Midden-Europa
hoopt op
goede buurman
VS: blind vertrouwen in Duitse supermacht
nalë
Na bijna een halve eeuw
komt er een einde aan de
door de overwinnaars van
de Tweede Wereldoorlog
opgelegde deling van het
Duitse volk. Zoveel jaren
van oorlogsgeweld als er aan
die deling vooraf gingen; zo
relatief vreedzaam was de
wijze waarop de
Oostduitsers vorig jaar de
Muur omver liepen. Maar
de Duitse hereniging is geen
zaak van de Duitsers alléén.
Zo is er de herinnering aan
twee wereldoorlogen, de
centrale rol in Europa en de
economische macht van het
nieuwe Duitsland. Alle
reden dus voor de
overwinnaars en andere
(buur)landen om de
ontwikkelingen in Duitsland
op de voet te volgen.
Op deze en de volgende
pagina's beschrijven onze
correspondenten de reacties
op de komende hereniging
in Oost en West: tussen
hoop en vrees.
R ZATERDAG 29 SEPTEMBER 1990 PAGINA 26
„Nu ze hun schamele Oostmarken tegen
een handjevol Westmarken hebben inge
ruild, komen ze hier de boel leegkopen.
Het beetje dat wij hier hebben halen ze
weg met het air van neo-kapitalisten".
In de Poolse grensstreken worden de
Trabantjes volgeladen met aardappelen,
met andere levensmiddelen en duurza
me produkten. Voor een habbekrats tan
ken de Oostduitsers hun autootjes vol
Poolse benzine alvorens ze weer naar
huis rijden.
Hoe verder
Hoe verder je in Centraal-Europa naar
het oosten reist, hoe minder de hereni
ging van de Duitslanden een serieus ge
spreksonderwerp wordt. Slowakije en
Hongarije hebben in het verleden, zij het
vaak noodgedwongen, goed kunnen vin
den met de 'Duitssprekenden', zowel
binnen de Oostenrijks-Hongaarse dub
belmonarchie als onder de nazi's. Met
de Duitsers is het goed zaken doen. Ze
willen graag de baas zijn, maar dan zijn
ze op hun manier ook guller dan de
schraperige Fransen of de goedwillende
Britten, die hun morele steun meebren
gen maar de geldbuidel thuislaten.
De houding in Midden-Europa tegen
over de Duitse hereniging is er een van
gelatenheid. Roepen dat je er een hard
hoofd in hebt, heeft geen enkele zin. Po
len, Tsjechen, Slowaken, Hongaren, ze
hebben te vaak ervaren dat er dingen te
gen hun zin gebeuren.
Nu ze zelf evenwel hun onafhankelijk
heid en vrijheid herwonnen hebben is
het gemakkelijker om de Duitse hereni
ging te accepteren. Je zou bovendien
mogen verwachten dat de buurman iets
van zijn eigen geschiedenis heeft geleerd.
Als dat in het 'nieuwe Europa' blijkt,
dan zijn de Middeneuropeanen pas echt
gerustgesteld. Van president tot kleine
man- FRANS WIJNANDS
PRAAG - Duitsland ligt in het
Westen. Duitsland is Atlantisch.
Het is democratisch, anti-militair
en het stuurt geld. Duitse banken
en bedrijven overhandigen in Po
len en elders vette cheques voor
kinderziekenhuizen, culturele in
stellingen en andere goede doelen.
Waarom zou je iets tegen dat land
hebben?
Jonge Polen en Tsjechen hebben geen er
varingen met het Duitsland dat geen
geld stuurde, maar het geld en de grond
van anderen inpikte; een Duitsland dat
alles behalve democratisch en bovendien
levensgevaarlijk militaristisch was. Oh
ja, de verhalen van hun vaders, en
ooms. De verhalen van de ouderen,
maar die maken weinig indruk meer. Is
het onder 45 jaar communisme dan zo
veel beter geweest, is hun verwijtende
wedervraag. Het waren toch de troepen
van het Warschau Pact die de democra
tische hervormingen in Budapest en
Praag platwalsten? En werden protestde
monstraties in Oost-Duitsland en Polen
niet met grof geweld uit elkaar geslagen?
