Kanker
patiënten
verzinnen
desnoods
oorzaak
van ziekte
Mode geeft iedereen de vrije hand
Goede huisarts is goud waard
VAN HUIS UIT
QeidóaQowiant
MAANDAG 10 DECEMBER 1990 PAGINAL
De medisch-psycholoog
Herman ten Kroode
schrijft in zijn proef
schrift wat veel mensen
al zo vaak tegen elkaar
zeggen: „Wie luistert er
tegenwoordig nog?". Het
is de kwaal van deze tijd:
te veel 'doelmatigheid'
en te weinig aandacht
voor elkaar.
De bezuiniging, het motto
van drie achtereenvolgende
regeringen, heeft veel aar
digheid uit het menselijk
verkeer geperst. In zieken
huizen bij voorbeeld. Patiën
ten 'zeuren' te gauw. Er is
geen geld meer voor psycho
logen, die het 'verhaal achter
het verhaal' verstaan. Her
man ten Kroode, die zelf ja
renlang therapeut is geweest
en nu artsen en verpleegkun
digen adviseert hoe zij con
tact kunnen leggen met ern
stig zieken, heeft het daar
moeilijk mee. Hij vindt, dat
met name kankerpatiënten
tekort komen als ze niet se
rieus worden genomen in
hun speurtocht naar de oor
zaak van hun kwaal.
Ten Kroode: „De meeste pa
tiënten stellen dezelfde hart
verscheurende vraag: waar
om overkomt het mij?. Ik
heb altijd gezond gegeten,
nóóit gerookt, slechts af en
■toe een sigaretje opgestoken
en nou dit! Als de dokter
het antwoord niet weet, zoals
vaak voorkomt, proberen pa
tiënten er zelf een te geven.
De arts dient hun verklaring
en de waarheid ervan niet in
twijfel te trekken. Zij hebben
juist zo'n behoefte aan zijn
bevestiging. Want kanker
wordt aangevoeld als een on
eervolle ziekte. Daarvan de
oorzaak niet weten betekent
in hun ogen: jezelf te zien als
iemand, die schuldig is aan
iets heel verschrikkelijks".
Frustraties
Als voorbeeld noemt Herman
ten Kroode een man, die heel
z'n leven hard heeft gewerkt
en plotseling weg moet om-'
dat bij hem 'het' is geconsta
teerd. Als de specialist hem
niet kan vertellen hoe de el
lende is ontstaan, komt hij
zelf met het verhaal over een
chef, die hem jarenlang ge
treiterd heeft. Voor die fi
guur heeft hij enorm veel
angst gehad. Het jarenlang
verduren van vrees en fru
stratie heeft 'dus' zijn afweer
systeem aangetast. Daardoor
is het gekomen!
„Ik weet wel, dat het zeer
waarschijnlijk niet waar is",
becommentariëert Ten
Kroode deze mening, „want
het valt niet te bewijzen,
maar voor die man is zijn
verhaal een houvast. Door de
schuld buiten zichzelf te leg
gen krikt hij zijn zelfrecpect
op. Hij krijgt weer een goede
kijk op zichzelf en dat be-
Soms kan een persoonlijk drama zó erg zijn,
dat je het niet zomaar kunt accepteren. Kan
ker is zo'n drama. Wanneer de dokter het
vonnis velt rijst meteen de vraag, waarop
meestal het antwoord uitblijft: waarom moet
ik het juist zijn? De dokter kan vaak geen
aanwijsbare oorzaak aangeven, maar met dat
onvermogen neemt de patiënt geen genoegen.
Juist een ziekte, waarmee geen 'eer' te beha
len valt, die zelfs afkeer oproept, laat zich
niet afschepen met een schouderophalen. Die
móet een oorzaak hebben. Desnoods verzin je
er een. Drs. H.F.J. ten Kroode promoveert
morgen in Utrecht op het verschijnsel, dat
kankerpatiënten voor hun eigen welzijn zono
dig een verklaring voor hun ziekte bedenken.
