Eenheid
na de
hereniging?
inaie
Gesloten museum staat vol met vluchtpogingen
CcidócSouAont
OOST- EN WESTDUITSERS ZIJN UIT ELKAAR GEGROEID
BERLIJN - Het Museum für
Deutsche Geschichte in het monu
mentale gebouw aan Unter den
Linden in Oost-Berlijn is officieel
gesloten. Dat wil zeggen: de perma
nente expositie is weggehaald. Het
museum valt nu onder het beheer
van de Westberlijnse historische
musea.
De visie die hier op de Duitse geschiede
nis werd gegeven kon niet eens een po
ging tot objectiviteit worden genoemd.
De westerse bezoeker die tot voor een
jaar zag hoe de met Russische hulp bloe
dig neergeslagen volksopstand van 1953
werd belicht, en hoe de bouw van de
Berlijnse Muur werd gerechtvaardigd,
viel van de ene verbazing in de andere.
Hier hadden de leiders, hun volk waar
lijk zo lief, dat ze het opsloten achter
zwaarbewaakt prikkeldraad, mijnenvel
den, zelfschietende installaties en beton
nen muren, om te voorkomen dat boze
kapitalisten en fascisten geestelijk onheil
konden aanrichten.
Door de jaren heen echter waren er „on
verbeterlijke elementen" in de DDR die
kennelijk dusdanig met het gif uit het
Westen waren besmet, dat ze koste wat
kost weg wilden. Waar in Berlijn die
vluchtpogingen waren gelukt, getuigt het
Museum am Checkpoint Charlie daar
van. Schitterende staaltjs van ideeënrijk
dom, technisch vernuft, improvisatie
vermogen en vele uren noeste huisvlijt
werden omgezet in vliegende, rijdende
en varende vervoermiddelen of resul
teerden in - doorgaans na korte tijd ver
raden - tunnels onder de Berlijnse
Muur door.
Checkpoint Charlie is weg, maar het
museum beleeft gouden tijden. Na het
wegvallen van de grenzen is vanuit de
DDR veel kostbaar materiaal naar dit
museum gebracht. Werd in West-Berlijn
elke vluchtpoging vanuit het Oosten
luidruchtig en goed zichtbaar bekendge
maakt, in Oost-Berlijn werd er tot de
omwenteling in de herfst van vorig jaar
halsstarrig over gezwegen. Nu echter, in
het officieel gesloten Museum für Deut
sche Geschichte, wordt opening van za
ken gegeven over de vluchtpogingen die
niet zijn gelukt, meestal omdat de Stasi,
de gevreesde staatsveiligheidsdienst, er
lucht van had gekregen.
Zo werkte Gerhard Wagner 570 dagen in
zijn keuken in Dresden aan een super-
lichtgewicht-vliegtuigje, om ermee naar
de Bondsrepubliek te vliegen. Helaas
voor hem kwam het niet tot de start.
Toen het bijna zo ver was stond de Stasi
in de keuken, op het spoor gebracht
door een verrader uit de directe omge
ving van Wagner. Wagner kreeg zes jaar
gevangenisstraf, zijn vrouw drie en een
half jaar. Wegens medeplichtigheid gin
gen de beide zoons voor één en ander
half jaar de cel in. Het motorzweefvlieg
tuig van Wagner vormt nu het middel
punt van de expositie.
Een fervente knutselaar uit de omgeving
van Potsdam bouwde een Trabant-mo-
tor in een vliegconstructie van buizen en
zeildoek. Toen hij merkte dat zijn plan
verraden was vervroegde hij zijn vlucht
naar West-Berlijn. Het slechte weer nam
hij voor lief. Het werd zijn ongeluk,
want een sneeuwstorm dwong hem tot
een noodlanding langs de transit-Auto-
bahn vlak bij de grens West-Berlijn.
Een waar constructiekunststuk was h
vaartuig dat een zekere Ulrich Kujat a
de Oostzeekust had gebouwd: een ondf
zeeér. De romp had hij zwart-rood-g<
geverfd. Misschien wel tot geluk van
bouwer greep ook hier de Stasi voort
dig in. Onderzoek had nadien uitgew
zen dat de duikboot weliswaar ond
water zou zijn gegaan, maar nooit me
boven had kunnen komen. Nu kwa
Kujat èraf met het leven, zij het dat vi
jaar daarvan in de gevangenis werdi
doorgebracht.