Bracht het gezegende socialisme dan zo
veel brood op de plank, om over be
hoorlijk beleg, laat staan een ijskast waar
je dat in zou kunnen bewaren, maar niet
te spreken?
Waar de ouderen hun trauma's en histo
rische feitenkennis trachten te begraven
onder hoopvolle leuzen over een geza
menlijk dak boven het nieuwe huis Eu
ropa, richten de Middeneuropese jonge
ren de blik onbevangen naar het westen.
Zij halen de schouders op als het hereni
gde Duitsland ter spraken komt. Het is
duidelijk niet hun voornaamste pro
bleem. Een jaar geleden, toen de Muur
viel, is er wat zorgelijk gepraat over de
toekomst. Maar intussen hebben Polen
en Tsjechen de handen vol aan hun ei
gen (economische) problemen. Om die
op te lossen zou je die rijke Duitse buur
wel eens nodig kunnen hebben. Verre
vrienden hebben de Middeneuropese
landen altijd genoeg gehad. Het wordt
tijd dat het nu ook eindelijk de spreek
woordelijk belangrijkere goede buurman
krijgt.
Oder-neisse
Wie dezer dagen in Polen het woordje
Duitsland laat vallen, kan er vergif op
innemen dat meteen de Oder-Neisse-
grens ter sprake komt. En de positie van
de Duitssprekende minderheden, in Sile-
ziê en in het Sudetengebied.
De Duitse leiders, bondskanselier Kohl
voorop, hebben aanvankelijk nogal te
rughoudend gedaan over de erkenning
van die beruchte westgrens van Polen.
De Bondsrepubliek h&d niet eens een
grens met Polen, dus leek een standpunt
daarover wat voorbarig. Dat kwam alle
maal wel na de officiële hereniging.
Dat vonden de Polen niet. Die wilden
graag meteen en goed geregistreerd zien
dat die westgrens onaantastbaar zou blij
ven. Het kwam de Polen op bijtende,
laatdunkende commentaren in de West-
duitse pers te staan. Het leek alsof die
Polen het zaakje niet vertrouwden. Mooi
begin van een goede verstandhouding,
schamperden ook de kwaliteitskranten,
daarbij even vergetend dat de Polen niet
zoveel historische redenen hebben om
de „Teutoonse" buren blindelings te ver
trouwen
Zaak gesust
De zaak is intussen gesust. Kohl en an
dere kopstukken hebben de Polen onom
wonden gerustgesteld: aan de Oder-Neis-
se-grens wordt niet getornd. De Duitse
minderheden in de grensgebieden
moeten geen kladderedatsj maken. In
een stabiel, democratisch Polen zullen
kerk èn staat voor hun belangen en ge
lijkberechtiging zorg dragen.
Het is verstandige taal op hoog niveau.
Maar aan de tapkasten wordt een andere
taal gesproken. „Polen zijn te lui om te
werken, ze drinken te veel. Het zijn on
betrouwbare sjacheraars", hoor je aan
deze kant van de grens beweren. „Duit
sers zijn altijd uit op meer macht. Ze
zijn verwaand, en agressief', hoor je aan
de andere kant zeggen.
Opiniepeilingen zijn soms en deels geba
seerd op dit soort gemeenplaatsen, maar
recente steekproeven hebben onmisken
baar aangetoond dat de meerderheid van
de Polen - laten we zeggen - groot ont
zag heeft voor een herenigd Duitsland.
Een meerderheid heeft angst en ziet een
herenigd Duitsland zelfs als een bedrei
ging-
In zakenkringen in Warschau wordt
openlijk gezegd dat de Duitsers de markt
willen veroveren in plaats van de vier
kante kilometers grond die ze na de oor
log hebben moeten afstaan. Het erken
nen van de Oder-Neisse-grens wordt ju
ridisch-volkenrechtelijk minder belang-
Vooral oudere
Polen bezien de
ontwikkelingen in
de Bondsrepubliek
met gemengde
gevoelens. De
herinneringen aan
'39, toen de Duitse
legers de Poolse
grenspalen
verwijderden en
het land
binnentrokken,
zijn soms nog zeer
sterk.
FOTO: SP
rijk geacht dan het officieel afstaan van
die gebieden aan Polen.
