1
mal
Ie
Waarom wij
niet uit
onze mond
ruiken
Joel Schumacher: „Als regisseur ben ik een koorddanser"
FILM
'FLATLINERS'
OVER
EXPERIMENTEN
MET DOOD
EN LEVEN
Jan is een genie
ficicUc QowuvnV
ZATERDAG 24 NOVEMBER 1990 PAGINA 22
AMSTERDAM - Haar uitgever
heeft een grote zak Nederlandse
chocolade voor haar meegenomen.
Als „chocoholic" weet de Ameri
kaanse schrijfster Diane Ackerman
als geen ander hoe emotioneel dit
voedsel kan zijn. „We eten het als
we ons neerslachtig of afgewezen
voelen, ongesteld moeten worden
of gewoon behoefte hebben aan
warmte en troost", schrijft ze in
haar boek „Reis door het rijk der
zinnen". Naar het waarom van dit
geschenk vragen we maar niet.
De 42-jarige Diane Ackerman weet waar
zij over schrijft, dat lijdt geen twijfel. Ze
noemt zichzelf „een zinnelijk type", ge
boeid door de geneugten die de zintui
gen een mens kunnen geven. Chocola is
slechts één van de hulpmiddeltjes waar
mee ze haar eigen zinnen weet te strelen;
vliegen is er nog zo een. „Er bestaat geen
ervaring in het leven die niet op een of
andere wijze is gekoppeld aan de zinnen.
Dat fascineert me al mijn hele leven.
Neem nou parfums. Waarom doen die
iets met ons? Waarom doet muziek iets
met ons, waarom beginnen we te kussen,
waarom hou ik van chocolade? Zoveel
vragen had ik te stellen, dat ik besloot
een boek te schrijven om ze te beant
woorden. Ongeacht de exacte antwoor
den weet ik dat ze alle te maken hebben
met de reuk, smaak, tast, het gezicht en
het gehoor", zegt Ackerman.
Drie jaar werkte ze aan haar „cultuurge
schiedenis van onze zintuigen", dat on
langs in een Nederlandse versie versche
nen is. Van oorsprong dichteres, pro
beert Ackerman daarin met haar stijl
„het midden te vinden tussen poëzie en
wetenschap". Die poèzie mag met wen
dingen als „Het speelse zonlicht creëert
moiré-patronen in de tule gordijnen en
het lijkt wel of ze trillen van licht" voor-
de nuchtere Nederlander wat al te ge
kunsteld overkomen, toch weet Acker
man een aantal aardige feitjes te vertel
len. Over de invloed die geuren op ons
kunnen hebben, bijvoorbeeld: „Sommi
ge trendgevoelige vrouwen in Manhattan
dragen een parfum met de naam Fero
moon, dat tegen de prijs van honderd
dollar per centiliter te krijgen is. Niet
goedkoop, maar waar ligt de prijs van
een afrodisiacum? Gebaseerd op bevin
dingen omtrent seksuele lokkertjes die
dieren afgeven, belooft het parfum im
pliciet dat de vrouw uitdagend zal rui
ken en stoere mannen tot haar lustsla-
ven zal maken: zombies van de liefde".
„De wetenschap is er nog niet in ge
slaagd menselijke feromonen te determi
neren, terwijl bijvoorbeeld feromonen
van het zwijn al wel zijn vastgesteld.
Een generatie jonge vrouwen die door de
stad loopt met zwijn-feromonen achter
hun oorlellen is een raar idee, zelfs voor
Manhattan. Hier volgt een heel gemeen
recept: Laat een troep zeugen los op
Park Avenue. Roer daar zorgvuldig hor
des vrouwen doorheen die het parfum
Feromoon dragen. Bel vervolgens de po
litie en een ambulance".
De reuk is het zintuig dat Ackerman het
meeste boeit. „Het is de meest directe
van onze zintuigen. Wanneer je iets
voorbeeld koffie, terwijl baby's niet ge
boren worden als kofïieliefhebber. Hun
lichaam zegt ze zelfs: dit is vies, dit is
vergif. Zo is het ook met hete pepers.