Duikboot
Dat de fantasie van gedreven mens/
werkelijk geen grenzen kent tonen n
vele andere vluchtconstructies, die r
als de duikboot uit de Stasi-depots zi
opgedoken. Zo had een Oostberlijn
een toestel gemaakt waaraan hij hangel
aan een hoogspanningsleiding na
West-Berlijn had willen glijden. Of b
functioneerde is onbekend. Verra
maakte aan deze poging een voortijl
eind.
BERLIJN - Het droombeeld van 3
oktober: een gelukkig verenigd
Duitsland, met 79 miljoen blije in
woners in zestien deelstaten. Duits-
lands grootste vuurwerkfabriek, in
Wuppertal, draait overuren om de
hemel straks om te kunnen toveren
tot een grote zwart-rood-gouden
Duitse vlag. Duitslands vlaggenfa-
brieken kunnen de vraag naar na
tionale dundoeken niet meer aan
en krijgen assistentie van het bui
tenland.
Toeterende auto's zullen het verkeer in
alle steden volledig lam leggen. De sekt
zal nog rijkelijker vloeien en sproeien
dan in die gedenkwaardige nacht van 9
op 10 november vorig jaar, toen Duit
sers uit Oost en West, 28 jaar lang met
beton, prikkeldraad en geweld van el
kaar gescheiden, elkaar in de armen vie
len.
Op overmatig drankgebruik volgt uiter
aard een roes: de droom van de Duitse
eenheid is waar geworden, even afgezien
van het feit dat een kwart van het Duit
se Rijk van 1937 als voorgoed verloren
moet worden beschouwd. En dan, na de
roes? Dan komt het ontwaken. Met
hoofdpijn, zo mag worden verwacht.
Want sekt in te grote hoeveelheden is ge
meen spul en de werkelijkheid is hard.
Zo ziet de werkelijkheid in de nieuwe
'aanwinst' voor de Bondsrepubliek er
uit: een onvoorstelbaar snel stijgend
aantal werklozen, duizenden grote en
kleine bedrijven die met sluiting of in
grijpende sanering worden bedreigd,
wurgende onzekerheid bij miljoenen die
nu nog hun baan hebben, voorlopig geen
verbetering van de levensstandaard
maar wel steeds hogere prijzen voor con
sumptiegoederen, nog steeds schaarste in
en rijen wachtenden voor de winkels,
een dramatische situatie in de landbouw,
hele stadswijken en dorpen die slooprijp
zijn, een wegennet en spoorwegennet om
te huilen en miljoenen burgers die elkaar
niet vertrouwen omdat bijna iedereen
een spion van de staatsveiligheidsdienst
kan zijn geweest.
Paradepaard
Het economische paradepaard van de
socialistische wereld heette de DDR,
veertig jaar lang. Dat zegt niets over de
kwaliteiten van de DDR, maar alles
over die van de socialistische wereld. In
middels is ook de moeizaam overeind
gehouden faade voor het gigantische
spinsel van leugens weggevallen. De wer
kelijkheid na 45 naoorlogse jaren grijnst
wreed. Zelfs het volkslied van de mis
lukte communistische Duitse staat is een
farce gebleken. Het land mag dan zijn
opgestaan uit de ruïnes van de Tweede
Wereldoorlog, het is inmiddels opnieuw
tot een grote ruïne vervallen.
Kennen West- en Oostduitsers elkaar ei
genlijk nog wel? Wie nader kijkt komt
tot de conclusie dat de beide delen van
de hele natie aanzienlijk van elkaar zijn
vervreemd, al spreken ze nog steeds in
grote trekken dezelfde taal. In de naoor
logse jaren heeft de DDR veel minder
een eigen gezicht ontwikkeld dan het
SED-regime steeds heeft verkondigd.
Daarentegen heeft de Bondsrepubliek
veel meer een eigen gezicht ontwikkeld
dan de regering en de Bondsdag hebben
willen toegeven. Nu de confrontatie er
is, leidt dat niet zelden tot een superiori
teitsgevoel bij burgers in de huidige
Bondsrepubliek.
De Bondsrepubliek is één van de rijkste
landen in de wereld, waar de DDR maar
uiterst armetierig bij afsteekt. Dank zij
de Marshall-hulp en de economische in
zichten van de westelijke geallieerde be
zetters had de Bondsrepubliek al een
voorsprong op de DDR bij de naoorlog
se opbouw van het land. Maar niet te
ontkennen valt dat de combinatie van
de spreekwoordelijke Duitse werklust
met de vrije markteconomie - geen
Duitse vinding, zoals politici uit het re
geringskamp dat met postume bewonde
ring voor Ludwig Erhard graag luid ver
kondigen - aanzienlijk meer vruchten
heeft afgeworpen dan de combinatie van
(zeker aanvankelijk) dezelfde arbeidslust
met de socialistische plan-economie.
