)uitse wetenschappers helpen
Saddam Husayn aan z n atoombom
Jonsumismo rond Italiaanse kerst
Harde aanval van president De Klerk op ANC
DE ATOOMBOM
EN ZIJN ONTSTEKING
IITENLAND
CeidócSouoant
WOENSDAG 19 DECEMBER 1990 PAGINA 9
jca-baas
iio Ochoa Vasquez, een van
lopmannen van het Colom-
anse drugskartel van Mede-
heeft zich aangegeven bij
Colombiaanse autoriteiten.
33-jarige Fabio Ochoa
dt onder meer gezocht
r de VS, die ook om zijn
evering hebben verzocht,
gaf zich aan bij de hacienda
een onderzoeksrechter in
das, ten zuiden van Mede-
De autoriteiten hebben en-
1 weken geleden toegezegd
de leden van de drugskar-
van Medellin en Cali die
vrijwillig aangeven niet
den uitgeleverd aan de
enigde Staten.
(Van onze correspondent
Raymond Hasselerharm)
JOHANNESBURG
„Het ANC moet nu kiezen
tussen een vreedzame op
lossing door middel van
onderhandelingen óf voor
de harde confrontatie".
Met die opmerking bekri
tiseerde de Zuidafrikaanse
president De Klerk de uit
komst van de ANC-confe-
rentie van het afgelopen
weekend.
In zijn gisteravond op de staat
stelevisie uitgezonden kerstre
de stelde hij vast dat het ANC
terug lijkt gekeerd naar het
gebruik van achterhaalde kre
ten en een politiek, die de con
frontatie verder aanwakkert.
Het conflict rondom de door
het ANC dit weekend aange
kondigde massale acties en de
monstraties, waar de regering
tegen is, werd door de Klerk
verder aangescherpt. Hij
noemde de protesten absoluut
onacceptabel omdat ze zullen
leiden tot grote onrust in het
land. „Wij kunnen geen anar
chie tolereren en zullen niet
buigen voor radicale druk".
Ook protesteren door het wei
geren te betalen van huur en
elektriciteit vindt bij hem wei
nig begrip: „Geen enkel land
ter wereld zou dat accepteren,
dus wij ook niet".
De Klerk zei niet te begrijpen
waarom de deelnemers aan de
ANC-conferentie bleven ha
meren op een overdracht van
de macht, terwijl nou juist het
doel van de onderhandelingen
is om de macht te delen en
overheersing door één partij te
voorkomen. „Zij weigeren te
accepteren dat fundamentele
veranderingen hebben plaats
gevonden, ondanks het feit dat
ze nu voor het eerst sinds der
tig jaar hier legaal en zonder
inmenging een conferentie
kunnen houden".
Over het geweld in de zwarte
woonsteden liet de Zuidafri
kaanse president weten dat de
inmiddels begonnen uitbrei
ding van politie en leger ver
der zal gaan. Er komen nog
meer maatregelen om de
'anarchie' in de zwarte wijken
te bestrijden, maar de Klerk
gaf niet aan welke.
De harde uitspraken van de
ANC-conferentie zijn dus niet
erg goed gevallen bij de Zuida
frikaanse overheid. Toch is
het onderhandelingsproces
niet acuut in gevaar. De Klerk
liet gisteravond weten on
danks alle kritiek op het ANC
de onderhandelingen in het
komende jaar met vertrouwen
tegemoet te zien. Ook heeft de
regering gisteren aangekon
digd dat de politieke ballingen
die Zuid-Afrika tot 8 oktober
dit jaar zijn ontvlucht, terug
mogen keren. De Klerk rea
geerde nog niet op de eis van
het ANC om voor 30 april alle
afspraken na te komen met
betrekking tot de vrijlating
van politieke gevangen, het
intrekken van de veiligheids
wetten en het beëindigen van
het geweld in de 'townships'.
