Het mirakel van de
christen- democratie
De
man
achter
Pierre
Cardin
finale
V eiligheidsspeld
10-JARIG CDA FLOREERT ALS NOOIT TEVOREN
Soevereiniteit
Sociale QUAESTiE
'CekióeGouAcwit
DEN HAAG - Volgende week
donderdag zal prof- Piet Steen
kamp waarschijnlijk wel een traan-
jtje wegpinken. Het is dan precies
tien jaar geleden dat hij zijn levens
werk met succes bekroond zag. In
de stampvolle grote zaal van het
Haagse Congrescentrum smolten
KVP, ARP en CHU officieel sa
men tot het Christen Democratisch
Appèl.
Een bijzondere prestatie, want de fusie-
besprekingen waren bepaald niet van
een leien dakje gegaan. Voor menigeen
.was het eindeloze geruzie tussen vooral
de behoudende KVP-top en de progres
sieve ARP-elite één van de redenen om
het gezamenlijke CDA een niet al te flo
rissant bestaan te voorspellen. Deze fac
tor gevoegd bij de voortschrijdende ont
kerkelijking en ontzuiling zouden er wel
voor zorgen dat de afkalving van de
j christen-democratie gewoon zou door
gaan.
Nou nee dus. Als er nu verkiezingen wa
ren, zou het CDA bijna zestig zetels be
zetten in de Tweede Kamer. Daarmee
laat het alle andere partijen ver achter
zich. Ter vergelijking: de PvdA zou nu
op ruim veertig zetels uitkomen en de
VVD op ruim twintig. In plaats van af
|2te kalven is het CDA de grootste en be
langrijkste partij van ons land geworden.
Hoe lappen ze 'm dat toch, die christelij
ke politici? Terwijl de christelijke kran
ten op de vingers van één hand geteld
kunnen worden, kloosters veranderd
worden in opvangcentra voor asielzoe
kers en de sloopkogel door kerkgebou-
djwen wordt gejaagd, bloeit de christelijke
Apolitiek. Hoe krijgen ze 't voor elkaar?
"Het antwoord is relatief eenvoudig. Op
jjde drempel van de 21e eeuw voelen gro-
b te groepen Nederlanders kennelijk nog
^zoveel verwantschap met het op christe-
Mlijke leest geschoeide CDA dat zij geen
^behoefte hebben aan een neutrale partij.
)<]Hoe hard met name de socialisten ook
v'gepolariseerd hebben tegen het CDA, ze
'zijn er niet in geslaagd de macht van de
^christen-democraten te ontbinden in de
.logische" factoren arbeid en kapitaal.
®Wat het linkse NVV lukte -de inlijving
flvan het Nationaal Katholiek Vakver
bond- mislukte de PvdA. Net als in de
3-tijd van premier Abraham Kuyper hiel-
^'den 'Rome' en de 'Reformatie' elkaar
stevig vast toen het er om spande. Zelfs
progressieve ARP'ers als Willem Aan-
tjes, Jaap Boersma en Hans de Boer ble
ven in het confessionele kamp. Zij ver
anderden zelfs niet van houding, toen
hun geliefde PvdA in 1977 door Dries
d van Agt werd ingeruild voor de gehate
v VVD.
f( Links Nederland was buiten zichzelf van
k woede over dit 'verraad' en zo ook de
ajAantjes', Boersma's en De Boers. Maar
igtoen het op actie aankwam deden zij
fivrijwel niets. Ja, zij richtten een protest-
1 groep in de CDA-fractie op, de zogehe
ten 'loyalisten' die weigerden het door
zivan Van Agt Wiegel gesloten regeerak-
irkoord te ondertekenen. Maar hoeveel
iidat gebaar werkelijk te betekenen had,
jflbleek wel uit het feit dat Aantjes zich
vrustig tot voorzitter van de allereerste
1 CDA-fractie liet kiezen en daarmee in
feite de taak op zich nam om het 'ver-
dmaledijde' kabinet-Van Agt/Wiegel
fiovereind te houden.
li De naam van ARP-leider Kuyper is ge-
itlvallen. 'Abraham de Geweldige' werd
iêminister-president op 27 juli 1897, nadat
A
ONDEN - „Waarom zou ik
plecht zijn als ik een koekepan ver-
oop?" vraagt Pierre Cardin op-
itandig. „Als ik parfum verkoop
>en ik een aristocraat. Maar par
fum is toch alleen maar water met
:en beetje essence?"