Geen luis
Tsjechen en Polen in de grensgebieden
met Oost-Duitsland hebben de laatste
tijd een nog grotere hekel aan de Oost
duitsers gekregen dan ze toch al hadden.
Ze hebben altijd al een beetje neergeke
ken op de Oostduitse buren, die van de
hand in de tand leefden. Men verdroeg
elkaar, omdat zulks in een fatsoenlijke
socialistische familie verwacht werd.
Maar goede buren of vrienden? Ho
maar!
„Ze hadden geen luis om dood te druk
ken. Driekwart va'n hun bedrijven gaat
op de fles, maar ze worden mooi door
de Bondsrepubliek door die crisis heen
geholpen. En kijk nou eens hoe ze zich
gedragen!", hoor je zowel in Polen als
Tsjechië zeggen.
£eid6C0otvuuit'
WASHINGTON - Sommigen in
Washington zien de hereniging van
Duitsland als de diepere oorzaak
van Amerika's militaire machtsont
plooiing tegen Irak. Toen de Muur
in Berlijn viel, ten teken dat de we
reld niet langer verdeeld was in een
oost- en een westblok, raakte Aipe-
rika de grootste van zijn na-oorlog-
se zekerheden kwijt.
De Verenigde Staten waren nog wel een
supermogendheid, maar die status was
door het wegvallen van de ideologische
Sovjet-Russische tegenstrever plotseling
van geen belang meer en dus een pot
sierlijke geworden.
Terwijl de Duitsers het afgelopen jaar
hun sprint naar de hereniging voltrok
ken en de contouren van een nieuw
groot Europa zichtbaar werden, viel
Amerika ten prooi aan een identiteitscri
sis. In een wereld zonder grote militaire
conflicten zou alleen economische pres
tatie de rangorde der naties bepalen. En
Amerika zag zich commercieel en tech
nologisch ingehaald door Japan, en door
Europa met zijn verse Duitse dynamiek.
Toen overweldigde Saddam Husayn het
kleine Kuwayt en reikte de dictator uit
Baghdad de Verenigde Staten het uit
zicht aan op nieuw postuur in de wereld.
Plotseling was er een uitlaatklep voor
Amerika's overtollige militaire energie
en plotseling daagde vanuit het Midden-
Oosten die tevoren onduidelijke nieuwe
wereldorde, die de oude zou moeten ver
vangen: een bondgenootschap van de
mocratische landen, die, met Amerika
als aanvoerder, overal ter wereld lokale
agressors zou kunnen terugdringen.
Zulks ten dienste van het internationale
recht en, als het zo uitkomt, van wester
se economische belangen.
Imago
Waar de Duitsers met de afbraak van
hun muur aanvankelijk Amerika als
grootmacht irrelevant hadden gemaakt,
hebben de VS binnen een jaar een nieuw
internationaal bestaansrecht gevonden
in de ontdekking: wij zijn nu de enig
overgebleven supermacht. Niet dat
Amerika dat happy end nodig had om
vrede te hebben met de totstandkoming
van een groot-Duitsland, als zwaarte
punt in een groot Europa. Opvallend
was de voorbije maanden vooral de
emotionele afzijdigheid waarmee de
Amerikanen, alsof het einde van de
Koude Oorlog hen in een shocktoestand
had gebracht, de gebeurtenissen in
Duitsland volgden.
Al was de tweedeling van .Duitsland
nooit de bedoeling geweest van de wes
terse Geallieerdén; dat het IJzeren Gor
dijn dwars door dat land liep was ook
voor veel Amerikanen een van de min
der betreurde gevolgen van het Oost-
Westconflict.
Maar toch, toen vorig jaar november de
Duitsers eigenhandig hun scheidsmuur
gingen slopen, bleef onder de Ameri
kaanse bevolking elk teken van onge
rustheid uit. Blijkbaar hadden de diepe
Amerikaanse afschuw voor het commu
nisme en het grote ontzag voor het eco
nomische en democratische gehalte van
West-Duitsland alle mogelijke bedenkin
gen weggedrukt. Ook de goede ervarin
gen die intussen miljoenen Amerikanen
na de oorlog als militair in West-Duits-
land hebben gehad, draagt bij aan het
positieve imago van de Duitsers in de
VS.
