Uiterste
armoede legt
Waarde van
Üe mens bloot"
'finale
Barones
Alwina de Vos
van Steenwijk
voorvechtster
van paria 's
ZATERDAG 17 NOVEMBER 1990 PAGINA 25
ontwikkeling van het denk- en spraak
vermogen en cultuur. In Nederland
(Amsterdam en Breda) en ook elders
richtte de beweging volkshogescholen op
de gezinnen mee aan rollenspellen, peu
terprogramma's en kunnen ze een vak
leren in de huizen van beroepen.
„Wij zijn dus beslist geen gaarkeuken,
we dragen geen dekens en kleding aan,
we zijn geen arbeidsbureau. Wel zijn we
hun pleitbezorgers en zitten we voortdu
rend bij de EG, op ministeries, bij bur-
Uiterlijk
De bekende bijbelse zinsnede 'wiens
broeders hoeder ben ik?' klinkt de vrij
willige krachten van ATD niet onbekend
in de oren. Volgens de barones is een
omschakeling van mentaliteit een eerste
vereiste. „Het heeft met het hart en met
liefde te maken. 'Van wie hou ik eigen
lijk?' maar vooral 'wie is mijn naaste?
Je kiest de mensen niet uit omdat ze je
prettig liggen maar je gaat juist daarheen
waar mensen in dermate moeilijke om
standigheden leven dat ze zelfs hun ui
terlijk al niet meer mee hebben. Hun
aangezicht is geschonden, de hele ver
schijning is door armoede aangetast. En
daarachter zit een mens met een onge
looflijke wil tot leven".
„In uiterste armoede zie je pas wat de
mens waard is, ontdaan van alle liflafjes.
Ik vind het doodnormaal dat het mens
heid in staat is om naar de maan te vlie
gen. Wat mij met bewondering vervult
is dat mensen in een onrechtmatige staat
van ontbering toch nog weer proberen
op zoek naar werk te gaan. Ook al liggen
ze dagenlang uitgeput op een vermolm
de matras".
In navolging van père Joseph Wresinski
is Alwine de Vos van Steenwijk van oor-
„In hun eigen leven moeten ze voortd'
rend het onrecht van het lijf houden. Zij
zijn hele goeie, verdedigers van hun
buurman".
Hulp
Hulp via internationale organisaties be
reikt slechts zelden de allerarmsten, luidt
haar ongezouten kritiek. „Wij noemen
graag alles armoede want dan kan het in
één zak en kunnen we zo fijn kiezen. Ik
begrijp dat het voor hulpverleningsorga
nisaties nodig is efficient te werken. Het
is ook de plicht tegenover de goede ge
ver, maar het verwordt een beetje als je
daarmee ook efficiënte volksdelen met je
hulp gaai benaderen. Mensen bijvoor
beeld die al een coöperatie vormen en
makkelijk tomaatjes kweken zodat wij
ze kunnen kopen".
„Het is een goede zaak, er worden ook
echt mensen geholpen. Maar we zouden
argwaan moeten krijgen als het zo effi
ciënt gaat want dan bereik je de aller
armsten niet. Père Joseph heeft enkele
criteria voor het opsporen van armoede
opgesteld en tijd is er één van. Ik bedoel
dit niet denigrerend maar er is nog een
overkant van armoede en wie wil dóór
heen?"
Huisvesting is een ander criterium. ATD
is te vinden bij gezinnen in de grote Eu
ropese steden en op het platteland die
buiten ieders blikveld vallen omdat ze
voortdurend opgejaagd worden. Regel
matig krijgen vrijwilligers een seintje dat
er 'een gezin in een container woont.
Een derde criterium is het ontbreken
van werk en diploma's. „Heb je wat ge
leerd dan kun je je bijscholen door aar
dige cursussen te volgen of een bedrijfje
met lotgenoten op te zetten. Zo niet dan
zit je thuis nog niet in de kou. Vooral
kinderen uit armoede-gezinnen hebben
het moeilijk. Altijd achter, met de vinger
nagewezen. Bangig omdat hun ouders al
ongelukkig zijn, gaan ze naar school met
een bezwaard hartje. Bij een psychologi
sche test zegt men vrolijk dat zo'n kind
achterligt".
