„Actualiteitswaarde van theater? Flauwekul
'Dierbaar':
spanning met
een ziel
Yan den Heuvel geeft huidig omroepbestel vijf jaar
REGISSEUR FRANZ MARIJNEN:
Lesko danst op
Milhaud en Strawinsky
KUNST/RTV
CcidócSomont
DONDERDAG 13 DECEMBER 1990 PAGINA 14
DRIE REDGRAVES IN
DRIE ZUSTERS'
LONDEN In het Londense Queen's The
atre is een nieuwe versie van 'Drie Zusters'
van Anton Tsjechov in première gegaan,
met in de hoofdrollen de zussen Vanessa en
Lynn Redgrave en hun nichtje Jemma Red
grave. Het was voor het eerst dat de drie
vrouwen samen op het toneel stonden.
Lynn Redgrave speelde voor het laatst in
een toneelproduktie in Groot-Brittannie in
1973, waarna ze in de Verenigde Staten ging
werken. Wijlen Sir Michael Redgrave, de
vader van Vanessa, Lynn en Jemma's vader
Corin, was in 1936 in hetzelfde theater te
zien in 'Drie Zusters', onder regie van John
Gielgud. Tsjechov schreef 'Drie Zusters' in
1901. Het stuk vertelt het tragi-komische
verhaal van drie zusters uit een afgelegen
Russische stad, die na lange tijd terugkeren
naar hun geboorteplaats Moskou.
NOS doet voordracht
voor voorzitter
HILVERSUM Het bestuur van de NOS
heeft bij het ministerie van wvc een voor
dracht gedaan voor een nieuwe voorzitter
van de NOS. De minister moet nu een be
slissing nemen over de benoeming van een
nieuwe voorzitter. De NOS wilde niet zeg
gen wie zij heeft voorgedragen. Eerder
werd al bekend dat drie namen in aanmer
king kwamen: oud-minister Hans de Boer,
oud-wethouder van Amsterdam W. Etty en
oud-directeur van de Perscombinatie Max
de Jong. De kandidatuur van Etty wordt
gesteund door de PvdA-fractie in de Twee
de Kamer. Het CDA steunt de kandidatuur
van H. de Boer. De NOS verklaarde giste
ren te rekenenop een snelle benoeming,
zodat de nieuwe voorzitter kan meepraten
over het rapport McKinsey, dat handelt
over de inrichting van het publieke bestel.
HILVERSUM De pu
blieke omroep kan nog
eens 150 miljoen gulden
per jaar bezuinigen door
nog doelmatiger te werken.
Ook zal het aantal zend
machtigingen terugge
bracht moeten worden van
de huidige 34 naar drie. Er
zullen meer mensen komen
werken, maar ook zal een
deel van de werkgelegen
heid 'verdampen'.
Dat zijn enkele opvallende pun
ten uit het zogeheten rapport
McKinsey, dat over twee weken
uitkomt en is samengesteld op
verzoek van de reguliere om
roepen. Het rapport McKinsey
is - zoals vice-voorzitter van de
NOS A. van den Heuvel dat
zegt - bedoeld als 'spiegel' voor
Hilversum, om zich te beraden
over de toekomst van het pu
blieke bestel. De bezinning is
nodig door de komst van de
commerciële zender RTL4.
Hierdoor is het kijktijdaandeel
van de publieke omroep van
circa 85 procent gezakt naar
rond de 60 procent.
Volgens Van den Heuvel kan
nu al worden gezegd dat de om
roepen in Hilversum gedwon
gen zullen worden tot grote
aanpassingen. De veranderin
gen die voor de deur staan, ver
gelijkt hij met historische ge
beurtenissen als het moment
waarop besloten werd in Neder
land televisie in te voeren.
De bezuiniging van 150 miljoen
die kan worden gevonden door
doelmatiger te werken. Daarbij
zal worden gekeken naar de be
heerstaken in de omroep en een
nauwere samenwerking bij het
gezamelijk produceren en inko
pen van programma's, aldus
Van den Heuvel. Het rapport
maakt duidelijk dat niet moet
worden gerekend op een verho
ging van de kijk- en luistergel-*
den en verminderde
van de Ster.