Een gift is nog lang geen offer, zo ont
dekken veel inwoners van de Bondsre
publiek, nu de Duitse vereniging onom
keerbaar is geworden en de beloofde ge
lijktrekking van het welvaartsniveau
werkelijkheid moet worden. Tot vorig
jaar was het allemaal heel goedkoop,
met pakketten luxe-levensmiddelen zo
tegen Kerstmis. Eén keer per jaar wer
den de familieleden of vrienden bezocht
die zo ongelukkig waren aan de andere
kant van de grens te moeten leven.
Emoties, superioriteitsgevoelens en een
slecht nationaal geweten konden worden
afgekocht met een paar bankbiljetten
waarmee de ontvangers 'iets moois' kon
den kopen in de Intershops waar alleen
met westers geld kon worden betaald.
Met zulke giften komen de burgers van
de Bondsrepubliek er nu niet meer af.
Om de kar van de DDR uit het moeras
te trekken zijn nu honderden miljarden
marken nodig. Inderdaad, als in een ont
wikkelingsland moet daar een economie
worden opgebouwd die pas na jaren in
staat zal zijn een positieve bijdrage te le
veren aan het bruto nationale inkomen.
In een overmoedige bui, kennelijk met
het oog op de inmiddels op 2 december
ZATERDAG 29 SEPTEMBER 1990 PAGINA 2{
Ondanks de enorme economische proble
men in het nieuwe Duitsland is de val van
de Muur menselijk gesproken nog steeds
een bevrijding. Mensen die decennia lang
van elkaar werden gescheiden, zijn bijeen
gebracht. FOTO: DPA
„Einheit" stond op de spandoeken, waarmee in december vorig jaar de opening van de Muur bij de Brandenburger Tor werd verwelkomd. De vreugde van toen heeft nu plaats
gemaakt voor op zijn minst bedachtzaamheid. foto: a
vastgestelde Bondsdagverkiezing, heeft
de christen-democratische bondskanse
lier Helmut Kohl beweerd dat de econo
mie in de Bondsrepubliek zo sterk is, dat
de Duitse eenheid zonder belastingver
hogingen werkelijkheid kan worden.
Kohls sociaal-democratische tegenkandi
daat Oskar Lafontaine wordt niet moe te
roepen dat Kohl zich hier honderden
miljarden marken heeft verrekend.
Kohl zwijgt hierop halsstarrig. Zijn mi
nister van binnenlandse zaken, partijge
noot Wolfgang Schauble, heeft inmid
dels duidelijk gemaakt dat de eenheid
'de Bondsrepubliek' wel degelijk offers
gaat kosten. Kohls minister van finan
ciën, de Beierse CSU-voorzitter Theo
Waigel, heeft inmiddels belastingverho
gingen niet uitgesloten, al zullen ze vol
gens hem het laatste middel zijn om de
eenheid te financieren.
Lafontaine blijft zout in de wonde van
Kohl c.s. wrijven. Hij wil voor de ver
kiezing op 2 december de gegevens op
tafel hebben wie de rekening van de een
heid moet betalen: de financieel sterken,
omdat ze de breedste schouders hebben,
of de financieel zwakken, omdat ze met
zovelen zijn? Want of nu de belastingen
omhoog gaan, de staatsschuld wordt ver
groot öf het bedrijfsleven extra wordt be
last, uiteindelijk is het wel de burger die
de kosten krijgt gepresenteerd. Dat ge
beurt door hogere belastingen of door
hogere prijzen. De economische groei is
echt niet zo enorm, dat de eenheidskos-
ten uitsluitend daaruit kunnen worden
betaald (extra overheidsinkomsten uit
btw, accijnzen, omzetbelasting, vennoot
schapsbelasting, inkomstenbelasting).
De rekening
In de nog-DDR betalen de burgers en
ondernemingen nu al de rekening van de
eenheid. Niet het heil, maar het ongeluk
komt voor hen op dit moment uit het
Westen. Westerse ondernemers vertik
ken collectief ook maar een pfennig in
de noodlijdende Oostduitse bedrijven te
investeren. De meeste DDR-bedrijven
werken met hopeloos verouderde machi
nes, bemand door veel te veel mensen.
Ondanks de in verhouding zeer lage lo
nen kunnen zij de concurrentie met het
Westen niet volhouden. De Westduitse
investeerders wachten geduldig tot ze de
begeerde bedrijven voor een symboli
sche mark kunnen overnemen, dan in
middels ontdaan van alle personeels ver
plichtingen.
