England-
Ipiel
Misleidde
Duitsers
RITTEN WEIGEREN HISTORICI INZICHT IN REGERINGSDOCUMENTEN
t O
geT
'DflTENLAND
CeidócSouocmt
DONDERDAG 8 NOVEMBER 1990 PAGINA 9
ïet Englandspiel was een Britse misleidingsactie,
ftt de Duitsers hadden de Britten in hun zak, zo-
1 zij zelf geloofden en in onderzoeken door de En-
lêtecommissie en dr. L. de Jong lijkt te worden
(vestigd, maar omgekeerd. Het spel is door de
ritse hoogste legerleiding gebruikt om misleiden-
I berichten in het kamp van de vijand te versprei-
in, als onderdeel van een campagne die de aan-
icht moest afleiden van de juiste plaats van de in-
isie: Normandië. En dat is gelukt", zegt Pieter
thins Hoets (69) in zijn vandaag gepresenteerde
ie iek 'Englandspiel ontmaskerd'. Volgens hem was
nejt spel één van de zeker vijf campagnes die moes-
teJi suggereren dat de, invasie bij Calais zou komen.
)OlÖ
"i
r I
vei
syn
HAAG In fe-
1946 meldde de on-
overleden Neder-
se verzetsstrijder
Teengs Gerritsen
ket ministerie van
lactfë in Londen. Hij wil-
orpiP telegrammen inzien
>e Ele parachutisten van
genfinglandspiel naar En
id hadden geseind.
'in zou hun 'security-
k' moeten ontbreken,
fgesproken teken dat
*ent in Duitse gevan-
;hap was geraakt en
onder dwang zat te
rac^i. Een overbeleefde
er hield de boot af; er
- Deen verhuizing aan de
rack en hij moest later
i dai 8enS teruêkomen-
dagen later maakte de
in een klein bericht
bn& van een brandje in
yrjeVar Office. Er was niet
Q ^schade. „Ik heb opge-
j-jy aldus Teengs Gerritsen
tr?»i 1949 voor de Enquête-
ïn missie, „waarop ze mij
imd?n gezegd dat het nog niet
>en i was' ^on naar
itee^>aan; ze z0UJen me be-
CNÜ^r1' Toen heeft de heer
'riidvrs van bet Nederlandse
en 8?u Inlichtingen in Lon-
Oericht gekregen dat in
-and de telegrammen wa-
psneuveld".
vas niet waar. Drie jaar
et brandje maakten de
n officieel bekend dat de
indspiel-telegrammen in
k Jdoor de Britse geheime
k^^tingendienst MI-6 „met
tneming van de normale
i^Tbures" waren verbrand.
dr. L. de Jong in 1967, in
ader van zijn werk aan
e tipSoninkrijk der Nederlan-
de Tweede Wereldoor-
u<e Britse regering toegang
tot de bewaard gebleven
van de Dutch Section
Thopde Special Operations
Tr^tive (SOE), werd hem
iweigerd. Elf jaar later
al toonden de Britten
n bereid nadere inlich-
te geven op grond van
(l-fete vragen. En passant
2| daarbij meegedeeld dat
JessiN>menta're stukken" die
p (T2-Prb waren gebleven „een
warboel"
Jolden. „Wij hebben geen
ding te menen dat zij in-
het Engelandspiel gege-
iry, 2. bevatten die van wezen-
(10-è-belang zijn", aldus De
do zich aan bij de officië-
fklaring van het British
er gn Office aan mr. L.A.
i er, voorzitter van de En-
dat door de
„errors of judgment" (on-
Ve! beoordelingen) waren
van #kt. „Al het beschikbare
(haal wijst in volmaakte
-jarigÉnstemming en zonder
Verwf een lacune overblijft in
nd sii*1 dezelfde richting: kapi-
Tijd^unders of, wanneer men
n vaiïnder harde term van de
ploe^lecommissie prefereert,
irdigii|ge fouten". En hij sluit
Tcussie definitief af door
ïllen: „Hier en daar zal
uist in/manc* overblijven die
ie^er »Wenst vast te klampen
3 -1 -feronderstellingen welke,
ogen dan onbewezen of
rekkinionbewijsbaar zijn, in de
*e47*j velen aantrekkelijke
'77: 8 l^'ggen van het mysterie,
het sinistere. Het zij zo.