Mosterd. Wij weten inmiddels dat we
het kunnen eten zonder werkelijk vergif
tigd te raken. Maar wanneer je op een
onbewoond eiland terecht zou komen na
een vliegtuigongeluk, zou je nooit iets
bitters of vies eten wat je niet kent, om
dat je lichaam zegt dat er gevaar bestaat.
De mens is nu geëvolueerd naar een sta
dium waarin hij op zoek is naar een
soort bijna sexuele trilling, een spannen
de sensatie. We eten zeer hete pepers.
Dingen die ons een soort schok geven.
In Brazilië wordt een soep gegeten die je
mond even verlamt. Ik heb het gegeten.
Waarom doen ze dat daar? Om dezelfde
reden waarom mensen drugs nemen.
Ik zou nooit Fugu eten, de kogelvis uit
Japan. Dat is echt Russisch roulette, spe
len met je leven. Ik ken wel mensen die
het aten. Wanneer de vis goed is klaarge
maakt, door gediplomeerde koks die het
dodelijke gif eruit hebben gesneden, zal
het je lippen licht doen tintelen. Je komt
een klein stapje bij doodgaan. Het eten
ervan is in Japan een ritueel. Het is duur
en wordt op speciale wijze opgediend.
Het vergif dat erin zit, wordt ook ge
bruikt tijdens Voodoo-sessies. Het ge
beurde weieens dat mensen dood leken,
maar het niet waren. Wanneer ze niet le
vend begraven werden, hoorden ze hun
omgeving praten over hun eigen begrafe
nis. In Japan mag iemand die overleed
aan Fugu-vis dan ook niet binnen drie
dagen begraven worden, omdat het
slachtoffer weer op kan staan.
Mensen houden er dus blijkbaar van
mét hun zintuigen te spelen. Natuurlijk
zijn er spanningszoekers die echt gevaar
lijke dingen doen, de verslaafden aan
hard-drugs. Maar ook voor anderen is
het leven soms wat te grauw. Sommigen
willen er wat meer vaart aan geven".
Kritiek
Diane Ackerman is niet bang voor kri
tiek op haar boek, dat overigens in Ame
rika veel bekendheid kreeg. „Het gevaar
is dat wetenschappers het te populair
vinden en leken te wetenschappelijk.
Maar tot nu toe heb ik alleen maar lo
vende woorden gehoord. Wetenschap
pers in de States vinden het goed, ze be
vestigen alles wat ik op basis van studie
geschreven heb".
Of het wel zo wenselijk is elke intense,
emotionele ervaring te kunnen herleiden
tot een ontnuchterende chemische reac
tie in onze hersenen is nog de vraag. Di
ane Ackerman gelooft d^ar niet in. „Ik
denk niet dat kennis je berooft van won
derlijke ervaringen. Onwetendheid
maakt ervaringen niet mooier dan ze al
zijn. Hoe meer ik te weten kwam over
de zintuigen, hoe gefascineerder en ver
baasder ik raakte door de wonderschone
complexiteit van die materie. Ik geloof
overigens niet dat de mens ooit in staat
zal zijn de mysteries omtrent zijn zinne-
prikkelingen op te lossen. We kunnen al
leen een tipje van de sluier op lichten,
meer niet".
ruikt, kun je onmiddelijk teruggebracht
worden naar oude herinneringen, oude
plaatsen, landschappen van lang gele
den. Geur kan je doen denken aan de
koekjes die je moeder bakte, aan de li
monade die je als kind dronk, aan bos
sen, noem maar op. De reuk correspon
deert 'met een primitief deel van je her
senen. Het geeft een directe, emotionele
reactie, waar je niet bij na hoeft te den
ken, het gebeurt gewoon, en dat is het
mooie eraan".
