Gemopper en irritatie
troef op ministeries
Wonder
ZENUWSLOPENDE ONZEKERHEID
VOOR AMBTENAREN DUURT VOORT
Juichen
■Cfiidóc Sou/tont'
Gezeur
Dit vers van drs. P. uit 1988 vat
precies de clichés en grappen
samen die in de volksmond over de
ambtenarij leven. Jarenlang werden
ambtenaren uitgelachen. Als zij al
werkten, deden ze dat. alleen als het
hen uitkwam. Op verjaardagen kon
je dan ook hoog scoren met de
mop: Waarom kijkt een
ambtenaar 's ochtends niet uit het
raam? Omdat-ie anders 's middags
niks te doen heeft
Kortom, het eerbiedwaardige vak
van ambtenaar was aan hevige
slijtage onderhevig. Vooral dat van
de rijksambtenaar. De storm is nu
wat geluwd, maar ook de jaren
negentig brengen de ambtenaren
geen zekerheid. De vakbonden zien
net somber in. „Het zal wel weer
neerkomen op afslanking", menen
zij.
Maar die fles met kostelijk vocht werd
snel opgeborgen. Want hoe de toekomst
er uitziet is volstrekt onduidelijk. Het
kabinet schermt nu met twee fraaie ope
raties, de kleine en de grote efficiëntie,
die de rijksoverheid doelmatiger moeten
maken. Hoe beide operaties precies
moeten worden uitgewerkt, weet nie
mand nog. Vanuit het kabinet wordt
geen commentaar gegeven. „Wij doen
niet mee aan speculaties", zegt de
woordvoerster van Ien Dales, als minis
ter van binnenlandse zaken verantwoor
delijk voor het ambtenarenbeleid. Het
zwijgen maakt de ambtenarenbonden
enorm wantrouwig. Zó wantrouwig, dat
zij verzuchten: „Het zal wel weer een
moeilijk jaar worden".
Het imago van de rijksambtenaar heeft
in de jaren tachtig een forse deuk opge
lopen. Natuurlijk zijn de ambtenaren
daar zelf schuldig aan; de bureaucratie
liep volkomen uit de hand. Een nota
werd in de la geschoven en er pas uitge
haald als de bladzijden vergeeld waren.
De ene ambtenaar schreef een briefje
aan de andere, die het doorstuurde naar
nummer drie. En als je het waagde een
ministerie te bellen of te schrijven, duur
de het maanden voordat je antwoord
kreeg, èls je al antwoord kreeg.
Het was dan ook geen wonder dat twee
CDA-VVD-kabinetten onder leiding van
premier Lubbers de strijd aanbonden
met de bureaucratie. De afgelopen acht
jaar verdwenen door afslanking en pri
vatisering ruim twintigduizend banen bij
het rijk. In het eerste kabinet-Lubbers
moesten alle departementen hun perso
neelsbestand jaarlijks met 2% verminde
ren. In het tweede kabinet moest er nog
eens 3% vanaf. Eind dit jaar is die laat
ste operatie afgelopen. Met veel pijn en
moeite hebben de departementen de
doelstelling gehaald. Maar van de ruim
170.000 rijksambtenaren blijven nog al
tijd zo'n 150.000 over. En een groot deel
van hen behoort tot de bovenmodale in
komens. Want dat is één van de weinige
'schoonheidsfouten' die zowel door het
vorige als door het huidige kabinet zijn
toegegeven: de trap is niet van bovenaf
schoongeveegd. Het was ooit de bedoe
ling dat er relatief meer topambtenaren
zouden verdwijnen. In vakbondskringen
wordt dit als een „holle kreet" be
schouwd. „Het zijn altijd de kleintjes die
het hardst moeten lijden", aldus de bon
den. Ook de Tweede Kamer heeft zware
kritiek. In twee debatten in het voorjaar
werd Dales kamerbreed de mantel uitge
veegd. „De top van de departementen is
er voortreffelijk in geslaagd zichzelf te
ZATERDAG 22 SEPTEMBER l!
DEN HAAG - Menig rijksambte
naar heeft de afgelopen week bij
het lezen van de Miljoenennota
een goede fles wijn opengetrokken.
