Ëx-DDR-burger nog net zo machteloos
r
I
inal
Ie
TASI-FUNCTIONARISSEN HEBBEN TOUWTJES NOG STEEDS IN HANDEN
■CeicUeSou/ia/nt'
ZATERDAG 17 NOVEMBER 1990 PAGINA 27
O
Het riante voormalige
gastenverblijf van Stasi
topman Erich Mielke. In
het kapitale pand aan de
Lindenstrasse zit nu een
advocaat-notaris-bureau
dat vermoedelijk de
dekmantel Hoe ver
strekken de lange vingers
van de voormalige
Oostduitse geheime
dienst, de
Staatssicherheit, de
Stasi De burgercomité's
in de voormalige DDR
zoeken driftig naar
kapitalistische sporen van
de vroegere Stasi
medewerkers.
Bewijzen zijn er
nauwelijks. Maar
duidelijk lijkt dat met de
verdwenen miljoenen
van het vroegere
communistische regime
nieuwe florerende
bedrijven worden
gefinancierd.
„Iedere dag die voorbij
gaat is een verloren dag",
zegt een woordvoerster
van het burgercomité in
de Oostberlijns 'Stasi-
wijk' bij uitstek,
Hohenschönhausen. Nog
dagelijks wissen ex-Stasi
medewerkers sporen van
hun verleden uit.
Het riante voormalige gastenverblijf van Stasi-topman Erich Mielke. In het kapitale
pand aan de Lindenstrasse zit nu een advocaat-notaris-bureau dat vermoedelijk de dek
mantel is van een 'Stasi-firma'.
FOTO: PERS UNIE
Deutschland einig Vaterland. „De Stasi's zijn in het t
e Duitsland de ergste kapitalisten"
BRLIJN - „De voormalige Oost-
litse veiligheidsdienst, de Stasi, is
i een groot lichaam. Het hoofd is
Beslagen, maar de immense romp
Btaat nog steeds". De 'DDR'-
prijfster Freia Klier lijdt onder
eigen citaat. Ze zou het graag
ders zien.
t Stasi is overal, heeft hele lange vin-
rs, is ongrijpbaar, nog steeds, en de
i werkt in het nadeel van de Stasi-ja-
Belastend materiaal is verloren ge-
verbrand in de Stasi-ovens. Ge-
ihtigheid gaat in rook op. Nog dage-
Jgens sommige bronnen zouden me-
verkers van de ex-Stasi, standplaats
jndsrepubliek, op dit moment zelfs
39, <fcr de Russische geheime dienst KGB
Irken.
overal in de voormalige DDR verrij-
nieuwe bv's, waarvan het sterke ver
leden bestaat dat ze met Stasi-gelden
gevoed. Met 'verdwenen miljoenen',
it er is veel geld op mysterieuze, on-
ipeurbare wijze 'opgelost in het niets'.
t-Duitsland ontving vroeger tiental
miljoenen marken van de Bondsre-
iliek om het snelwegennet in de DDR
peil te houden. Bekend is dat een
il daarvan nooit voor dat doel is ge
likt en in tot nu toe onbekende zak-
van partijleden verdween,
er is meer. „Waar zijn de miljoenen
de FDJ gebleven?", vraagt Renate
jfmeister, prominent lid van het bur-
K i comité in de Oostberlijnse wijk Ho-
absoli ischönhausen zich af. De FDJ is de
de po jegere jeugdorganisatie van de com-
inistische partij.
)nfris
C r„klS
-eg' d
11 ïer
jaar
)stzej.
ichapifJi
bod
rperioj
Dezel'
tverke
pak
len vi
ippij
aderii|V(
500 j;
-period
i. Dail
Duits
i riddt'1
Om(
vrien
■p™f
iet m
:ledigi d!
;eresta st
ir is r
ld 18'
nog
u werkelijk dat al die Stasi's nu
loos zijn? Onzin. In deze wijk zie je
endsnel nieuwe bedrijfsjes opbloeien,
larvan wij weten dat er met onzuiver
d wordt gespeeld. Maar bewijzen, hè...
ijzen kunnen we dat niet",
heeft niet alleen te maken met het
dat veel dossiers zijn verdwenen.