W apengekletter
Haar zetel op de begin oktober in New
York gehouden kinder-topconferentie
van de Verenigde Naties bleef leeg. „Ik
vond het te gek: met al dat wapengeklet
ter in de wereld gaan ze even mooi twee
dagen een conferentie over kindersterfte
en inentingsprogramma's houden. Ik
heb gevraagd of het goed was als in mijn
plaats een medewerker als waarnemer
zou komen. Want aan de andere kant
kun je er ook maar beter wel bij zijn, zo
weet je wat er besproken wordt".
Huichelachtig vindt de barones een te
grof woord om het beleid van podia als
de VN, IMF, Wereldbank en Unicef te
kenschetsen. Maar ze spiegelen de man
in de straat wel een illusie voor. „Men
geeft de wereld de illusie dat er iets aan
de rampzalige toestand van miljoenen
kinderen gebeurt. Jaren geleden zijn op
voordracht van père Joseph door Unicef
en de commissie van de Mensenrechten
van de VN resoluties aangenomen waar
in wordt erkend dat wij met z'n allen de
allerarmste kinderen nog nooit hebben
bereikt".
„En wat zie je: men kabbelt er weer rus
tig overheen. We doen het toch zo goed
met z'n allen, we hoeven maar te beslis
sen en het verandert. We geven niet toe
dat er grote onwetendheid heerst over
armoede. De Wereldbank eh het IMF
hebben geen cijfers, methoden of statis
tieken om deze mensen in kaart te bren
gen".
Met pijn in het hart ziet ze de Europese
Gemeenschap de jaren negentig binnen
sukkelen met armoede in het kielzog.
„En er wordt met geen woord over ge
rept. Ze doen er niets aan".
Met de jaren verschoof de verblijfplaats
van Alwine de Vos van Steenwijk van
het Sallandse Wijhe naar een ATD-ge-
meenschap, Le Hameau de Vaux bij 1
rijs. Dicht bij het graf van haar voor
beeld Joseph Wresinski. Toch blijft
Overijsel haar thuis. „Juist de band met
mijn eigen stukje grond doet me besef
fen waar mijn wortels liggen".
„De mensen hier in Wijhe kenden mijn
vader als de jonkheer en mij als freule
Alwine. Ik kom hier elke keer weer thuis
en dat geeft een vertrouwd gevoel. Ar
men kennen die rust niet, ze zijn zonder
ophouden op de vlucht en altijd op
zoek. Ze hebben geen wortels omdat die
voortdurend worden afgezaagd".
ANNE MARIE VAN DER KOLK
De afstand tussen de jonge vrouw en de man naast haar
was bijna tastbaar toen zij samen door de modder waadden
in het kamp voor daklozen vlakbij Parijs. Zij, van adel,
eewgnd te genieten van het goede des levens. Hij, priester
9in zwarte soutane, opgegroeid in ellendige armoede.
Het leven van barones Alwine de Vos van Steenwijk
naakte op die winterse dag in januari van het jaar 1960
:en draai van 180 graden. Père Joseph Wresinski werd de
ipil van haar leven. Ruim twee jaar na zijn dood schreef de
jud-diplomate een biografie over deze priester-van-de-
irmen. Deze week kwam de Nederlandse vertaling
iveneens van haar hand in ons land uit.
3e vurige wens van père Joseph - mentale weerbaarheid
m\ de allerarmsten in woord en daad - mondde uit in de
Vierde Wereldbeweging ofwel Action Toute Détresse
ATD). Het hart van deze beweging klopt in boerderij Het
ïwervel in Wijhe. Barones De Vos van Steenwijk ontvangt
ils voorzitster van ATD op 23 november in Straatsburg de
Albert Schweitzer-medaille.
nbJUHE - Noisy-Ie-Grand, in 1960
is v< n kamp voor daklozen, is nu een
e urige buitenwijk van Parijs. Een
ie scheiden, met glas-in-lood-ven-
leer ;rs versierde kapel herinnert aan
treurige geschiedenis van deze
)ormalige krottenwijk. Toch: de
hending van mensenrechten gaat
>ort. Ook anno 1990 zijn er men-
die niet worden gehoord omdat
in onze maatschappij niet mee-
llen. Willen wij eigenlijk wel luis-
^ren naar wat zij ons te zeggen
.„.d bben?, vraagt Alwine barones de
)pdaos van Steenwijk zich af.