Voor haar boek dook Ackerman vaak in
universiteitsbibliotheken, om de weten
schappelijke basis te vergaren. Maar
meer nog trok ze er op uit naar zieken
huizen en laboratoria en het is daar dat
ze besefte hoe belangrijk onze zintuigen
zijn. Ackerman: „Ik ben onder andere
geweest naar de intensive-care van een
couveuse-afdeling in Miami. Kinderen
liggen daar achter glazen wanden en
kunnen niet aangeraakt worden. Dat
simpele feit verandert hun hele leven,
want aanraking in de eerste levensfase is
zeer belangrijk voor je verdere ontwik
keling. Ik heb op die afdeling baby's ge
masseerd. Normaal gebeurt dat door
middelbare, alleenstaande mannen, die
zelf geen kinderen hebben.
Wetenschappers ontdekten dat wanneer
'een baby niet aangeraakt wordt, hun li
chaam hen zegt dat ze zijn verstoten
door hun moeder. Dat ontneemt ze de
energie om dingen te doen als groeien.
Allergie, leerproblemen, immuniteitspro
blemen, ze kunnen allemaal voorkomen
worden door aanrakingen in de eerste le
vensdagen".
Sommige belevingen van onze zintuigen
zijn door de cultuur bepaald, weet Diane
Ackerman. „Er bestaan primitieve cultu
ren waar vrouwen koeie-poep in hun
haar smeren, om lekker te ruiken. Wij
moeten daar niet aan denken, maar wij
hebben weer de voor deze vrouwen gru
welijke gewoonte onze adem te laten rui
ken naar pepermunt. Waarom laten wij
onze adem niet ruiken naar rottende
bacteriën, immers onze natuurlijke
lucht? Dat wij de ene geur prefereren bo
ven de andere is grotendeels gevolg van
reclame-slogans en onze eigen lichtgelo
vigheid. Uitingen in andere culturen zijn
in feite even absurd. Wij denken vaak
dat culturen op aarde zoveel van elkaar
verschillen, maar in essentie is dat hele
maal niet waar".
Gif
Wereldwijd is volgens Ackerman ook de
onstuitbare drang van de mens om „te
spelen met zijn zinnen", tot op het ge
vaarlijke af: „De mens is er altijd op uit
zich te vergiftigen. Ons lichaam probeert
ons te beschermen tegen vergif. Zo zijn
er dingen die je echt niet naar binnen
krijgt, omdat de gedachte alleen al af
schuw wekt. Maar om duistere redenen
zijn we wat ondeugend. We drinken bij
Regisseur Joel Schumacher (links) op de set van 'Flatliners', samen met de door hem als 'genie'
bestempelde Nederlandse cameraman Jan de Bont.
FOTO: PR
DIANE ACKERMAN SCHREEF BOEK OVER ONZE ZINTUIGEN
Schrijfster Diane
Ackerman: „Er
bestaat geen
ervaring in het
leven die niet op
een of andere
wijze is gekoppeld
aan de zinnen".
FOTO: STEPHEN
EVENHUIS
LONDEN - Welke Amerikaanse
regisseur haalt het in zijn hoofd
een film te maken over een vijftal
jonge medische studenten die zo
graag even dood willen om een blik
over de grens van het leven te wer
pen? En wie weet van dat macaber
lijkende gegeven een goedlopende
thriller te maken? Joel Schumacher
is de naam.
Schumacher, een langharige vijftiger die
zijn carrière startte als etalage-ontwer
per. mode ging studeren, zijn eigen bou
tique begon, ontwerper van kleding en
verpakkingen werd bij Revlon, de visue
le kant van tv-spots ging verzorgen, de
kostumering van speelfilms op zich nam
(o.a. Woody Aliens 'Interiors' en 'Slee
per'), scenario's begon te schrijven en
tenslotte op de regiestoel terecht kwam.
Geen Hollywood-held, maar wel de ma-
,ker van een serie sterk uiteenlopende
films: 'St Elmo's fire', 'Cousins', 'Lost'
Boys' en nu 'Flatliners'. Vijf aankomen
de artsen die zichzelf op weg helpen naar
de vlakke lijn, hartstilstand, en zich weer
uit de dood opwekken om iets te weten
te komen van daarginds.