Dat ultimatum is wat minder
gevaarlijk dan het op het eer
ste gezicht lijkt. Het is een.
compromis tussen de harde
kern en de wat redelijker
vleugel binnen het ANC. Het
dreigement om de onderhan
delingen stop te zetten is niet
nieuw en de genoemde datum
geeft de regering geruime tijd
om te voldoen aan de niet al te
onredelijke eisen.
Westen is er al enige tijd van op de hoogte dat Irak
bezighoudt met de ontwikkeling van een
imbom. Uit een onderzoek van de Sunday Times is
ter gebleken dat het nucleaire programma van Irak
1 verder is gevorderd dan het Westen heeft
genomen. Irak blijkt er in te zijn geslaagd een gas
a centrifuge te bouwen, noodzakelijk voor het
tetten van uranium in uranium 235, de basis van
atoombom. Om de wereldwijde verspreiding van
omwapens tegen te gaan heeft de westerse wereld
i verplicht geen technologie aan de
wikkelingslanden te verkopen. Ondanks deze
iraak blijkt dat de apparatuur voor de ontwikkeling
produktie van de Iraakse gascentrifuges afkomstig
lit het Westen. Bovendien heeft Irak gebruik
ïaakt van de diensten van twee Duitse
enschappers die in de jaren zeventig betrokken
en bij de ontwikkeling van de gascentrifuge. Zij
gen niet op de hoogte te zijn geweest van Saddams
re bedoelingen.
iHDAD Toen dr. Bruno
nmler uit het vliegtuig
te op Saddam Internatio-
Airport te Baghdad, had
waardevolle smokkelwaar
ich. In zijn hoofd droeg hij
jeheimen van twintig jaar
k aan de gas ultra centri-
een met geheimhouding
ingd apparaat waarmee re-
f goedkoop uranium kan
den omgezet in het onbe-
jare uranium 235 - de ba
an een atoombom.
was herfst 1987 en
nmler was buiten medewe-
van zijn werkgever, het
tduitse MAN Technologie,
enodigd door Irak. Stemm-
vist niet meer dan dat Irak
hulp nodig had bij het
energie-programma van
■Mand, maar eigenlijk had-
W de Irakezen zijn kennis
g om U235 te kunnen ex
il ?ren uit erts, met als eind-
het bouwen van een
mbom.
ontwikkeling van de gas-
ifuge in de jaren zeven-
vaaraan Stemmler als één
de belangrijkste weten-
ppers van MAN een grote
age had geleverd, versnel-
de produktie van U235
'rm. Dientengevolge groei-
ook de arsenalen atoom-
jens met rasse schreden.
1ITen doordat de westerse
len weigerden de gehei-
van de gascentrifuge over
Iragen aan de ontwikke-
ilanden werd de interna-
verspreiding van
mwapens tegengegaan,
nmler, boos dat MAN hem
asseerd had bij een promo-
in zich niet bewust van de
bedoelingen van Irak,
wejdaar verandering in bren-
Verwoest
Irak was vijftien jaar eerder
begonnen met de ontwikke
ling van atoomwapens, nog
voor de bloedige oorlog met
Iran. Saddam Husayn, toen
nog vice-president, had zijn
zinnen gezet op de produktie
van een plutoniumwapen. Het
benodigde nucleaire materiaal
werd geleverd door de door
Frankrijk gebouwde kernreac
tor Osirak bij Tuwaitha, ten
zuiden van Baghdad. De reac
tor werd echter in 1981 ver
woest door Israëlische straal
vliegtuigen. Onder druk van
de internationale gemeenschap
weigerde Frankrijk de reactor
weer op te bouwen.
Saddam zocht naar een andere
manier om aan nucleair mate
riaal te komen: de gascentrifu
ge. Hij werd echter in de wie
len gereden door de weigering
van de landen die technolo
gisch geavanceerd genoeg wa
ren om gascentrifuges te heb
ben - de Verenigde Staten,
Engeland, Duitsland, Holland
en Frankrijk - deze te expor
teren. Zij waren zich ervan be
wust dat zij door de technolo
gie te verkopen een Armaged
don zouden kunnen ontsteken.