Wij hebben deze tragische epi
sode naar beste weten weerge
geven en menen tegelijk dat
wij haar bevredigend ver
klaard hebben: niet van enige
conspiratie is het Englandspiel
het gevolg geweest, maar van
falen aan Engelse kant".
Geen inzage
„Voor een historicus is 'onbe
wijsbaar' een wel bijzonder
boude stelling", zegt Pieter
Hans Hoets, die zich niet door
De Jong heeft laten overtui
gen.'Hij wijst erop dat de Brit
se journalist Anthony Cave
Brown in 1977 onthulde dat de
Britten „de geschiedschrijvers
van de Tweede Wereldoorlog
belemmeringen in de weg leg
gen om kennis te nemen van
de unieke operaties die in zo
belangrijke mate hebben bijge
dragen tot de eindoverwin
ning".
In zijn boek 'Bodyguard of
lies' (Lijfwacht van leugens)
uit 1977, over de Britse en
Amerikaanse geheime dien
sten in de oorlog, meldt Brown
dat de Britten in een memo
randum van 5 augustus 1945
eisten „dat aan al diegenen die
zich bezighouden met de ge
schiedschrijving van de Twee
de Wereldoorlog geen enkele
inzage werd verleend van ori
ginele regeringsdocumenten".
Ook stelde hij vast dat de Brit
ten op 25 mei 1945 van de
London Controlling Section
(LCS) eisten dat „de geheimen
van een misleidingsorganisa
tie, of onderdelen daarvan, als
'top secret' bewaard blijven,
zowel nu als ook in vredes
tijd".
Geheim
„Het bestaan van de LCS, die
alle Britse geheime acties
moest coördineren, was 35 jaar
geheim gebleven", vertelt
Hoets. „Brown, die voor zijn
boek geen enkel document los
kreeg van officiële Britse zijde,
ontdekte gegevens over de
dienst in stapels zeer geheime
stukken die in 1975 door de
Amerikanen waren gedeclassi-
ficeerd, tot grote consternatie
van de regering in Londen".
De Britse gegevens zijn vol
gens hem pas in het jaar 2042
toegankelijk.
„Aanleiding voor de oprich
ting van de LCS was een me
morandum, 'Strategie en mis
leiding', van Sir Archibald
Wavell, opperbevelhebber van
alle Britse strijdkrachten in
het Midden-Oosten. Als mid
delen voor misleiding noemde
hij draadloze telegrafie, gehei
me zenders en speciale codes.
Hij stelde vast dat elke mislei
ding geloofwaardig diende te
zijn en dat elke actie strikt ge
heim moest zijn en blijven en
normaliter nooit onthuld
mocht worden aan de eigen
troepen. Dat hield in dat ook
eigen bondgenoten zo nodig
misleid moesten worden".
Sinister
Brown concludeerde: „Het was
een krijgslist die een vreemde,
zelfs sinistere toepassing zou
krijgen, niet alleen onder de
eigen troepen, maar ook onder
de geheime agenten en verzet
sorganisaties die betrokken
zouden worden bij de toekom
stige geallieerde misleidingso
peraties". In 'Bodyguard of
lies' schrijft hij echter nauwe
lijks over het Englandspiel. In
1987 kwam hii er op terug in
een nieuw boek. 'C'. de biogra-
De Duitse Sicherheitsdienst bergt een buitgemaakte container. In een dergelijke zending zat het
'Plan tor Holland', dat de SD volgens Hoets volstrekt op het verkeerde been heeft gezet.foto: pr
fie van Stewart Menzies, tij
dens de oorlog hoofd van MI-6
en Churchills 'controleur mis
leiding'. Daarbij vermeldde hij
echter dat de SOS-signalen
van het eerste slachtoffer,
Huib Lauwers, niet ontdekt
werden in Londen en hij
houdt zich verder bij de offi
ciële Britse visie.
Hoets heeft aanwijzingen voor
het tegendeel, maar pogingen
om met Brown in contact te
komen mislukten. „Ik ver
moed dat hij gedacht heeft: ik
heb genoeg aanwijzingen en1
bewijzen geleverd, laat de Ne
derlanders het geheim van het
Englandspiel zelf maar oplos
sen", merkt hij vertwijfeld op.