CHI
itterdam 1990. Een moeder met twee
ideren uit een achtergebleven buurt in
havenstad. De voogdij is van mening
l de twee kleintjes beter af zijn in een
idertehuis. De kinderrechter geeft de
oeder gelegenheid al of niet in te stern
en. Dan, plotseling, staat de gezins-
logd op de stoep. Of de kinderen hun
:ren alvast kunnen inpakken want er
n twee plaatsen in het tehuis vrij. De
eisjes worden uit huis geplaatst, moe-
r is op de vlucht.
e onmondigheid waarin mensen met
n maatschappelijke achterstand klem
tten, steekt de barones. „Dit gezin
lat met de rug tegen de muur. Het
ijgt de kans niet uit de armoede te
uipen. De voogd heeft van de weer-
lekk osheid van de moeder gebruik ge-
erd aakt door voor haar te beslissen wat
en a led is in haar situatie. Het versterkt bij
thu vrouw het beeld dat ze niets waard is.
verdi it soort mensen is van generatie op ge-
ten ïratie gedoemd in onwaardigheid te le-
u".-
oor vrienden en de vrijwilligers ('vo-
ntaires') van de Vierde Wereldbewe-
ng is zij freule Alwine, een krasse
ime-van-stand, negenenzestig jaar oud.
.rbee e lijnen in haar gezicht wekken de in-
laorfuk van fijn perkament. Ze praat be
en u ichtzaam, haar woorden zorgvuldig
eledi ezend. Onderwijl omklemt ze met bei-
geviif handen het boek over de door haar
geve >zeer bewonderde père Joseph. Van tijd
al h»t tijd werpt ze een blik op zijn foto die
je kaft'siert.
luiTENBEENTJES
do e allerarmsten in Europa en daarbui-
itgez in (Action Toute Détresse is actief in
aan 10 landen met als centra boerderij Het
nen (wervel in Wijhe en Le Hameau de
iet cifnder ons. Een minderheid in eigen
an b nd, door niemand opgemerkt en ver-
■gelijjedigd.
zijn over de grens gevallen van wat
ïansen misère noemen. Zij zitten in
ederland niet aan de onderkant van de
laatschappij maar aan de onderkant
arm Nederland, en dat maakt nog
to erschil uit. Er zijn geen scherpe grenzen
tlanti trekken tussen misère en armoede.
j^01 et zijn vaak overgangszones. Wij ken-
!n echt wel hele goeie sociale wetge-
ng, daar hoeven we niet voor te blo-
Jn. Alleen, we houden nooit rekening
et allerarmste volkslaag die net bui-
jn de voorzieningen valt".
Mensen die daar terecht komen hebben
r een scheef verleden, geen referenties,
rzake iemand die ze durven vertrouwen, geen
rganisatie die voor ze opkomt. De ou
de ners en voorouders van de allerarmsten
ehou0men al uit getto-achtige buurten in
ti ote steden als Rotterdam, Amsterdam,
;n,)en Haag, Eindhoven. Of het waren
g me turfstekers en boeren uit Drente,
;0 rabant en Limburg".
v$im kinderen en kleinkinderen vormen
gasten van de Vierde Wereldbewe-
g. Opgegroeid in wankele gezinnen,
uizen of ap straat. Alwine de Vos van
Steenwijk heeft de indruk dat vooral
Brabant en Limburg ook nu nog pro
bleemgebieden vormen. Meer dan het
oosten van ons land waar armoede zich
concentreert tot incidentele gevallen.
Daarbij is de Nederlandse situatie nog
het minst schrijnend, vervolgt de baro
nes, vergeleken bij veel Europese steden,
om nog maar helemaal niet te spreken
van de ellende in veel Derde Wereldlan
den.
Nieuwe armen
Frankrijk bedacht een naam voor deze
'paria's' in de moderne samenleving:
nouveaux pauvres, de nieuwe armen.
Alwine de Vos van Steenwijk omschrijft
het liever. „Vaak zijn het mensen die te
lang werkloos blijven, bijna of geen lage
re school hebben en jarenlang nog nét
binnen de grenzen van de maatschappij
zijn gebleven. Maar door een of andere
oorzaak worden ze buiten de boot ge
mikt".