Saddam besloot daarop met
behulp van de enorme olie-in
komsten van Irak de technolo
gie en materialen te kopen om
zijn eigen centrifuges te bou
wen. De leiding van het pro
ject gaf hij in handen van zijn
schoonzoon Husayn Kamil
Hassan. Kamil zette een aantal
voor het oog van de wereld
onschuldige technische bedrij
ven op die werktuigmachines
kochten, speciale staalsoorten
en magneten. Tegen 1987 had
een team van Iraakse topwe-
tenschappers, met apparatuur
uit Frankrijk, Duitsland, Zwit-
doorsnee atoombom
[plutonium
KRYTRON:
de etedrorcscfie
bmr>g sctoliatad»
oemaartdoor
fc&GEtodro
Opus SMnt Mau
uranium 235
uranium 2381
normale
exploslevenl
■ontstekers*
De Iraakse president Saddam Husayn.
seriand en Liechtenstein, een
geheim centrifuge-laborato
rium gebouwd in de omgeving
van Tuwaitha.
Ondertussen waren in Israël
en de Verenigde Staten ver
moedens gerezen dat Irak een
atoombom aan het ontwikke
len was, maar Saddam bleef
de beschuldigingen tegenspre
ken. Twee keer per jaar werd
Tuwaitha bezocht door inspec
teurs van het International
Atomic Energy Agency. Als
mede-ondertekenaar van het
Nucleaire Non-Proliferatie
Verdrag had Irak zich ver
plicht geen nucleaire wapens
te produceren of te importe
ren. Hadden de inspecteurs
het laboratorium ontdekt, dan
zou Irak uitgesloten zijn en
zou de uraniumbevoorrading
van de reactoren voor vreed
zame energie-doeleinden tot
een halt gebracht zijn.
Blauwdrukken
Stemmler wachtte een enthou
siast onthaal. Hij werd naar
het al-Rashidhotel gebracht,
één van de duurste hotels in
Baghdad, en de volgende dag
in een regeringsgebouw in de
buurt ontvangen. Daar werd
een serie blauwdrukken voor
hem uitgespreid. Stemmler
was verbijsterd. De tekenin
gen, kennelijk gestolen, waren
vrijwel identiek aan de blauw
drukken waarvan Stemmler
gebruik had gemaakt in de la
boratoria van MAN.
De Irakezen vertelden hem
dat zij erin waren geslaagd de
plannen te vertalen in een
werkend prototype van een
centrifuge, maar dat er proble
men waren met enkele kritie
ke aanpassingen. Zijn experti
se moest hen uit de brand hel
pen. Stemmler werd naar een
log betonnen gebouw aan de
rand van de stad gebracht.
Binnen, via afrasteringen en
gewapende bewakers, werd hij
het nucleaire laboratorium
binnengeleid waar zich, ver
zonken in de vloer, een volle
dig werkende centrifuge be
vond. Stemmler was als eerste
westerling getuige van Iraks
embryonale atoombompro
gramma. „Ik was verbijsterd.
De centrifuge was perfect",
herinnert Stemmler zich. De
wetenschappers legden
Stemmler uit dat zij proble
men hadden met het vacuüm
systeem. Stemmler had zich bij
MAN beziggehouden met de
perfectionering van het sy
steem van vacuümpompen, -
buizen en -kleppen. Door het
vacuüm binnen het buitenste
FOTO: AP
omhulsel van de centrifuge
kan de rotor draaien op hyper-
sonische snelheid, zonder
luchtweerstand, maar dit
moest in balans gebracht wor
den door de correcte druk bin
nen de rotor. Stemmler bega-
telliseert nu de hulp die hij het
Iraakse nucleaire team gege
ven heeft: „Toen ik het pro
bleem opgelost had, bedankten
ze me. Het vacuümsysteem
was hun enige probleem. Ze
wilden niets weten over de ro
tor. Ik kreeg de indruk dat ze
alles al wisten".
