Confessionele emigratiecentrales
gaan op in algemeen instituut
Ridder voor het geestelijke leven
iimdóc
brieven van lezers
Wachten
kerk
wereld
GEESTELIJK LEVEN/OPINIE
QeidóvQowumt
ZATERDAG 1 DECEMBER 1990 PAGINA
Gereformeerde steun voor evangelisch centrum De Hoop
DORDRECHT De Gerefor
meerde Kerken in Nederland
gaan voor het eerst financiële
steun geven aan het evange
lisch centrum voor verslaaf
den De Hoop te Dordrecht.
Het centrum ziet in de jaarlijk
se bijdrage van 25.000 gulden
de lang verwachte erkenning.
Plaatsing op de advies- en pro-
jectenlijst van het Binnenlands
Diakonaat houdt geen officiële
door Marinus van der Berg
Sinds enkele jaren wordt op
de grotere stations
aangekondigd hoelang de
trein vertraagd zal zijn.
'Vertraging plusminus 10
minuten'. Ze houden nog
een slag om de arm, maar ze
geven toch bij benadering
aan hoe lang de reiziger nog
moet wachten.
Deze service heeft het
wachten veranderd. Wie bij
een bushalte wacht, wacht
veel meer in onzekerheid. Je
weet niet of het om minuten
gaat of om een half uur. Er
kan immers iets gebeurd
zijn. Wachten op een bus of
een trein is vaak een
vervelend wachten. Je
slentert heen en weer. Je
bekijkt andere mensen.
Soms komt het tot een
praatje met een andere
wachter. Je zoekt de tijd te
doden. Als je weet hoelang
je nog moet wachten, is het
gemakkelijker vol te houden.
Nu is dit wachten geen
drama. Er zijn ergere dingen.
Ik denk aan de gijzelaars in
Bagdad. Hun wachten is
wachten in onzekerheid én
afhankelijkheid. Ze zijn
afhankelijk van willekeur en
van initiatieven. Juist
vanwege die willekeur lijkt
het me bijna onmogelijk om
in-hoop-te-wachten. Het
risico op teleurstelling is te
groot. Het is een wachten
waaraan weinig vreugde
wordt beleefd. Vreugde en
opgekropte emoties die zich
een weg naar buiten zoeken,
kenmerken dan ook de
aankomst van vrijgelaten
gijzelaars. Het aankomen is
als een nieuwe geboorte:
opnieuw in vrijheid geboren.
Bevrijd van angst, spanning
en het eindeloos lijkende
wachten. Gevoelens van
dankbaarheid krijgen vrij
baan.
Die gevoelens kunnen zich
ook vrijmaken in de mens
die zich aan
doktersonderzoek heeft
moeten onderwerpen. Als
het allemaal met een sisser
afloopt. Als er niets ergs aan
de hand is. Dan is het
wachten snel vergeten. De
tijd voor de uitslag, de
wacht- en onderzoektijd, is
vaak een moeilijk uit te
houden tijd. Er zijn vaak
maar enkele mensen die de
kunst verstaan om mee-te-
wachten. Ook dit wachten
kent weinig vreugdevols. Het
is wachten in bange hoop.
leder jaar opnieuw word ik
geboeid door het wachten
dat zo een heel eigen sfeer
heeft in de maand
december. De ondertoon is
die van vreugdevolle
verwachting. 'De tijd van Uw
ontferming is aangebroken,'
zingt de vespers van de
Advent. Er komt een nieuwe
tijd. Deze tijd is vol
verwachting. Er zal voor
geknakte mensen, voor
hopelozen, voor mensen die
worden geknecht, hoe dan
ook, een nieuwe tijd
doorbreken. De advent-tijd
zingt en spreekt erover met
een onaantastbare
zekerheid. Je krijgt niet
vzomaar deel aan dit
verwachten.
Wie in beslag wordt
genomen door haast, drukte,
de dingen van deze wereld,
zal alleen met Kerstmis een
paar dagen moe
onderuitgezakt, even
pauzeren. Wie wordt
overheerst door verdriet,
door angst, door
eenzaamheid, zou soms het
liefst een lange winterslaap
willen houden.-Maar
misschien bereikt juist in die
slaap je een droom of de
stem van een engelr die een
nieuw licht, een nieuw leven
aankondigt. Onverwacht
nog. We wachten op een
geboorte midden in een
winternacht op een plaats
waar je geen geboorte
verwacht: een stal. Wie zich
openstelt in een vreugdevol
wachten, zal ervaren dat dat
wachten niet leeg is en
onvruchtbaar, maar dat
wachtend de tijd rijp wordt.
