leven bedonderd dus waar
om zouden ze mij dan ineens blinde
lings vertrouwen. Het is gevaarlijk om
met onze westerse begrippen hun ge
drag te verklaren. Daarvoor zijn de
cultuurverschillen vaak veel te groot.
Als ze iets aan mij vragen en ik zeg
'daar moet ik goedkeuring voor heb
ben van het ministerie' dan zeggen
ze: bel de minister dan. En dat menen
ze, want in hun corrupte vaderland
was het waarschijnlijk heel gewoon
dat je autoriteiten zo benadert, dat je
wat regelt door met geld te zwaaien.
Als ik dat niet wil dan zijn ze boos. Ze
snappen dat gewoon niet".
Onderlinge conflicten in de vier groe
pen waarin de kinderen zijn onderge
bracht, zijn tot op heden zelden geës
caleerd. „We hebben wel een keer
een grote fout gemaakt door Soma-
liërs tegen Etiopiërs te laten voetbal
len. Dat was net zo fanatiek als Ne-
derland-Duitsland. En na afloop hoog
oplopende conflicten in de kantine".
„Maar als het echt uit de hand loopt,
heeft dat vaak een andere reden. Als
ze het idee krijgen dat er niet genoeg
moeite wordt gedaan om een opvang
gezin te vinden, dan kan dat tot frus i-
traties leiden. Zo erg dat er wel eert
een stoel door de ruit gaat. Dan kom I
die opgekropte woede, die vaak ui I
het vaderland is meegenomen, er ii
één keer uit".
„Die kinderen hebben ook zovee S
meegemaakt. Ze hopen hier rust e
geborgenheid te vinden, een warn Hi
nestje. Maar ze worden onzeker at p£
ze merken dat het vinden van een op m
vanggezin lang gaat duren. Ze voeler sc
zich dan van het kastje naar de muu
gestuurd".
Zweers signaleert nog een ander pro
bleem: zo'n twintig van de zeventii
bewoners van Valentijn zijn naar hij
vermoedt te oud. In principe is Valen
tijn bedoeld voor kinderen tot en mei
zestien, maar Zweers is ervan over
tuigd dat oudere kinderen een valse
leeftijd opgeven. „Ze weten dat ze bi
de douane meer kans maken zals ze
zeggen dat ze zestien zijn. Kinderen
worden in Nederland zelden direct te
ruggestuurd. En wij kunnen die leeftij
den niet controleren. Ik kan zelf we
aan die jongens zien of ze vijftien ol I
twintig zijn, maar je kunt niets bewi) I
zen want ze hebben geen papieren". I
Om de stroom van te 'oude' kinderen f
in te dammen, is Zweers momenteel E
in gesprek met het ministerie. „Er
moet iets gebeuren want ze passen t
niet in onze programma's. Ze hebben
weinig interesse in scholing en ont- Pi
trekken zich daar ook aan. Maar zi
daardoor vragen ze wel extra aan- re
dacht en die kunnen wij niet geven oi
Daar zijn we niet voor". ti
IES VAN RU pi
Zonder ouders, zonder geld, zonder
papieren. Elk jaar komen er zo hon
derden kinderen in Nederland aan.
Op Schiphol, in de haven van Rotter
dam, of ze stappen zomaar ergens
midden in het land uit de trein. Ze ko
men onder meer uit Somalië, Eritrea
en Iran. Ze zijn vijftien of zestien jaar,
maar soms pas tien.
De Staat der Nederlanden vangt deze
jonge vluchtelingen op, in afwachting
van hun asielaanvraag en mogelijke
verlening van de vluchtelingenstatus.
In opvangcentrum Valentijn un Nuns
peet verblijven zo'n zeventig minder
jarige asielzoekers; tussen hoop en
vrees want ook in Nederland is hun
toekomst onzeker.