Nu het prototype van de cen
trifuge gereed was waren de
Irakezen nog slechts twee
stappen verwijderd van een
atoombom. De laatste stap was
de ontstekings-methode. De
eerste was het produceren van
voldoende U235 door een cas
cadeschakeling te bouwen van
duizenden centrifuges. Sad
dams schoonzoon kreeg het
bevel zijn aankoopbeleid op te
voeren.
Kamil wendde zich tot Europa
voor de werktuigmachines en
machinedelen die Irak in gele
genheid zouden stellen centri
fuges te produceren. Het is op
merkelijk hoe Kamil de inter
nationale regels wist te omzei
len die in de koude-oorlogja-
ren waren ingesteld om de
verspreiding van nucleaire
wapens tegen te gaan. Door
verspreid over verschillende
westerse distributeurs kleine
orders te doen voor appara
tuur kon hij de exportcontro
les ontwijken. Hoewel het in
de meeste landen verboden
was centrifuges te verkopen,
mochten onderdelen vrij ver
kocht worden.
Het kostte Kamil dus weinig
moeite de benodigde onderde
len en apparatuur te verkrij
gen. Pas nadat een zending
nucleaire ontstekingen voor
Irak uit de Verenigde Staten
in april werd onderschept door
de Britse douane, werd de we
reld wakker geschud. Saddams
bedoelingen waren duidelijk.
Te laat
De ontdekking van de douane
kwam echter te laat: Iraks in
koopprogramma bevond zich
al in een vergevorderd stadi
um. Binnen zes maanden na
Stemmlers bezoek had Kamil
ten noorden van Baghdad pro-
duktiefaciliteiten opgezet voor
duizenden centrifuges. Terwijl
Kamils fabrieken rotoren en
omhulsels leverden, werkte
Irak aan plannen om ook de
andere onderdelen zelf te gaan
produceren. Weer wendde
men zich tot Stemmler om
hulp. Stemmler zelf raadpleeg
de zijn oude vriend Walter
Busse, voormalig hoofd van de
centrifuge-produktie bij MAN.
De twee gingen in de zomer
van 1988 naar Irak, waar zij de
blauwdrukken van de centri
fuge nogmaals te zien kregen.
Na die bestudeerd te hebben
gaf Busse advies over de beste
produktiemethoden voor be
paalde onderdelen. Vervolgens
werden de Duitsers in een re
geringsauto door de woestijn
naar het noorden gebracht,
richting Samarra. Na ongeveer
een uur verliet de auto de gro
te weg en reed over een smal
weggetje naar de poort van
een gebouwencomplex.
„Het zag eruit als een zeer mo
derne fabriek", vertelt
Stemmler. „De gebouwen wa
ren laag en uitgespreid over
een enorm gebied, zodat ze bij
luchtaanvallen niet zo gemak
kelijk verwoest zouden kun
nen worden". Er werd verteld
dat het complex op het hoogte
punt van de Iran-Irak oorlog
was gebruikt voor de produk
tie van artillerielopen. Nu
werden in één deel van de fa
briek centrifuge-onderdelen
gemaakt.
De Irakezen hadden Busse no
dig omdat ze problemen had
den met een van de freesma
chines waarmee de buitenste
omhulsels voor de centrifuges
werden gemaakt. De 87-jarige
Busse sprak met de Sunday
Times in zijn flat in Bernau,
een klein dorpje in het voorge
bergte van de Beierse Alpen.
Hij zegt dat hij er geen idee
van had dat de fabriek deel
uitmaakte van een programma
voor de produktie van atoom
wapens. „Als je onderdelen
produceert, dan weet je niet
waarvoor ze bedoeld zijn. Ik
was daar alleen maar voor
consulterend werk".
