'Met Crooswijk
had ik een vermogen
kunnen verdienen'
Kerstmis
19 9 0
Ton van Duinhoven
opereert in de luwte
De Bühne; sommige acteurs kunnen er
geen afscheid van nemen en blijven tot
hun laatste ademtocht voorstellingen ge
ven. Sterven als het ware in het harnas. Ko van Dijk was daarvan een
mooi voorbeeld en de onverslijtbare Mary Dresselhuys lijkt hard op
weg diens voorbeeld te volgen. Maar er zijn ook acteurs die na een
leven vol optredens, bewust of onbewust, de anonimiteit opzoeken.
Wat is er bijvoorbeeld geworden van Ton van Duinhoven, de man
die ontelbare rollen vertolkte en zich in stukken van Shakespeare en
Pinter net zo gemakkelijk thuisvoelt als in de huid van meneer Jamin
of in de onvergetelijke rol van Feyenoord-suppoost Crooswijk? Van
Duinhoven opereert al een paar jaar in de luwte. De Amsterdammer,
van wie Van Kooten en De Bie nog kneepjes van het vak hebben
geleerd, houdt zich af en toe met 'kruimelwerk' onledig, maar is uit
het zicht van het publiek verdwenen. Een bewuste keuze?
Ton van
Duinhoven
mag hel dan
rustiger
aandoen, hij is
niet verloren
voor het
theater.
FOTOS
DIJKSTR.I
Wijzend op de vele boeken, foto's en
paperassen in zijn kamen „Ik sta voor
de gruwelijke plicht te saneren. Dat
durl ik niet, noem het een soort
schroom. Ik ben benauwd voor terug
gaan in de tijd. Want alles wat ik te
genkom, heeft te.maken met dingen
die gebeurd zijn, met werk en fases in
mijn leven. En dat soort gedachten zet
ik gauw van me af. Ik ben iemand die
uitgaat van de situatie waarin hij zich
op dat moment bevindt".
Gezeten op een hoge stoel - waaraan
de bezoeker overigens geen symboli
sche waarde moet toekennen - rijgt
Ton van Duinhoven lange zinnen aan
een, waarin acteren, z'n leven aan het
toneel, de zelfgekozen stilte en z'n kijk
op de vaderlandse theater- en televi
siewereld centraal staan. Het kostte
nogal wat moeite hem voor dit ge
sprek over te halen, want die stilte
houdt ook het mijden van interviews
in. In zijn woning aan de Prinsen
gracht in Amsterdam, waar hij al jaren
met Ina van Faassen woont, legt hij
nog eens uit waarom hij zoveel reserve
toonde door de telefoon.
„In feite heb ik mij teruggetrokken.
Dus kan ik niet praten vanuit een
werksituatie. Als er figuren bij me aan
kloppen met vragen als 'wat vindt u
van het leven?' word ik meteen
schichtig en ook kwaad. 'Lazer op,
man', denk ik dan, 'moet je dat aan
mij vragen?'. Er was een periode in
mijn leven dat ik door het werk ineens
een bekende Nederlander werd. Het
betekende dat je krankzinnige uitnodi
gingen en verzoeken kreeg. Je werd
overal in betrokken. Ook toen al heb
ik daar nauwelijks gehoor aan gege
ven. Je bent door zo'n status toch niet
ineens een beter of wijzer mens? Dat
is nu allemaal verleden tijd. Het is ook
lekker om maar gewoon je gang te
gaan en het doet me weinig of ze me
nu wel of niet herkennen".
H
adimassa
De periode waar Ton van Duinhoven
op doelt beslaat het eind van de jaren
zestig en de jaren zeventig, toen hij in
VARA's satirische programma Hadi-
massa prachtige, ongeëvenaarde rollen
speelde, zoals leider van een Chinese
handelsdelegatie, de robot, keizer Hi-
rohito en los daarvan Feyenoord-sup
poost Crooswijk. In het boek '100 jaar
amusement in Nederland' spreekt Jac
ques Klöters in lyrische bewoordingen
over Ton van Duinhoven. „Hij zette
briljante typetjes neer en stal de
show". Geen kinderachtig compli
ment, hoewel dat laatste wat overtrok
ken is omdat Ton Lensink, Kees van
Kooten en Wim de Bie nauwelijks
voor hem onderdeden.
„Ja, die kleine rollen, daar heb ik
blijkbaar iets mee. Dat ging en gaat
me goed af. Ik had ook het geluk dat
ik kon samenwerken met Dimitri
Frenkel Frank, die veel voor me heeft
geschreven. Van Dimitri heb ik veel
geleerd, zoals het vinden van een in
gang in een onderwerp. Je kunt wel
een mooi item hebben maar hoe breng
je dat op een satirische manier tot le
ven? Dat vereist een bepaalde tech
niek".