Het rapport McKinsey gaat uit
van drie televisienetten voor de
publieke omroep. Andere va
rianten met bij voorbeeld twee
netten, zijn volgens Van den
Heuvel niet aan de orde. Vol
gens hem zal het rapport duide
lijk maken dat de publieke om
roep „per net" zal moeten wor
den georganiseerd, wil het be
stel succesvol de strijd aan kun
nen gaan met de commerciële
omroep. „Als we niets doen
heeft het bestel nog vijf jaar".
Dat maakt het volgens hem
wenselijk dat er een wetswijzi
ging komt om het aantal zend
machtigingen te beperken t<
drie. „Eén voor elk net". Dit be
tekent dat de omroepen worde
gedwongen nauwer samen t
werken. Welke omroepen ondt
één machtiging met elkaar c
één net moeten samenwerken I
nog open. „Daarbij zijn tal van
varianten denkbaar", aldus Van
den Heuvel.
De vice-voorzitter van de NOS
is niet bevreesd dat kleine zend
gemachtigden uit de boot zullen
vallen. De kabel komt er nu bij
en het kan best zijn dat bepaal. i(V
de zendgemachtigden via de ka-
bel bepaalde doelgroepen willen *2,00
bedienen.
aire
Nationale Toneel: 'De Revisor' van
Gogol met o.a. Gijs Scholten van
Aschat, Peter Tuinman, Wim van
den Heuvel, Wim van Rooy en Guus-
je van Tilborgh. Regie: Franz Marij-
nen. Koninklijke Schouwburg, Den
Haag. Première 14 december.
DEN HAAG Regisseur
Franz Marijnen betreedt
niet de keuken van een
drie-sterrenrestaurant om
de kok op zijn vingers te
kijken. Voor hem telt al
leen het resultaat. En hij
vindt het even vanzelf
sprekend dat er geen pot
tenkijkers worden toege
laten in zijn toneelkeu
ken. Openbare repetities,
zij winnen steeds meer
terrein bij het vaderlands
toneel, blijven voor hem
taboe.
Marijnen heeft zich dan ook
halsstarrig verzet tegen de
openbare repetities van 'De
Revisor' van Nicolai Gogol,
dat het Nationale Toneel on
der Zijn leiding op de planken
zet. Het gezelschap zag zich
hierdoor gedwongen de reeds
geplande voor het publiek toe
gankelijke oefeningen te
schrappen. „Ik heb regelmatig
conflicten over die openbare
repetities", zegt Marijnen, Belg
van huis uit. „Maar ik werk
met mensen die van nature op
publiek reageren. Als ik bui
tenstaanders tot de repetitie
toelaat, krijg ik van de acteurs
allesbehalve eerlijk organisch
materiaal. Dan zijn zij zich er
zo van bewust dat iemand zit
te kijken, dat ze zich prompt
anders gaan gedragen. Soms
zie je een try-out of première
fataal misgaan, omdat de ac
teurs uit een soort ijdelheid om
het publiek te behagen, alles
verwaarlozen wat je met hen
op de repetities hebt afgespro
ken. Daarom moet je ervoor
zorgen dat je zo sterk mogelijk
in je schoenen staat om de
confrontatie met het publiek,
die vroeg of laat toch plaats
vindt, aan te kunnen. Een
confrontatie waarbij je je
houdt aan de tevoren afge
sproken spelregels. Openbare
repetities en nabesprekingen
zijn aspirientjes voor het pu
bliek. Flauwekul".
Het Nationale Toneel had Ma
rijnen aanvankelijk gevraagd
'Troilus and Cressida' van
Franz Marijnen: „Openbare repetities en nabesprekingen zijn aspirientjes voor het publiek".
