De meest
stijlvolle
koningin
1
r
Jules de Corte 45 jaar
tussen bodem en plafond
mal
Ie
ZATERDAG 1 DECEMBER 1990
„DE NEDERLANDERS
VRAGEN TE WORDEN BEMIND"
AMSTERDAM - Dinsdag 4 mei 1820. „Waarom verzorg
jij je niet, kindlief? Ik denk dat je te veel bloed hebt. Het
doet mij goed te horen dat je ronder wordt. Het ligt in de
natuur besloten, en snoer je in godsnaam niet in".
Een passage uit een brief van een moe
der aan haar dochter, die in verwachting
is van een kind. Een brief met affectie,
maar ook vol vermaningen en advies.
Want moeder is keizerin en wil dat haar
dochter een voorbeeldige koningin van
Nederland wordt. En dat werd ze.
..Anna Paulowna was de meeste stijlvol
le koningin die Nederland ooit gekend
heeft. Ze was erg rijk, wist hoe het was
om prinses te zijn. ze had de affectie en
liefde van haar echtgenoot, was elegant
en hij ook".
Toby Jackman is Canadees en professor
in de geschiedenis en mag in zijn vrije
tijd graag andersmans correspondentie
lezen. Bij voorkeur brieven van hoog ge
plaatsten, liefst vrouwen. „Een goede
vriend van mij is sociaal historicus en
meent dat de geschiedenis bepaald wordt
door het volk. Dat kan wel waar zijn,
maar als je niet kunt lezen en schrijven,
je hebt geen stem in het kapittel en bent
geen minister, dan ben je afhankelijk
van het systeem. Volgens mij loopt ge
schiedenis van boven naar beneden:
mensen met macht en bezit bepalen op
velerlei manieren de richting van de
dans. Ik ben daarbij in het bijzonder ge
ïnteresseerd in vrouwen omdat hun
functie zeer wezenlijk was, maar niet
zichtbaar".
Saai
Hoe wezenlijk de rol van invloedrijke
vrouwen was, laat Jackmann zien in zijn
nieuwste boek 'Chcrc Annette, of hoe
men een goede koningin van Nederland
wordt*. Het boek bevat brieven van tsa
rina Maria Fjodorovna aan haar doch
ter. Anna Paulowna. die uitgehuwelijkt
was aan Willem van Oranje, de latere
koning Willem II. Anna hield van Wil
lem maar haatte het saaie Den Haag.
Liever verbleef zij in het elegante Brus
sel. waar het goedkoop was en veel bui
tenlanders vertier zochten. Haar moeder
sprak haar via haar brieven moed in.
..Het is je lot daar te leven kindlief. Je
moet in elk geval proberen je aan te pas
sen. Dat zal veel voorzichtigheid en zorg
vragen maar op den duur kun je erin
slagen. Het zou uitermate verdrietig
voor de Nederlanders zijn als zij zagen
dat je die mening bent toegedaan. Zij
vragen te worden bemind", schreef de
tsarina op dinsdag 6 januari 1820. En als
troost stuurde zij een kostbaar gebor
duurde mantel mee.
De afstand Leningrad - Den Haag was
in die tijd bijna alleen per post te over
bruggen. Telefoon bestond niet en een
reis per trein was lang en vermoeiend.
Dus schreven moeder en dochter elkaar.
Veelvuldig. Omdat ze van elkaar hielden
en zeeen van tijd hadden. „De komst
van de telefoon heeft het beroep van his
toricus veel moeilijker gemaakt. Tot aan
de Eerste Wereldoorlog werd er veel ge
schreven maar sindsdien is de telefoon
in zwang geraakt. En dat is voor histori
ci jammer. De geschiedenis zal nooit we
ten wat koningin Elizabeth en prins Phi
lip hebben besproken over de crisis rond
Thatcher. Had deze kwestie in de vorige
eeuw gespeeld, dan had Elizabeth brie
ven aan Philip geschreven over de poli
tieke crisis. Nu praat zij met hem via de
telefoon en zullen we nooit weten of ze
blij is of bedroefd".