Joel Schumacher: „Ik had nog nooit zo'n
scenario gelezen. Toen ik het kreeg was
ik bezig aan een documentaire over
AIDS. Praten met doctoren, patiënten,
iedereen die ermee te maken had. Dan
praat je over dood, moed, mensen die
bang zijn. En dan hoor je dat producent
Michael Douglas wil dat jij 'Flatliners'
maakt. Al die gevoelens waarmee je al
die dagen bezig bent, lees je dan terug in
dat script. Dus werd het 'ja'."
Achtbaan
Meestal kan je Hollywood-regisseurs in
vakjes indelen: Die doet actie, die
Broadway-verfilmingen, die kiest voor
de grote K. Schumacher heeft in zijn ge
varieerde carrière niemand kans gegeven
voor etiketjes. Of het moet zijn dat hij
speelfilms met en voor jonge mensen
maakt. Schumacher: „Deze film heeft
het effect van een achtbaan, een thriller,
maar met een diepere betekenis. Dat
trekt me. Ik probeer als regisseur te
koorddansen: Ik wil films maken die be
grijpelijk zijn en commercieel genoeg
om een groot publiek te vinden. Want
het is absoluut niet leuk een film te ma
ken die niémand wil zien. Bovendien wil
ik kwaliteit, een zekere diepte. Dat is dat
slappe koord: Word je te pretentieus dan
val je eraf, word je te commercieel,
evenzo". Vier manlijke studenten (Kie-
fer Sutherland. Kevin Bacon, William
Baldwin en Oliver Piatt) plus een vrou
welijke (Julia Roberts) experimenteren
in 'Flatliners' met de dood. Via drasti
sche verlaging van de lichaamstempera
tuur wordt het hart tot stilstand ge
bracht. Wanneer de hartlijn op de moni
tor 'asystool' is, wordt via atropine en
adrenaline de hartslag weer opgewekt.
Ze rekken de tijd dat zij 'dood' zijn
steeds langer, om maar meer van het
mysterie van na die dood te weten te ko
men.
Het idee is van scenario-schrijver Peter
Filardi (28), die hoorde dat een vriend
van hem anderhalve minuut dood was
tijdens een operatie als gevolg van een
allergische reactie op de anesthesie. Fi
lardi: „Toen alles goed met 'm was, ben
ik vragen gaan stellen. Hij kon zich ab
soluut niets herinneren, maar ik ging zélf
aan het denken". Joel Schumacher:
„Flatliners is in feite geen film over de
dood. Het is een film over mensen wier
leven beter wordt omdat zij die dood
meegemaakt hebben. Er zijn vele tiental
len boeken geschreven voer de 'bijna
dood-ervaring'. Meestal goede ervarin
gen, over langzaam wegzakken in een
tunnel met een stralend wit licht aan het
einde. Alleen mensen die zelfmoord wil
den plegen hebben verschrikkelijke erva
ringen. die hun levens daarna compleet
veranderden. In onze film plegen ze
technisch gesproken zelfmoord, op dat
afschrikwekkende is het verhaal geba
seerd. We willen tenslotte niet dat kij
kers ons na gaan doen".
Het komt er in 'Flatliners' op neer dat al
die studenten wel iets hebben meege
maakt waarmee ze in het reine moeten
komen. Julia Roberts speelt een meisje
dat als kind ziet hoe haar vader zich met
drugs injecteert. De vader schaamt zich
er zo voor dat hij zelfmoord pleegt en zij
verwijt zich dat. Schumacher: „Die stu
dentjes beginnen eigenlijk arrogant aan
dat idee om met de dood te spelen. Ze
komen nederiger terug. Verzoend met
zichzelf.