'ouché, meneer Cardin. De modewereld
:an uit een soort creatief snobisme soms
^belachelijk hautain doen over commer-
:ieel succes. Pierre Cardin is een van de
lekendste modemerken ter wereld en
'an Peking tot Panama synoniem voor
:hic uit Parijs. De naam verkoopt man-
ïenkleding, vrouwenkleding, kinderkle-
ling, accessoires, klokken, meubilair,
iruiken, eten en ja, zelfs koekepannen.
je man erachter is de mode-ontwerper
lie de haute-couture democratiseerde en
ils eerste gebruik maakte van marke-
ingtactieken zonder welke geen enkel
nodehuis tegenwoordig zou kunnen
iverleven. De Chambre Syndicale, de
•"ranse bond van couturiers, wees hem
n 1959 de deur omdat hij zijn naam aan
:en confectielijn had geleend.
Later werd hij opnieuw tot de Chambre
oegelaten en won hij drie keer de Gou
den Vingerhoed, de hoogste onderschei-
ling in de Parijse modewereld. Dat was
n 1977, 1979 en 1982. Desondanks
vordt hij door zijn collegae regelmatig
ifgedaan als een tot zakenman verwor-
len ontwerper.
slu ter gelegenheid van de veertigste ver-
aardag van het modejiuis Cardin in het
Victoria Albert Museum in Londen
:n overzichtstentoonstelling voorbereid
ordt van zijn werk is echter duidelijk
t de modewereld nog steeds leunt op
irdins ideeén. Veel van de ontwerpen
in de schetsboeken van een nieuwe gene-
itie ontwerpers zijn geënt op zijn ont
werpen uit de jaren zestig, zijn capes,
litgesneden tunieken, catsuits en dijhoge
tarzen. Cardin was de eerste die, dne
lecennia geleden, gebruik begon te ma
len van de space-age materialen als vi-
lyl en rekbare jersey die nu de grote
:nd zijn.
.ESTYLE
lardin is niet verbaasd over de weder-
dopkomst van 'le style Cardin'. „Ik was
kier, administratief medewerker en ver
koper. Ik ben ook technicus en patroons
nijder. Ik kan alles met mijn eigen han
den".
Cardin is 68 en gaat onveranderlijk ge
kleed in een colbert merk Cardin. Een
groot, heldergekleurd pochet hangt wat
slordig uit één van zijn borstzakken.
Geen spoortje van ijdelheid bij de be
roemdste ontwerper van mannenkleding
die zijn bril bij elkaar zou houden met
een veiligheidspeld. Hij leidt een zeer so
ber leven.
Cardin heeft zijn vermogen geïnvesteerd
in onroerend goed. Veel van de huizen
waar zijn kantoor op uitziet in de vier
kante meter die omsloten wordt door de
Champs-Elyséés en de Rue Royale zijn
zijn eigendom. Zijn modehuis, zijn bou
tiques, zijn Résidence Maxim hotel en
het Espace Cardin theatercomplex be
vinden zich allemaal binnen loopafstand
van zijn woonhuis.
De decoratie van zijn eigen kantoor
staat duidelijk laag op zijn prioriteiten
lijstje. Sombere en zelfs wat sjofele vroe
ge meubelontwerpen van Cardin bepalen
de sfeer. Stoelen uit de jaren zeventig en
kastjes en boekenkasten staan kris kras
door de kamer. Zijn verhouding met ac
trice Jeanne Moreau in de jaren zestig
heeft nooit tot een huwelijk geleid en
Cardin woont samen met zijn zus in de
buurt van zijn kantoor.