Paranoïde
affectie van Maria Fjodorovna voor
haar dochter Anna, maar ook over het
leven van het Huis Romanov, zowel in
Rusland als in Nederland. Maria Fjodo
rovna was de naam die Sofia Dorothea
van Württemberg aannam toen zij
trouwde met de Russische groothertog
Paul. die in 1796 tsaar werd. Bij een pa
leisrevolutie in 1801 werd de tsaar met
een sjaal gewurgd en was Maria Fjodo
rovna van haar paranoïde echtgenoot
verlost. In zijn laatste levensjaren over
woog Paul zijn vrouw op te sluiten in
een klooster en zijn twee oudste zoons
in de gevangenis. Na zijn dood meende
Maria Fjodorovna de troon te bestijgen
maar de keizerlijke macht ging over op
haar zoon Alexander 1, die zijn moeder
zijn hele verdere leven bleef raadplegen.
„De invloed van de keizerin was groot.
Zij werd voortdurend geraadpleegd en
als zij iets afkeurde dan gebeurde het
niet", aldus Jackman. Zo speelde zij een
niet onbelangrijke rol in de internationa
le politiek door Napoleon af te wijzen
als huwelijkskandidaat voor een van
haar dochters Catharina of Anna. De
Anna Paulowna
jongste dochter werd uitgehuwelijkt aan
de Prins van Oranje en kreeg een riante
bruidsschat mee: een miljoen roebel plus
een jaarlijkse toelage van meer dan hon
derdduizend gulden uit het zogenoemde
apanagefonds dat haar vader had inge
steld. Jackman was verbijsterd toen hij
in de brieven de bedragen las die moe
der schonk. „De vrijgevigheid van moe
der was absoluut onthutsend: voor haar
verjaardag kreeg zij tienduizend roebel
en op haar naamdag nog eens tiendui
zend. En toen haar juwelen door onacht
zaamheid bij een brand verloren gingen,
werden ze door haar broer vergoed.
Anna was de jongste en werd ronduit
verwend".
Vuile
was
Jackman is verzot op koninklijke corres
pondentie. Omdat bijna alle brieven van
het Engelse koningshuis al zijn gepubli
ceerd. richtte hij zich bijna veertig jaar
geleden op Nederland. Hij stuitte daarbij
op koningin Wilhelmina, die de (vuile)
Toby Jackman:
„Nee, ik heb
het nooit
gênant
gevonden om
brieven te
lezen".
FOTO:
DIJKSTRA
was van de familie liever niet buiten
hing. Jackman: „Wilhelmina leefde nog
toen ik een aantal brieven had gelezen
van Anna's zuster Catharine aan tsaar
Alexander I. Toen dacht ik, als er brie
ven zijn van Catharine, dan moeten er
ook brieven zijn van Anna. Maar Wil
helmina was de kleindochter van Anna
en dat was nog te dichtbij. Na haar dood
mocht ik dank zij de vriendelijkheid van
prins Bernard en koningin Juliana mate
riaal bekijken". Zowel in Nederland als
in Weimar (het staatsarchief, waar An
na's brieven zijn bewaard nadat ze na
haar dopd waren terecht gekomen bij
haar dochter Sophie die was getrouwd
met de groothertog van Saksen Weimar)
vond Jackman correspondentie tussen
Anna en haar broers. Hij stelde het boeje
'De Romanov Relaties' samen en nam
zich voor een tweede boek te schrijven
over de brieven van Maria Fjodorovna
aan haar dochter Anna. De brieven die
Anna aan haar moeder schreef heeft
Jackman vooralsnog niet kunnen vin
den. Hij verwacht dat ze in St. Peters
burg worden bewaard, waar hij de mede
werking hoopt te vinden die hij uitein
delijk ook in Nederland kreeg. Jackman
kreeg alles op microfiche toegestuurd
onder voorwaarde dat het manuscript
volgens de Windsor-rules gelezen zou
worden. „Hel is eigenlijk een soort cen
suur. een beperking, maar het beschermt
je voor fouten. En je moet niet vergeten
dat men je een dienst heeft bewezen. Dit
zijn geen openbare papieren. Maar mij is
nooit gezegd dat ik iets weg moest la
ten".
Plichten
De mooiste brieven vindt Jackman de
geëmotioneerde brieven van de keizerin
na de dood van haar zoon tsaar Alexan
der en de opstand die daarna uitbreekt
rond de troonopvolging van Nicolaas.