In lange rijen melden zich inmiddels
ook de particulieren en ondernemers uit
het Westen die hun sinds 1949 onteigen
de grondstukken komen opeisen of hun
panden, waarom ze zich meer dan veer
tig jaar lang nooit hebben bekreund, ko
men inspecteren. Onzeker gemaakte be
woners vrezen nu onbetaalbare huurver
hogingen en ontruimingsbevelen.
Waar zijn die dolgelukkige West-burgers
gebleven die zwaaiend langs de straten
stonden, de langskomende Trabbi's en
Wartburgs met sekt beprenkelden en de
eindelijk vrije volksgenoten uit het Oos
ten onthaalden? In hun plaats zien veel
Oostduitsers nu de arrogante dikdoeners
die in hun dure auto's komen om bij
hen de lakens uit te delen, hen uit te bui
ten, de DDR-burgers met gladde praatjes
'kralen en spiegeltjes' te verkopen en
voor een appel en een ei de overgeble
ven waardevolle spullen op te kopen.
En hoe is de visie andersom? Westduit
sers zien hun aanstaande landgenoten in
het Oosten toenemend als luiwammesen
die in de afgelopen veertig jaar het wer
ken hebben verleerd en nu de handen
ophouden in plaats van die ferm uit de
mouwen te steken.
Helemaal in strijd met de waarheid is
die visie niet, want inderdaad is van de
spreekwoordelijke Duitse werklust bij de
Oostduitsers niet zoveel meer over. Dat
is ook geen wonder, na veertig ontmoe
digende jaren in de Oostduitse versie
van de socialistische plan-economie.
Wat heeft hard werken voor zin bij een
overschot aan personeel? Wat doe je met
werklust als de machine het weer eens
laat afweten en er geen reserve-onderde
len voorhanden zijn? Hoe moet je door
werken wanneer de schroefjes van een
bepaalde maat, die op de internationale
markt niet eens te koop zijn, op zijn?
Wie heeft nog zin om te werken wanneer
een groot aantal werkuren in improduk-
tieve rapportschrijverij en verplicht on
derricht in marxisme-leninisme gaat zit
ten?
Economische concurrentie zowel als per
soonlijke initiatieven waren in de naoor
logse jaren uit den boze. Ongemoti
veerdheid en een minimale inspanning,
gericht op het persoonlijke overleven,
waren daarmee voorgeprogrammeerd.
Met hun collega's in de andere voorma
lige Oostbloklanden hebben de Oost
duitsers leren berusten. 'Slavische men
taliteit' heet dat in voor de Oosteuropea
nen weinig vleiend Bondsduits. De felle
kritiek van westerse ondernemers op de
Oostduitse arbeidshouding is in verre
gaande mate onbeantwoord gebleven. Er
ging slechts een golf van zelfmedelijden
door de Oostduitse rijen.
Met een dergelijke berustende houding
reageren generaliserend 'de Oostduitsers'
eigenlijk op alle onzekerheden waarmee
ze sinds hun toch zo fanatiek bevochten
omwenteling zijn geconfronteerd. Had
niet de in brede kringen als een idool be
wonderde Helmut Kohl hun stem voor
de CDU gewonnen toen hij begin dit
jaar uitriep dat het na de invoering van
de monetaire unie geen DDR-burger
slechter zou gaan, maar velen juist be
ter? Niets is er tot nu toe terecht geko
men van de beloofde opwaartse econo
mische trend. Niet de welvaart steeg
maar de prijs voor de levensmiddelen.
En de werkloosheid. De Oostduitsers
slikken het allemaal berustend. Blijkens
de jongste opiniepeilingen van verschil
lende bureaus mag Kohls CDU ook nu
nog rekenen op een forse voorsprong in
aanhang ten opzichte van Lafontaine's
SPD. Dat is niet de verdienste van de
CDU-kopstukken in de DDR, minister
president Lothar de Maizière en staats-
secretaris Günther Krause. Nee, bij de
Westduitse CDU onder leiding van Hel
mut Kohl zien veel DDR-burgers de
beste garantie voor een betere toekomst.