Drs. H. ten Kroode: „Dat verwerpelijke taalgebruik waarbij kanker als scheldwoord wordt gebruikt, geeft aan hoe groot de maatschappe
lijke weerstand is tegen deze ziekte". foto: pers unie
HERMAN TEN KROODE: 'ALLEEN DAN KUNNEN ZE HET ACCEPTEREN'
waart hem
een diepe
Volgens Ten Kroode is het
niet alleen noodzakelijk, dat
zo'n patiënt zichzelf overtuigt
met een eigen verklaring, hij
moet er ook nog eens mee
scoren in een vijandige om
geving. Vooral in Nederland.
„Alleen in onze taal wordt
een ziekte als scheldwoord
gebruikt. Kankeren, bij voor
beeld. Je hoeft maar naar
een voetbalwedstrijd te gaan
om te horen hoe 'supporters'
tekeer kunnen gaan. Laatst
heeft voor de tv scheidsrech
ter Van Swieten daar schok
kende voorbeelden van gege
ven. Dat verwerpelijke taal
gebruik geeft aan hoe groot
de maatschappelijke weer
stand is tegen kanker".
Hebben artsen voldoende oor
voor het fantasie-verhaal van
de patiënt? Ten Kroode heeft
daar zijn twijfels over. Het
vermogen om heel subtiel in
te spelen op de angst van een
kankerpatiënt komt ook niet
iedereen aangewaaid. Maar
een houding, die echte be
langstelling verraadt, kan
worden aangeleerd. „Mijn
studenten druk ik op het
hart, dat recht op het doel af
gaan, de grootste deugd in dit
no nonsense-tijdperk, lang
niet altijd de beste methode
is. 'Wees nieuwsgierig naar
wat de patiënt werkelijk be
weegt', roep ik ze toe, 'alleen
zo wordt hij het beste gehol-
Het klinkt gek. maar mijn
studenten zouden Privé of
Weekend als lijfblad moeten
hebben. De onverhulde be
langstelling daarin voor het
strikt persoonlijke moeten zij
zich zien eigen te maken.
Waarom? Omdat de informa
tie, die in confidenties ver
borgen zit, essentieel is voor
een goede behandeling".
Niet rationeel
Het verhaal van de patiënt
staat aan het begin van een
heilzame therapie. Neem de
patiënt, wiens stembanden
door kanker zijn aangetast.
Bijna altijd is overmatig ro
ken daarvan de oorzaak. Als
ook de patiënt in zijn verkla
ring het roken de schuld
geeft, mag je echt aannemen
dat hij werkelijk van plan is
ermee op te houden. Met an
dere woorden: voor de pa
tiënt heeft zijn verhaal ook
gevolgen voor zijn gedrag".
Volgens Ten Kroode doet een
arts er niet goed aan ratio
neel te reageren op een ver
klaring van een kankerpa
tiënt. „Wat zou je moeten
zeggen op de verbijsterende
onthulling van een vrouw,
die de oorzaak van haar ziek
te bij haar zoon van vijftien
legt? Toen die als kleine jon
gen bij haar op schoot zat,
sloeg hij constant met z'n
hoofd tegen haar borst. Ik
moest maar van haar aanne
men, dat er toen iets is mis
gegaan. Een afschuwelijk
verhaal. Maar het was wel
haar verhaal en dus moest ik
daar heel voorzichtig mee
omgaan"..
„Bij dat soort ontboezemin
gen mag je er rekening mee
houden, dat de verteller zelf
best beseft hoezeer hij er
naast zit. Dat is helemaal niet
erg. Sterker nog, het is begin
van de aanvaarding van die
nare ziekte. Dat geldt zeker
voor deze vrouw. Door zich
uit te spreken heeft zij bij
zichzelf de druk van de ketel
gehaald. Vaak hebben pa
tiënten tegen mij gezegd: 'Ik
ben blij, dat ik m'n hart heb
kunnen uitstorten, het heeft
mij enorm geholpen'. Dat
hoeven ze eigenlijk niet te
doen, want au fond hebben
ze zichzelf een dienst bewe
zen. Ik hoefde alleen maar te
luisteren. Het onderzoek on
der patiënten met kanker,
hartinfarct of multiple scle
rose heeft mij veel geleerd.
Ik kwam er toen pas achter
hoe belangrijk een verhaal
kan zijn voor het herstel van
eigenwaarde"
Gods wil
Een van de stellingen in uw
proefschrift is, dat nog geen
vijfde van alle geïnterviewde
patiënten 'Gods wil' 'Gods
hand' of 'Gods straf' als ver
klaring voor hun ziekte ge
ven. In een adem voegt Her
man ten Kroode er in het
proefschrift aan toe, dat het
geen bewijs is voor de tanen
de invloed van het religieuze
op het dagelijkse leven.