Het is dan 1825 en Anna voelt zich nog
steeds niet thuis in Nederland. „Zet in
godsnaam de wrede gedachte van je af,
dat je als het ware een afkeer voelt van
je landgenoten omdat zij boosaardig
zouden zijn. Als je deze gedachten voed
sel geeft doe je jezelf onrecht aan en
pijn". Maria Fjodorovna herinnerde
haar dochter er voortdurend aan dat ze
Nederlands was en niet alleen Russisch.
Jackman: „Anna was er altijd zeer dui
delijk over dat zij een Russische groo
thertogin was. Haar moeder herinnerde
haar er altijd aan dat zij een plicht had
tot haar man en onderdanen".
Anna sprak geen Nederlands, maar wel
Duits, Engels en Frans. Er was ook geen
enkele reden om Nederlands te leren
want iedereen in haar kringen sprak
Frans. Het was dé taal voor de beter ge
situeerden. De correspondentie van Ma
ria Fjodorovna is dan ook in het Frans
en doortrokken van aanprijzingen en
vermaningen. Als Anna en Willem aan
de dood ontsnappen bij een brand in
Brussel is moeder opgelucht maar vraagt
daarna onmiddellijk hoe het mogelijk is
dat er juwelen verloren zijn gegaan.
„Het spijt mij dat je je mooie amethis
ten ketting en je zegelring bent verloren,
maar ik moet je zeggen, kindlief, dat ik
niet begrijp waarom die voorwerpen niet
waren opgeborgen bij je andere diaman
ten en rondzwierven".
Moeder coachte Anna voortdurend.
Wees haar op haar plichten als vorstin.
Jackman: „Veel van Anna's leven is een
reflectie van hoe haar moeder opereerde
in Rusland. Met dit verschil dat haar
moeder natuurlijk veel meer macht had.
Ze werd geraadpleegd door tsaar Alexan
der I, hield toezicht op de keizerlijke fa
milie en paleizen en was beschermster
van opleidingsinstituten voor meisjes".
En toch moet de invloed van Anna op
Willem niet worden onderschat, meent
Jackman. „Anna had grote invloed op
Willem. Zij herinnerde hem er voortdu
rend aan wie hij was. Zij wilde dat Wil
lem er nooit aan zou twijfelen dat hij
een echte koning was. Zij had een posi
tieve invloed op zijn positie. Of het ook
positief was voor het land, is iets anders.
Ik denk dat het belangrijkste is wat zij
deed. was Nederland een zeer stijlvol
hof geven. Het was formeel, niet intel
lectueel, maar erg stijlvol. Andere men
sen die Nederland bezochten rapporteer
den dat hare majesteit hen goed had ont
vangen, dal ze elegant hadden gedineerd,
etcetera. Heel anders dan ten tijde van
haar schoondochter Sophie (echtgenoot
van Willem III, red.), waarmee Anna op
voet van oorlog stond. Toen werd ge
schreven: „O, ik moest naar dat ver
schrikkelijke feest en ik haatte elke mi
nuut".
Escapades
Jackman is vooral nieuwsgierig naar de
correspondentie tussen Anna en haar
man. Uil die brieven zou blijken hoe
groot de invloed van Anna werkelijk
was.'„Ik denk dat de correspondentie
met Willem gedurende de Belgie kwestie
zeer interessant is", aldus de Canadees.
Vraag is of het Koninklijk Huisarchief
die brieven prijs wil geven. De geschie
denis van de Oranjes kent vele buiten
echtelijke verhoudingen, kinderen en on
gelukkige huwelijken. En hoe verser de
escapades, hoe vaster het deksel op de
archieven. Want hoe geliefd Willem II
ook was bij zijn schoonmoeder in Rus
land vanwege zijn charme en welgema
nierdheid, diezelfde Willem beraamde
een complot om koning Willem de Eer
ste in België van de troon te stoten en
liet bij zijn dood dermate grote schulden
achter dat de Russische tsaar moest bij
springen in ruil voor een schilderijen
van Rembrandt, Rubens en Van Dijck,
die nu nog altijd in de Hermitage te be
wonderen zijn.