De tijd van barm-hartigheid
staat voor de deur.
T.
erkenning in, volgens een
woordvoerder van de Gerefor
meerde Kerken. „Wij erken
nen niks, omdat we geen for
mele relatie met De Hoop heb
ben". De afgelopen jaren is de
vraag om financiële steun
steeds afgewezen, omdat het
evangelische centrum niet met
adequate begrotingen kwam
aanzetten. „Hun begrotingen
reikten tot in de hemel".
De 'evangelische aanpak' van
DEN HAAG/LEUSDEN
De subsidiekraan voor
de vier levensbeschouwe
lijke emigratiecentrales
wordt dichtgedraaid. Met
ingang van 1 januari 1991
gaan de algemene, de
rooms-katholieke, de ge
reformeerde en de chris
telijke emigratiecentrale
op in het Nederlandse
Migratie Instituut (NMI).
Alle functionarissen zijn
verzekerd van een baan,
al wordt het totale subsi
diebedrag met ƒ500.000.-
teruggebracht. Eén van
de vier, de Christelijke
Emigratie Centrale (CEC)
blijft met een takenpak
ket zitten dat niet wordt
overgenomen door het
NMI.
„Wij zijn druk bezig met een
leden- en geldwervingsaktie
voor het werk dat ons over
blijft", aldus voorzitter P.S.
Marinussen van de Christelij
ke Emigratie Centrale. Tot 1
januari heeft de CEC een ei
gen kantoor in Den Haag. Dat
is niet meer te betalen wan
neer de subsidie ophoudt.
Toch wordt de vereniging
niet opgeheven. „Er blijft veel
werk liggen, dat niet door het
NMI wordt overgenomen. Be
halve de bemiddeling voor
Nederlandse emigranten en
remigranten hebben wij in de
loop der jaren een organisatie
opgebouwd van doormigratie
van asylzoekers. Canadese
kerken staan voor hen garant
en zorgen voor huisvesting en
werk. Bovendien organiseren
wij uitwisselingen van jonge
ren, vooral agrariërs naar
Amerika, Canada en Brazilië
via stages. Dat werk willen
wij blijven doen".
Het lijkt er op, dat met name
de remigratie van niet-Neder-
het centrum was ook lange tijd
reden voor de gereformeerde
twijfel was. De Gereformeerde
Kerken voelen zich meer aan
gesproken door de minder in
dividualistische benadering
van verslaafdencentrum De
Regenboog in Amsterdam, dat
jaarlijks 55.000 gulden krijgt.
Directeur T. Stortenbeker van
De Hoop vindt de hoogte van
het gereformeerde bedrag niet
zo belangrijk. Zijn centrum,
landse werknemers in de toe
komst sterk zal toenemen.
„Maar ook het werk voor de
asylzoekers neemt toe", aldus
directeur C. Hulsman van de
Christelijke Emigratie Cen
trale. Op verzoek van de
Raad van Kerken werkte de
CEC enkele jaren geleden
mee aan de emigratie varl een
groep Syrisch Orthodoxe asyl
zoekers uit Twente. Hiervoor
verleenden de Christian Re
formed World Relief Commit
tee in Canada en de Neder
landse nederzettingen in Pa
rana in Brazilië medewer
king. Met het Relief Commit
tee heeft de Christelijke Emi
gratie Centrale nauwe ban
den. „Zij krijgen van de Ca
nadese overheid wettelijke
mogelijkheden om asylzoe
kers te sponsoren", aldus
dat van giften moet leven en
al vijftien jaar probeert op de
advieslijst te komen, krijgt nu
eindelijk van de Gereformeer
de Kerken te horen dat het
steun van buitenaf nodig heeft
en deze ook verdient. „En
daar ben ik werkelijk ontzet
tend blij mee". In het centrum
De Hoop wordt de hulp aan
verslaafden nadrukkelijk ver
leend vanuit een christelijke
levensovertuiging.
Hulsman. Daarbij gaat het
om bedragen van drie tot vijf
duizend dollar per immigrant.
Het aantal aanvragen daartoe
bij onze centrale bedroeg in
1980 al 450, in 1990 waren het
er meer dan duizend. Slechts
een klein deel daarvan kon
inderdaad geplaatst worden.
