Afrika staat voor
een nieuwe ramp
EEN SCHREEUW OM HULP
D
H
-
A
m frika staat voor een nieuwe ramp:
M help. Die noodkreet ontvingen Ne-
derlandse hulporganisaties de vorige
i^H^^iweek per telex van wanhopige Britse
ontwikkelingswerkers. In de hoorn van Afrika (Somalië, Etiopië, Su
dan), maar nu ook opnieuw in de Sahel, in Malawi; Mocambique en
Liberia dreigen miljoenen en miljoenen mensen aan ondervoeding te
sterven. Droogte, burgeroorlogen, dictators die een wanbeleid voeren,
de snel om zich heen grijpende virusziekte aids, brengen de bevolking
van een heel continent in nood. De samenwerkende hulporganisaties
willen begin januari een grote Afrika-actie houden. Het succes hangt
- helaas - af van de medewerking van de media. Daar wordt nu,
nog zo kort na de actie Help Rusland de winter door', gepraat over
de vraag of er wel sprake is van een 'calamiteit'.
Jacques Willemse kent Afrika. Hij zat
begin dit jaar onder meer met de ker
kelijke organisaties en de strijdende
partijen in Etiopië aan tafel om de
voedselhulp door de vuurlinies te krij
gen. Hij kent de achtergronden van de
burgeroorlogen in Sudan, Etiopië, Li
beria en Somalia. „Militaire dictaturen
hongeren Afrika uit. Zij lossen conflic
ten met geweld op. In Sudan zouden
christenen tegen de islamieten, het
Noorden tegen het Zuiden, vechten,
maar de werkelijkheid is veel ingewik
kelder".
radities
Zuid-Sudan is het grote gebied geweest
waar de Arabische wereld in de negen
tiende eeuw zijn slaven vandaan haal
de. Dat heeft de relaties tussen de Ara
bische bevolking en het zwarte zuiden
ernstig verstoord. Een andere oorzaak
voor de conflicten ligt in het feit dat
de Britse kolonisatie zich op het Noor
den richtte. Bij de onafhankelijkheid
in het begin van de jaren zestig was er
in Zuid-Sudan nauwelijks onderwijs,
geen infrastructuur; het Noorden had
dat wel. De economische macht ligt
dan ook geheel in het Noorden en al
les wordt vandaaruit geregeld. In het
Zuiden vatten ze dat op als een kolo
nisatie. Zo ontstond er een afschei
dingsoorlog die in 1974 is beslecht met
een vredesverdrag in Addis Abeba,
maar dat heeft de problemen niet op
gelost. Jacques Willemse: „Als je in
het Zuiden, in Juba, komt zie je dat
direct: de banken zijn in handen van
het Noorden, het enige schip dat over
de Nijl vaart is eigendom van een
noordelijke transportmaatschappij.
Deze economische overheersing is be
langrijker dan de religieuze kwestie.
De religie in Zuid-Sudan is een dun
vernisje over de bestaande traditionele
stamculturen of hët nu christelijk of
islamitisch is".
ten belang bij heeft, maar we kijken
toe hoe dictators Afrika uitmoorden.
Een hypocriete houding. Je hoort mij
niets vriendelijks over Saddam Hu-
sayn zeggen, maar in zijn rederingen
'meten met twee maten' en 'de Pale
stijnse kwestie' zit natuurlijk een
grond van waarheid".
V
roogte
Sudan wordt nu behalve door de bur
geroorlog ook getroffen door droogte
in het centrale deel van het land, waar
het meeste graan wordt geproduceerd.
De regen is geconcentreerd op een
steeds smallere gordel, een natuurver
schijnsel. Het uitblijven van die regen
heeft onmiddellijke effecten. Willem
se: „In andere landen niet, want daar
kunnen ze terugvallen op voorraden,
er kan toch ook nog geproduceerd
worden en bovendien is er geld om
het een en ander te importeren. Door
een samenloop van omstandigheden,
waarbij de' natuur vaak de laatste
druppel is, is nu ook Sudan terugge
vallen van een zelfvoorzienend tot een
afhankelijk land. Een combinatie van
factoren trekt Afrikaanse landen in
een neerwaartse spiraal: de schulden
crisis, een slechte infrastructuur, wan
beleid van de regering en conflicten
die een land uitmergelen. De burger
oorlog verjaagt de boeren van hun
land: zij gaan geen land bewerken dat
vol ligt met mijnen. Oorlog, droogte,
wanbeleid zórgen voor honger".