:r nog maakt de staat het werk van
burgercomité's op „onfrisse wijze"
o mogelijk. „De vroegere DDR-regering
- ft ons 'kaltgestellt"'.
burgercomité's werd mei dit jdar alle
oegdheden ontnomen. De vrijwel on-
jajgrensde speurkansen - „We mochten
:ral naar binnen waar we vermoedden
iets niet zuiver zat" - die de comi-
krap een jaar geleden verkregen, zijn
meer. Dat is een erfenis van de
'(jbegere Oostduitse CDU-minister Dis-
en de regering-Hans Modrow. „Distel
id dat de staatscommissie 'Zur Auflö-
der Stasi' het werk best alleen af
Die commissie heeft bevoegdheden
arvan wij slechts kunnen dromen",
ifmeister heeft weinig vertrouwen in
staatsapparaat; de onderzoekers van
staatscommissie. „Het zijn allemaal
1-SED'ers; oud-partijleden, met een
'alijk verleden. Hoe kun je daarvan
rwachten dat ze zich met onpartijdig
derzoek bezighouden?"
ifmeister en de burgercomité's doen
steeds onderzoek. Maar resultaten
er mondjesmaat. „We moeten onze
ormatie moeizaam samenrapen. Dat
veel tijd. Teveel tijd. Er glipt veel
:n onze vingers door".
zwav andlitz
:htvoc
der i:
gevaa
iapier
tid
snell :i
renigii iai
ir hooWi
•fmeister richt haar werkzaamheden
Hohenschönhausen dat de sinistere
naam 'Klein Wandlitz' draagt. Wand-
is het luxueuze 'dorp' in een lom-
Trijke buurt ten noorden van Berlijn
hooggeplaatste Stasi's en regerings-
len woonden. In Wandlitz was het
pfdvêrblijf van oud-DDR-staatsleider
:vJich Honecker. Hohenschönhausen was
Berlijnse Stasi-wijk, waar onder ande
re Schalck Golodkowski woonde, de
vroegere DDR-topman export en import
die nu wordt verdacht van miljoenen
verduistering.
Schalk Golodkowski - die lange tijd op
de opsporingslijst van de Bondsrepu
bliek en de voormalige DDR stond -
heeft volgens Hofmeister inmiddels zijn
intrek genomen in de woning van de
zoon van de wijlen Beierse conservatie
ve CSU-leider Franz-Joseph Strauss.
„Zeer waarschijnlijk een tegenprestatie
van de Westduitse Bondsregering. Na
tuurlijk, Golodkowski heeft 'gezongen';
hij heeft waardevolle informatie doorge
speeld aan Bonn, in ruil voor onbekom
merd, luxueus verder leven".
Zuur
In Hohenschönhausen ligt ook het riante
voormalige gastenverblijf van Stasi-top
man Erich Mielke. In het kapitale pand
aan de Lindenstrasse zit nu een advo-
caat-notaris-bureau dat zich bezighoudt
met - onder andere -'Bürgerberatung'.
Een zure paradox. Want Hofmeister
heeft sterke aanwijzingen dat het bureau
de dekmantel is van een 'Stasi-firma',
die zich nu opwerpt als een bureau 'voor
burgers'. Maar, opnieuw, „we beschik
ken niet over harde bewijzen".
Ook al zouden die bewijzen er wel zijn...
Echt daadkrachtig tegen de ex-Stasi's op
treden is nauwelijks mogelijk. „Zolang
die bedrijven binnen de wet opereren,
kunnen we ze niets maken. Dat ze ge
werkt hebben voor de Stasi is op zich
niet strafbaar, ook nu nog niet, tenzij we
kunnen bewijzen dat ze zich crimineel
hebben gedragen, of mensen hebben
mishandeld".
Daar zit ook de pijn. Want in hoeverre
is het rechtvaardig of wenselijk om ex-
Stasi-medewerkers stuk voor stuk aan
het kruis te nagelen, in een land waar
een kwart van de bevolking voor de
Staatssicherheit actief is geweest? Velen
beweren dat een dergelijk daadkrachtig
handelen welhaast zeker tot het failliet
van het oostelijk deel van het nieuwe
Duitsland zou leiden. Want wie moet de
bedrijven nog runnen als de communis
tische directeuren van weleer stuk voor
stuk het veld moeten
Grove fout
Hofmeister: „De Stasi was heel 'fein-
spinnig verspinnt'; zat overal. EnJe kunt
niet iedere Stasi straffen; er zijn ook
'harmlose' Stasi's geweest, die niet echt
wat kwaads in de zin hadden; die slechts
pionnen voor het kruimelwerk waren.