Shakespeare te doen. „Maar
dat was niet haalbaar, zo'n
groot stuk met zoveel grote ge
lijkwaardige rollen. Het gezel
schap had al twee producties,
waarmee men door het land
trok. Die acteurs waren vrij
wel elke avond op reis. Ze
moesten soms al om drie uur
's middags in de bus zitten,
kwamen laat thuis en dan zou-
ik denk er onder deze omstan
digheden niet over om zo'n
groot stuk te doen. Stel je
voor, je moet dan met acteurs
werken die 's morgens dood
moe op de repetitie komen
aansjezen. En dikwijls moeten
ze eerst nog reizen ook, want
bijna niemand woont in Den
Haag. Raar hè, het is een
gezelschap, maar het
den ze 's morgens weer om elf lijkt meer op PSV. Die voet
uur kunnen repeteren. Ik heb bailers komen ook niet uit
toen tegen de leiding gezegd: Eindhoven".
'De Revisor' van Gogol werd
het alternatief, een stuk dat
makkelijker was te bezetten.
Marijnen: „Ik vind Gogol een
briljant auteur. Ik houd het
meest van zijn roman 'De
Dode Zielen'. Als ik een tijd op
een onbewoond eiland zou
moeten doorbrengen, zou ik
dat boek meenemen. En ik zou
ook zeker het boekje dat Vla
dimir Nabokov over Gogol
heeft geschreven bij me ste
ken. Deze gigantische taalkun
stenaar belicht dingen van Go
gol, waar je zelf nooit op zou
zijn gekomen. Wel, ik had 'De
Revisor' ooit eens gezien, in
mijn herinnering een hele
mooie voorstelling. Dat stuk is
bij me blijven hangen. Sinds
'De Knecht van Twee Mees
ters' was ik echter niet meer
aan komedie toegekomen. Ik
heb een beetje de reputatie
van een zwartkijker, die som
ber zit te pluizen in de duistere
hoekjes van de wereldlitera-
FOTO: SP
tuur. Toch ben ik ook iemand
die graag lacht, als er wat te
lachen valt. Het is wel honds
moeilijk om een komedie in
elkaar te stekeri, die niet ver
zakt in groteske overdreven
haha-grappen. Maar het is ook
spannend om met acteurs sa
men te onderzoeken wat je
vandaag de dag met een goede
komedie kunt doen. Dat is
voor mij veel interessanter
dan te denken aan het eindre
sultaat op 14 december".
Toen Nicolai Gogol 'De Revi
sor' schreef hield hij zijn Rus
sische tijdgenoten een lach
spiegel voor, een spiegelbeeld
waarin iedereen zich kon her
kennen. De auteur koos als
motto voor zijn stuk: ,,'t Is de
schuld der spiegel niet, als je
een scheve bakkes ziet". Gogol
was echter geschokt door de
interpretatie van het stuk, dat
in 1838 in première ging. 'De
Revisor' werd destijds opgevat
als een sociaal-kritische farce,
die de brute corruptie van de
Russische'politici en ambtena
rij aan de kaak stelt. In Gogols
ogen was de revisor echter op
te vatten als God, Die aan het
eind van ieders leven zijn da
den beoordeelt.
Actualiteit
De Revisor speelt zich af in
een Russisch provinciestadje
omstreeks 1836. De leidende
kringen handhaven zich in
een onafgebroken sfeer van
omkoperij, onrecht en wille
keur. Het gerucht gaat dat de
gevolmachtigde rijksinspec
teur-generaal (de revisor) in
cognito is aangekomen. Een
berooid ambtenaartje uit Pe
tersburg, dat in een logement
verblijft, wordt voor de sevisor
aangezien. Om te voorkomen
dat hij op zoek gaat naar mis
standen, tracht men hem van
hoog tot laag te paaien.- Hij
krijgt maaltijden, geschenken
en geld en de gunst van de
vrouw en dochter van de bur
gemeester, die zichzelf op een
presenteerblaadje komen aan
bieden. De jongeman laat zich
dit allemaal weggevallen en
poetst bijtijds de plaat. Hij laat
het stadje in ontreddering ach
ter. En dan verschijnt een
gendarme, die de komst van de
echte revisor aankondigt. Ver
bijstering is het resultaat.
De dramaturg van het Natio
nale Toneel schrijft: „In de in
terpretatie van Franz Marij
nen zal men vergeefs zoeken
naar aktueel/politieke verwij
zingen. Het gaat in de voor
stelling om houding en gedrag.
Dat neemt niet weg dat het
stuk ook gaat over verande
ringen en hoe mensen daar op
reageren. Dat is natuurlijk
zeer aktueel".