Nu de Sovjetunie haar deuren heeft
opengezet vertrekt Jackman binnenkort
opnieuw naar Rusland om te snuffelen
in archieven. Want hij is nog lang niet
uitgelezen. Hij is uitermate gefascineerd
door privé-correspondentie van belang
rijke mensen en voelt zich daarbij nooit
beschaamd. „Nee, ik heb het nooit gê
nant gevonden om brieven te lezen. Je
bekijkt ze als historicus en weet ook dat
wanneer de brieven de tijd hebben over
leefd, het ook wel niet zo erg zal zijn.
Anders waren ze allang vernietigd ge
weest. Ikzelf heb al mijn corresponden
tie van de laatste jaren, uitgezonderd
liefdesbrieven, aan de universiteit gege
ven met de restrictie dat zij pas na mijn
dood mag worden geopend. Ik denk dat
de correspondentie interessant is omdat
ik met vrienden heb geschreven die zijn
uitgegroeid tot succesvolle schrijvers en
dichters. Mensen met invloed".
MONIQUE VAN DE VEN
HELENA VEEN - Het is lang stil
geweest rond Jules de Corte. De
eenling in de Nederlandse klein
kunst, door vakgenoten één van de
beste tekstschrijvers genoemd, leek
door ziekte geveld. Slechts een en
kele keer hoorden we via de radio
nog eens zijn meest bekende liedjes
('Ik zou wel eens willen weten' of
'Koning Onbenul'). Maar het gaat
goed met de vaderlandse dichter-
zanger-pianist. Nadat vorig jaar
zijn boek 'Dromen en Verhalen'
bij uitgeverij Fontein verscheen, is
deze week zijn CD 'Ingelijst' uitge
bracht.
Voor het eerst sinds vijftien jaar kan Ne
derland weer genieten van nieuwe en
oude, specifieke 'De Corte-liedjes'. Stuk
voor stuk verrassende luisterteksten,
soms wat beschouwend, dan weer humo
ristisch, en steeds gekruid met het han
delsmerk: een subliem taalgebruik. We
ontmoeten hem in zijn woonhuis in het
Brabantse Hclenavecn. „Ik weet niet hoe
het komt. maar ik ben m'n hele leven al
onzeker geweest. Ook bij deze laatste op
name had ik zoiets van: ben ik dan echt
wel zoveel beter dan een ander dat er
een plaatje van moet komen? Maar van
de andere kant ben ik nog nooit een dag
zonder werk geweest". Jules de Corte is
inmiddels 66 jaar. Er zullen maar weinig
Nederlanders zijn die zijn stem niet ken
nen. 45 Jaar lang was hij te beluisteren
via de KRO-radio. Hij maakte dertien
LP's en schreef een niet te tellen aantal
liedjes en teksten.
Hartklachten en een bypass-operatie
maakten in 1983 een einde aan zijn ra
diowerk en optredens door het land.
Maar als schrijver bleef De Corte achter
de schermen actief. Zo schreef hij veel
voor anderen ('Kinderen voor kinderen'
en Mathilde Santing) en vorig jaar ver
scheen zijn eerste boek, 'Dromen en
Verhalen'.
Net als in zijn liedjes vertelt de dichter-
zangcr in zijn boek over mensen, over
alledaagse en bizarre situaties. Humor
en verbazing voeren daarbij de boven
toon. Van zijn jeugd wordt in de verha
len eveneens een tipje van de sluier op
gelicht. Want hoewel hij, net als menig
ander in de Brabantse Peel, in een groot
gezin werd geboren, verliepen zijn eerste
levensjaren verre van alledaags.
Op éénjarige leeftijd werd Jules de Corte
blind door een verwaarloosde, gecompli
ceerde oorontsteking („De dokter was
aan het carnaval-vieren.."). Twee jaar la
ter belandde hij al in het blindeninsti
tuut in Grave. Eerst bij de nonnetjes en
later bij de fraters. Wat De Corte van
deze jaren vooral is bijgebleven, is de
kilte. „Warmte, enig lichamelijkfcontact,
was taboe. Het einde van de,Zomerva
kanties, die ik altijd thuis dóorbracht,
waren dan ook vreselijk. Zeker tot mijn
veertiende jaar heb ik me dagenlang
diep ongelukkig gevoeld als ik weer naar
het instituut terug moest. Was ik er een
maal een paar dagen, dan ging het wel
weer".
