Nederlander aan basis
van Italiaans genre
fteidwQowuvnt
Wonster van Frankenstein is niet
mg en erg lief bij De Voorziening
bt e avonden zijn lang en don-
he ;r, zo rond de kerst. De goeie
?eI d dus voor een gezinsvoor-
filing. Kerst, Anton Pieck en
ickens grenzen direct aan el-
aar en liggen erg voor de
,n^and. Het was dus een uitste-
:nd idee van Noordelijk The-
er De Voorziening om een
torstelling met doctor Fran-
de instein en zijn gedrocht te
aken
Verrukkelijke tekenfilm
naar Andersens sprookje
Geen Zappa-school in Los Angeles
Martinus Nijhoff Prijs voor
Zweedse vertaler Per Holmer
'SCHILDERS VAN VENETIE' IN RIJKSMUSEUM
Hollandse
eesters
uit Amerika
M'
Kerst op
z n Engels
>ac;uNST/RTV
vKIIDAG 21 DECEMBER 1990 PAGINA 13
ki Nalatenschap barones
irengt 1,52 miljoen op
■gig'
,eMSTERDAM De nalatenschap van wij-
i barones Harinxma thoe Slooten-Scheidi-
bestaande uit meubelen en kunstvoor-
irpen heeft gisteren op een veiling bij
iristie's Amsterdam 1,52 miljoen gulden
jebracht. Het hoogste bedrag werd neer-
teld voor een achterglasschildering van
118de eeuwse kunstenaar Zeuner. Een Ne-
irlandse particulier kocht dit 'Gezicht op
Binnen-Amstel met de Munt' voor
2.700 gulden, aldus een mededeling van
-t veilingshuis. De meubelen en kunst-
orwerpen zijn afkomstig uit de 18de
uwse Gelderse buitenplaats De Menthen-
rg in Arnhem. Van de 364 kavels is don-
•rdag ruim 81 procent verkocht. Het me
nded van de kavels werd volgens Chris-
gekocht door Nederlanders.
Kunstroof
in New York
NEW YORK Uit
een kunstgalerie in
New York zijn giste
ren twee schilderij
en met een geza
menlijke waarde
van bijna anderhalf
miljoen dollar gesto
len Dit heeft de po
litie van de Ameri
kaanse miljoenen
stad bekendge
maakt. Het gaat om
twee moderne wer
ken, 'Sales Girls'
van David Salle, en
'The Eye is the First
Circle' van Lee
Krasner.
LOS ANGELES Tegendraads, weer
barstig en principieel als altijd heeft (an
ti )rockster Frank Zappa laten weten niet
bijster enthousiast te zijn over het idee
een school naar hem te vernoemen. De
eenvoudige reden die Zappa opgeeft is
de slechte staatwaarin het onderwijs
verkeert in de Verenigde Staten.
De directie van de Valley Union High School
kwam met 132 namen op de proppen voor een
in 1995 nieuw te openen school ten noorden
van Los Angeles, waaronder die van de muzi
kant/performer. Zappa studeerde zelf in 1958
af op deze school. „Gezien de miserabele staat
van het onderwijs kunnen ze de school beter
naar Ronald Reagan vernoemen", was het com-
FOTO: TvR mentaar van Zappa.
jaardag viert, wordt vanavond (Radio 4
20.02 uur) in een vier uur durend programma
geportretteerd. Volgens de NOS gaat het om
een 'geïllustreerd' gesprek van presentator Vin
cent van Engelen met samensteller Co de
Kloet, Zappa-fan en persoonlijke vriend van de
muzikant. De 'illustraties' zijn interviews met
Zappa, die onlangs bij hem thuis werden ge
maakt en een selectie van opnamen die nooit
eerder op plaat zijn verschenen. De program
mamakers maakten zelf een keuze uit het im
mense archief van Zappa en het archief van Co
de Kloet. Er is een gesprek tussen Frank en de
Tsjechische president Havel, een Zappa-fan en
verder vertelt de componist over de muziek-
censuur in Amerika, haalt hij herinneringen op
aan zijn ontmoeting met de vorige maand over
leden dirigent Leonard Bernstein en praat hij
over de Golf-crisis.