Wij verwachten, dat die aan
tallen alleen maar zullen
groeien en dit werk gaat het
Nederlandse Migratie Insti
tuut niet doen. De kerken
overzee willen blijven steu
nen, maar hebben ook duide
lijk aangegeven, dat zij dat al
leen willen doen via contac
ten met kerken of christelijke
organisaties, zoals wij in Ne
derland".
Om het beleidsplan ook eens
aan de mening van een bui
tenstaander te toetsen, had de
ren omgaan, dan zou hij, zo
gelooft Duby, nooit een gees
telijk leidsman geworden zijn.
Hij was een geestelijk ridder.
De gevechten en tournooien
waarmee de ridders zich onle
dig hielden wilde hij aanwen
den voor een geestelijk doel.
In dat licht kon ook de kruis
tocht zijn goedkeuring weg
dragen, hij zou in Vezelay
oproepen tot de tweede kruis
tocht want het was immers
goed wanneer de ridders, als
ze dan niet in het klooster tra
den, als een „heilige compag
nie" een pelgrimage maakten
naar het heilig land ter verde
diging van de geboorte- en
verblijfplaatsen van Christus
die door de Turkse muzel
mannen werden bedreigd.
Neergang
Duby geeft in zijn boek van
uit de drijfveren van haar
voornaamste leidsmannen een
uiterst compact en samenhan
gend beeld van de opkomst en
neergang van de cisterciënzer
kloosters. Hij toont het kloos
ter als de „kleine stad die een
volmaakt geordende samenle
ving wil herbergen". Maar
Bernard van Clairvaux be-
pérkte zijn inspanningen niet
alleen tot de hervorming van
het kloosterwezen. Wie naar
Fontenay kijkt, ziet slechts de
helft van het beeld, Bernar-
dus was alleen al door zijn tal
loze geschriften ook buiten
het klooster actief. Het kloos
ter was het einddoel, de we
reld de plaats waar hij moest
beginnen. Als hervormer zal
hij bemiddelaar zijn tussen
pausen en een schisma be
slechten. Beroemd is zijn con
flict met de later als progres
sief herkende theoloog Abe-
lard die Bernardus als een be
dreiging zag voor de kerk en
die het onderspit zou delven.
Ook is hij een fel bestrijder
van de ketterse Katharen.
Deze geestelijke radicaliteit
heeft hem ook de reputatie
bezorgd van een fanaticus.
Zijn enige zuster die niet in
het klooster wilde toetreden
dwong hij daartoe. Bernard
van Clairvaux toont dus vele
gezichten. Een van de belang
rijkste is hier nog niet eens.
genoemd, hij is ook de mystie
ke theoloog, de canonist die
pausen de les las.
Zijn kloosterhervormingen
zouden niet lang stand hou
den. Een nieuwe generatie
ridders was nauwelijks te
winnen voor de strenge kloos
terlijke idealen, al in de
twaalfde eeuw niet meer. De
profanisering zet zich verder
door en de cisterciënzers zou
den opvolgers krijgen in fran
ciscanen en dominicanen. Zij
trokken zich niet langer uit
de wereld terug, maar wilden
er juist midden in staan.
PAUL VAN VELTHOVEN
Georges Duby Bernard van
Clairvaux en de Cisterciënzer
kunst. Uitgave Agon, Prijs
29,50. Voor een Vlaamse
studie over Bernard als mysti
cus zie: Lode van Hecke, Ber
nardus van Clairvaux en de
religieuze ervaring. Uitgave
Kok, Prijs J32,50
K
Meisjesscholen
Opnieuw is een discussie gaan
de over meisjesscholen. Figu
ren als Cisca Dresselhuys, en
Rita Kohnstamm betreuren
het gebrek aan voldoende
aparte (vooral meisjes-)scho-
len. En inderdaad, voldoende
zijn er niet, maar er is er wel
één, de Johanna Westerman-
school in Den Haag. De enige
meisjesmavo in Nederland, die
ook na de mammoetwet (uit
overtuiging) meisjesschool is
gebleven. Apart meisjesonder
wijs is een manier om effectief
aan emancipatie te doen. De
voordelen zijn evident. De
meisjes hoeven zich niet waar
te maken ten opzichte van
hun (mannelijke) leeftijdgeno
ten en zij kunnen zich onge
hinderd op de studie richten.