Ze geloofden misschien niet eens alle
maal in de 'Arbeiter und Bauern' staat.
En u moet niet vergeten dat ze soms niet
anders konden want de Stasi's 'bespitzel-
ten', bespionneerden alles, dus ook el
kaar... Je waakte wel voor een misstap".
Of, zoals ex-minister president Lothar
de Maizière van de DDR dat in een in
terview met de Volksstimme, een regio
nale oud-SED-krant in Magdeburg, dat
zei: „Schuld kan nooit schuld voor ie
dereen zijn. Op grote schaal alles en ie
dereen veroordelen wijs ik af. Er waren
tenslotte ook 85.000 Stasi-medewerkers
die met het echte stasi-werk niets te ma
ken hadden. Wie keukenhulp bij de Stasi
was, is voor mij niet iemand die voor
veroordeling in aanmerking komt. Het is
belangrijker om diegenen te pakken, Üie
mensen mishandeld, onderdrukt of ge
chanteerd hebben Iedereen moet
veroordeeld worden naar de graad van
zijn persoonlijke schuld".
De angst bestaat dat de geschiedenis zich
herhaalt. Hofmeister: „Kort na de Twee
de Wereldoorlog zijn veel nazi's vrijuit
gegaan. Dat moeten we nu voorkomen.
Dat ben je een volk dat veertig'jaar lang
onder de communisten heeft geleden
verplicht.
Die grove fout, die we na de Tweede
Wereldoorlog maakten, mogen we niet
nog eens maken. Maar ik ben bang dat
we vruchteloos bezig zijn; dat zelfs veel
van de ergste Stasi's ontsnappen aan ge
rechtigheid. Dat risico groeit met de dag;
de tijd wist veel uit".
Verhit
Het vroegere gastverblijf van Erich Miel
ke zorgt in Berlijn nog steeds voor ver
hitte discussies. Het pand is staatseigen
dom en wacht op een nieuwe bestem
ming. Het omstreden bureau beweert
over de eigendomsrechten te beschikken,
maar heeft tot nu toe halsstarrig gewei
gerd documenten die dat aantonen te
overleggen aan de stadsdeelraad.
De stadsdeelraad, die wordt gedomi
neerd door de socialistische SPD, beslist
over het lot van voormalige Stasi-pan
den.
Een andere geruchtmakende zaak betreft
een kraakpand, aan de Manetstrasse, op
een forse steenworp afstand van het
voormalige Mielke-verblijf.
Dat monumentale oud-Stasi-pand werd
bezet door een groep krakers uit Oost-
Berlijn - vijf volwassenen en drie kinde
ren - die er in augustus met plannen
voor een woongemeenschap neerstreken.
Inmiddels is het pand ontruimd op
grond van een juridisch waterdicht ont
ruimingsbevel. Het pand lijkt de speel
bal van een uiterst gecompliceerd com
plot, met in de hoofdrollen ex-Stasi's.
Het gebouw behoorde, tot de monetaire
eenwording van Duitsland in juli dit
jaar. toe aan KWV Hohenschönhausen,
de Kommunale Wohnungs Verwaltung,
een soort woningbouwvereniging in han
den van de staat, die ook voor de wo
ningtoewijzing zorg droeg.
De KWV - inmiddels ter ziele en ver
vangen door een nieuwe instantie, 'Ho-
wobau', met een nieuwe, Westberlijnse
directeur - had in het pand een speciaal
bureau, van waaruit Stasi-medewerkers
woonhuizen kregen toebedeeld. De 'ge
wone burger' werd geholpen vanuit de
grote KWV-kantoren elders in de wijk.
Kort voor de 'Wahrungsunion' - in juli,
toen de Oostduitse mark plaats maakte
voor de Westduitse D-mark - en de val
van de oude KWV, verhuurde de Kom
munale Wohnungs Verwaltung het pand
aan het bouwbedrijf G. uit Dresden.
Van G. bestaat bij de krakers en het
Bürgercomité het ernstige vermoeden
dat het om een Stasi-firma gaat. Alleen
al het feit dat een bedrijf uit Dresden
wist dat er een pand in Berlijn vrijstond
doet vermoeden dat er 'geheime contac
ten' in het spel waren.
G. is korte tijd later opgeslokt door de
Westberlijnse makelaar in onroerend
goed, Fritz S. die het pand op zijn beurt
wil doorverhuren. Daarvoor hebben G.
en S. vier draagkrachtige artsen op het
oog. Financieel zijn de artsen veel aan
trekkelijker partners dan de armlastige
woongemeenschap.