„Je vervalt nooit in armoede van heel
ver weg, dat is niet waar. Iemand die in
een redelijk goed voorzien milieu is ge
boren heeft nog zoveel andere reserves,
die heeft cultuur, spraakgebruik, relaties.
i zijn
straat opgroeien en daar blijven. Wij
kennen vandaag kinderen die absoluut
geen enkel model hebben van de man
die 's ochtends op gezette tijden naar
zijn werk gaat. Ze missen elke regel, elke
zekerheid. Deze mensen komen hier niet
zomaar aanzeilen, ze hebben een achter
grond".
Ze houdt even op met praten als om
haar gedachten te ordenen. Het gesprek
voert ze bijna op het puntje van haar
stoel. Het kleine kamertje in Het Zwer-
vel met uitzicht op grijze luchten en
drassige weilanden inspireert. Langzaam
vervolgt ze: „ATD wil de mensen laten
zien dat wij met z'n allen van hoofd tot
hart anders moeten denken en leven.
Want de armen hebben ons iets te zeg
gen en zij worden gewoon niet gehoord".
Wending
Dertig jaar geleden kreeg haar leven een
andere wending. Tot 1960 leefde Alwine
de Vos van Steenwijk in goeden doen,
eerst op het ouderlijk landgoed Onder de
Gelder in Wijhe, erfgoed van het ge
slacht. Later bekleedde zij als een van de
eerste vrouwen verschillende diploma
tieke posten waaronder die in de Franse
hoofdstad. „Ik behoorde tot de eerste ge
neratie vrouwen van na de oorlog die in
diplomatieke dienst gingen. Daarvóór
deed je dat niet als vrouw. Als jong
meisje ging je in die oorlogsjaren ook
niet studeren want dat bracht allerlei in
gewikkelde en moeilijke situaties met
zich mee. Nee, mijn generatie deed an
dere dingen".
Ze trad toe tot het Internationale Rode
Kruis en bleef daar jaren achtereen ac
tief. Met armoede kwam ze wel in aan
raking, zegt ze zelf, maar echt begrijpen
deed ze het niet. „Ik was terechtgeko
men in de Haagse achterbuurten maar
mijn ogen zijn daar niet opengegaan. Ik
zag een hoop ellende en toch gingen
mijn ogen pas open toen ik die man ont
moette die zélf uit de ellende kwam".
Dat was - vermeldt de barones met na
druk - op 1 januari 1960, een kille win
terdag in Parijs. „Ik had een artikel gele
zen over père Joseph die in de Parijse
blikkenbuurten werkte om de armen
weerbaar en mondig te maken. Toen
dacht ik: wat gebeurt me nou? Dat moet
ik toch weten, ik zit hier in Frankrijk en
vlakbij heerst armoede. Ik ging naar
Noisy-le-Grand en ontmoette père Jo
seph, in soutane, tot aan zijn knieën in
de modder. Hij vroeg me om hem te
Barones Alwine de Vos van Steenwijk: „Ik vond het te gek: met al dat wapengekletter
een conferentie over kindersterfte en inentingsprogramma's houden".
helpen en eigenlijk ben ik sindsdien niet
meer weggegaan".
Afstand
Een man met een heldere en enthousias
te kijk op het leven, op de armen. Voor
de Hollandse jonge vrouw van adel ver
keerde de priester in ongehoord slechte
omstandigheden, net als de mensen
rondom hem. „Ik wist niets van dit leed,
de hutten waarin mensen leefden en dat
in die tijd", zegt ze terugkijkend op die
beslissende ontmoeting.
Nog dagelijks is de afstand tussen de we
reld van de barones en die van de aller
armsten voelbaar. „Ik kom elders van
daan, de gezinnen ook en we trekken
naar elkaar toe. Toch merk ik nog elke
dag mijn eigen achtergrond. Ik blijf vra
gen: hoe ziet u het, wat wilt u echt, wat
moet er veranderen. Jk heb mijn milieu
en de diplomatie verlaten en heb een
hele andere gedachtengang moeten aan
wennen. Iedere vrijwilliger die zich bij
ons aansluit, wil in principe klein zijn
om anderen te dienen en niet om zelf de
publiciteit te zoeken".
Ondanks de verbondenheid met de ar
men blijft er een afstand, erkent de baro
nes. „Ik zou zeggen dat er altijd een
mysterie tussen ons blijft. Er blijven din
gen die ik nooit zal begrijpen omdat ik
niet een van hen ben".