En hij legt uit dat de SOE, die
in juli 1941 werd opgericht,
duidelijk van MI-6 verschilde,
„De agenten van de inlichtin
gendienst MI-6 werken in het
geheim en laten geen sporen
achter. De SOE, Churchills
troetelkind, kreeg bij zijn ge
boorte twee opdrachten mee:
'Set Europe ablaze!' en 'Con
found the enemy!'; steek Euro
pa in de fik en misleid de vij
and. De SOE-agenten zouden
zich bezighouden met sabota
ge, ontploffingen en het para
chuteren van wapens. Zij zou
den de Duitsers alarmeren en
doen uitkijken naar meer. Het
Trauma
Volgens Hoets hadden de Brit
ten, en daarmee de geallieerde
legerleiding, zich drie doelen
gesteld: de Duitsers wijsmaken
dat de invasie aan het west
front bij Calais zou komen, het
Russische front ontlasten en
slachtingen als in de Eerste
Wereldoorlog voorkomen.
„De basis voor de Britse mis-
leidingsmanie werd in de Eer
ste Wereldoorlog gelegd", legt
hij uit. „Die vormde een trau
matische herinnering". Hij
wijst op de uitzichtsloze loop
gravenoorlog aan het westelij
ke front en de mislukte door
braakpoging van de Dardanel
les de zeeëngte die Europees
en Aziatisch Turkije scheidt.
„Aan het eind van de oorlog
waren er 1,1 miljoen Britten
gesneuveld, ruim 500.000 ver
mist en ongeveer 2 miljoen
zwaar gewond. De belangrijk
ste les is geweest, dat massale
aanvallen op goed verdedigde
sterke vijandelijke stellingen
en manschappen die weten
waar de aanval komt, geen zin
hebben".
Sinds Rusland in juli 1941 door
de Duitsers onder de voet
werd gelopen, smeekte Stalin
om een 'tweede front'. Het be
lang daarvan was duidelijk:
wanneer de Russen zouden
worden verslagen of zouden
besluiten tot een afzonderlijke
vrede met Duitsland, dan
kwamen drie miljoen Duitse
soldaten vrij om ingezet te
kunnen worden aan het West
front.
Nadat de Amerikanen bij de
oorlog betrokken raakten
kwamen ze al in april 1942
met een ambitieus plan vooi
de invasie, 'Operation Sledge
hammer' (Operatie Voorha
mer), dat in eerste versie voor
zag in een invasie in septem
ber 1942 met 100.000 man tus
sen Le Havre en Boulogne,
waar een legermacht van uit
eindelijk één miljoen Ameri
kanen in 1943 met het verja
gen van de Duitsers moest be
ginnen. Nog geen twee weken
later was het doelwit alweer
gewijzigd, in Brest (Bretagne)
of Cherbourg (Normandië).
Churchill hield het plan ech
ter voor onuitvoerbaar. Hij
wilde eerst Noord-Afrika her-
'overen en vervolgens de Duit
se strijdkrachten langs de hele
frontlijn van Noorwegen via
Spanje tot Turkije uit elkaar
trekken en hij concludeerde
dat Sledgehammer het beste
als schijnstoot in petto gehou
den kon worden. Hij vreesde
echter dat de Amerikanen bij
afwijzing van hun plan priori
teit zouden gaan geven aan de
strijd tegen Japan. Hij hield
Washington diplomatiek aan
het lijntje en Roosevelt zond
Stalin een telegram met de
boodschap dat de invasie in
Frankrijk nog in 1942 plaats
zou vinden. In de maanden die
volgden ontdekten de Ameri'
kanen zelf echter zoveel ha
ken en ogen aan hun plan, dat
ze besloten ook de mogelijk
heid van een geallieerde lan
ding in Franö Noord-Afrika te
onderzoeken. Churchill kreeg
zijn zin en 'Sledgehammer'
kwam te vervallen.
Calais
Volgens Hoets werd het prin
cipebesluit van een invasie in
Normandië door de Britten al
in 1942 genomen, terwijl toen
ook al duidelijk was dat de
landing niet eerder dan in
1944 plaats zou vinden. „Het
was nu zaak de Duitsers met
alle ter beschikking staande
middelen te misleiden en hun
aandacht te vestigen op eèn
vals punt: Calais". En hij
noemt in zijn boek vijf acties
die de Duitsers daarvan moes
ten overtuigen.
Eén ervan, in augustus 1942,
was de 'raid' die door 6000
man werd uitgevoerd op Diep
pe aan de Kanaalkust. Van
hen kwamen er 4300 om het
leven. De mini-invasie werd
gezien als een enorme misluk
king als gevolg van fouten in
de coördinatie en onderscha
ting van het Duitse potentieel
ter plaatse. Maar admiraal
Lord Louis Mountbatten ver
klaarde later: „Dieppe was de
Grote Misleiding".