Woedend
De krakers zijn woedend over het feit
dat uitgerekend oud-Stasi's hun droom
verpletteren. „Juridisch kunnen we er
geen speld tussen krijgen", aldus woord
voerster Marina Orejuela. G. en S. heb
ben zich eind juni ingedekt met een con
tract dat mede-ondertekend is door de
burgemeester van de stadsdeelraad, Ru
dolph Buschko. En aan dat contract viel
onmogelijk te tornen, hebben juristen
uitgezocht.
Buschko, die op zich sympathiek tegen-
Demonstranten doorzoeken het hoofdkwartier van de Staatssicherheid, de Stasi, na een
inval begin dit jaar. Veel belastend materiaal blijkt te zijn vernietigd.
FOTO: EP A
over de woongemeenschaps-plannen
staat, heeft indertijd 'bij vergissing',
geeft hij toe, zijn handtekening gezet,
zonder zich te realiseren welke koehan
del erachter stak.
Woongemeenschappen waren in de
voormalige DDR taboe. De krakers heb
ben een vervangende woonruimte aange
boden gekregen, uitgerekend in een
nieuwbouwwijk-volgens-socialistisch-
model.
Het aanbod heeft de woongemeenschap
gespleten. Een deel wilde op het aanbod
ingaan („Het is beter dan niets"); een
ander deel hield voet bij stuk en liet het
op een confrontatie met de politie aan
komen. De kwestie heeft ruime aandacht
in de plaatselijke pers.
Kapitalisten
Dat is ook het enige wapen, aldus Hof
meister, om de oud-Stasi's in hun nieu
we jasje aan te pakken. „Met slechte pu
bliciteit heb je kans dat zo'n bedrijf in
de toekomst geen 'voet meer aan de
grond krijgt omdat niemand meer zaken
met ze wil doen".
In hoeverre die hoop enige realiteitszin
heeft, is onduidelijk. Feit is dat de West
berlijnse makelaar Fritz S. ongetwijfeld
wist van het Stasi-verleden van het
Dresdner bedrijf G. „Als het om geld
gaat, zal het veel westerse bedrijven het
een zorg zijn of het ex-Stasi-bedrijven
zijn of niet", stelt Hofmeister bitter vast.
En: „De Stasi's zijn in het nieuwe Duits
land de ergste kapitalisten".
Berlijn gonst van geruchten. Een heel
hardnekkige is het verhaal dat directeu
ren van op zich redelijk succesvolle
'DDR'-bedrijven een deal met draag
krachtige, westerse toplieden sluiten. De
deal houdt in dat het bedrijf failliet gaat,
zodat de 'gegoede' westerling het 'DDR'-
bedrijf vervolgens voor een appel en een
ei kan opkopen.
Vals
In 'Klein Wandlitz' ligt ook het vroeger
zwaar bewaakte Stasi-pand waar voor de
val van de Muur driftig valse paspoor
ten werden gedrukt voor Oostduitse
spionnen, die zich daarmee als West
duitser toegang wisten te verschaffen tot
westerse, topgeheime documenten.
Het pand ligt aan de Orankestrasse, pal
naast een kerkhof. De camera's kijken
inmiddels werkloos uit over de dodenak
ker. „Vroeger", zegt Hofmeister, „wist
niemand wat zich in dat gebouw afspeel
de".
Het pand staat nu voor een deel leeg;
een ander deel wordt nog steeds gebruikt
als drukkerij, maar ook die zal uiteinde
lijk plaats maken. „En wat er dan mee
gaat gebeuren, weten we niet. Daarover
worden geen mededelingen gedaan".
Hier houdt het Stasi-verhaal niet op.
Het steekt de 'goede' DDR-burgers uiter
mate dat veel oud-Stasi's ook nu nog
topfuncties mogen bekleden in bedrij
ven. op scholen. Dezelfde directeuren,
waarvan bekend is dat ze niet om hun
verstand, maar om hun partijlidiftaat-
schap, hun baan verwierven.
Een vroegere DDR-tekenlerares, die ja
ren geleden ontslag nam omdat ze wei
gerde de leerlingen soldaten en tanks te
laten tekenen, snapt het niet: „Dat die
v roegere directeuren er nog zitten... dat
kan toch niet... Dat waren de fanatiekste
partijleden."