Op dit moment is Cardin in China, waar
het aantal Cardinwinkels uitgebreid
moet gaan worden van drie tot vierhon
derd. Daarnaast is hij bezig met de ont
wikkeling van een Chinese lijn van 'eco
logische cosmetica' op basis van rijst
poeder. Binnenkort zal hij een mode
show houden in de Verboden Stad, iets
wat hij een paar jaar geleden niet voor
rrtogelijk gehouden zou hebben.
Hij heeft nog geen plannen om zich te
rug te trekken. „Waarom zou ik? Het is
veel te vermoeiend om niets te doen",
protesteert hij. „Ik heb een fantastisch
leven".
LIZ SMITH
(c) The Times
Pierre Cardin: Heden, verleden, toekomst 1950-
90. Victoria Albert Museum Londen, 10 okto
ber tot 6 januari.
ZATERDAG 6 OKTOBER 1990 PAGINA 25
gereformeerden (ARP) en katholieken
(RKSP) gezamenlijk de absolute meer
derheid hadden veroverd in de Tweede
Kamer. Het was voor het eerst dat deze
groeperingen, die elkaar sinds de zestien
de en zeventiende eeuw (80-jarige oor
log) verketterd hadden, samen optrok
ken. Oog in oog met een machtige vij
and bleken de confessionelen bereid de
strijdbijl te begraven.
Die vijand was de liberale partij. Sinds
Thorbecke in 1848 koning Willem II de
macht had ontfutseld, deden de liberalen
een verwoede poging Nederland om te
vormen tot een moderne staat. „Het te
rugdringen van de macht van troon en
altaar", zo definieerde Thorbecke het
streven van zijn groepering in die tijd.
Eén van de gebieden waar de kerk een
fors toontje lager zou moeten zingen,
was het onderwijs. Volgens de liberalen
stond de christelijke school gelijk met
achterlijkheid en was derhalve de open
bare school de enige die door de staat
gefinancierd mocht worden.
Katholieken en calvinisten voelden zich
in hun bestaan bedreigd en schouder aan
schouder ontketenden zij de schoolstrijd.
Ironisch genoeg dankten zij hun over
winning in niet geringe mate aan hun te
genstanders. Het waren de liberalen, als
erfgenamen van de Franse Revolutie,
die het kiesrecht steeds verder uitbreid
den. Zo kregen katholieken en gerefor
meerden, die hun aanhang vooral had
den onder 'kleine luyden', de kans in
steeds groteren getale de Tweede Kamer
binnen te trekken.
Dit succes had een schaduwzijde. Door
gebruik te maken van het door liberalen
ontworpen democratische stelsel aan
vaardden de confessionele politici de
neutrale staat. Niet langer stonden God
en de Koning aan het hoofd van Neder
land maar het parlement. Voordat hij
premier werd placht Kuyper te spreken
van de „God-looze Staat der liberalis-
ten". De katholieke leider Schaepman
gaf herhaaldelijk uiting aan zijn vrees
voor de „tyrannie der parlementaire
meerderheid".
De oplossing van dit probleem was het
ontwikkelen van de leer die in gerefor
meerde kring de „soevereiniteit in eigen
kring" werd genoemd en in katholieke
kring het „subsidiariteitsbeginsel". Deze
doctrine kwam erop neer dat de staat al
leen die taken mocht vervullen waar de
gelovigen zelfs niet toe in staat waren.
Anders gezegd: de godsdienstige gemeen
schappen wensten baas in eigen huis te
blijven.
Sinds het begin van deze eéuw vergroot
ten de confessionelen stelselmatig hun
greep op de politieke, culturele en socia
le activiteiten. Een lid van de Gerefor
meerde Kerk stemde op de ARP, luister
de naar de NCRV, en was aangesloten
bij het CNV of bij het christelijk werkge
versverbond. Een kathpliek stemde op
de RKSP (KVP), luisterde naar de KRO
en was georganiseerd in het NKV of het
katholieke werkgeversverbond. Zo ont
stonden de christelijke 'zuilen', die pre-
tenteerden te kunnen voorzien in alle
behoeften van hun mensen.