Marijnen: „Ik heb zijn tekst
nooit ter inzage gekregen. Niet
dat ik me ervan distantieer. Ik
denk dat hij is afgegaan op
mijn verbazing hoe men in
Nederland theater beoordeelt
op zijn actualiteits-waarde.
Toen ik Macbeth deed hebben
piv
we tijdens de repetities ook ge
praat over de toenmalige ge
beurtenissen in Roemenië, dit
parallel liepen met de voorval- e(r
len in het stuk. Maar we heb-
ben er bewust voor gekozen fliaï
om het nog niet door de tijd ian
gerijpte fenomeen in Roeme-
nië niet te vermelden. Want ;e|<e
het is dan zo makkelijk om
even de naam Ceausescu te iP'
noemen. Dan zijn heel wat J.0C
mensen tevreden, vooral het ew
schrijvend corps (critici). Dat
heet dan geactualiseerd. Flau- and
wekul. Er zijn gelukkig stuk- ioc
ken op het wereldrepertoire, taye
die dingen aansnijden die van- o.OC
daag de dag ook nog actueel lopt
zijn. Maar dan is er wel de af- 0.15
stand om het terug te plaatsen 2.0£
in de geschiedenis. Over het- 2.15
geen dichtbij ligt, wat vandaag
gebeurt, heb je geen recht v;
spreken. Dat moet je eei
even op een afstand rijp latei
worden".
'"ia
Menselijk gedrag
„Gelukkig helpt de situatie i:
Rusland ons om 'De Revisor m
actueel te houden. Daar hoel
je niets aan te doen. Het bril te,c
jante van De Revisor is daL
hierin een studie van het men ro
selijk gedrag wordt getoond lk
die wordt veroorzaakt door c
til zijnde veranderingen. D;
vind ik veel interessanter dai "e"
kwistig met details rond tl Urt
strooien om de mensen te la oni
ten zien dat ik van de actuali-
teit op de hoogte ben". Marij
nen heeft de Nederlandse iqs
tekst van 'De Revisor' licht ge- eR
kruid met Russisch en It;
liaans, gesproken door echl
Russen (emigranten in Neder
land) en een Italiaan. Voor df!Sj
couleur locale. De Russen zijn
geworven via advertenties
„Ik weet niet hoe het stuk ow n|
spronkelijk in Rusland is
speeld", zegt Marijnen even
ter. „Ik ken de Russische cull
tuur ook niet. Maar dat geeft so;
mij vrij spel. Rusland is overi-
gens wel aanwezig. Zo staat ei teci
een samowar (Russische thee ën
zetmachine) op het toneel, die m
een zeer symbolische beteke
nis heeft. Het decor hebben m
gemaakt naar aanleiding var
de indruk van een foto var art
een Russisch huisje. Daarvar
hebben we een element over
genomen. Het bestaat uit klei
ne enge ruimten, een hotelka
mer en de kamer van de bur ID
gemeester, waarin veel men luzi
sen hun weg moeten zien t(
vinden. Ze kruipen over el y
kaar". t
GÉ ANSEMS
Dierbaar. Tv-film met Hans Dagelet
en Els Dottermans. NOS-televisie.
Nederland 3 om 20.25 uur. Donder
dag.
HILVERSUM Goede
wijn behoeft geen krans.
Dat geldt zeker voor de
tv-film 'Dierbaar' waarin
Hans Dagelet als Frank
en de Belgische actrice
Els Dottermans als Anja
glansrollen vervullen. Dat
wij er toch woorden aan
vuil maken, heeft één
simpele reden, namelijk
dat deze produktie voor
de kijker niet ten onder
mag gaan in de enorme
berg televisie-program
ma's. .Dierbaar' is name
lijk televisie zoals de kij
ker het graag elke avond
heeft.