DEN HAAG De Martinus Nijhoff Prijs 1991 voor vertalingen
van Nederlandse literatuur is toegekend aan de Zweed Per Hol
mer Aan de prijs is een bedrag verbonden van 15.000 gulden
Dit heeft het bestuur van het Prins Bernhard Fonds bekendge
maakt. Holmer (39) werkt als schrijver-vertaler in Stockholm.
Hij vertaalde onder meer werk van Henk Bernlef (Hersen
schimmen en Publiek geheim), Hugo Claus (De verwondering.
Een zachte vernieling). Adriaan van Dis (Een barbaar in China),
Oek de Jong (Cirkel in het gras) en Monika van Paemel (De
vermaledijde vaders). De jury acht Holmers werk van grote
waarde voor de Nederlandse literatuur. In de jury hadden Loes
Visser, Sjaak Commandeur, Peter Kaaij, Hans van Pinxteren.
Piet Schrijvers en Maarten Steenmeijer zitting. Holmer krijgt de
prijs eind januari uitgereikt. Tegelijkertijd wordt de prijs voor
vertalingen in het Nederlands uitgereikt. Die werd al eerder
toegekend aan Gerard Koolschijn voor vertalingen van de klas
siek Griekse literatuur.
[XPOSITIES
AMSTERDAM Als
opening van de manifes
tatie 'Amsterdam-Vene-
tië' is onder de titel
'Schilders van Venetië'
t/m 10 maart in het
Rijksmuseum in Amster
dam een tentoonstelling
j te zien van Venetiaanse
stadsgezichten uit de
achttiende eeuw.
vee1
ïloflDe grondlegger van het Ve-
'an'j netiaanse stadsgezicht was
iels! verrassend genoeg niet een
;|Jn-: van de drie grote Italiaanse
1S V meesters in het genre Ca-
naletto, Guardi en Bellotto
j maar de Amersfoortse schil-
|der Caspar van Wittel. De
naam Caspar Witte zal de
meeste Nederlanders even
min iets zeggen als de naam
van diens Amersfoortse leer
meester Matthias Withoos.
Matthias Withoos (ca. 1627-
il703) was een van de eerste
Hollandse schilders die zich
specialiseerde in het panora
mische stadsgezicht het
oudste type stadsgezicht in de
I Nederlanden. In 1648 reisde
Withoos naar Rome, waar hij
ongeveer vijf jaar verbleef en
onder meer voor kardinaal
Leopoldo de Medici schilder
de In 1653 keerde de Wit
hoos naar Amerfoort terug.
Eén van zijn in Nederland
bekendste werken is het 'Ge
zicht op Amersfoort', nu te
zien in het Rijksmuseum, dat
ook een kleiner Amersfoorts
stadsgezicht van hem heeft,
dat nu hangt temidden van
de Venetiaanse meesters.
Caspar van Wittel
Withoos is vooral van belang
als leermeester van Caspar
van Wittel (1653-1736). Van
Wittel, eveneens in Amers
foort geboren, kreeg zijn op
leiding van de Amersfoortse
portretschilder Thomas van
Veenendael, waarna 'hij zes
jaar werkte voor Matthias
Withoos, met wie hij in 1672
naar Hoorn vertrok. In het
najaar van 1674 dook Van
Wittel echter in Rome op,
waar hij zich vestigde als to
pografisch tekenaar en schil
der.
Van Wittel was al zeer jong
bedreven in het tekenen van
panoramische composities in
een nauwkeurig lineair per
spectief, een techniek die hij
bij Withoos moet hebben op
gedaan Maar deze speciali
teit combineerde Van Wittel
met het tekenen en schilde
ren van architectuur op korte
afstand, zoals dat sinds het
midden van de zeventiende
eeuw door sommige schilders
in Rome en de Nederlanden
werd beoefend. En het was
deze combinatie waarmee de
Amersfoorter het topogra
fisch verantwoorde stadsge
zicht dat in diezelfde tijd
in Italië de naam 'veduta'
kreeg tot een zelfstandig
en bovendien geliefd schil
dersgenre maakte.
Officiële erkenning voor zijn
vernieuwende werk kreeg
Van Wittel echter pas met
zijn benoeming tot lid van de
Accademia di San Luca, toen
hij al bijna 60 jaar oud was.