Haar overstap naar 'de andere wereld'
wekte bevreemding op bij haar toenma
lige collega's in de diplomatie. Alwine de
Vos van Steenwijk trotseerde de meewa
rige blikken. „Ze begrepen er niks van
en ik kon het ze niet uitleggen. Mijn le
ven is zo door en door veranderd. Nu
heb ik maar één zekerheid, namelijk dat
ik niet lager kan vallen omdat ik al met
beide benen op de grond sta. Ik verloor
mijn prestige in de hoge kringen. In hun
ogen ging ik goede werken doen".
Wat de barones en de achtergestelden-
van-tegenwoordig in elk geval delen is
het gemak waarmee ze het pluche van
mensen met een positie betreden. „Ik
heb dat natuurlijk als vanzelf meegekre
gen en ik doe m'n voordeel met die con
tacten. Maar ook de gezinnen lopen
kalm bij ministers binnen en weten nor
maal te doen. We hebben zo'n goeie
zaak te verdedigen. Mensen zijn mensen
en daarmee vervallen alle grenzen".
Grondlegger
De man van wie een foto op de kaft van
het net uitgebrachte boek prijkt, gaf haar
bestaan een onvermoede draai. Père Jo
seph vormt al dertig jaar het middelpunt
van ATD, de 'vredesbeweging voor de
allerarmsten' waarvan hij de grondlegger
is. Zijn persoon duikt steeds weer op tij
dens het gesprek, het lijkt alsof de baro
nes er geen genoeg van kan krijgen.
Joseph Wresinski werd op 12 februari
1917 in een huis voor vluchtelingen in
het Franse Angers geboren. Het gezin
Wresinski (Poolse vader, Spaanse moe
der en vier kinderen) trok door armoede
en werkloosheid gedreven van de ene
stad naar de andere en kwam tenslotte
in Parijs terecht. Joseph groeide op in
achterbuurten.
In 1946 werd de jonge man tot priester
gewijd. „Père Joseph was afkomstig uit
de arme volkslaag en hij heeft in dat mi
lieu werkelijk al zijn krachten uitgestort.
Hij ervaarde de vechtlust van de men
sen. De moeder van père Joseph heeft
ervoor gestreden dat haar jongen zijn
schooldiploma's kon halen. Net als veel
achtergestelde kinderen yvas haar zoon
een turbulent jongetje dat op school
vaak met zijn vuisten sprak. Ze wist te
voorkomen dat haar kinderen van haar
werden afgenomen".
Het is triest, constateert Alwine de Vos
van Steenwijk, maar ook vandaag de dag
bestaan dergelijke situaties. „Kinderen
uit arme gezinnen haalt men gewoon
maar weg uit hun vertrouwde omgeving.
Père Joseph maakte het mogelijk dat
deze mensen zichzelf konden verenigen.
Wij houden hen onmondig, bepalen wat
goed is in de veronderstelling dat ze zelf
niet kunnen denken. Père Joseph kon dit
doen omdat hij uit hun midden kwam
en de wereld van onderaf bekeek".
Volgens de voorzitster van de Vierde
Wereldbeweging bleef de priester in zijn
tijd een vreemde eend in de bijt. Hoewel
het fenomeen van de priester-arbeider in
opkomst was, de rooie paters die hun
mouwen opstroopten en zich onder het
Europese industriële proletariaat bega
ven, behoorde hij niet tot hen. „Wat hij
voorstond was geen klassenstrijd. Wat
betekent dat in hemelsnaam voor hen
die niet tot een klasse behoren? Moeten
mensen die dorsten naar vrede vechten?
Hij wilde eenheid van arm en rijk door
middel van verzoening, overtuiging en
consensus".
Omwenteling
Het boek van de barones dat vorig jaar
in het Frans verscheen zag afgelopen
donderdag het licht in ons land. De
voorzitster van ATD gelooft namelijk
hartstochtelijk dat ons land zit te wach
ten op mensen als père Joseph. „Hoe
onprettig de jeugd van tegenwoordig dat
ook vindt, ik geloof dat de geschiedenis
geen sociologische wetmatigheid is, maar
door mensen wordt gestempeld".
„Over vijftig jaar weet iedereen wie père
Joseph is. dat weet ik zeker. Hij bracht
een omwenteling teweeg in onze manier
van kijken naar ernstige armoede. Zijn
gedachten moeten worden doorgegeven
en dat zal lukken. Ik ben ontzaglijk opti
mistisch". Over de biografie van de
tweeëneenhalf jaar overleden Franse
priester deed ze maar kort. „We zitten
hier vol van hem, we hoüden van 'm".