„Ik kwam soms met ideeën die er vol
komen naast zaten. Dimitri, maar ook
Kees en Wim maakten me daarop at
tent. Óf er was geen ingang te vinden
of het idee was op zichzelf al satirisch,
waardoor het zich niet meer leende
voor satire. Nee, daar moest ik het
niet van hebben, wel van het doen en
aanvoelen van een rol. Niet zozeer in
overdrijven, maar het op een zodanige
manier doen, dat het net naast de
nuchtere werkelijkheid lag waardoor
het een bepaalde spanning kreeg; iets
raars en tegelijkertijd iets herkenbaars.
Je moet geen malle fratsen uithalen;
mensen zijn immers op zich al raar ge
noeg".
„Die is me vele jaren blijven achter
volgen. Overal waar ik kwam werd de
zelfde vraag gesteld: 'Kunt u niet
Crooswijk spelen?' Ik had met een pet
achter in mijn auto heel Nederland
kunnen veroveren, een vermogen.kun
nen verdienen. Ik heb die rol nog drie
keer op het scherm gedaan, toen heb
ik er een punt achter gezet".
„Er was in die tijd een gigantische
controverse tussen Ajax en Feyenoord.
Een actualiteitenrubriek belde me op
met de vraag of ik daar niet een leuk
stukje van kon fabriceren. Nu moet je
weten dat ik een half jaar eerder sa
men met Bert Haanstra in de Kuip
was toen Ajax met 5-1 de gevreesde
vijand versloeg. Toen we het stadion
uitliepen, komt een schlemielige sup
poost met een grote pet op naar ons
toe en zegt in onvervalst Rotterdams:
'Meneer van Duinhoven gefeliciteerd.
Ik schaamt me eigen dat ik Feye
noord-suppoost ben. Kom allemaal
door dat klere-bestuur, dat beleid'. Wij
heel huichelachtig: 'Volgende keer zijn
jullie aan de beurt', maar we gingen
stervend van het lachen de Kuip uit.
En toen een half jaar later die actuali
teitenrubriek me belde, wist ik me die
suppoost weer te herinneren, zette een
band aan en knalde hem er meteen
uit. 't Ging zomaar. Maar Crooswijk,
Hadimassa, meneer Jamin, da's alle
maal zo lang geleden en ik heb je net
gezegd dat ik niet graag terugkijk.
Planten schieten uit de grond en gaan
ook weer dood".
Koot en B ie
- Toch is er we! een link met het heden
te leggen want Van Kooten en De Bie
borduren in feite voort op wat ze toen
in Hadimassa - en daarvoor als Cli
chémannetjes - deden.
„Keek op de Week sla ik nooit over.
Ik kijk er met veel genoegen naar en ik
heb veel respect voor Wim de Bie en
Kees van Kooten. Ook voor de wijze
waarop ze personen en dingen tot le
ven brengen. En het is ongelooflijk ar
beidsintensief wat die twee doen. Ik
geef het je te doen om elke week twin
tig minuten te vullen op de manier
waarop zij dat doen. Daar komt heel
veel voor kijken".
„Ik had laatst Wim nog aan de lijn.
Hadimassa kwam daarbij ter sprake.
Wim zei dat Kees en hij sindsdien
veel hebben bijgeleerd. Ook van mij
hebben ze het nodige opgestoken. Ik
was immers een geschoold acteur met
een satirische eigenschap in mijn ach
terhoofd, die echter op het toneel
meestal niet aan de orde komt omdat
het materiaal niet voorhanden is".
- Waarom die bewust gezochte wind
stilte?
„Toneeltournees zijn knap arbeidsin
tensief. Ik heb het vijfendertig jaar ge
daan en drie jaar geleden besloot ik
een jaar over te slaan. Dat zijn er nu
inmiddels drie geworden. Ik vind het
wel lekker zo, het gaat me steeds meer
bevallen. Misschien ben ik in beginsel
wel lui. Als ik irröet werken, ga ik er
keihard tegenaan, ben ik streng voor
mezelf"Als ik niet hoef te werken, ben
ik een lapzwans".
„Wat in de loop der jaren steeds
zwaarder ging wegen, was het gesode
mieter om een stuk te vinden. Dat
zoeken ernaar is een crime. Er zijn
ontzettend veel mensen die op datzelf
de vinkentouw zitten en de wereld af
stropen naar goed materiaal. Daar
komt nog bij dat ik een uitgesproken
smaak heb en zeer selectief ben. Een
stuk moet aan bepaalde eisen voldoen,
wil ik behoorlijk kunnen fungeren. Bo
vendien stuitte ik steeds weer op din
gen die ik al gedaan heb en daar had
ik dus absoluut geen zin in. Dit vak is
ook om wijzer van te worden, om
nieuwe dingen bij jezelf aan te boren".