De 'verzuiling' werd sterk bevorderd
doordat zich een nieuwe vijand aandien
de: de socialisten. Zij beweerden dat er
een fundamentele tegenstelling bestond
tussen de klasse der ondernemers en de
klasse der arbeiders. Nadat zij hun aan
vankelijke argwaan tegen deze liberale
instelling hadden opgegeven, verklaar
den de socialisten, die zich van toen af
sociaal-democraten noemden, de staat
tot instrument van verheffing der arbei
dersklasse.
De confessionele politici werden ge
dwongen te erkennen dat er zoiets be
stond als de „sociale quaestie" en dat
die niet verholpen kon worden met al
leen naastenliefde. Daarmee accepteer
den zij, en vooral de katholieken liepen
daarin voorop, dat de staat nog meer ta
ken had dan die van nachtwaker. De ba
sis was gelegd voor de rooms-rode kabi
netten die van 1945 tot 1958 de verzor
gingsstaat creëerden.
Daarvoor in ruil moest de PvdA accep
teren dat onderwijs, gezondheidszorg en
welzijnsbeleid, hoewel geheel door de
staat betaald, grotendeels in handen
bleef van het particuliere (christelijke)
initiatief. Van de weeromstuit ontstond
er ook een sociaal-democratische zuil,
bestaande uit SDAP (PvdA), VARA en
NVV.
Door de macht van de katholieken ver
anderde Nederland langzaam van karak
ter. In 1955 al merkte KVP-leider Rom-
me op: „De tijd dat de grondtoon van
ons gemeenschapsleven louter protes
tants-christelijk was, is bepaald voorbij".
Hij doelde erop dat de katholieken uit
hun zelfverkozen isolement gekomen
waren. Eindelijk voelden zij zich, in ver
gelijking tot de gereformeerden en her
vormden, geen tweede-rangsburgers
meer.
Zo groot werd de macht van de 'Room
sen' dat dr. G. van der Leeuw, oud-mi
nister van onderwijs, in een speciaal aan
het katholicisme gewijd nummer van
Wending, tijdschrift voor evangelie en
cultuur, het volgende opmerkte: „Slechts
met moeite kunnen wij ons losmaken
van de gedachte die zovelen kwelt, die
met de roomsen in het verzet broederlijk
samen hebben gestreden: hebben wij ei
genlijk niet het ene totalitarisme verruild
voor het andere?".
Erg lang behoefde men daarvoor niet te
vrezen, want medio jaren zestig begon
de katholieke kerk te desintegreren. De
'ineenstorting' bleek het duidelijkst in de
desastreuze achteruitgang van het kerk
bezoek en het feit dat steeds minder jon
geren belangstelling hebben voor het
geestelijke ambt. Aangezien de macht
van de KVP geheel gebaseerd was op de
macht van de katholieke kerk, ging het
ook zeer snel bergafwaarts met de partij.
Nog in 1963 veroverde de KVP bijna 32
procent van de stemmen. Tien jaar later
was dat percentage bijna gehalveerd.
De paniek die daardoor onstond in de
KVP-leiding nam reusachtige vormen
aan. In een poging het tij te keren was
fractieleider Frans Andriessen zelfs be
reid mee te werken aan de vorming van
het kabinet-Den Uyl, volgens de PvdA
het „enig, echte socialistische kabinet
dat ons land ooit gehad heeft". Een an
dere KVP'er Piet Steenkamp was een
andere mening toegedaan. Hem stond
een partij voor ogen zoals de CDU in
West-Duitsland. Niet katholiek, niet
protestant maar iets er tussenin en -heel
belangrijk- ook toegankelijk voor niet
(praktiserende) christenen.