De fabriek die Stemmler en
Busse bezochten - fabriek
10 -ligt tussen de rivieren de
Eufraat en de Tigris in de bij
belse hof van Eden. Elke dag
vertrekt een peloton vracht
wagens door de fabriekspoor-
ten de woestijn in. Sommige
rijden zuidwaarts, naar de
zwaar versterkte nucleaire fa
ciliteiten in Tuwaitha. Men ge
looft dat Irak daar, achter een
hoge aardwal en batterijen
grond-luchtraketten, een cas
cade van centrifuges heeft ge
bouwd voor de produktie van
uranium voor oorlogsdoelein
den.
Geen bewijs
Uit de verhalen van Stemmler
en Busse blijkt dat Irak ten
minste drie jaar verder is met
de ontwikkeling van een
atoombom dan de westerse in
lichtingendiensten dachten.
Het project kan in 1992 gereed
zijn. Afdoende bewijs dat Irak
een werkende fabriek heeft
voor de produktie van urani
um 235 is er tot dusver niet.
Stemmler zegt niet geweten te
hebben dat hij Saddam hielp
bij het bouwen van de eerste
nuclaire bom in de Arabische
wereld. Hij is vorig jaar ge
schorst bij MAN na een intern
onderzoek (hij had zijn werk
gevers verteld dat het hoofd
doel van zijn reis naar Irak
was geweest advies te geven
op het gebied van irrigatie en
zonne-energie).
„Ik had graag samen willen
werken met Irak", vertelt hij
in gebroken Engels. „Maar dat
was voordat ik ontdekte dat
Saddam het hoofd verloren
had. Ik haat oorlog in mijn
hart". Hij schudt zijn hoofd.
„Saddam Husayn is een nieu
we Hitier, een dictator en ik
ben tegen alle dictators".
(c) The Sunday Times
Van onze correspondent
Aart Heering)
ME Elegante dames,
;n in kemelsharen jas-
helverlichte vitrines
prijskaartjes met vijf,
of zeven cijfers. Het
atbeeld van Rome in
advent laat zien dat
tmis hier op grootse
wordt gevierd, een
ruk die door de statis-
wordt onderschreven.
Ie maand december wordt
alië bijna twee keer zoveel
inders gespendeerd, door-
de in het begin van de
nd uitgekeerde vakantie-
lag vrijwel volledig opgaat
voedsel en cadeaus,
gezin wordt voor duizen-
guldens omgezet aan ju-
en bontjassen, elektro-
door vermaarde ontwer-
gesigneerde kleding en
aze voorwerpen in geraffi-
d design. Bij dat alles is
indeke in de kribbe wei-
meer dan een vage herin-
ng, die nog voortleeft in
Lam, dat in een merk-
iig christen-kannibalis-
ritueel miljoenvoudig de
lis siert. Want verder is
le' vooral een offerande
de maag. Tussen kersta-
I en tweede kerstdag
dt vijfmaal uitgebreid ge
ld, waarbij zoveel truffels,
tar, gerookte zalm en
tpagne worden verzwol-
dat de uitgaven aan le-
liddelen in deze maand
>rocent boven het gemid
delde komen te liggen.
Het 'consumismo', de onge
breidelde consumptiedrang, is
elk jaar weer het mikpunt van
talloze kritische beschouwin
gen. Bijna iedereen moppert
over de geldverspilling, maar
doet desondanks lustig mee
aan de collectieve jacht op
mooie en luxueuze geschen
ken. In de praktijk is het ook
vrijwel onmogelijk je zonder
gezichtsverlies aan de maal
stroom van wederzijdse atten
ties te ontworstelen. Dat kan
eigenlijk alleen door Italië te
ontvluchten, en daarom zal
Amsterdam ook dit jaar in de
kerstweek weer door Italianen
worden overspoeld. Evenals
trouwens Wenen, Londen, Pa
rijs en de Maladiven.