„Denk nu niet dat ik helemaal niets
doe. Ik krijg geregeld aanbiedingen,
zoals het maken van filmpjes voor wa
terschappen of het departement van
ruimtelijke ordening. Maar die berei
ken geen groot publiek. De bedoeling
is dat ik de doorgaans zware kost
speelser maak. De manuscripten die ik
onder ogen krijg staan vaak bol van de
moeilijke woorden en uitdrukkingen.
Als het thema bijvoorbeeld 'water en
vervuiling' is, probeer ik dat aan
schouwelijk te maken, op een begrijpe
lijke manier bij de mensen thuis te
brengen. Dan begin ik het item met de
onvrijwillige buiteling van mijn hond
die in de gracht belandde en twee da
gen later diarree kreeg omdat die
gracht zo smerig is. Of ik vertel het
verhaal van de boottocht die Ina en ik
op het IJsselmeer maakten, waarbij ik
met m'n hand een tijdlang in het wa
ter zat en me rot schrok toen ik die
weer op het droge haalde. Hij was na
melijk helemaal bruin en zat vol met
spikkels. 'Jezus, godsammebeware. die
valt er direct af, roep ik tegen Ina.
Dat soort momenten, daar moet je
zo'n filmpje mee beginnen".
„Toen ik mijn toneelactiviteiten stil-
legde was het mijn bedoeling iets voor
de tv te gaan doen. Nederlands drama,
een continue produktie. Maar daar
heb ik een schrijver voor nodig. Ik heb
er heel wat benaderd, er zijn zelfs
groepjes mee bezig geweest, ideeën
zijn uitgewisseld, maar het resultaat
was telkens niet bevredigend. In de
geest van 'wel aardig'. In 'wel aardig'
heb ik dus geen enkele zin. Ik wil iets
waar ik met plezier m'n tanden inzet
en waarbij ik de illusie mag koesteren
dat dit materiaal er op het ogenblik in
Nederland niet is. Dat vraagt een be
paalde geestigheid, intelligentie,
scherpte en originaliteit".
- En die is ver te zoeken in het huidige
aanbod?
„Weet ik niet. Je hoort wel eens men
sen beweren dat er knullig geacteerd
wordt. Ik wil het niet hebben over Me
disch Centrum West en dat soort se
ries. In de eerste plaats zie ik ze niet
en in de tweede plaats vind ik het niet
fatsoenlijk om te katten op mensen
die vreselijk hun best doen. Wel ken
ik genoeg collega's die het goed zou
den kunnen op het scherm. Al zeg ik
het zelf,v dat kan ik ook, ik heb dat
duizend keer laten zien".
„Goede scenaristen en dramaturgen
zijn schaars; daar hebben we in Neder
land altijd problemen mee gehad. Bij
de film is dat de laatste tijd een beetje
beter geworden, maar in de kunst is
dat niet in de eerste plaats onze uit
drukkingsvorm. Schilderen, dat kun
nen we, en plotseling weet dat klom
penvolk ook goed te dansen, maar
goede scenaristen? Ik zie ze niet. 'Zeg
'ns Aaa' is een produkt dat er best we
zen mag; het wordt zelfs in het buiten
land uitgezonden. Maar is dat dan de
top? Nou ja, dat is echt niet voldoen
de".
- Veel van de rollen die u in uw lange
theaterleven heeft gespeeld waren geen
aimabele karakters, zoals de pooier in
The Homecoming' van Pinter. Genie
ten slechterikken de voorkeur?
„Slechte mensen spelen is leuk. Je
mag ongestraft op het toneel dingen
doen die je in het normale leven niet
in je hoofd zou halen. Maar slecht en
slecht is twee. Een weerzinwekkend
type, een fielt spelen, dat is helemaal
niet leuk. Ik heb mannen geportret
teerd die ik voor geen goud zou willen
zijn. Wat ook leuk is, is dom. Dom en
gewichtig, zoals een Crooswijk. De ko
ning op de vierkante centimeter".
Oomber
Ton van Duinhoven mag dan in zijn
leven heel wat mensen aan het lachen
hebben gekregen, tijdens dit gesprek
wekt hij bepaald niet de indruk dat hij
privé ook een lolbroek is. Integendeel,
hij komt over als een wat norse, in
zichzelf gekeerde man, die weinig op
heeft met de buitenwereld.
„In mijn persoonlijke leven ben ik een
somber, sceptisch en nuchter iemand,
die er helemaal geen behoefte aan
heeft om mensen aan het lachen te
maken. Ik ben zeker geen komediant.
Ik kan wel enigszins geestig zijn, maar
ben daar absoluut niet op uit. Mijn
vrouw en ik hebben een bloedhekel
aan acteurs die zo vreselijk doorspelen
in het dagelijkse leven om zodoende
aandacht te trekken. Een soort be
roepsdeformatie, een behoefte om
zichzelf te projecteren".