Herman ten Kroode: „Mis
schien is dat een te boude be
wering van me, maar opmer
kelijk is het wel. Je zou toch
denken, dat bij voorbeeld pa
tiënten op de Veluwe, bij uit
stek een protestantse streek,
vaak een hogere macht aan
hun kwaal zouden koppelen.
Dat blijkt niet zo te zijn. De
meesten zoeken de oorzaak
in heel concrete, aardse za-
In tegenstelling tot kanker
patiënten gaan lijders aan
een hartinfarct niet diep ge
bukt onder schuld of schaam
te. Hun zelfrespect heeft dan
ook geen knak gekregen, in
tegendeel. Zij ervaren hun
ziekte als 'eervol'. Hun hart
hart heeft een knauw gekre
gen, omdat ze op hun werk
zoveel stress hebben opgelo
pen. Tja, dokter, m'n leven
lang te hard gewerkt, het
móest er een keer van ko
men. Zoiets.
Bij kanker voelt een patiënt
zich slachtoffer, die een an
der, volkomen ten onrechte,
niet in de ogen durft te kij
ken. Hij mijdt het liefst plaat
sen waar veel mensen ko
men, zoals een supermarkt.
Want daar lopen 'ze' natuur
lijk achter z'n rug over zijn
'beschamende ziekte' te fluis-
Herman ten Kroode vindt
het erg jammer, dat op de fa
culteit geneeskunde de psy
chologie zo'n ondergeschikte
rol speelt. Uitgaande van de
resultaten van zijn onderzoek
zou daarop juist de nadruk
moeten vallen, omdat de psy
chologie een geweldige bij
drage blijkt te leveren aan de
acceptatie van een 'moeilijke
ziekte' als kanker.
Misschien is dat de reden
waarom Ten Kroode zijn
promotie van deze uitsmijter
heeft voorzien: „Toen het
vak medische psychologie
aan de Utrechtse faculteit der
geneeskunde werd opgehe
ven, was het een geruststel
lende gedachte dat in elk ge
val Ria Bremer een vinger
aan de pols bleef houden".
JOS BOUTEN
Fluweel met organza. Het
bovenstukje van de japon
is off shoulder, de rok
valt in punten met een
geplisseerde „staart" half
opzij. (Edgar Vos)'
Lange robe, bestaande
uit een met kleine kraal
tjes geborduurde kanten
bustier onder een door
zichtig kralengeborduud
bolerootje. De rok vleu-
gelt uit in crêpe georget
te. groot avondtoilet (Ser
ge Lepage)
Ultra kort zwart mini jurk
je van velours met kant.
Lange blazer met fluwe
len revers (ook zwart).
Scherrer Boutique
Helrode crêpe de chine
avondjurk, geheel asym
metrisch voor geplis-
seerd. (Frans Molenaar)
Collectie 1990/91
foto's: pr
Tegen de tijd dat het feesten gebla
zen is, doen we er ons voordeel
mee dat de ommekeer in de mode
iedereen de vrije hand geeft in su-
perkort of voetlang voor de dag te
komen.
Een jurkje met een rokje tot ver
boven de knie, hangend aan dun
ne bandjes staat even posh als een
sleperige japon met organza (enge-
len)vleugels. Het gaat er maar om
waarheen u de schreden richt en
wat u van uzelf verwacht?
Even een paar ideeën. Vlot staat
een smal strak lang zwart fluwe
len broekje bij een lingerie hemdje
en een damast groen jasje. Herfst-
velours is in de stoffen beweging
erg geliefd. Mooi is fluweel inge-
crusteerd met kant of voile. Sier-
stiksels zie je overal om eenvoudi
ge contouren te accentueren. Iets
voor handige vrouwen met een su
per naaimachine om een zwart ja
ponnetje van vorig jaar glossy te
maken! Vooral arabesken doen het
daarbij goed. Doffe materialen le
veren samen met glimmende een
zeer goed effect op.
Couturier Frans Molenaar maakt
van die combinatie gretig gebruik.
Ook een goed idee is om een sim
pel japonnetje een taft ceintuur om
de heupen te slingeren en de slip
pen tot de grond te laten reiken.