Herhaaldelijk vroegen de gezinnen van
ATD om een wat zij noemden 'docu
ment van armoede'. „Ze zeiden: hij is
een van ons. We kunnen ons aan hem
spiegelen".
Barones de Vos van Steenwijk wijst met
nadruk op de originele kijk die père Jo
seph op armoede had. „Hij bood de we
reld een definitie van armoede in ter
men van mensenrechten aan. Precies het
tegenovergestelde van alle academische
abstracte verklaringen. Hij zei: armoede-
situaties zijn die waarin men hoe langer
hoe minder zijn rechten kan waarmaken
en zijn verantwoordelijkheden kan uit
oefenen. Hele volksdelen refereren zich
niet aan grote mensen die veel over ar
moede praten en er ook iets aan doen
maar toch rijke mensen blijven. Een
arme spiegelt zich echt nooit aan een rij
ke".
De barones duidt het boek aan als 'de
achterkant van de documentaire'. „Daar
in de wereld gaan ze even mooi twee dagen
waar de tv nooit komt, het is net altijd
om het hoekje".
Medaille
Aanstaande vrijdag staat ATD voor de
tweede keer in het licht van de schijn
werpers. Dan ontvangt de voorzitster uit
handen van een internationale jury de
Albert Schweitzer-medaille. De medaille
wordt eens in de zoveel jaar uitgereikt
'om Europese persoonlijkheden te eren
en aan te moedigen die hun leven op
een voorbeeldige en belangeloze wijze
inzetten in de humanistische en humani
taire geest van Albert Schweitzer'.
Voor de barones is de medaille een er
kenning van de stichter van ATD die in
navolging van de Franse arts en theo
loog Albert Schweitzer (1875-1965) eer
bied toonde voor het leven in al zijn
schakeringen. „Lief dat ze de medaille
aan ons toekennen. Er zijn namelijk nog
mensen als Schweitzer die stralend bo
ven de rest uitstijgen. Hij en père Joseph
waren eender in hun visie".
ATD is volgens de paar honderd perma
nente vrijwilligers in 110 landen uniek
in de wereld van de hulpverlening. De
dragers zijn en blijven de gezinnen zelf.
Het zijn de vrijwilligers die hen raadple
gen en beluisteren.
„We willen voortdurend weten dat wat
we doen ook werkelijk overeenkomt met
hetgeen zij willen. Van daaruit groeien
onze programma's. Père Joseph was het
beste bewijs dat mensen van de over
kant van de armoede ook mondig zijn
en fantastische ideeën kunnen hebben.
En wij moeten slim genoeg zijn om te
luisteren en te registeren".
Hulpverlening om een vuist te maken
tegen armoede waar ook ter wereld is
geen nieuw verschijnsel. De wereld ken
de altijd al mensen die vanuit hun be
voorrechte situaties naar de armen toe
gingen. „Bij ATD is het zo dat de armen
naar óns toekomen en zeggen: doe je
mee", schetst de barones de uitzonde
ringspositie die haar beweging inneemt.
Vakantie
Boerderij Het Zwervel in Wiihe is het
kloppend hart van de Vierde Wereldbe
weging. Hier komen jaarlijks gedurende
de zomermaanden gezinnen een paar
weken vakantie vieren.
„De mensen komen uit geïsoleerde
buurten en weten niet hoe je vakantie
viert. Het respect dat ze hier ondervin
den en de herkenning van lotgenoten la
ten een diepe indruk achter. Gister
avond zaten we hier rond de haard en
dan hoor je verhalen van mensen die
voor het eerst in hun leven zichzelf
openstellen. De mensen zijn bang voor
vrijheid, bang voor afwijzing omdat ze
nooit de gelegenheid kregen zich te laten
zien als mensen".
Ze vertelt in één adem door over wat
haar levenswerk is geworden. Over kin
deren die nog geen meter bij hun ouders
vandaan durven lopen, vreesachtig als
ze zijn voor de ruimte op het platteland.
Over volwassenen die zich schamen
voor hun tandeloze mond, hun eetge
drag en analfabetisme. „Geef die men
sen hun eigen waarde terug en stel ze in
staat een eigen leven op te bouwen".
Behalve vakanties doet ATD meer. Sleu
tel tot ontwikkeling uit de armoede is
EgidtttBou/umt'