Muziekles
Muziek en cultuur droeg het blindenin
stituut hoog in het vaandel. De pupillen
moesten wel uitgesproken anti-talenten
zijn om van muziekles vrijgesteld te
worden. De jonge Jules kreeg klarinet-
en vioolles. En op zijn achtste belandde
hij achter de piano. Een wonderkind was
hij niet, maar de muziek boeide hem wel
zo sterk dat hij behalve de verplichte
klassieke nummers, zelf achter de piano
ging experimenteren. „In die jaren was
het heel gewoon dat je tot je dood in het
instituut zou blijven. Het was daar heel
beschermd. Er heerste zoiets van: in de
wereld is het ook niet alles. Maar de ge
dachte dat ik daar altijd moest blijven,
kon mij zeer teneer drukken."
Vreemd genoeg heeft de oorlog voor De
Corte de kloosterdeuren geopend. In
1944 belandde een groep Engelsen in het
instituut en daarmee werd het strakke
kloosterleven totaal ontregeld. De Corte,
toen twintig en organist in de plaatselij
ke parochiekerk, leerde het 'andere' le
ven kennen. „We maakten avonden mee
die ik van m'n leven niet zal vergeten.
De soldaten leerden ons liedjes en ik
maakte zelf Engelse teksten. Maar met
de bevrijding, kwam ook weer jets van
hel oude kloosterleven terug. Ik 'wil weg
uit Grave. Mijn ouders vonden het best.
Zonnebloem
Om een baantje te zoeken ben ik met
m'n vader de fabrieken in Helmond af
geweest. Maar ze zagen niets in me. In
Delft ging dat anders. Ik logeerde daar
bij een vriend. Op advies van zijn ou
ders zette ik een advertentie in de krant.
Nog dezelfde avond had ik werk als pia
nist op een dansschool en in het week
end kon ik spelen in een dansorkest. Zo
verdiende ik 70 gulden in de week".
Terwijl hij studeerde voor het staatsexa
men piano, solliciteerde De Corte bij de
KRO voor het ziekenprogramma 'De
Zonnebloem'. Vooral zijn zelfgemaakte
liedjes vielen bij Alex van Wayenburg in
de smaak en daarmee was de eerste stap
in zijn radiocarrière gezet. „In deze tijd
zou zo'n programma niet meer kunnen.
Jules de Corte„Ik wist al heel gauw dat
Van Wayenburg kon de zaak ook zo lek-
kef oppeppen. Riep hij .rustig voor de
microfoon: hoewel Jules het licht in zijn
ogen mist, heeft hij in de muziek het
licht gezien. Ja. wat moest je dan zeg
gen? Toch ik heb er tot het einde, in
1972, met plezier aan meegewerkt". In
vaste dienst bij de KRO werd De Corte
vooral bekend door zijn muzikale bij
drage aan de radio-actie 'Beurzen open,
dit ken dicht' na de watersnoodramp in
ik geen topster zou worden.
1953. Hartproblemen trokken in 1983
een streep door zijn overvolle agenda.
Maar de laatste drie jaren voelt de dich-
ter-zanger zich 'voldoende beter' om
weer dagelijks achter de piano en schrijf
tafel te kruipen. 'Ingelijst' is evenals de
eerdere muzikale presentaties, een bonte
verzameling van taalkundige kunstwerk
jes. Dit keer 'life' vanachter de piano op
genomen. Opmerkelijk genoeg is ook
één van De Corte's oudste en meest be
kende liedjes 'Ik zou wel eens willen we
len' opnieuw te beluisteren. De Corte
was 45 jaar lang in de Nederlandse huis
kamers te horen, toch bleef de 'grote er
kenning' uit Toch een tikkeltje gefrus
treerd? „Nee, ik wist al heel gauw dat ik
geen topster zou worden. Tussen bodem
en plafond blijft nog genoeg over. Ik heb
tenminste altijd van mijn werk kunnen
leven".
HELM A VAN DEN BERG