Edgar Vos zette een zwart fluwe
len topje op een geplisseerde asym
metrische organza rok met e.en
strik op de heup. Er is nogal wat
asymmetrie in de mode. Frans Mo
lenaar maakte een cocktail outfit
van zijden taft en organza, waarin
vier diagonaal geplisseerde vier
kanten waren verwerkt. Voor een
tentoonstelling'van allure doet een
okergele 7/8 jas op een zwart pai-
letten rokje de draagster deugd.
Pailetten rokjes zie je trouwens
veel dragen bij geklede ontvang
sten en recepties. Het meest wor
den ze uitgevoerd in flonkelend
zwart. Zo'n rok is nooit tè mooi
door de rustige top. Heel handig is
een composé-de-coq omslagdoek
met garnering van zwarte wollen
pompons. Hij gaat over een dress
van vorig jaar, cacheert en is toch
modern. Een blazer van fluweel,
opgeborduurd met glaskralen, vig
netten, kwastjes, gouddraad, parel
tjes, blijkt goede investering.
Hij staat bij fluwelen leggings, ski-
broek, korte rok. Edgar Vos deed
alweer voor de namiddag en
avond veel met wollen guipure
kant, gepailleteerde kant, zijden
mousseline en taffetas.
Het is heel niet gek bij een geklede
namiddagjurk een klein dopje op
het achterhoofd te dragen, in de
stof van de japon. Zo'n Jacky On-
assis gevalletje dat een zet naar
achteren heeft gekregen... Waar
sommigen met een feestje ook
goed mee uit de voeten kunnen, is
een kettingceintuur, opgeborduurd
met strass, goud of onder glitter.
Een simpel middel om een simpel
jurkje op te frunneken. Parschu-
testof laat zich ook uitstekend ^ver
werken tot feestelijkheid. Zo 'n pak
in zalmkleur, in de vorm van
strakke broek en met een kleurig
geborduurd jasje, staat dan model
voor een glorieuze entrée.
TINY FRANCIS
Alle staatssecretarissen van
Volksgezondheid, van Hen
driks tot Simons, zijn gere
geld in de Verenigde Staten
wezen kijken hoe men daar
de gezondheidszorg heeft ge
organiseerd.
Want in dat land van de onbe
grensde mogelijkheden regeert de
Onzichtbare Hand van vraag en
aanbod met ijzeren vuist, en in dat
land weet men als nergens anders
dat geld maar een keer kan wor
den uitgegeven. Maar de laatste
tijd komen Amerikanen naar ons
toe om te kijken hoe wij het doen.
Ze krijgen dan steevast tranen in
de ogen als ze merken dat wij nog
huisartsen hebben.
niet anders. Tot dan was de huis
arts een optelsom van alle medi
sche vakken: een beetje chirurg,
vrouwenarts, kinderarts, internist
en psychiater.
Yak apart
Men besefte dat huisartsen niet
met het ziekenhuis moesten con
curreren. Ziekenhuizen zijn erg
goed in therapie, maar als anonie
me ziekenfabrieken slecht in con
tinue zorg. Huisarts werd een vak
apart, een specialisme, een vak
waar je na het behalen van het di
ploma basisarts speciaal voor door
moet leren.
Aan het begin van de jaren zeven
tig begon het tot de politieke brei
nen door te dringen dat een goede
huisarts goud waard is. Letterlijk.
Lopende band
In Amerika bestaat er niet zoiets
als een huisarts. Of liever, niet
meer, want dat type arts is daar
uitgestorven. Wie ziek is, of wie
denkt dat hij ziek is, gaat naar het
ziekenhuis en wordt aldaar op de
medische lopende band gezet. Ten
minste, als hij dat kan betalen,
want in Amerika zijn ongeveer 20
miljoen mensen onverzekerd tegen
ziektekosten. En dat is ook geen
wonder, want vanaf het moment
dat hij een voet in het ziekenhuis
zet begint de kassa oorverdovend
te rinkelen, en de premies zijn dus
navenant hoog. Ze willen hem
weer terug, de huisdokter. Op me
dische faculteiten wordt steeds
meer weer onderwezen in huisart-
sengeneeskunde: terug naar de
warme 'family doctor'.