Soberheid
Kerstmis in zijn huidige vorm
bestaat in Italië nog niet zo
lang. Voor de oorlog was het
een door soberheid en devotie
gekenmerkt familiegebeuren,
met als vaste ingrediënten het
kerststalletje, de nachtmis en
de van een kapoen getrokken
bouillon. En pas twee weken
later, met Driekoningen, stop
te de Befana, een goedaardige
heks, de aan de deur opgehan
gen sokken van de kinderen
vol met cadeautjes (en met een
stukje houtskool voor wie niet
zoet was geweest). Maar met
de komst van de geallieerde
legers deed naast kauwgum,
boogie-woogie en spijkerbroe
ken ook het Amerikaanse
kerstfeest zijn intrede. In de
meeste huizen is de kerststal
nu vervangen door de (ten zui
den van de Alpen niet in
heemse) sparreboom, terwijl
menigeen zich bovendien een
geïmporteerde mistletoe aan
schaft. De kapoen heeft plaats
gemaakt voor een kalkoen, en
in plaats van Stille Nacht
wordt nu Jingle Bells gezon
gen. De Befana is verdrongen
door een Yo-Ho-Ho!-roepende
dikzak, die zich tot in Sicilië
toe heet te verplaatsen met
een door elanden getrokken
arreslee, en dan ook 'Babbo
Natale', de letterlijke vertaling
van 'Father Christmas', heet.
Om mij onduidelijke redenen
heeft sinterklaas wél stand
kunnen houden tegen de
kerstman.
De tegenwoordige uitbundige
en wat platvloerse kerstbele
ving komt volledig tegemoet
aan het individualisme dat de
Italiaanse maatschappij sinds
de jaren tachtig kenmerkt. De
magere jaren van de wederop
bouw zijn voorbij, evenals de
arbeidsonrust en het terroris
me van de jaren zeventig. De
ideologie van de jaren tachtig
(en negentig?) is het 'consu
mismo', en zeven van de tien
Italianen beschouwen hun
consumptiepatroon dan ook als
een bevestiging van hun per
soonlijkheid. Zij ontlenen hun
aanzien en identiteit aan ge
stroomlijnde auto's, gesigneer
de kleding en keukenvoorwer-
pen in Milanees design, en zijn
zich daar ook volledig en blij
moedig van bewust. De Ita
liaan van nu heeft een decen
nium van ongekende economi
sche groei achter de rug en ge
niet met volle teugen van zijn
nieuw verworven rijkdom,
zonder zich al te veel illusies
te maken over de boze en cor
rupte buitenwereld. Het mas
sale politieke en religieuze en
gagement behoort tot het ver
leden. Het privébelang staat
centraal, en kerken, partijen
en vakbonden lopen al jaren
lang leeg. In een recent rap
port van het toonaangevende
onderzoeksbureau Ispes wordt
Italië daarom weinig vleiend
gekenschetst als „een lui en
egoïstisch land, met weinig
lust tot verandering en steeds
minder gemeenschapszin".
Flinke veer
Zelfs het gezin, in Italië meer
dan waar ook hoeksteen van
de samenleving, heeft een
flinke veer moeten laten aan
het consumismo. De kinderrij
ke Italiaanse familie bestaat
alleen nog in de armste delen
van het zuiden, In het noor
den, waar al een paar jaar
sprake is van een negatief ge
boorte-overschot, is het enig
kind meer regel dan uitzonde
ring. 'Kinderen zijn hinderen',
zei vader Cats, en dat is zeker
waar wanneer beide ouders
full time moeten werken om
zich een dure levensstijl te
kunnen veroorloven.