Hoets: „De bondgenoten Ame
rika en Rusland werden er
door overtuigd dat een echte
invasie in 1942 onmogelijk
was. De Duitsers moesten er
door gaan geloven dat een in
vasie op een open strand niet
kon, en dat een echte landing
dus bij een haven plaats zou
vinden. En verder diende
'Dieppe' om ervaring op te
Bij een andere actie werden
ontmaskerde Duitse spionnen
'omgedraaid', zodat ze voor de
Britten gingen werken. En
toen D-Day naderde werd in
Kent een enorme militaire ac
tiviteit geënsceneerd.
Opmerkelijk is de overeen
komst tussen het Englandspiel
en een, soortgelijke SOE-actie
in Frankrijk. Een Franse
agent met de verzetsnaam
Prosper werd in Frankrijk ge
dropt met de oproep verzets
groepen te organiseren voor de
invasie. Hij kreeg een Enge
landvaarder toegevoegd, Henri
Déricourt, die er door de Brit
ten terecht van verdacht werd
een SD-agent te zijn. Deze
seinde onbekommerd naar En
geland, ontving agenten en
speelde de post van het verzet
door naar de SD. En daarin
was te lezen dat de résistance
zich moest voorbereiden op
een invasie bij Calais. De affai
re bracht uiteindelijk meer
dan duizend verzetsmensen
achter de tralies, maar de
Duitsers waren er eens te
meer van overtuigd dat de
aanval op het smalste punt
tussen Engeland en Frankrijk
zou komen.
Pieter Hans
Hoets
toont enkele
van de 'Most
Secret'-
documenten
die in
Engeland
nog tot 2042
ontoegan
kelijk zijn,
maar
in de
Verenigde
Staten
wel kunnen
worden
bestudeerd.
„Het Englandspiel zorgde, nog
vóór de raid op Dieppe, voor
de eerste vingerwijzing in de
richting Calais", beweert
Hoets. „Via Nëderlandse SOE-
agenten viel namelijk het
'Plan for Holland', een op
dracht aan het verzet om een
leger van 1070 man te recrute-
ren voor sabotage-acties,
rechtstreeks in Duitse han
den".
Volgens het plan was het no
dig „maximale en vitale ob
structie teweeg te brengen in
het achterland van de vijand
en hierdoor de aanvoer te ver
hinderen van versterkingen
en reservetroepen, wanneer de
tijd er rijp voor is". Alle ver
bindingen tussen Duitsland en
Nederland env tussen België en
Nederland - spoorwegen, we
gennet, telegraaf /telefoon en
vliegvelden - moesten daartoe
minstens 72 uur worden afge
sloten. Beloofd werd dat 14.980
kg aan wapens en explosieven
zouden worden gedropt.
George Jambroes, een reserve-
artillerie-officier, werd aange
wezen als top-organisator van
het 'Plan for Holland' in Ne
derland. Zijn komst, in de
nacht van 26 op 2.7 juni 1942,
werd via de door de Duitsers
gecontroleerde radio-verbin
ding aangekondigd. Hij werd
samen met zijn marconist Sjef
Bukkens onmiddellijk bij de
landing gearresteerd. De Duit
sers namen ook vier contai
ners in beslag. Op één ervan
stond een wit kruis. Erin be
vond zich, ongecodeerd, het
Plan for Holland'.
„De Duitsers trapten er in",
constateert Hoets. ,,SS-gene-
raal Hans Rauter meldde
vondst op 7 juli aan zijn hoog
ste baas Heinrich Himmler:
„Dit concrete bevel bewijst dat
de Engelsen een aanval op Ne
derland op het oog hebben,
maar waarschijnlijk nog niet
binnen zes weken".
Englandspiel
Jambroes was de vijfde Neder
landse agent die bij de landing
werd gearresteerd. Het zouden
er 43 worden, van wie 42 in de
aaneengesloten periode tussen
29 mei 1942 en 22 mei 1943.
Van de 54 SOE-agenten die in
ons land werden gedropt, ont
kwamen er slechts twee weer
naar Engeland; twee veronge
lukten en de rest raakte in ge:
vangenschap. Slechts vier be
leefden de bevrijding.