Andere kant
Amerikanen beginnen nu te besef
fen wat ze missen, maar in Europa
lijkt het misschien de andere kant
op te gaan In Nederland staat het
beroep in elk geval al jaren onder
druk De oude getrouwe huisdok
ter, die overal raad op wist, een
onbetwistbare autoriteit die alles
kon of in elk geval dapper deed
alsof, die bestaat niet meer. Na de
oorlog zijn steeds meer van zijn ta
ken door het ziekenhuis overgeno
men. Op een gegeven moment, dat
moet zo eind jaren vijftig zijn ge
weest, begonnen enkele huisartsen
te beseffen dat als dit zo door zou
gaan, het aloude huisartsenberoep
snel zou verdwijnen. Dat kon ook
Door goede basiszorg te leveren
zouden huisartsen hun patiënten
uit het peperdure ziekenhuiscir
cuit kunnen houden. Daarvoor
krijgt de huisarts honderd gulden
per patiënt per jaar, en dat bedrag
ben je bij wijze van spreken al aan
de portier kwijt als je het zieken
huis binnenstapt.
Verplicht
Ook de particuliere verzekerings
maatschappijen hebben dat nu be
grepen, want volgend jaar moet je
je ook als particulier verplicht
voor huisartsenhulp verzekeren.
Maar of de patiënten dat ook heb
ben begrepen is zeer de vraag. Die
willen en dat is heel begrijpelijk
het beste wat er op de medische
markt te krijgen is maar je kunt
je afvragen of dat altijd specialisti
sche hulp in een ziekenhuis moet
zijn. Daar wordt dan niet zelden
met een medisch kanon geschoten
op een medische mug Dit gebeurt
ook nog steeds meer. Zeker in de
grote steden gaat men bijvoorbeeld
vaker voor kleine klachten naar
de EHBO van het plaatselijke zie
kenhuis in plaats van de hulp in te
roepen van de eigen huisarts. Uit
recent onderzoek bleek dat 40 tot
zelfs 90 procent van die klachten
(verzwikte enkel, een te hechten
wondje) door de huisarts had kun
nen worden behandeld.
Goud
Maar een goede huisarts is nog op
een andere manier goud waard.
Wat is het geval? Nederland ver
grijst en Nederland vergrijst zelfs
dubbel: steeds meer mensen leven
alsmaar langer. De keerzijde van
de medaille is dat ook steeds meer
mensen een aanzienlijk deel van
hun leven chronisch ziek zullen
zijn en chronische zieken behoe
ven chronische zorg. Die zorg kun
nen ziekenhuizen niet leveren.
Een ziekenhuis is goed in techni
sche hoogstandjes, kan iemand met
bijvoorbeeld chronische reuma op
een goed therapeutisch spoor zet
ten, maar zal zijn patiënten zo snel
als mogelijk willen ontslaan. De
afgelopen tien jaar is de gemiddel
de ligduur in de ziekenhuizen ook
nog aanmerkelijk korter gewor
den. Welnu. Je bent in een zieken
huis behandeld voor een chroni
sche ziekte en je bent binnen de
kortste keren weer thuis. Wat nu?
Dan zal er toch zorg moeten wor
den verleend en de enige die dat
kan is de zogeheten eerste lijn: de
huisarts, de kruisvereniging, de
wijkverpleegkundige en niet te
vergeten de familie.
Die zorg is ook nog erg persoon
lijk, want in de eerste lijn ben je
geen nummer die telkens door
weer een andere zorgverlener
wordt geholpen. Wie ooit in het
ziekenhuis heeft gelegen en wel
tien verschillende dokters aan zijn
bed heeft zien staan, begrijpt wat
ik bedoel.
De huisdokter is de ruggegraat
van onze gezondheidszorg. Zonder
hem, en soms haar, zijn we met
zijn allen overgeleverd aan de me
dische supermarkt die steeds har
dere commerciële trekjes begint te
vertonen.
door Joke Forceville-Van Ro88unpi
OBSESSIE
We ervaren momenteel ee
obsessie voor de gezondhei
onze cultuur. Alles moet ui
hier en nu worden gehaali
Onder ons heerst de grote
voor het totale verdwijnen,
het leven verliest heeft all
verloren. Aldus onlangs in
pers het betoog van profes
Henk ten Have uit Maastr
Hij houdt zich met name
met de medische ethiek. Ei
opvatting is het een
opvatting die ik gaarne de
dat meer mensen moeten
nadenken als het gaat om
oplossen van problemen mt
schaarste in de
gezondheidszorg.