Even de zorgen vergeten. Na een
jarenlange vrees voor banenverlies
is het afslankingsspook in de kast
verdwenen. Het is uit met de
wachtgeldregelingen, privatiserings
operaties, afvloeiingsprocessen,
outplacement en het flankerend be
leid!
beschermen", aldus PvdA-woordvoerder
Frans Moor.
Wacht maar, reageerde Dales. Het kabi
net heeft grootse plannen. En die zijn er
nu, zij het nog louter in hoofdlijnen. De
jaren negentig moeten de ambtenarij een
nieuw elan brengen. De toverwoorden
heten nu 'kleine en grote efficiëntie-ope-
ratie'. De grote operatie moet 300 mil
joen gulden opleveren. De ministeries
mogen een deel hiervan zelf besteden.
De rest is bedoeld voor het algemene ka
binetsbeleid. De kleine operatie moet
een half procent opleveren voor het sala
rispakket van de ambtenaren in 1991.
Defensie verkeert als gevolg van de in
ternationale ontspanning in een uitzon
deringspositie. Daar wordt het aantal ar
beidsplaatsen in vijf jaar met 15% ver
minderd.
Vooropgesteld: de ambtenarenbonden
zijn vóór een efficiënte overheid. Toch
staan zij niet te juichen nu de afslanking
van de baan is. Sterker nog, zij vinden
dat het kabinet zich er veel te gemakke
lijk vanaf maakt. Het kabinet heeft de
secretarissen-generaal van elk departe
ment de opdracht gegeven een plan op
te stellen. Tegen het einde van dit jaar
moeten de voorstellen bij het kabinet
zijn ingeleverd. De politieke besluitvor
ming volgt rond de jaarwisseling. „Dat
zoeken naar bezuinigingen in de organi
satie zal een gigantische klus worden",
meent Jan Anneveld, vice-voorzitter van
de christelijke ambtenarenbond CFO en
secretaris van de christelijke centrale
van organisaties van overheidspersoneel
(CCOOP). „Het komt namelijk neer op
een budgettaire taakstelling. Ik zet grote
vraagtekens bij de haalbaarheid ervan".
Om het arbeidsvoorwaardenbeleid beter
aan te pakken heeft de AbvaKabo, de
grootste ambtenarenbond, de tegenaan
val geopend. De bond presenteerde on
langs een plan voor het zogeheten secto
raal overleg over de cao's. In plaats van
voor alle ambtenaren, van onderwijzer
tot waterschapsmedewerker, een centrale
cao af te sluiten, zou elke sector apart
over loonsverhoging, scholing en werk
gelegenheid moeten onderhandelen. Net
zoals in het bedrijfsleven gebeurt. De
overheid moet volgens de AbvaKabo
worden opgesplitst in acht bedrijfstak
ken: rijk, provincie, gemeenten, defensie,
lager en voortgezet onderwijs, hoger on
derwijs, politie en waterschappen. In
elke sector zou een werkgeversvereniging
moeten worden gevormd waarmee de
bonden over de cao onderhandelen.
Maar wat nog de meeste aandacht trekt
is de suggestie dat de onderhandelingen
over loonsverhoging volledig vrij zijn.
Het kabinet zou de cao-afspraken niet
Minister
Dates: Wacht
maar, het
kabinet heeft
grootse
plannen".
FOTO:
DIJKSTRA
kunnen wijzigen, meent de AbvaKabo.
De andere centrales vinden dat hier nog
veel te veel haken en ogen aanzitten, al
hebben zij het principe van sector-cao's
'schoorvoetend omarmd'. Dales brengt
half oktober een nota uit over dit hete
hangijzer.
Nog heter is de woede van de bonden
over de werkdruk die momenteel op me
nig departement heerst. Zowel bij de
CFO als de AbvaKabo komen de laatste
maanden verontrustende geluiden bin
nen. Veel afdelingen zijn onderbemand.
Nieuw personeel is uiterst moeilijk te
krijgen. Voor vacatures op topniveau
wordt gebruik gemaakt van freelance
managers. In de lagere regionen barst het
van de uitzendkrachten. Bovendien zijn
tijdelijke medewerkers prima vervangers
voor ambtenaren die de lokroep van het
bedrijfsleven niet konden weerstaan. En
dat zijn er ook heel wat. Opmerkelijk is
dat het loon nauwelijks een rol speelt
om een commerciële baan te accepteren.