„Het is geweldig met deze kinderen
te werken, maar ze zuigen'je als het
ware helemaal leeg", vertelt groeps
leider Sjaak Fijnenberg. „Vooral als
ze hier wat langer zijn en je beter le
ren kennen, komen ze met hun verha
len op de proppen over de vreselijke
dingen die ze hebben meegemaakt en
dan blijkt dat ze daardoor vaak psy
chische problemen hebben. Ze vra
gen veel aandacht, maar die kunnen
we ze niet voldoende geven. Want het
is belachelijk met hoe weinig geld we
hier moeten rondkomen. We krijgen
van de overheid minder dan de helft
van wat er voor kinderen in een ge
woon jeugdinternaat wordt neerge
teld. En daar moet alles van worden
betaald. Wil je wat extra voor die kin
deren doen, dan betaal je dat uit ei
gen zak. Geld voor het huren van een
videootje is er niet. Nou, dan betalen
In Nunspeet verblijven jonge kinderen die in hun eentje naar ons land zijn ge
komen. Hopend hier in een pleeggezin te worden opgenomen.
FOTO: PERS UNIE
Aad Kosto
heeft het
vermoeden
dat voetbal I
vandalisme
een tijd-
verschijnse
is dat op
den duur
door vu
voor
oorzaken
dan ook -
vanzelf
minder
bij wijze van experiment laten toepas
sen. Wie duidelijk om louter economi
sche redenen hierheen kwam vaak
ging het dan om Oosteuropeanen
werd te verstaan gegeven dat het in
dienen van een asielaanvraag zinloos
zou zijn. Sommigen, die desondanks
volhardden, werden in bewaring ge
steld in afwachting van uitzetting".
„Die methode had succes: er waren
aardig wat mensen die eigener bewe
ging rechtsomkeer maakten en het
aantal Oosteuropeanen dat zich hier
meldde nam zienderogen af. Het ach
ter slot en grendel zetten van asiel
zoekers is inmiddels door enkele
rechterlijke uitspraken verboden.
Maar er staat nu wel een wijziging van
de Vreemdelingenwet op stapel, die
elke asielzoeker verplicht zich te allen
tijde op een bepaald adres voor de
vreemdelingenpolitie beschikbaar te
houden. Wie daar niet aan voldoet,
loopt de kans alsnog te worden vast-
- Het is de vraag of de politie een ver
dwenen asielzoeker nog te pakken
krijgt. Zo iemand kan toch gewoon
verdwijnen in de illegaliteit?
„Tja, dat risico zit er in. Er lopen nu
naar schatting al zeker zestigduizend
illegale vreemdelingen in Nederland
rond, nergens voor verzekerd en uit
gebuit door werkgevers en huiseige
naren. Allemaal mensen die niet via
normale grensposten ons land zijn
binnengekomen of die na een afge
wezen asielverzoek opeens waren
verdwenen. Helaas ben ik niet bij
machte om dat probleem een-twee-
drie op te lossen. Veel politiekorpsen
kampen met personeelstekorten en
vaak zegt men wel wat beters te doen
te hebben dan illegalen op te spo
ren".
„Ik blijf er wel voortdurend op hame
ren, tegen iedereen die het maar ho
ren wil, dat het ontzettend belangrijk
is arme landen zoveel mogelijk te hel
pen met voedselhulp en ontwikke
lingshulp ter plekke. De acties voor
de Russen, die nu overal in West-Eu
ropa worden gehouden, zijn daar een
mooi voorbeeld van. Daarmee kunnen
we hopelijk voorkomen dat vele dui
zenden Russen na het van kracht
worden van de Emigratiewet in hun
land als economisch vluchteling hun
„Alleen als het om heel moeilijke
slissingen en' schrijnende gevallet
gaat. Dan wil ik zelf de knoop door
hakken. Soms gaat het daarbij on
kinderen. Dat zie je trouwens steed
vaker gebeuren: minderjarigen die
hun eentje uit een ver land op Schipl
hol aankomen. Die zijn dan in veel ge
vallen zogenaamd onder geleide va
een volwassene in het vliegtuig ge
stapt. Op Schiphol maakt zo'n bege
leider zich dan uit de voeten of h
zegt: 'Dat kind hoort helemaal niet b
mij'. Dit jaar hebben we al vijfhon
derdvijftig alleenstaande minderjarigi
asielzoekers ontvangen. Die kinderer
kun je natuurlijk moeilijk terugsturen
In Nunspeet hebben we inmiddels
apart opvangcentrum voor ze, Hui»
Valentijn, waar ze ook onderwijs krij I
gen. Op den duur komen ze dan ho
pelijk in een pleeggezin terecht"
DICK VAN RIETSCHOTS I