Van Wittel is, met onderbre
king van enkele jaren in Na
pels, zijn hele verdere leven
in Rome gebleven, tot aan
zijn dood in 1736. Wel heeft
hij enkele malen het noorden
van Italië bezocht en daarbij
Venetië aangedaan, getuige
enkele uitgewerkte tekenin
gen naar het leven en een
groot aantal daarop gebaseer
de veduten van de Molo en
de Bacirio di San Marco.
Canaletto
Van Wittels werk is van gro
te invloed geweest op de vor
ming als 'venduta'-schilder
van Canaletto een van de
drie onbetwiste Venetiaanse
meesters in het genre als
topografisch schilder, al was
het maar omdat met name de
toeristen hem om dezelfde
onderwerpen vroegen als
Van Wittel eerder had ge
schilderd. In het overzicht in
het Rijksmuseum zijn twee
grote gezichten op Venetië
van Caspar van Wittel opge
nomen en is goed te zien dat
Canaletto dezelfde onderwer
pen even nauwekeurig en
overzichtelijk benaderde.
Daarnaast heeft Canaletto
vermoedelijk aan het werk
van Van Wittel een aantal
compositieschema's ontleend,
alsmede de kunstgrepen om
die te verwezenlijken, zoals
het combineren van verschil
lende gezichten tot één com
positie 'naar het leven'.
Het standpunt van de schil
der in Van Wittels schilderij
en is meestal vrij hoog, vol
gens een klassiek Hollands
recept dat hij van zijn leer
meester Withoos had geleerd.
Opmerkelijk zijn Van Wittels
kleuren. Voor zijn olieverf
schilderijen op doek koos hij
namelijk niet voor de verza
digde tinten die in de zeven
tiende eeuw gebruikelijk wa
ren, maar zocht hij naar koe
le, heldere nuances die nauw
aansloten bij de lichte tinten
van de temperaverf van zijn
gouaches op perkament.
Van Wittel bracht de verf
zeer dun op, waardoor vaak
doorschijnende effecten ont
staan, een schildertrant die
ook in de kleinere topografi
sche doeken van Canaletto
wordt aangetroffen. Opmer
kelijk is de geringe rol van
schaduwpartijen in zijn schil
derijen, en ook die lichte be
nadering zou later door Ca
naletto worden gevolgd.
Het belangrijkste onder
scheid met zijn Venetiaanse
vakbroeders ligt echter in
Van Wittels tastbare weerga
ve van de waterpartijen, hun
beweeglijke spiegelingen en
wisselende lichtweerkaatsin-
gen, een effect dat door geen
andere schilder is nagevolgd.
Venetianen
De drie grote Venetiaanse
venduta-schilders waren zo
als gezegd Canaletto, Guardi
en Bellotto. Van de circa 50,
meest grote tot zeer grote
schilderijen zijn er maar
liefst twaalf van de hand van
Canaletto, die van zijn tijdge
noten de onbetwiste leider
was. Zijn schilderijen zijn
van een ongelofelijke detail
lering, zonder dat hij ook
maar een moment in star ge
priegel of statische steriliteit
vervalt.
Canaletto's stadspanorama's
bieden een schat aan archi
tectonische informatie, maar
zijn daarnaast zonder uitzon
dering bevolkt met een enor
me verscheidenheid aan han
delende figuren. Een bijzon
der effect is de theatrale be
lichting, waarmee Canaletto
naar believen bijzondere
plaatsen, architectonische de
tails of menselijke bewegin
gen accentueert, waardoor
zijn doeken zo vol drama zit
ten dat de bezoeker uren mee
zoet kan zin om alle details
in zich op te nemen.
Naast het werk van Canalet
to, Guardi, Bellotto, Withoos
en Van Wittel is in de 'Schil
ders van Venetië' werk te
zien van hun tijdgenoten Mi-
chele M^rieschi, Luca Carle-
varijs, Marco Ricci, Alessan-
dro Salucci, Viviano Codazzi,
en van de Nederlanders Jan
van der Heyden, Gerrit Ber-
ckheyde en Jacob de Heusch.