Vraag: Hoe geef je dat hiernamaals
vorm? Schumacher en Filardi laten
daarbij het element godsdienst en geloof
buiten spel. Schumacher: „In Hollywood
wordt vaak gedacht dat het publiek stom
is. Dat geloof ik niet. Ik weet dat het pu
bliek weet dat ik óók niets weet van hoe
het er na het leven uitziet. Daarom wil
de ik niet één algemeen beeld van die
dood creëren. Van: zo is het. Ik heb de
visuele elementen ervoor steeds uit de
persoonlijke levens van die jonge men
sen gehaald. Deels hadden we dat in het
script gepland, deels is het op de monta
getafel ontstaan, deels samen met jouw
landgenoot, cameraman Jan de Bont
vormgegeven. Jan is een genie. Hij is al
z'n collega's ver vooruit. Ik heb nog
nooit zo goed met iemand gewerkt, zelfs
zonder dat we er al te veel over hoefden
te praten. Het komt misschien wel door
mijn afkomst. Mijn vader kwam uit Ne
derland. Hij is gestorven toen ik nog
klein was, dus ik heb nooit geweten waar
hij precies vandaan kwam". Schumacher
heeft zelf geen enkele vergelijkbare 'bij-
na-dood' ervaring. „Ik weet alleen dat
we in ons leven vaak dicht genoeg bij de
dood zijn. Ik ben zelf tien jaar aan drugs
verslaafd geweest. Tot 1970. Ik heb het
overleefd. Er moet ergens iemand ge
weest zijn die op me gelet heeft. Ikzelf
was 't niet".
Kauwen
Miljoenen Amerikanen zagen 'Flatli
ners', nadat ook in de superhit-komedie
'Ghost' de dood een opmerkelijke rol
had gespeeld. Schumacher: „Onderzoek
bij proefvertoningen wees uit dat men
sen soms uren over onze film bleven na
praten. De film kwam in de bioscoop na
twintig van die luchtige zomerfilms. Ik
denk dat het publiek rijp was voor een
film waar het een beetje op kon kauwen.
Ik denk dat het publiek veranderd is.
Amerikanen zijn meer 'sophisticated'
dan toen ik klein was. Door televisie.
TV mag dan vaak destructief werken,
aan de andere kant brengt het nieüws,
iedereen weet wat er op de wereld ge
beurt. We leven in onrustige tijden. Na
Vietnam was er in Amerika een periode
van obsessie met geld, 'designer jeans',
yuppies, dure auto's. Niet dat 't nu hele
maal weg is, maar er is een groter besef
van de wereldproblemen, van onze ver
krachting van de natuur, geweld, terro
risme, aids, drugs. Amerikanen zijn geen
'happy old cowboys' meer. Ik maak
daarom graag films voor jonge mensen.
Niet dat ze wijs zijn, echt wijs, maar ze
zijn wijzer dan wij toen we jong waren.
Dat moet wel wanneer je leeft in een we
reld waarin je aan sex dood kan gaan".
„Ik geloof dat succesvolle films altijd
een beetje weerspiegelen wat in de maat
schappij leeft. Een van de thema's van
'Flatliners' is dat wij verantwoordelijk
zijn voor onze daden. Kijk, ik ben niet
in staat de problemen van de wereld op
te lossen. Ik kan geld aan liefdadigheid
schenken, maar dan lees ik weer in de
krant dat 't allemaal corrupt is. Je geeft
geld voor kanker en het gaat weg aan bu
reaucratie. En zelfs al geef je zoveel je
kan, het blijft een druppel op een gloei
ende plaat. Ik kan Aids niet genezen, ik
kan de daklozen en de armen niet te
eten geven, ik kan het geweld niet tegen
houden. Wat ik wél kan is verantwoor
delijkheid nemen voor mijn gedrag te
genover een ander. 'Flatliners' doet het
ook goed in Australië en Nieuw Zeeland,
dus mensen willen zulke thema's blijk
baar zien".
De dood zal Joel Schumacher even niet
loslaten. In welk vorm hij ook komt. Hij
is gevraagd om Andrew Lloyd Webbers
succesmusical 'Het Spook van de Opera'
te verfilmen. En op dit moment is hij
met Julia Roberts bezig aan de verfil
ming van Marti Leinbachs bestseller
'Dying young'. Over een jonge verpleeg
ster die verliefd wordt op een leukemie-
patiënt. Maar Schumacher zal onmiddel
lijk zeggen: „Ook die film gaat over lé
ven".
BERT JANSMA