Toen er vervolgens ook nog een lijsttrek
ker werd gevonden die net zo aantrekke
lijk was, voor katholieken als voor pro
testanten en voor grote groepen niet
praktiserende christenen, kon de afkal
ving gestopt worden. Onder aanvoering
van Dries van Agt, oud-minister van
justitie, veroverde het (nog federatieve)
CDA in 1977 zelfs één zetel meer dan
KVP, ARP en CHU apart optrekkend in
1972 hadden gedaan: 49 in plaats van
48.
Voor Steenkamp was het bewijs van zijn
gelijk geleverd. Met volle kracht werkte
hij door aan de algehele samensmelting
van de drie partijen. Een groot probleem
vormden de al genoemde kopstukken
van de ARP: Aantjes, Boersma en De
Boer. Maar Steenkamp kreeg hulp. Prof.
Lou de Jong maakte een einde aan de
carrière van Aantjes, door te onthullen
dat hij in de oorlog lid was geweest van
de Germaanse SS. Jaap Boersma, die
geen minister had willen worden in het
kabinet-Van Agt/Wiegel, werd door het
OGEM-concern uit de Kamer 'wegge
kocht'. In zijn eentje durfde ARP-voor-
zitter .Hans de Boer de strijd niet voort
te zetten, zeker niet toen de grotendeels
conservatieve achterban van zijn partij
zich met de zaak begon te bemoeien.
Zo brak de elfde oktober 1980 aan- en
werd het Christen Democratisch Appèl
een feit. Beter gezegd: een voldongen
feit. Alleen de PvdA wenste dat niet te
accepteren. Den Uyl en de zijnen bleven
proberen de nieuwe partij uiteen te doen
vallen. Het al dan niet plaatsen van
kruisraketten en het al dan niet boycot
ten van Zuid-Afrika waren de twee on-
derweipen waarmee de PvdA probeerde
een wig te drijven in het CDA.
Tevergeefs, net als in 1977 durfden de
loyalisten hun eigen leider Van Agt niet
te laten vallen. Met uitzondering van
Stef Dijkman (KVP) en Jan Nico Schol
ten accepteerden zij allen het 'verrecht-
sen' van het CDA. Hans de Boer werd
minister van CRM, vervolgens burge
meester van Haarlemmermeer en ten
slotte secretaris-generaal op WVC.
Ook fractieleider Ruud Lubbers, geen
loyalist maar evenmin een loyaal aan
hanger van premier Van Agt, nam pre
cies op tijd zijn draai. De eens zo pro
gressieve minister van economische za
ken in het kabinet-Den Uyl, dat alle heil
van de staat verwachtte, veranderde in
een no-nonsense-politicus, die uit alle
macht probeerde de staat te doen terug
treden ten gunste van het bedrijfsleven.
altijd mijn tijd ver vooruit", zegt hij. „In
de jaren zestig had mijn stijl echt een
soort schokeffect. Wat ik ontwierp was
zo anders en de mensen waren daar
klaar voor. Er liepen mensen rond op de
maan. Alles leek mogelijk".
Hoewel hij op handen gedragen werd
Piet
Steenkamp
ondertekent
het
fusieprotocol
van het CDA.
Op de
achtergrond
kijken mee:
Van Zeil,
De Boer,
Van Leeuwen
en Bukman.
Rechts
Janssen
van Raay.
FOTO: MILAN
KONVALINKA
Samen met de VVD'er Nijpels formeer
de Lubbers het 'meest liberale kabinet'
dat ons land ooit gekend heeft. De staat
werd in hoog tempo gedereguleerd en ge
privatiseerd.
De staat ja, maar niet de door de chris
ten-democraten gedomineerde maat
schappelijke organisaties. Het onderwijs,
de gezondheidszorg en de welzijnssector
mogen wat kostenbewuster zijn gewor
den, voor het overige is hun macht on
aangetast. Sterker nog, het CDA heeft
het (eigen) 'maatschappelijk midden
veld' geproclameerd als de enig mogelij
ke remedie tegen de topzware verzor
gingsstaat. Terwijl de socialisten mis
moedig kijken naar het echec van hun
leer in Oost-Europa en de liberalen te
klein zijn geworden in getal om een rol
van belang te spelen, presenteren de
christen-democraten als enigen een toe
komstvisie, en met succes.