GODERT VAN COLMJON
Baccino di San Marco' van Caspar van Wittel.
FOTO: RIJKSMUSEUM
Voorziening: Frankenstein of het
r iheim van Smrntwskl van Hugo
itthijsen. Regie: Pol Dehert en
»ert de Jager. Decor en licht: Niek
1 ortekaas. Kostuums: Catherine
ers lykens en Luc Debacker. Compo-
I ie8: Wouter de Koning. Op 20 de-
II mber in de Leidse Schouwburg.
dit monster van Fran-
fnstein zorgt zeker niet voor
het bederven van kerstge
dachtes in het gezin. Hij is bij
zonder vriendelijk en uiterst
vergevingsgezind. Victor
Frankenstein maakte hem,
met een handigheid die uit
zonderlijk is voor doctores in
de kunstgeschiedenis. Victor
leerde het vak uit het boek
van zijn oudoom Zoltan.
Knecht Kneut zorgde voor de
hersens, maar in plaats van de
culinaire kop van baboesjka
Simons snelde hij dat van de
pianist Janosj. Het monster is
behalve een goedkope arbeids
kracht ook zeer muzikaal.
Janosj werd vermoord door de
vier ingezetenen van het dorp,
die hem daarmee uiteindelijk
en dienst bewezen: in zijn vol
gende leven kan Janosj de
dingen doen 'die hij als 79-jari-
ge met goed fatsoen niet kon
maken, zoals naar Parijs met
Raisa. Alles komt dus goed, en
de onthulling van het geheim
van Smrntwsk is niet zo ramp
zalig als de betrokkenen wel
dachten.
De voorstelling heeft twee ij-
zersterke punten, het decor en
de belichting van Niek Korte-
kaas. Het centrumpje van
Smrntwsk wordt aangeduid
door een mooie hamburger
tent, de bouwval van het kas
teel is zowel van binnen als
van buiten niet minder fraai
gestileerd. Op het kerkhof
ploepen de grafstenen uit de
grond.
De kwaliteit van de vormge
ving haalt de rest van de •voor
stelling niet. Niet dat die
slecht was, maar tekst en regie
vermijden extremen en on
danks aardige vondsten blijft
het geheel wat vriendelijk en
vlak. Victor is geen gevaarlij
ke geleerde, meer een kunste
naar a la Dali. Kneut rooft een
hoofd, is gebocheld en lui,
maar nooit angstaanjagend.
Het monster (goed gespeeld
door Joop Wittermans) is le
lijk, maar vanaf zijn geboorte
zeer zachtaardig. De enige
schoften zijn de bewoners, en
zelfs die zijn zo gemeen als de
zeven dwergen.
Van (vaak klassieke) muziek
fragmenten wordt sterk ge
bruik gemaakt. Het tempo van
Frankenstein had hoger kun
nen liggen voor kinderen die
gewend zijn aan videoclips. De
voorstelling duurde nu inclu
sief pauze zo n tweeënhalf uur.
Er viel wel te lachen, maar
een overdosis humor kreeg het
publiek zeker niet. Wel een
aardige voorstelling met
prachtige beelden.
DICK VAN TEYLINGEN
Geen Dali
gewoon een poppenhuis. Ook in Amerika poppenhuis, dat 1400 gulden kost en te
neemt de belangstelling voor dit speel- zien is in zijn winkel in het Amerikaanse
goed toe. De man wiens gezicht we nog Salem,
net zien door de deur is de bouwer van dit
FOTO: AP
'De kleine zeemeermin', getekende
hoofdfilm uit Disney-studio's vrij
naar sprookje van H.C.Andersen.
Scenario en regie: John Musker en
Ron Clements. Muziek: Howard Ash
man en Alan Menken. Regie Neder
landse bewerking: Arnold Gelder-
man. Met de stemmen van o.a.
Freddy Gumbs, Nellie Frijda, John
Kraaijkamp, Ton Lutz en Nellie Frij
da.