De televisie-film laat in al zijn
facetten een opmerkelijk staal
tje van vakmanschap zien. De
muziek van Jurre Haanstra
bijvoorbeeld onderstreept niet
alleen de dwingende spanning
van het verhaal, maar heeft
tegelijkertijd een passende
emotionele lading. Regisseur
Jean-Pierre de Decker bekijkt
als een gluurder zijn hoofdper
sonen, maar dringt tegelijker
tijd door tot hun ziel. Vertellen
waar het in het door Pieter
van de Waterbeemd geschre
ven verhaal om gaat, is eigen
lijk ongepast. De onwetend
heid van de kijker draagt na
melijk bij tot het kijkplezier.
Hoofdrolspeler Hans Dagelet:
„Het is een uiterst spannend
verhaal. Op het moment dat ik
het script in handen kreeg en
het begon te lezen, vroeg ik
mij telkens weer af waar het
naar toe zou gaan".
Ontslagen
De simpelste manier om 'Dier
baar' te beschrijven is door te
zeggen dat het over een man
gaat, die ontslag neemt uit een
psychiatrische kliniek. Hij be
looft zijn psychiater via brie
ven op de hoogte te houden
van zijn belevenissen en kiest
ervoor ze te adresseren aan
Sophia. Eenmaal buiten de
poort ontmoet hij de 17-jarige
Anja, die sociaal nogal onaan
gepast is.
'Dierbaar' is de derde co-pro-
duktie tussen NOS en BRT
(die de tv-film eind februari
1991 op televisie brengt). Wim
Odé (chef drama NOS): „Het
gaat dit keer om een optimale
'Mijn papa, mama') nog niet
het geval. Daar waren we
meer aanvullend bezig. Deze
stap betekent overigens niet
dat we nu voor een definitieve
samenwerkingsvorm hebben
gekozen. We gaan niks force
ren, maar dit verhaal leende
er zich bij uitstek voor om zo
wel in de sectoren regie, pro-
Hans Dagelet als Frank en Els Dottermans als de sociaal onaangepaste Anja.
FOTO: NOS
duktie en techniek als in de
bezetting een evenredige keu
ze te maken tussen Nederlan
ders en Belgen. Samenwerken
is altijd een gok, ook omdat de
BRT een andere manier van
produceren heeft, maar het is
deze keer uitzonderlijk meege
vallen".
Jean-Pierre de Decker: „We
hebben met een grote groep in
een relaxte, prettige sfeer en
met veel enthousiasme aan
'Dierbaar' gewerkt".
Dat de NOS opnieuw voor een
scenario van Pieter van de
Waterbeemd koos, hij schreef
eerder het in 1988 door dt
NOS uitgezonden 'Sandra',
had een praktische reden.
Wim Odé: „Je kunt kiezen
voor nieuwe, jonge mensen,
maar het maken van drama is
niet goedkoop. Daarom gaan
we in dit stadium liever door
met mensen zoals Pieter. Met
hem zijn we al in het diepen
gesprongen en dat is goed be
vallen. Er wordt inmiddels ge
dacht aan volgende scena
rio's".
Jong meisje
Het vertrekpunt bij 'Dierbaar'
was het meisje. Jean-Pierre de
Decker: „Even hebben we ge
dacht de rol aan een heel jong
meisje te geven, maar uitein
delijk leek het ons beter een
iets rijpere vrouw te nemen
met een jong uiterlijk. Els Dot
termans was daarbij mijn eer
ste keuze. Ik kende haar van
het theater. Hans Dagelet heb
ik gekozen na het zien van een
aantal videobanden".
Hans Dagelet: „Wat mij vooral
aansprak was de grootte van
de rol. Bovendien werd het
goed betaald (lacht). Nee, het
was een rol die ik nog nooit
had gespeeld. Meestal krijg ik
dubbelzinnige macho-rollen
aangeboden. Deze is heel
recht-toe-recht-aan en is mij
uitstekend bevallen".
Els Dottermans zal voor veel
kijkers een ontdekking zijn.
Niet voor de toneelliefhebber
natuurlijk, want behalve dat
Els in de zomer van 1989 in
Rotterdam de Colombina-prijs
kreeg voor de 'beste vrouwelij
ke bijrol' als Nina in Tsjechovs
'De Meeuw' schitterde zij ook
in theaterprodukties als 'Zo
mergasten' en 'Nachtwake'.