Plezier in het werk, het krijgen van
waardering en een goede collegiale ver
standhouding, begrippen die op sommi
ge departementen ver te zoeken zijn, tel
len veel zwaarder.
„Het komt allemaal neer op de vraag:
kun je de overheid als werkgever nog
wel vertrouwen?", meent Herman van
Hinsberg, AbvaKabo-bestuurder. „Ieder
een schijnt te zijn vergeten dat een de
mocratische samenleving als de onze al-
Uren, dagen
Maanden, jaren
Vlieden als
Een schaduw heen
Ambtenaren
Uitgezonderd
Geldt die wet
Voor iedereen.
et
Het ministerie, .a
van buitenlani )0^
zaken in Den
Haag.
FOTO: MILAL
KONVALINK 1
pp
ivo
leen goed kan functioneren met een 1 >ie
trouwbaar, hoog gekwalificeerd amb in g
narenapparaat. Daarover heb je alle lite\
binetten van de laatste jaren niks hori
zeggen. De politiek heeft de ambtenal tc
een negatief imago bezorgd. Twee CD et
WD-kabinetten hebben botweg de ka. 11<
schaaf gehanteerd".
Daardoor is vooral het lagere admiijl
stratieve personeel onder zware druk Y
men te staan, zeggen de bonden. CF -j
bestuurder Anneveld: „Kaderleden m
den mij bezorgd dat ze nauwelijks t
hebben om vakbondswerk te doen. r
veel afdelingen is het allemaal gezeur
ellende. De ene reorganisatie is nog n
afgelopen of de andere staat alweer v<
de deur. Het houdt maar niet op. Als
een vergadering hebben met onze mt
sen uit de diverse sectoren, komt v£
de helft niet opdagen. 'We hebben het
druk' zeggen de wegblijvers".
Zijn AbvaKabo-collega Van Hinstx
vult aan: „Op menig plek is de werkdr »e
onaanvaardbaar hoog. Vaak kunn
ambtenaren niet op ouderschapsverl
Anderen durven geen studieverlof op
nemen. Je loopt dan het risico dat je c
lega's gaan steigeren omdat er geen v
vanger te krijgen is. De bereidheid c
zitting te nemen in medezeggenschaj
commissies neemt af. De spanning lei
ongetwijfeld tot een slechter functioi
ren van de rijksoverheid".
Volgens Van Hinsberg is het logisch
veel ambtenaren het werktempo n
meer kunnen bijbenen. „Er is wel gesi j(
den in het aantal banen, maar nauv
lijks in het takenpakket. Het rijk he
nog steeds een enorme verantwoori I3F
lijkheid. Als je die wilt houden, zul
ook bereid moeten zijn voor voldoen
personeel te zorgen. En als je taken w
afstoten, moet je een gefundeerde keu
maken. Dat blijkt voor politici hi
moeilijk te zijn. Altijd is er een bre n
meerderheid geweest voor het handl.i.,
ven van noodzakelijke taken. Dat is o
logisch. Want je moet erg oppassen cfST
belangrijke sociaal-maatschappelijke
antwoordelijkheden - die niet in
zijn uit te drukken - aan het bedrijrjg
leven over te laten".
Het kabinet zal de keuze eindelijk e<
moeten maken, redeneren CFO en A
vaKabo. Gedwongen ontslag is onl
spreekbaar. En: er is absoluut geep rui
te voor het hanteren van de berucl
kaasschaaf. Van Hinsberg: „De facj
tijd gaat een belangrijke rol spelen, 'i
ker is dat vooral de grote efficiëntie-oj
ratie niet vlot kan worden uitgewer o
Eerst willen we een gedetailleerd pl
zien en de garantie op een fatsoenlijk
ciaal beleid voor het personeel". CF»,
bestuurder Anneveld: „Ik was pessim rg
tisch over de toekomst en ben dat geb
ven. Het kabinet bepaalt de kwalit
van de dienstverlening. Ik ben bang
er weer allerlei visies worden opgehoj^
die totaal niet uitvoerbaar zijn".
De komende maanden vormen voor p
rijksambtenaar dus een spannende a< 1
loop naar een nieuw tijdperk. Het
echter nog lang duren voordat de wi N
fles weer uit de kast kan worden
haald.
ROB SEBi