De Disney-studio's zijn nog al
tijd spreekwoordelijk als het
om animatie-films' gaat. Maar
die grote, onvervangbare te
kenfilms uit het verleden
kwamen er niet meer van
daan. Tot dit jaar. Met 'The
little mermaid' levert de film
studio een kanjer van een te
kenfilm die alles heeft om de
hele familie te amuseren: in
nemende figuren, de kwalitei
ten van een musical, show-ele
menten en zeker twee liedjes
die je niet meer uit je oren
krijgt.
Het zal er wel mee te maken
hebben dat Disney met 'De ke-
line zeemeermin' is terugge
keerd naar het oude, niet ka
pot te krijgen sprookjesgenre.
Het befaamde vertelsel van
Hans Christian Andersen na
melijk, al is dal ontdaan van
het al te zware sentiment van
de Deense sprookjesverteller
én van het zielige slot. De zee
meermin en de prins krijgen
mekaar bij Disney wél. Bete
kent de keus voor het sprookje
verhaaltechnisch een inleve
ren qua originaliteit, de voor
treffelijke invulling qua te
kenwerk en muziek doet je dat
vergeten. Na het zeer oneven
wichtige en weinig succesvolle
'The black cauldron' (Taran en
de toverketel) raakte men bij
Disney zo in mineur dat er bij
na besloten werd geen gete
kende hoofdfilms meer te ma
ken. De miljoenen kostende
'full animation' en de concur
rentie van de oude eigen suc
cessen (van 'Sneeuwwitje' tot
en met 'Jungle Book') werden
de studio teveel. Pas met 'The
great mouse detective' werd
enkele jaren geleden een nieu
we, originele stijl gevonden
voor een weg terug. Mede on
der druk van concurrent-te
kenfilmer Don Bluth, die Dis
ney teleurgesteld verlaten had
en in opdracht van Spielberg
in Ierland 'The secret of
Nimh', 'An American tail' en
'The land before time (Plat
voet en zijn vriendjes) maakte,
ging Disney verder. Met 'De
kleine zeemeermin' heeft de
studio weer een ouderwetse
hit in handen die - a la
'Sneeuwwitje' decennia mee
kan. Al is het de vraag of de
zakenmannen van Buena Vis
ta (=Disney) de film zo'n lang
bioscoopleven gunnen Wer
den vroeger hun tekenfilms
steeds opnieuw in 're-issues' in
de biscoop gebracht en wacht
te men tot jaren na dato met
de video-release, ditmaal is de
Scène uit 'De Kleine Zeemeermin'.
zakelijke tactiek opvallend an
ders. In Amerika probeert
men de kosten al snel terug te
verdienen door de video-cas
sette van 'De kleine zeemeer
min' nog dit jaar als 'sell
through' (koopvideo) op de
markt te brengen. Hoe het in
ons land zal gaan is nog niet
bekend.
De film zelf: het is het verbaal
van de zeemeermin Ariël, de
dochter van de zeekoning Tri
ton, die verliefd wordt op een
mens. de drenkeling-prins
Eric die zij het leven redt. Van
liefde kan niets komen want
het water is veel te diep en zij
heeft een staart. Via de zee
heks Ursula krijgt ze een kans
op benen. Maar daarvoor moet
ze haar stem inleveren én zor
gen dat de prins haar binnen
drie dagen de liefdeskus geeft,
anders valt ze helemaal in
handen van de kwade super
octopus. Dat bekende verhaal-
stramien is door de Disney-
mensen ingevuld met een
reeks kleinere karaktertjes die
de film voortdurend vol leven
(ADVERTENTIE)
Nog even en ze gaan
weer terug.
Allemaal. Absoluut.
houden. Dat zijn o.m. het visje
Botje, de krab Sebastiaan, de
zeemeeuw Scuttle.
De werking van tekenfilms
heeft in niet geringe mate te
maken met de stemmen die de
karaktertjes meekrijgen. Luis
ter naar al dat amateuristische
en talentloze inspreekwerk op
de Hiversumse tv, RTL en
Kindernet hoort Of ge
schreeuw en geschmier of
bleekneuzenwerk. Kwestie
van geld, jawel, maar toch. De
Amsterdamse geluidsstudio
Metasound heeft met Arnold
Gelderman als stemmenregis-
seur hier weer knap werk ge
leverd. Vanuit Amerika heb
ben de Disney-mensen de Ne
derlanders al gecomplimen
teerd. Terecht. De liedjes klin
ken soms wat erg badkamer-
hol, maar verder: Johnny
Kraaijkamp sr. laat bij z'n eer
ste zinnetje al horen dat hij
een echt acteur is en maakt je
elke keer blij wanneer 'zijn'
zeemeeuw Scuttle in beeld
komt. Laura Vlasblom klinkt
mooi onschuldig-lyrisch als
Ariel, Nellie Frijda geeft 'm
van katoen als de achtarmige
heks Ursula, Ton Lutz lijkt
zich in dat gezelschap zelfs
wat in te houden als Grimbert.