Hij was in Juba, de hoofdstad van
Zuid-Sudan, een gebied van twintig
vierkante kilometer in handen is van
de regeringstroepen, maar is omsin
geld door het Zuidsudanese verzet. Dit
gied wordt wordt al sinds 1988 door
de lucht bevoorraad, de enige manier
om er te komen. Er zitten 650.000
mensen, onder wie een kwart miljoen
vluchtelingen. Voor die tijd stond er
op elke vierkante meter iets te groeien.
Willemse: „Als er geen oorlog was,
zouden dë mensen met de seizoenen
meetrekken. Droogte is er natuurlijk
altijd al, maar de vorming van staten
heeft de boel ontregeld. De mensen
kunnen niet meer onbelemmerd naar
vruchtbaardere gebieden gaan om te
zaaien".
Ook de nomaden van Somalia trokken
met de seizoenen mee tot diep in Ke
nya, totdat het land met Etiopië in
aanvaring kwam, het land werd volge-
gooid met mijnen en waterbronnen
werden vergiftigd. De nomaden zitten
nu opgesloten in een gebied dat welis
waar zes keer zo groot is als Neder-
ongjaar
Vorig jaar hebben de samenwerkende
hulporganisaties een hulpactie voor
Afrika gehouden, met name voor Etio
pië. Vier miljoen mensen werden met
de hongerdood bedreigd. De interna
tionale humanitaire organisaties heb
ben bijtijds voldoende voedsel ter
plekke kunnen krijgen om zo'n massa
le sterfte te voorkomen. Ook is voor
komen dat de mensen naar honger
kampen zijn vertrokken. De organisa
ties hebben voor gigantische transport
problemen gestaan. Het kost driehon
derd dollar om een ton graan van Port
Sudan naar de provincie Tigray in
Etiopië te brengen. Willemse: „We
hebben een doorbraak bereikt in de
patstelling tussen de Etiopische rege
ring en de bevrijdingsbeweging. De
drie grote kerken in Etiopië hebben ge
probeerd de strijdende partijen te win
nen voor het standpunt de voedsel
hulp dwars door de linies heen te laten
rijden. Dat is gelukt". Willemse was
zelf betrokken bij de onderhandelin
gen tussen de kerken en de regering.
Dat akkoord houdt nog steeds stand.
Er is nu 90.000 ton graan vervoerd:
„Dat geeft toch weer hoop: de strijden
de partijen hebben zich aan de afspra
ken gehouden. We moesten weliswaar
onderhandelen over elke liter brand
stof. maar zo zijn er toch honderddui
zend mensenlevens gered". In Etiopië
is de strijd weer aangewakkerd. Voed
selhulp lost het oorlogsprobleem niet
op. Het verzet is steviger geworden, de
regering steeds zwakker, maar die pro
beert nu met steun van misschien
Amerika harder terug te slaan. Wil
lemse: „Er is een nieuwe acteur ver
schenen: Israël. Het rampzaligste wat
er nu kan gebeuren is steun van Ame
rika. Dan begint de hele cyclus weer
opnieuw".
oop
Ondanks alle wanhopige problemen,
waarvan overbevolking en aids nog
onbesproken zijn gebleven, hoopt Jac
ques Willemse op een gunstige wen
ding. Afrika is volgens hem niet verlo
ren zolang de donoren hun handen
maar niet van dit continent aftrekken
en de aandacht van Europa niet wordt
weggezogen door Oost-Europa: „Er
komt nog een lange en moeilijke pe
riode. Respect voor mensenrechten,
daar draait het om. Of je nu Somaliër,
Nederlander of Chinees bent, je wilt
bij een demonstratie niet overhoop
worden geschoten. En wij mogen ons
ermee bemoeien. Je geeft een land
geen financiële steun wanneer je weet
dat het er wapens voor koopt. Zo grijp
je dus in. Inmenging in binnenlandse
aangelegenheid zeggen sommigen,
neo-kolonialisme. Onzin, binnenland
se aangelegenheden zijn er niet in een
wereld die als een dorp is georgani
seerd. Wij zijn met elkaar verstren
geld: als wij hier onze landbouwsubsi
dies niet verlagen heeft dat gevolgen
voor een boer in Zaire, die zijn pro-
dukten dan niet kwijt kan".
De landelijke actie vanaf 6 januari
moet de Afrikanen de miljoenen geven
die zij broodnodig hebben. Willemse:
„Ik geloof in het gezond verstand van
het Nederlandse publiek. Argwaan
omtrent de achtergronden van de hon
ger is terecht. Maar ik schat ook het
vermogen tot mededogen van de Ne
derlanders heel hoog in. Het is duide
lijk dat een boer in Tigray zijn lot niet
in eigen hand heeft. Mededogen. Maar
er is ook de frustratie omdat het on
danks alle hulp niet beter gaat. Als je
me in het hart kijkt dan denk ik ook
vaak: waar doen we het voor? Het ant
woord is heel simpel: als we het niet
doen sterven er nog meer mensen".