Ik moest weer aan zijn woo
denken toen ik dezer
mijn post een brief met vi
vond van een mevrouw di
gealarmeerd was door mijl
column, getiteld 'Mongooltj
Die vragen waren heel
concreet:
'Ben je onchristelijk en
onbeschaafd als je wèl tot
abortus besluit, als vaststaa
het kindje niet goed is
verder: 'Moeten babies van
plusminus 1 kilogram in le
worden gehouden, ook als
vaststaat dat ze later met j
handicaps door het leven 1 m
moeten gaan° Er zijn toch j
grenzen aan wanneer een li rj
nog waardig is?'. M
Eerlijk gezegd was ik blij
deze brief. Al voeg ik er
onmiddellijk aan toe dat h
ook mij niet gegeven is abst
geldende antwoorden op dt
moeilijke vragen te geven.
Maar de reactie van deze vi
is er wel een bewijs van d,
meer mensen beginnen na
denken over kwesties van
gezondheid, gaafheid en...
obsessie die ze dreigen te ie
worden.
Nee, ik heb natuurlijk geei\ ir
oplossingen paraat. Die heè w
ook professor Ten Have nil ej
Enkele jaren geleden heb jJ
'Samen Kerk', blad van ha
bisdom Haarlem, met proff
Th. Beemer van de Nijmeè n
Universiteit een open zi
briefwisseling gevoerd. Dai
kwamen ook de onderhavn Cj1
problemen aan de orde. C
deze ethicus had geen
antwoorden in voorraad.
Bedachtzaam en weloverm
trachtte hij te reageren op
vragen die eigenlijk niet ol
nauwelijks verschilden vai
van mijn briefschrijfster vi
vandaag. Ik vroeg hem (in
brief van oktober 1988) en
of er een definitie of
omschrijving van 'kwaliteit
levente geven is. Daa
bij de vragen hier óók om.
Samengevat was de menir,
van professor Beemer: De
'kwaliteit' heeft betrekking
de levensomstandigheden
niet op het leven zelf. Te
noemen daarbij zijn:
beweeglijkheid van het
lichaam, jezelf kunnen
verzorgen, behoud van de
spraak, behoud van je seki
■vermogens, afwezigheid vi r
voortdurende pijn of
benauwdheid.
En verderop in diezelfde
heeft Beemer geformuleen
'Minimale kwaliteitseisen
bij voorbeeld: het vermoge
zelfbewustzijn en het verm j
tot communicatie. Bij somi
leden-.van ons geslacht zijr
wegens 'hersengebreken ni
niet meer aanwezig. Het is
zinloos, doelloos deze levei
door technieken in stand t |N
houden, want ze kunnen
geen enkel opzicht ontploc
Uiterst voorzichtig zijn hie
enkele criteria voorgelegd.
Maar daarmee zijn de vra^orl
van mijn briefstelster nog
beantwoord. Kunnen ze ofa 1,
niet beantwoord zijn. De
problemen zijn zó ingewil
Wat wil het immers zegge
bij vruchtwateronderzoek
wordt vastgesteld dat 'het
kindje niet goed is'. Is ee/ijn
mongooltje niet goed ni rv]
goed genoeg om onder ons n
leven? Wordt het leven zii
als iemand met handicaps
erdoorheen moet worstelei HD
Moeten wij, die er buiten s ar
bepalen wat zijn kwaliteit
leven is?
Laten we voorzichtig zijn.
zou ten aanzien van abort\\
niet durven zeggen: 'Nooil
blijf bij een 'nee', tenzij. I'
ik kan niet bevroeden vol 'j
welke vraag, voor welke
complicaties ouders bij de
komst van een kind soms
komen te staan. Wel
graag houden aan Ten Ha
waarschuwing, dat er geei
algemene regels op te stel
zijn. Maar ook neem ik zi
woorden zeer ter harte dit
volgden: 'Als het geloof ii
hiernamaals niet meer bes
wordt het hiernumaals vi
belangrijk. Dan moet allt
het hier en nu worden geh n
Is het niet een zegen als
durven geloven in 'iets hit