Els: „Wat mij aansprak was de
brutaliteit van het meisje. Dat
was iets nieuws voor mij. Bo
vendien hou ik van uitdagin
gen en film is een medium dat
ik nog moet ontdekken".
Ruïne
Het grootste probleem was het
vinden van de juiste lokatie.
Jean-Pierre de Decker: „Uit
eindelijk is Den Helder bepa
lend geworden voor de vorm
geving van deze rolprent. Het
scenario speelde zich in eerste
instantie af in een bosrijke
omgeving. De kustlijn leek mij
echter veel interessanter, de
melancholiek van het water,
en dus moest Pieter van de
Waterbeemd weer terug naar
zijn bureau om het aan te pas
sen. Het huis vonden we uit
eindelijk in Bergen aan Zee.
We hebben wel heel wat met
de eigenaar moeten onderhan
delen voordat hij toestemming
gaf zijn woning in een ruïne te
veranderen. Om de indruk te
geven dat het om een alleen
staand huis gaat (het staat ei
genlijk in een rijtje), hebben
we de straat voor zijn woning
'opgebroken en er een verwil
derde tuin van gemaakt. De
eigenaar heeft in de vier we
ken dat wij er hebben gefilmd
elders gelogeerd". HANS PIËT
Dansmuziek door het Lesko me»
medewerking van Jeroen Gigengack
(piano), onder leiding van Boude-
wijn Jansen. Werk van Bartók, De
bussy, Ravel, Milhaud, Poulenc en
Strawinsky. Gehoord in het LAK in
Leiden op 12 december.
Milhaud is dankbare muziek.
Dus was het geen slechte
keus van dirigent Boudewijn
Jansen om tijdens het jaar
lijkse concert van het Leids
Studenten Kamerorkest twee
composities van hem uit te
voeren. Het programma ver
meldde verder werk van
Béla Bartók (Roemeense
volksdansen), Claude Debus
sy (Petite suite), Maurice Ra
vel (Pavane pour une Infan
te défunte), Francis Poulenc
(Mouvements perpétuels) en
Igor Strawinsky (Danses
concertantes).
Het Lesko, dat al sinds jaar
en dag zijn moedige en een
zame weg van de vertolking
van twintigste-eeuwse mu
ziek gaat, had zich ook dit
maal niet, zoals de titels hier
boven al aangeven, door het
vaak lastige eigentijdse idi
oom laten afschrikken. Een
prachtig en gevarieerd pro
gramma was het gevolg. Wel
zijn er aan de technische mo
gelijkheden van het ensem
ble grenzen gesteld. Enigs
zins pijnlijk kwam dit in de
Roemeense volksdansen van
Bartók en de wat moeizaam
van de grond komende Pa
vane van Ravel naar voren.
Waarom waren de bassen
bijna nergens goed te horen?
Worden ze zo kort gehou
den? En bij veel inzetten was -
het een dubbeltje op zijn S
kant dat de verschillende
secties op elkaar aansloten.
Darius Milhauds „Carnaval
d'Aix" had gelukkig veel
minder te lijden van dit soort
ruis. In deze fantasie voor
piano en orkest, uitgevoerd
in vlot samenspel met solist
Jeroen Gigengack, werkten
de verschillende onderdelen
van het stuk duidelijk inspi
rerend op de orkestleden
Ook intonatieproblemen de
den zich hier veel minder
voor. Levenslustig en soms
brutaal stortten de musici
zich op dit werk, met alle
precisie en muzikaliteit die
het nodig heeft om de sa
menhang in deze muziek en i3
om zijn typische sfeer tot zijn
recht té laten komen.
Het tweede werk van Mil-
haud, „Saudades do Brazil'^
werd eveneens pittig a
pakt, maar haalt als composi- a
tie jammer genoeg niet het
peil van het „Carnaval". Met
een bijna vlekkeloze uitvoe
ring van Igor Strawinsky's
„Danses concertantes" had
het Lesko, die de sterk ge
profileerde en sierlijke klan
ken van dit werk tot zijn ei
gen lied maakte, echter wel
weer de hele zaal in zijn
greep. Een prestatie, die het
concert, al vertoonde hel
hier en daar wat scheurtjes,
alleen al de moeite waard
maakte.
TOM STRENGER?