MARSCHA VAN NOESEL
Droogte, burgeroorlogen, dictators die e<
land, maar toch veel te klein is. Want
een kameel heeft twintig hectare nodig
om zich te voeden en in zo'n schraal
gebied heeft een kleine veehouderij al
enorme oppervlakten nodig. In het
oosten van het land herbergt Sudan
nog 600.000 vluchtelingen uit Eritrea,
maar ook zij waren in gelukkiger tij
den. in zaai- en oogstseizoenen, ge
woon migratie-landarbeiders. Eritrea
heeft wat voedsel betreft nooit in het
eigen onderhoud kunnen voorzien
vanwege de slechte klimatologische
omstandigheden. Door de oorlog zijn
de mensen die vroeger twee keer per
jaar in Sudan gingen werken daar nu
opgesloten.
Clans
Somalia valt uit elkaar door een dicta
toriaal regime dat ten koste van alles
in het zadel wil blijven door onder
meer verschillende bevolkingsgroepen
wanbeleid voeren, de snel om zich heen
tegen elkaar op te zetten. Het grootste
deel van Noord- en West-Somalia is in
handen van de Somalische verzetsbe
weging die haar wortels vindt in een
van de clans van het land. Willemse
was in juli dit jaar nog bij ontwikke
lingsprojecten in Somalia. Hij ziet het
land langzaam afglijden tot een diepte
punt: „Er is wel één taal, één cultuur,
maar er zijn van oudsher familiegroe
pen, clans. De grootste clan in het
Noorden kan het niet vinden met de
president en zo is er een strijd ont
staan. In het verleden werd een strijd
gevoerd volgens traditionele regels.
Het leven van een man is honderd ka
melen waard, dat van een vrouw vijf
tig. Als de ene clan iemand vermoordt
uit de andere clan, dan wordt dat met
kamelen afgekocht. Het overleven van
de clan in de woestijn is belangrijker
dan het individu. Als je te zwak bent
om de groep te dienen, ben je ook af
geschreven. Op die regels is nu een
'wetenschappelijk socialisme' losgela
ten met sterke communistische trekjes
■ijpende virusziekte aids, brengen de bevt
en dat verdraagt elkaar niet. De tradi
tionele leefwijze van de Somaliërs
botst met de ideeën van de dictatuur
en dat leidt tot oorlog; tegen de presi
dent en tussen clans onderling".
De oorlog heeft de basis gelegd voor
de honger. Somalia is voor zijn voed
sel afhankelijk van het Zuiden, want
in het Noorden zijn twee van de drie
regens niet gevallen. Willemse: „In het
Zuiden zijn twee rivieren en de vallei
en zijn zeer vruchtbaar. Maar als je de
rijst niet naar het Noorden kunt krij
gen omdat de weg wordt versperd, dan
krijg je de problemen. Bovendien zijn
de prijzen verzesvoudigd, alleen al
omdat de vervoerders enorme risico's
moeten nemen. Mensen die van ka-
melehuiden en geitemelk moeten le
ven, hebben geen spaarcenten die ze
kunnen inzetten om de ineens zo hoge
prijzen te kunnen opvangen. Zo ver
armt de bevolking steeds meer".
De crisis in de Golf is voor de Somali
sche regering als een 'godsgeschenk'
gekomen, zegt Willemse. Somalia en
iing van een heel continent in nood.
ook Etiopië hebben eerst op het ver
keerde paard gewed, maar nu staan de
dictators achter de Amerikaanse lijn.
Zo kunnen zij miljoenen uit Saudi-
Arabië verwachten, waarvoor ze wa
pens kunnen kopen. Willemse: „In
geen van die landen wordt overigens
'enthousiast' oorlog gevoerd. Ik had
eens een discussie met een comman
dant van het Sudanese verzet over
voedselvoorziening. Ons probleem is
altijd: wie voed je, alleen de civiele
slachtoffers of ook de strijdende partij
en. De man zei het heel helder: hij die
een geweer heeft, heeft geen honger.'
Willemse kijkt met verbazing naar wat
er gaande is rond de Golfcrisis. „We
zien wat er in Tchad is gebeurd, we
weten hoe in Liberia een volk wordt
geknecht. Maar Liberia is niet belang
rijk. Er is dan ook niemand die zegt:
'Dat kan zo niet'. Maar Irak valt Ku-
wayt binnen en we staan gelijk op
onze achterste benen. We geven voed-
selgarantie aan een land waar het Wes