Haar vroegere directeur heeft haar het
leven destijds behoorlijk zuur gemaakt;
stapte op de meest onverwachte momen
ten de klas binnen om te controleren of
ze zich wel aan het onverbiddelijke
schoolwerkplan hield. Want het school
werkplan was heilig, beval het socialis
tisch onderwijs.
Citaat, uit het schoolwerkplan voor de
onderbouw, onderdeel sport:
„Doel: Leren van commando's en het
uitvoeren ervan". In de derde klas van
de basisschool moesten de leerlingen de
volgende commando's eigen hebben ge?
maakt: „Klasse stillgestanden. Melden
aan de sportleraar: ogen rechts!". Het
opvoedkundige element: „De bereidheid
bijbrengen zich te identificeren met sol
daten; de bereidheid om het land te ver
dedigen; verantwoordelijkheid en zelf
standigheid".
En over het tekenonderwijs: „In het te
kenonderwijs voor de onderbouw geldt
steeds het doel, de eenheid van socialis
tische vorming voluit te verwezenlijken.
De leraar moet de scholieren liefde voor
hun socialistische Heimat, de Duitse De
mocratische Republiek, liefde voor de
vrede en voor het socialisme onderrich
ten".
Het schoolwerkplan geeft voorbeelden
van zaken die in ieder geval aan bod
moesten komen tijdens de tekenlessen.
„Thema/opdracht: Kerstkaarten voor
grenssoldaten; uitnodigingskaarten voor
de NVA (Nationale Volksarmee); feest
versiering ter gelegenheid van de eerste
mei".
Brieven
Het steekt de miljoenen werklozen in de
voormalige DDR dat hun vroegere ba
zen nog werk hebben en zij niet. Of, zo
als een inwoner van een dorpje onder de
rook van Magdeburg dat omschreef in
een brief aan de Volksstimme. een 'be
keerde' SED-kranl die zich voortaan
presenteert als 'Uw krant met hart':
..Ik ben zelf lichamelijk gehandicapt als
gevolg van handelen van een medewer
ker van de Stasi. Ik eis geen financiële,
maar ideeèle schadevergoeding; en wel
zodanig dat men deze Stasi-mensen niet
meer in leidinggevende posities laat. Ze
moeten ter verantwoording van hun da
den worden geroepen. We mogen het
Geschiedenisboek van deze voormalige
DDR niet dichtslaan en zeggen: 'Dat
was eens', maar dat boek moet op basis
van de nieuwe vrijheidslievende Rechts
staat aangepast worden".
Een andere inwoner schrijft:
„Dagelijks verschijnen nieuwe meldin
gen, op televisie en in de krant, dat de
'oude' ook de 'nieuwe' leiders in de be
drijven zijn. De oude leiders kunnen
hun verleden zelfs openlijk verkondigen,
zonder bang te zijn dat ze daardoor hun
baan verliezen. Tegelijkertijd worden ar
beiders. die ook al tijdens het 'SED-regi-
me' werd verteld wat ze moesten doen
en laten en totaal vernederd werden,
werkloos. Wie geeft de vroegere SED-lei-
ders het recht om zo met mensen om te
Dood
Veel werklozen van de vroegere DDR
vechten hun ontslag aan via de rechter.
Processen die vele maanden kunnen du
ren, omdat er een groot tekort aan rech
ters bestaat. Veel rechters zijn uit hun
macht ontheven, omdat ze op een kwa
lijke wijze 'recht' hebben gesproken voor
de vroegere communistische machtheb
bers van de DDR.
Wat heet recht... Ook al krijgen de werk
lozen hun gelijk, voor sommigen hoeft
het niet meer, nooit meer, in een land
waar de Stasi nog veel macht mag genie
ten. hand in hand met de extreem-recht
se bewegingen. Zoals een werkloze, ou
dere vrouw het verkondigde: „Sie haben
uns selisch kaput gemacht".
Bij de Brandenburger Tor, op de plek
waar vroeger de Muur stond, vragen
twee meisjes van rond de acht jaar:
'Weet u waar de Todesstreife is?' De To-
desstreife was de fatale lijn; een vluchte
ling die de streep overschreed, werd
neergeschoten. Er is geen streep meer.
„Deutschland einig Vaterland. En de*
Stasi's zijn overal", constateert Frau
Hofmeister.
LEX VAN KOOTEN