De Amerikaanse regering van haar kant
heeft niet anders kunnen doen dan ach
ter de nieuwe Duitse feiten aanhollen.
Bescheidenheid
De hoofdlijn was dan wel dat Amerika's
dierbaarste idealen in vervulling gingen
- de bekering van de communistische
wereld tot het kapitalisme; de terugtrek
king van Moskou's kille hand over Oost-
Europa - het was pijnlijk voor Washin-
gon te ervaren dat het bij de feitelijke
voltrekking van de veranderingen volko
men buiten spel stond.
Het waren Sovjet-president Gorbatsjov
en bondskanselier Kohl die de nieuwe
wereld gestalte gaven en die de gestalte
van Amerika's president Bush inhun
schaduw plaatsten. Zelfs de beslissing
dat het herenigd Duitsland lid zou zijn
van de NAVO werd tenslotte in juli
jongstleden genomen door Gorbatsjov
en Kohl tesamen, zonder dat de hoogste
NAVO-bevelhebber, George Bush, van
de partij was. Dat die hele NAVO intus
sen zelfs zijn wezenlijke bestaanrecht
had verloren, beklemtoonde nog extra
de bescheidenheid van de rol die voor
Amerika was weggelegd.
De afwezigheid van enige Amerikaanse
argwaan jegens een groot Duitsland is
mede te verklaren uit de hoop die de
Verenigde Staten al jarenlang gevestigd
hadden op de Duitsers als hun belang
rijkste en meest betrouwbare partners in
Europa. Nu het relatieve economische
overwicht van Amerika op andere re
gio's in de wereld slinkt, is er Washing
ton veel aan gelegen om vooral met
Duitsland voortreffelijke relaties te on
derhouden. Duitsland wordt in Was
hington immers tevens gezien als de
macht die het tempo en het karakter van
de Europese eenwording zal bepalen.
Wijsheid
Zo mogelijk nog kenmerkender voor het
Amerikaanse vertrouwen in Duitsland
zijn de eisen die Washington in de hui
dige Golfcrisis aan de Duitsers stelt. Dat
zijn niet alleen korte-termijn-verlangens
- financiële en militaire bijdragen van
Bonn aan de militaire omsingeling van
Irak - maar is tevens een structurele
uitnodiging aan Duitsland om zich ook
als grootmacht te gaan gedragen.
„Meer zijn, betekent meer doen" is nu
het devies van Washington, dat behalve
tot Duitsland ook tot Japan is gericht.
Dat beide agressors uit de Tweede We
reldoorlog, nadien zo genereus door hun
overwinnaars zijn behandeld, is moge
lijk de meest wijze politieke beslissing
van deze eeuw geweest. Maar voor Ame
rika moet er nu een einde komen aan de
goedertierendheid en dus aan de grond
wettelijke hindernissen in met name
Duitsland om grotere verantwoordelijk
heid voor de strategische wereldorde op
zich te nemen.
Sommigen zullen vrezen dat daarmee
ook een einde komt aan de wijsheid die
de wereld sedert 1945 jegens Duitsland
aan de dag heeft gelegd. Bezondigt de VS
zich aan historische roekeloosheid, inge
geven door momentele economische
problemen, waardoor het de mobilisatie
tegen Saddam Husayn niet zelf kan beta
len? De Amerikanen denken van niet en
twijfelen geen moment aan de betrouw
baarheid van het nieuwe Duitsland. De
hoop moet daarom zijn dat de toekomst
voor Amerika minder verrassingen in
petto heeft dan het recente verleden die
te bieden had.
MARC DE KONINCK
Het einde van de
Tweede
Wereldoorlog en
de deling van
Duitsland was een
zaak van de
Geallieerden:
Churchill (l),
Stalin (r) en
Roosevelt (foto
links). Bij de
hereniging van de
Duitslanden
stonden de Britten,
maar opvallend
genoeg ook de
Amerikanen, langs
de zijlijn. Het was
vooral een zaak
van Duitsers en
Russen onderling:
bondskanselier
Kohl, de Russische
president
Gorbatsjov en zijn
Westduitse collega
Von Weizsdcker
(vlnr).
FOTO'S: SP