De kerk, traditioneel de ande
re bindende factor naast het
gezin, ziet de ontwikkeling
met lede ogen aan. Zo klaagde
de theoloog Sergio Quinzio dat
„het consumismo de herinne
ring aan Jezus definitief heeft
verslonden". Ook de paus heft
herhaaldelijk zijn vermanende
vinger op tegen het 'hedonis
me' van de moderne Italiaanse
maatschappij, al vinden zijn
woorden vooralsnog even wei
nig weerklank als die van de
apostel Paulus, die de Romei
nen ook al vergeefs opriep
zich niet te laten gaan in bras-
serij en dronkenschap.
De staat ten slotte geeft de
toon aan in het feest van de
vrolijke spilzucht. Begrotingso
verschrijdingen van tweehon
derd miljard gulden en een
staatsschuld die onderhand ho
ger ligt dan het bruto natio
naal produkt, gefinancierd
met vet renderende obligaties,
hebben de burgers de indruk
gegeven dat het niet op kan.
En tien jaar lang is dat ook zo
geweest, dank zij de explosieve
ontwikkeling van de Italiaan
se industrie. Maar de werktijd
verkorting bij Fiat, de ontsla
gen bij Olivetti, de dure lire en
de toenemende inflatie hebben
duidelijk gemaakt dat de gren
zen aan de groei gevaarlijk
dichtbij zijn gekomen. Is het
feest dan inderdaad voorbij,
zoals Fiat-topman Gianni Ag
nelli somber voorspelde?
Voorlopig lijkt het er nog niet
op. Het uitgavenpatroon van
de Italianen is zeker niet so
berder geworden, en het kerst
spektakel zal in 1990 minstens
zo exuberant worden gevierd
als de voorgaande jaren.
Een derde niet
Maar niet voor iedereen is het
feest. De politicoloog Ralf
Dahrendorf heeft berekend
dat een derde deel van de Ita
liaanse bevolking niet of nau
welijks meedeelt in de 'alge
mene' welvaart. Daartoe beho
ren niet alleen de duizenden
bedelaars, zigeuners en daklo
ze zwakzinnigen die rond
Kerstsfeer op het Sint Pietersplein.
scharrelen in de centra van de
grote steden, maar ook de bij
na één miljoen immigranten,
het merendeel van de Napoli-
tanen (die gemiddeld de helft
verdienen van de inwoners
van Milaan) en de zes miljoen
aow'ers die moeten rondko
men van een miezerige zeven
honderd gulden per maand.
Voor hen is het consumismo
slechts een wrede weerspiege
ling van een maatschappij
waar de nieuwe rijkdom steeds
ongelijker wordt verdeeld. Ne
gen miljoen Italianen, een mil
joen meer dan tien jaar gele
den, verdienen minder dan de
helft van het gemiddelde in
komen, en de kloof wordt nog
steeds wijder. Italië is een 'pa
radijs voor de rijken en een
hel voor de armen', conclu
deerde het dagblad La Repub-
blica daarom En de zanger
Francesco De Gregori om
schreef in zijn hit 'Viva l'Ita-
lia!' zijn vaderland als „meta
giardino e meta galera", half
tuin en half gevangenis. De so
ciale desintegratie, maar ook
de roofbouw op het milieu, de
planologische wildgroei, de
terreur van het stadsverkeer,
de drugsproblematiek en het
ontbreken van goed functione
rende openbare voorzieningen
hebben duidelijk gemaakt dat
het hyper-individualisme niet
alleenzaligmakend is. Als reac
tie daarop hebben de afgelo
pen jaren een groei te zien ge
geven van nieuwe solidari
teitsbewegingen. milieugroe
pen, studentenorganisaties en
katholieke jongerenverenigin
gen als 'Comunione e Libera-
zione'. Elk van hen probeert
op zijn eigen manier Italië van
de decadentie van het fin de
siècle te redden, en zal daar in
de jaren negentig nog een har
de dobber aan krijgen.
AART HEERING