De leukste vondst is de onbe
kende Freddy Gumbs als de
krab Sebastiaan. In Amerika
kreeg die rol het Jamaïcaanse
accent van Samuel E.Wright.
Gumbs klinkt ook duidelijk
'zwart', komt uit het Caraïbi-
sche of Surinaamse, is geen ac
teur, maar doet het prima. De
manier waarop hij het liedje
'Diep in de zee' vertolkt is
heerlijk. Het is de hit van de
film. die toch al trekjes van
een getekende musical heeft
(de film begint al met een song
van de zeelieden aan boord
van de bark van'prins Eric).
Op het sprankelende Caraïbi-
sche ritme van dat 'Diep in de
zee' (Under the sea) hebben de
tekenaars van Disney een
compleet musical-shownum
mer neergezet. Met vissen,
schaal- en weekdieren in een
volleerde 'chorus line'. Een ge
not otn te zien.
BERT JANSMA
Christmas carol concert door het
Leiden English Choir en het Leiden
English Chamber Orchestra, met
medewerking van Nienke Oostenrijk
(sopraan), onder leiding van Stef
Collignon. Gehoord in de Leonar-
duskerk in Leiden op 20 december.
Herhalingen op 21 december in de
Dorpskerk in Wassenaar en op 22
december in de Oudhoornse kerk in
Alphen aan den Rijn.
Onder de talrijke kersttradi
ties die Leiden rijk is, behoort
het jaarlijkse gezamenlijke op
treden in een 'Carol'-concert
van het Leiden English Cham
ber Choir en het Leiden En
glish Chamber Orchestra zo
niet tot de hardnekkigste, dan
toch zeker tot de populairste.
Om die reden moest dit jaar
het concert, waar door de
trouwe aanhang al maanden
naar wordt uitgezien, zelfs van
een van de sfeervolle kleine
kerkjes in de Leidse binnen
stad naar de grotere - en even
eens uitverkochte - Leonar-
duskerk verplaatst worden
Het strekt dirigent Collignon
tot eer dat hij ook dit maal
weer een afwisselend pro
gramma samen heeft weten te
stellen waarin opnieuw een
paar nog niet eerder ten geho
re gebrachte kerstklanken wa
ren opgenomen.
Voor de pauze zong het koor
behalve Benjamin Brittens „A
ceremony of carols", met
harpbegeleiding, voornamelijk
Oudengelse kerstliederen a ca-
pella. Van deze werken uit de
oude doos maakten met name
de Abingdon Carols „Jesu. son
most ^weet and dear" en
„King Herod and the cock" in
de bekoorlijke zettingen van
Brian Kelly een doorleefde in-
Het koor ontwikkelde in deze
en andere werken een mooie
volle klank, al stond het in de
eerste liederen nog wat on
wennig tegenover de nieuwe
akoestiek. Hoewel niet in alle
opzichten geslaagd - sommige
inzetten waren er net niet he
lemaal en de mannenstemmen
bleven soms aan de lage kant -
was de uitvoering van Brittens
kerstmuziek. niet in de laatste
plaats door het schitterende
aandeel van de sopraan Nien
ke Oostenrijk, verrassend.
Na de pauze werd het koor in
iets bekendere kerstliederen
door het orkest ondersteund
Dat begreep heel goed wat no-
het koor iets moois tot stand
en moedigde door zijn spel vol
zwier ook het publiek aan om
aan zijn kerstgevoelens uiting
te geven door sommige „kra
kers" uit vollke borst mee te
zingen, hetgeen de goede sfeer
nog eens extra ten goede
TOM STRENGERS