- In uw boek 'Dat ben ik, geloof ik,
zelf laat u een taxichauffeur zeggen:
..Dat zou niks voor me wezen, dat to
neelspelen, want ik ken niet liegen".
„De man in de straat heeft niet het
idee dat acteren met kunst te maken
heeft. Ook bepaalde kunstenaars vin
den het een soort bastaardkunst om
op te zeggen wat een ander heeft ge
schreven. Alsof het alleen opzeggen
is
Dan feller: „Als het om buitenlandse
acteurs gaat, Gielgud of zo, dan is het
ineens prachtig, te gek. En als Isaac
Stem noten speelt die anderen hebben
opgeschreven gelden er kennelijk weer
andere maatstaven. Omdat de moei
lijkheidsfactor van een viool - je
moet zo'n ding toch maar onder je kin
hangen - hoger ligt. Want lopen, zit
ten, staan en praten kunnen we alle
maal. Veel mensen hebben er geen
idee van wat er in ons vak allemaal bij
komt kijken".
- Is het schijn of is het daadwerkelijk
zo dat de belangstelling voor het thea
ter achteruit holt?
„Dat is lang niet overal het geval. De
theaterwereld is anders geregeld. Er
zijn minder grote gezelschappen, er
heeft een decentralisatie plaatsgevon
den. Er zijn veel eilandjes in het land,
aparte groepjes die beweren dat zij de
beste zijn en dingen kunnen die ande
ren niet voor elkaar krijgen. Daar zou
toch eindelijk eens de bezem doorheen
moeten. Om tot betere resultaten te
komen dient er een pool van uitste
kende acteurs te komen, die gewoon
nergens bij betrokken zijn en niet
vastzitten aan een gezelschap. Een
pool waar je vrijelijk uit kunt putten.
Je zou het niveau wel omhoog kunnen
krijgen".
„Er is altijd wel een zwak plekje in de
cast waarvoor je eigenlijk een beter ie
mand zou moeten hebben, maar die
zit bij een ander gezelschap of het kost
te veel geld. Zoals met zoveel dingen
is het ook in dit metier vaak een kwes
tie van geld. Veel acteurs moeten bui
ten het budget om worden aangetrok
ken. En toneelscholen maar nieuwe
mensen spuien die aan de bak willen,
maar niet bij een bestaand gezelschap
terecht kunnen".
„Het is triest dat ik zelf niet kan
schrijven. Ik kan wel een man tevoor
schijn halen, verhalen bewerken, ver
talen, maar eigen werelden scheppen,
schrijven Ik heb daarover wel eens
met beeldhouwers zoals Verk
Nick Jonk gesproken. Over hij
zei ik dan: 'Dat staat er maar I
brons en over honderd jaar is
nog. Je kunt het aanraken. M
doen is zo vluchtig'.
'Wat een onzin,' kreeg ik dan ti
'Wat jullie doen blijft toch in
pen hangen'. Ik weer: 'Een zek<
als het tenminste mooi en g
weest, maar dan gaat het vi
weer: 'Wat dacht je wat met on,
den gebeurt? Wat jij doet zou
ook graag doen'. Je spiegelt j
aan mensen die dingen kunnei
niet kunt. Maar wat je wel ku
ja, dat kun je dan toevallig".
Otoppen
Ton van Duinhoven mag het d
tiger aandoen, hij is niet verlori
het theater. Er zijn wel perid
weest waarin hij echt overwogi
te stoppen. Zoals de keer toen
van Dijk op vakantie in Italii
kwam en hem toevertrouwde:
me niet voorstellen dat ik ooit
het toneel zal staan". Hij lach'
herinnering. „Ko keek me aa
hij door de ratten gebeten w<
vond het verschrikkelijk wat il
Of de keren dat hij met Ina
tweede woning in Frankrijk 1
lange gesprekken voerde in c
van 'wat heeft het allemaal
steld?'. Maar dan kreeg hij on
lijk tegengas, zo van: 'jij mag h
niet klagen'.
Van Duinhoven: „Ik heb het
mijn zin. Ina speelt zich het
rus met 'Arsenicum en ouc
- zo'n honderd voorstelling
jaar - maar ik mis het toneel i
neemt niet weg dat als er een
stuk komt en ze me een aantrt
rol aanbieden ik zeker geen 'r
zeggen. Zo ga ik volgend jaar
en Boete' van Dostojevski doé
weder dienende. Hierin wo'
interessant thema aangesnedet
menschen, Untermenschen, h
om een zogenaamd waardel
mand dood te slaan, 'n Nietsi
tige stelling".
En tenslotte over het vak: „H
blijft een aantrekkelijke gedacl
arrogant ook, om deel uit te
van een proces waardoor mens
nadenken over en zich bewust
van iets."
HENK WA'