Ook is ongestoorde aandacht
voor de positie van de vrouw
en de gevestigde rollenpatro
nen mogelijk. De meisjes dur
ven de stereotiepe „jongens"-
vakken aan, zelfs als ze daar
i st
met echt goed in zijn. I b
(uindexamen)resultaten zij g,
(daardoor?) niet significant b| g,
ter dan op een gemengc
school (ik heb daar ook les gi tt
geven), maar wel de zin oi a
door te studeren. Wij hebbq
daar (kleinschalige) ondei jj
zoeksgegevens over. Meisji 0
onder elkaar ontwikkelen ve a
gemakkelijker zelfvertrouwei e,
weerbaarheid en een positii Sj
zelfbeeld. Wij maken mee, di h
meisjes, die als schuwe voge
tjes binnenkomen, de schol j
verlaten als zelfbewuste jon|
vrouwen. En van een mindi
gezellige schooltijd of het g(
mis van jongens is geen spr(
ke. Onze meisjes vinden hi
ook zonder jongens heel gezé
lig. En ze hebben de schol
niet nodig om jongens te onj
moeten. Dat doen ze thuis we
Zij mengen inderdaad rj
schooltijd en tijdens de schoo!
disko's naar hartelust.
A.P.M. Broekhuizen,
Jirecteur Johanna
Westermanschool,
DEN HAAG.
4
êST CcidócScw/tant
Uitgave: Westerpers (behorende tot Sijthoff Pers).
Kantoor: Apothekersdijk 34, Leiden.
Telefoon: 071 - 122 244
Postadres: postbus 11, 2300 AA Leiden.
Hoofdkantoor: Koopmansstraat 9, Rijswijk.
Telefoon: 070- 3190 933.
Abonnee service
Telefoon: 071 - 313 677 van ma. t/m vr. van 8.30 tot 17.00 u.
Nabezorging
Telefoon: 071 -122 248
van ma. t/m vr. van 18.00 tot 19.00 u. op za. van 14.00 tot 15.00 u.
Abonnementsprijzen (inclusief 6% BTW.)
Bij automatische betaling: Bij betaling per accept-girokaart:
per maand f. 24,85 per maand f. 25,85
per kwartaal f. 74,10 per kwartaal 75,10
per jaar f. 284,50 per jaar f. 285,50
Het abonnementsgeld dient vooruit te worden voldaan.
Advertenties
Informatie en tarieven over advertenties tel. 071 - 122 244.
Telefax voor uitsluitend advertenties 071 - 134 941.
Voor uitsluitend het doorgeven van advertenties kantoor Rijswijk
070 - 3902 702.
Bankiers
AMRO BANK NV 473 575 515
POSTBANK NV 663 050
Wie niet zichzelf
beveelt,
blijft altijd slechts
een knecht
BLIJVENDE TAAK VOOR ASIELZOEKERS
vereniging Christelijke Emi
gratie Centrale prof. Albeda
gevraagd critisch te kijken
naar het belang van een le
vensbeschouwelijke emigra
tieorganisatie. Albeda zag een
drietal taken voor een derge
lijk instituut: bezinning op dé
gevolgen van cultuurverande
ring bij emigratie, het behoud
van normen en waarden en
het aankweken van cultuur
besef bij emigranten, en ten
slotte het kritisch volgen van
het nieuwe migratie instituut,
de vakbonden en kerken op
het terrein van de (r)emigra-
tie. Dit laatste als als partici
pant en steunorganisatie van
het gefuseerde instituut. „De
CEC kan bovendien een eigen
rol spelen in het voor-, en na-
traject van de emigratie", zo
meende hij. „Daarbij is te
Een ideaal van
duizenden
Nederlanders,
met name in de
jaren zestig:
Aankomen in de
haven van New
York
FOTO: AP
denken aan informatie over
de levensbeschouwelijke as
pecten bij het opbouwen van
een nieuw leven, en de na
zorg, wanneer mensen een
maal vertrokken zijn. Emi
gratie is veranderd, minder
ingrijpend geworden door de
toegenomen reismogelijkhe
den. Mensen komen vaker te
rug, dus de mogelijkheden
van voortgezet contact zijn
groter. Er is inmiddels over
de gehele wereld een netwerk
ontstaan van christelijke ge
meenten, waarvan de oor
sprong in Nederland ligt, in
de Verenigde Staten, Canada,
Brazilië, Australië, Nieuw
Zeeland en Zuid-Afrika. De
Christelijke Emigratie Cen
trale moet daar de consequen
ties uit trekken".