RIK IN 'T HOUT
(Geraadpleegde literatuur: De ideologi
sche driehoek, Nederlandse politiek in
historisch perspectief, van J.W. de Beus,
J.A.A. van Doorn en Percy B. Lehning).
Pierre Cardin won in 1982 zijn derde Go
door een vooraanstaande clientèle, waar
onder de dames Chirac en Pompidou,
leek zijn stijl niet helemaal te passen in
het modebeeld van de jaren zeventig en
tachtig. Net als Cardin lang van stof is
als hij zijn ideeën en filosofie uiteen wil
zetten, is een modeshow van Cardin een
n Vingerhoed. FOTO: AP
langdurige aangelegenheid die veel van
de bezoeker vergt. Twee keer per jaar
komt hij met een parade van driehon
derd modellen, twee keer zoveel als in
de shows van andere ontwerpers. Uit
deze collecties, die hij sinds 1971 in nau
we samenwerking met André Oliver
creëert, kleedt hij zijn clientèle en kiest
hij de meer commerciële modellen die
worden aangepast voor de confectielijn.
De weefsels en stijl zijn nooit seizoenge
bonden. „Ik heb klanten in Zuid-Ameri-
ka, Afrika, China, Europa. Er is geen zo
mer of winter meer", legt hij uit. „Je
hebt lijn en coupe".
Het huis Cardin mag dan zijn bloeiend
veertigjarig hëstaan vieren, de invloed
van de ontwerper op de huidige mode
gaat nog verder terug. Cardin werd in
1922 in de omgeving van Venetië gebo
ren als zoon van een Franse wijnhande
laar. Hij ging in 1945 naar Parijs en
kwam in dienst bij Paquin, het couture-
huis in hetzelfde pand in de Faubourg
Saint-Honoré waar nu Cardins eigen
hoofdkwartier gevestigd is.
Na een korte werkperiode bij Schiaparel-
li kwam hij in 1947 bij Christian Dior,
waar hij nachtenlang zat te stikken voor
de historische openingsshow van Dior
die een revolutie betekende in de naoor
logse mode. Toen hij in 1950 Dior ver
liet om zijn eigen huis te beginnen zond
Dior „mon petit Pierre" een boeket met
144 rozen.
Lijn en coupe zijn de sleutelwoorden bij
Cardins creaties. Zijn vaak als geome
trisch omschreven ontwerpen hebben
met hun neerhangende spiralen of scho-
telvormige voorschootjes meer aan een
passer te danken dan aan een vierkant.
Cardins favoriete cirkelvormige coupes,
zijn capes, zijn rokken en mouwen met
bloemblaadjes komen telkens terug. Hij
herinnert zich een van zijn eerste, meest
dierbare successen, een rode wollen jas
met uitwaaierende cirkelvormige plooi
en. „Niemand gebruikte dikke wol op
die manier", vertelt hij.
De onvermoeide, ruimdenkende ontwer
per heeft zijn internationale imperium
met een omzet van meer dan drie mil
jard (zijn persoonlijk inkomen wordt ge
schat op rond de 35 miljoen per jaar)
niet opgebouwd om een extravagant le
ventje te kunnen leiden of zich over te
geven»aan het uiterlijk vertoon dat vaak
aan succes gepaard gaat.
Het is het werk zelf dat hem gaande lijkt
te houden. „Ik bezit mijn bedrijf voor
honderd procent", zegt hij met de impli
ciete suggestie dat iemand die onder
steund moet worden door een zaakgelas
tigde (zoals zijn rivaal Yves Saint Lau
rent) een sul is. „Ik ben zakenman, ban