Ze zijn zelfs bereid daarvoor door de
vingers te zien dat de DDR-CDU veer
tig jaar lang als blokpartij de communis
tische dictatuuf heeft meegedragen en
medeverantwoordelijk was voor het
schrikbewind van de staatsveiligheids
dienst. Ze willen niets liever dan een
dikke punt achter het verschrikkelijke
DDR-verleden en een start met een
schone lei. De gang door een nog dieper
dal nemen ze op de koop toe.
vier procent tegen
Slechts vier procent van de kiesgerech
tigden in de DDR is blijkens een recent
Oostduits opinie-onderzoek tegen de
Duitse vereniging. Dat zijn op 12 mil
joen kiezers 480.000 burgers; 94 procent
is voor de Duitse eenheid. Daar leek het
op 10 november vorig jaar niet op. Nog
verbaasd over het succes van hun ge
weldloze opstand wilde de overgrote
meerderheid niet meer dan democrati
sche veranderingen in hun eigen staat.
De meesten van hen waren een jaar gele
den nog lid van de almachtige partij
SED of van een van de blokpartijen. Zij
werden geacht mordicus tegen zelfs
maar samenwerking met de Bondsrepu
bliek te zijn. De golf van opzeggingen
van het SED-lidmaatschap kwam pas
weken later op gang.
Duidelijk is dat niet politieke overtui
ging, maar zelfbehoud en carrièredrang
het gros van de volwassen DDR-burgers
tot karakterloosheid hebben gedreven en
partijlid hebben doen worden. Professor
Jens Reich, vorig jaar herfst een van de
oprichters van de oppositiebeweging
Neues Forum, schreef: „Ik ben medever
antwoordelijk. De herfst heeft getoond
dat een volk slechts dan in de ketenen
blijft zolang ze die stilzwijgend accep
teert".
De huidige berusting zou kunnen wor
den verklaard uit stille schaamte voor de
getoonde lafheid. Maar wijkt de in de
DDR op grote schaal beleden karakte
loosheid wel zo af van die in andere lat
den onder dergelijke omstandighedei
Ook bij ons gaat het spreekwoord op di
men met stroop meer vliegen vangt da
met azijn. En zeker in de Bondsrepi
bliek loopt menige niet eens politiel
carrière gesmeerder wanneer de betrol
kene het juiste partijboek op zak heeft i
plaats van met zijn principes te koop
lopen.
Gezien de omstandigheden die meer da
40 jaar voor de DDR-bevolking hebbe
gegolden is het niet fair, dé mensen i
die nog-staat naar westerse maatstave
te meten. Wie zulke maatstaven aankj
zal teleurgesteld worden. Al twee genen
ties hebben ouders moeten proberen hu
kinderen enerzijds het minimum aa
kritische instelling jegens de staat mee I
geven, anderzijds hun kinderen noc
zichzelf het leven onnodig moeilijk I
maken. Dat" was niet bevorderlijk voi
de openheid en eerlijkheid tussen oude
en kinderen. Openheid was trouwei
toch al niet geboden. Zo ongelofeli
veel mensen werkten officieel of onofl
cieel voor de Stasi en/of de partij, dat/
verklikker altijd mee aan tafel kon zi
ten.
Voor eigen initiatieven was in de DD
buiten partijverband geen plaats. E
partij bepaalde in hoge mate ieders pe
soonlijke loopbaan. De jongere genei
ties hebben nauwelijks geleerd eigen ve
antwoordelijkheden te dragen en besli
singen te nemen. De afschuw van all/
wat met partij en staat te maken to
ging daardoor veelal merkwaardiger™
gepaard met het verlangen door de ove
heid bij de hand te worden genomen.
Is het een wonder dat de huidige politi
ke leiders in de DDR amateurisn
wordt verweten? Hoe kan worden v«
wacht dat in een land waar het leid/
schap het exclusieve voorrecht van
SED en de blokpartijen was, buiten d
partijen politieke en bestuurlijke en
ring kan bestaan?
Het beeld van na 3 oktober is al duid
lijk. Op veel overheidsposten in de d;
ex-DDR kunnen de ervaren beambt/
en bestuurders niet worden gemi
Goed, voor een aantal stramme op
SED-paladijnen zal er voorlopig gdl
kans meer zijn. Maar al die in pohtill
en bestuur ervaren leden van de vqo
malige blokpartijen blijven gewoon
hun post of maken promotie. Zij z<
hoeven niet te worden 'schoongewasséi
Door de fusies van hun partijen met
Westduitse CDU en FDP hebben ze c<
lectief het certificaat van politieke i\
verheid op zak. De punt achter de DD
is woensdag om nul uur nul een fe
Maar de schone lei zal een vrome bu
gerwens blijven.
Herinneringen langs de Muur aan die Oostduitsers, die hun vluchtpoging met hun leven
hebben moeten bekopen. FOTO: ANP
r