JANTINE J. DE BOER
Tijdens zijn leven zei men
van hem: niemand kan
hem begrijpen als hij niet
de geest heeft die hem
bezielde. Zijn teksten zijn
er nog evenals de gebou
wen die acht eeuwen
hebben overleefd en da
teren van voor de kathe
dralen: de cisterciënzer
kloosters, dit eindpunt in
zelf opgelegde verster
ving van het middel
eeuwse kloosterleven. Als
een kolossaal anachronis
me, een botsing met de
tijd, ligt daar ten noorden
van Dijon in de Cöte
d'Or, het gaafst overge
bleven voorbeeld van
zo'n twaalfde-eeuws
klooster, de abdij van
Fontenay er bij. Daar in
dit fraaie, van iedere op
smuk ontdane uiterst se
rene gebouwencomplex is
voor moderne toeschou
wers de geest van we-
reldmijding die zijn stich
ter en bezieler voort
dreef, Bernard van Clair
vaux, in zijn meest zuive
re vorm te bespeuren.
De Franse historicus Georges
Duby, heeft gezegd dat om de
zin en de kracht van Fonte
nay te bevatten men haar stap
vóór stap zou moeten naderen
over de bospaden in de okto-
berregen, door de braamstrui
ken en kuilen. Net zo moeilijk
als de metgezellen van Ber
nard van Clairvaux het had
den toen zij de meest onher
bergzame streken opzochten
om daar hun kloosters te bou
wen.
In Bernard van Clairvaux en
de Cistercienzerkunst, dat dit
jaar opnieuw is uitgegeven in
verband met de negenhon
derdste verjaardag van de ge
boortedag van Bernard van
Clairvaux, heeft Duby aanne
melijk gemaakt hoe de bouw
van deze kloosters zelf voort
vloeide uit de mystieke idea
len van de cisterciënzers en in
het bijzonder van hun grote
Vervetting
Wanneer Bernard van Clair
vaux aantreedt zijn de meest
duistere middeleeuwen voor
bij; de gevolgen van de inva
sies van de Noormannen ver
werkt en de bezitsverhoudin
gen tussen de edelen min of
meer weer tot rust gekomen.
In die voorliggende periode
heeft Cluny vanaf haar stich
ting in 904 de geestelijke erfe
nis bewaard en verder ont
wikkeld. Pausen zijn uit haar
gelederen afkomstig. Maar in
de elfde eeuw begint Cluny
aan vervetting te lijden. Clu
ny betekent in de ogen van
Bernard van Clairvaux te
veel uiterlijkheid en praal,
haar doelstelling is vervaagd.
De twaalfde eeuw is er èen
van groot geloof genoemd,
van een nieuwe vitaliteit van
het christendom. Zij is een tijd
van hervormingen, verande
ringen die mogelijk zijn door
dat na de periode van chaos
de welvaart toeneemt en de
geharnaste verhoudingen die
iedere speelruimte onmogelijk
maakten, kunnen worden los
gelaten. Speelruimte die in
principe twee wegen opent:
de weg naar een verdere pro
fanisering hoe ingebed ook in
een christelijk wereldbeeld,
•verder weg ook van het gebod
tot realisering van de evange
lische raden en, tweede moge
lijkheid, de weg terug. Ber
nard van Clairvaux is op de
eerste plaats de grote hervor
mer die zich oriënteert op het
verleden. Duby spreekt over
de verinnerlijking als het gro
te kenmerk van Citeaux, het
eerste hervormingsgezinde
moederklooster dat overigens
pas met de intrede van Ber
nard van Clairvaux in 1112
met dertig compagnons tege
lijk onder wie al zijn broers,
tot een succes zal worden en
pas door zijn intrede die ver
bazingwekkende uitbreiding
te zien zal geven. Terecht is
deze twaalfde eeuw een eeuw
van groot geloof geweest,
want binnen het bestek van
slechts enkele decennia wor
den tientallen kloosters ge
sticht in de geest van Bernard
van Clairvaux over het hele
Bernard van Clairvaux
gebied van de latijnse chris
tenheid, ook in de Nederlan
den. Met andere woorden, Ci
teaux kwam als geroepen.
Geen kloosterbeweging heeft
in het westen zo'n grote weer
klank gehad als de cisterciën
zer beweging.