„Het leek erop dat de Duitsers
het spel volledig beheersten",
zegt Hoets. „Met behulp van
een verrader in het verzet
konden ze Huib Lauwers, de
eerste agent die met zender
was geland, arresteren. De
agenten hadden, zo is voor de
Enquêtecommissie bevestigd
door kolonel Brook van de
SOE, de opdracht bij gevan
genneming zo weinig mogelijk
te zeggen, maar in geval van
nood mochten ze hun code af
geven en zelfs voor de vijand
gaan seinen. Maar in geen ge
val mochten ze hun security-
check vrijgeven. De check van
Lauwers was een fout in de
16e of 32e letter. Zou die ont
breken, dan wist Londen dat
hij in gevangenschap was ge
raakt".
Lauwers 'vergat' zijn check,
maar Londen leek dat niet op
te merken. Jordaan, de tweede
marconist die werd gearres
teerd, deed dat eveneens, maar
kreeg als boodschap terug:
'Onderricht nieuwe marconist
in gebruik security-check', wat
betekent dat de 'vergissing'
wel degelijk was opgemerkt,
maar kennelijk verkeerd geïn
terpreteerd. Volgens Hoets
hebben zeker acht marconis
ten de SOE op die manier ge
waarschuwd.
Brook gaf voor de commissie
overigens toe dat, nadat gecon
stateerd was dat de checks
ontbraken, besloten werd toch
met de operaties door te gaan.
Wat hem er niet van weer
hield fel uit te halen naar de
gevangen agenten: „De mees
ten hebben aan het spel der
Duitsers meegewerkt, hoewel
zij wisten dat daardoor de vol
gende agenten ook weer in
handen van de Duitsers zou
den vallen". Ook zei hij: „Men
kan ten slotte op grond van
hetgeen men weet van de per
soonlijkheid van de agent van
oordeel zijn, dat deze man
nimmer voor de Duitsers zou
werken".
Hoets maakt zich daar nog
steeds zichtbaar kwaad over.
„Ze móchten voor de vijand
seinen! Dat was de ópdracht
van de SOE, Ze moésten dan
hun security-check weglaten.
Dat is gedaan door minstens
acht marconisten!"
„Dat weten wij"
In de BBC-documentaire
'SOE/Holland', die in 1984
werd uitgezonden, werd de
handelwijze van het SOE-
hoofdkwartier een 'bijna on
voorstelbare stommiteit' ge
noemd. De code-specialist van
Blëtchley Parks, de cryptoloog
Leonard Marks, voegt daar
aan toe: „Al in 1942 heb ik
's avonds de telegrammen van
de Hollandse agenten doorge
nomen en geconstateerd aat
geregeld de security-checks
weggelaten waren. Ik ben toen
gaan vragen bij mijn directe
code-chef: 'Hoe zit dat?' 'O ja',
was het antwoord, 'dat weten
wij allang. Niets om je bezorgd
over te maken'. Ik liet het
toen maar lopen. Totdat ik in
januari 1943 de indruk kreeg
dat alle agenten vastzaten. Ik
schreef toen een rapport aan
mijn Signals Chief: 'Ergens zit
iets helemaal verkeerd: het
hele Nederlandse verzet is in
Duitse handen!' Toen werd ik
ineens in februari 1943 bij Co
lin Gubbins, hoofd operatione
le acties SOE, ontboden en -die
zei: 'Mr. Marks, hier mag u
met niemand van de SOE over
spreken. Onder geen enkele
omstandigheid! Behalve met
mij".
„Na dat rapport van Marks
zijn nog zeventien SOE-agen
ten rechtstreeks in handen
van de Duitsers gevallen,
waarvan negen na dit ge
sprek", constateert Hoets. „De
hele leiding van de SOE, van
hoog tot laag, wist wat er aan
de hand was. Maar men is
doorgegaan. Welbewust. Dat
waren geen kapitale blunders
meer, dat was opzet".
En berustend voegt hij daar
aan toe: „Maar die opzet wordt
verklaarbaar wanneer men de
conclusie trekt dat het En
glandspiel door de Britse hoog
ste legerleiding is gebruikt om
misleidende berichten in het
kamp van de vijand te ver
spreiden, als onderdeel van
een campagne die de aandacht
moest afleiden van de juiste
plaats van de invasie: Nor
mandië. Dat is gelukt. En
daarom is hun dood niet, zoals
sommige historici schreven,
zinloos geweest"..