Die verinnerlijking betekende
het afzweren van alle praal
en aandacht voor het bijbel
woord. Het woord is alles
voor de kloosterlingen. In
hun heroïsche pogingen de
wereld af te zweren het
beeld van de held is op zijn
plaats want de kloosterlingen
waren ridders en bezield van
een riddelijke mentaliteit
zijn zij gericht op de laatste,
dingen. Hun klooster is als
een civitas Dei, een vooraf
schaduwing van de hemel.
Had Bernard van Clairvaux
in zijn jeugd met wapens Ie-
De kerken en Oost-Europa
Het opengaan van de grenzen in Oost-Europa stelt zei I
niet op de laatste plaats ook de kerken in Europa voor nie|
we opgaven en mogelijkheden. Dat bleek ook deze wei
weer op een studiebijeenkomst van het Katholiek InstitiH;
voor Massamedia. Alle aandacht die er bestaat voor de kolir~
sale problemen die in de Oosteuropese landen aan de opps
vlakte zijn gekomen na het smelten van de eens zo hech
communistische gletsjer is begrijpelijk. Daarbij wordt echt^
wel eens vergeten dat in sommige kerken in Oost-Europa
speelruimte geboden werd om over ontwikkelingen na
denken die inmiddels hun beslag hebben gekregen. Toen
oude regimes waren gevallen, bleek deze ideële invloed u
eindelijk echter minimaal.
Er is immers in Oost-Europa op grote schaal een inhaalof
ratie ten opzichte van het veel welvarender Westen begoj
nen. Het hemd is nu eenmaal nader dan de rok en wat
Oosteuropeanen in materieel opzicht de afgelopen jaren u
kort zijn gekomen willen ze nu alsnog hebben. In sommi v,
kringen wordt daar wat meesmuilend over gedaan en de né C
ging bestaat dan ideaalbeelden, die in het Westen niet vo m
realisering vatbaar bleken, op Oost-Europa te projectere
Dat is weinig realistisch. s"j!
I dl
VEEL reëler is het oog te hebben voor de gevaren waaraf
de kwetsbare Oosteuropese samenlevingen nu het hoojj^
moeten bieden. De geschiedenis heeft er als het ware veert e)
jaar stil gestaan. Is het denkbaar dat de kerken in die aaj v.
passingsproblematiek een rol van betekenis kunnen spelejv;
Maar' dan moet eerst vastgesteld worden dat die kerken sorj
ook deel zijn van het probleem. Het optreden van de zogehid:
ten (katholieke) uniatenkerken, die verbonden zijn m|^
Rome en waarvan vooral die in de Oekraïne vanwej
haar 'inlijving door Stalin in de Russisch orthodoxe kerk va y
zich doet spreken mag typerend heten voor de nieuv bi
problematiek. j d>
Het prestige dat de uniatenkerken op grond van hun wd st
terse oriëntatie genieten in een land als de Sovjetuni 1'
scheidt hen van de aanhangers van andere, oosterse, kerkej h
In het algemeen zal de spanning tussen oosterse en westen
elementen in die landen de komende tijd alleen maar toen) 1
men. Het zogenaamde inferieure oosten zal het moeten opn)
men met het als superieur beschouwde westen. Dat kan voj
een nieuwe scheiding der geesten zorgen. -j
De reputatie van nogal wat protestantse kerken in die laj rj
den heeft geleden door de kritiekloze opstelling van de Wl c
reldraad van kerken tegenover de vroegere Oosteuropese r j.
gimes. Belast als zij zijn door het verleden kunnen deze ke|
ken niet zomaar op de nieuwe situatie inspelen. Hun verlj
den spreekt mee en het zal lang duren voordat zij nieuw krj A
diet hebben opgebouwd. j
t<
VANZELFSPREKEND is het dus allerminst dat de kerke k
in het ni.euwe Europa een rol van betekenis kunnen spelej k
Waar zij zich in het verleden wèl zelfstandig opstelden, hel e
ben zij nu de functie van toevluchtsoord verloren. Aan ee T
bezinning op de toekomst zijn zij nog nauwelijks toegek*
men. Ook hier geldt dat de geschiedenis veertig jaar heeft st
gestaan en dat er vaak op enkele gunstige uitzonderingè JT
na nog een begin gemaakt moet worden met het overwii
nen van oude tegenstellingen tussen de kerken onderling a k
voor die samenlevingen dienstbaar kunnen zijn. C
Brieven graag kort jn duidelijk geschreven.
De redactie behoudt zich het recht voor inqezonden
stukken te bekorten.
