1
Bert de Vries legt het
Wim Kok wel even uit
MILJOENENNOTA 199 1
Kok: Bejaarden zullen
De Vries niet dankbaar zijn
ftzidaeSounamt
DINSDAG 18 SEPTEMBER 1990 PAGINJ
Heeft de eerste 'eigen'
Miljoenennota van het
centrum-linkse kabinet wel
het nieuwe beleid gebracht
waar CDA en PvdA in de
verkiezingscampagne zo vurig
mee schermden? We spreken
erover met twee
hoofdrolspelers in het
begrotingsspel: CDA-minister
van sociale zaken Bert de
Vries en vice-premier en
PvdA-partijleider Wim Kok.
Beiden hebben hoe kan
het ook anders een
verschillende kijk op de winst
die bij de onderhandelingen is
binnengehaald. Wat wel
opvalt is de tevredenheid van
De Vries en de lichte irritatie
bij Kok. „Als de heer De
Vries almaar enthousiaster
doet over het feit dat hij de
bejaarden toch maar heeft
weten kort te houden, zal hij
meer reacties vanuit de
Kamer oproepen".
DEN HAAG Wim Kok
zit nog middenin een ver
bouwing. Het bureau staat
wat plompverloren in zijn
werkkamer die steriel
metaalgrijs is geschilderd
en beroofd is van Onno
Rudings Oudhollandse
landschappen en antieke
staande klok.
„Het is wat ongezellig, er moet
nog moderne kunst aan de
muur en niet alles staat op zijn
plaats", verontschuldigt Kok
zich. „Maar ik ben hier zo
vaak dat de timmerlieden en
schilders hun karwei nooit af
kunnen maken". Lacht: „Mis
schien is het voor elkaar als
het kabinet de rit heeft uitge
zeten".
De moeizame metamorfose
van Rudings voormalige pied
terre illustreert het geringe
belang dat Kok volgens men
sen uit zijn omgeving hecht
aan sfeer en decorum, maar
het zegt ook iets over zijn wer
kijver. Een onbedoeld gevolg
van Koks ijver als schatkistbe
waarder is wel dat er in de
PvdA steeds weer geklaagd
wordt dat hij een te geringe
uitstraling zou hebben als par
tijleider. Het weekblad Vrij
Nederland liet onlangs twintig
PvdA-kiezers aan het woord
die allemaal op de partij en
soms ook op de partijleider
waren afgeknapt. „Te beschei
den, te zachtmoedig, voorzich
tig en geen haar op zijn kie
zen", waren de kwalificaties
die over tafel gingen.
Kok laat zich er niet door uit
het lood slaan: „Ik krijg wel
eens buikpijn van steeds maar
weer dat geouwehoer over het
beeld. Ik ben niet zo'n beeldfi
guur, dat moet men maar van
mij accepteren. Laten we het
nu eens gewoon hebben over
waar we voor staan. Waar het
om gaat is dat je keuzes durft
te maken, gewoon hard wer
ken en laten zien wat je waard
maakt".
Waar de PvdA voor staat dus.
Als we de kranten van de af
gelopen weken erbij pakken
dan komen we Kok tegen die
de subsidiestromen kritisch te
gen het licht wil houden om
vervolgens met het vrijko
mende geld het financierings
tekort te verlagen. Een maat
regel die in het land niet di
rect als uitgesproken 'links'
wordt ervaren. Want het mes
in de subsidies, dat was toch
een oud stokpaardje van de
meest 'rechtse' CDA-minister,
Onno Ruding?
Kok reageert onderkoeld:
„Het interesseert me eigenlijk
geen fluit wiens stokpaardje
het vroeger was om de subsi
dies tegen het licht te houden.
Ik stel alleen maar vast dat
Ruding er steeds op heeft ge
hamerd maar nooit een begin
met een aanpak heeft ge
maakt. Wij doen dat nu dus
wel. Het kabinet heeft voor
een bescheiden operatie geko
zen waarbij ministers zelf
voorstellen konden doen op
welke subsidies zij wilden kor
ten. Ik erken dat het nogal po
ver zou zijn als we het daarbij
zouden laten, vandaar dat te
gelijkertijd alle departementen
is gevraagd een stap verder te
gaan. Het hele beleid wordt nu
doorgelicht, waarbij ook frau
de en controlemogelijkheden
aan de orde moeten komen".
CDA-kamerlid Terpstra weet
al precies waar het naartoe
moet, want als het aan hem
ligt wordt op de subsidie
stroom van totaal ruim 30 mil
jard gulden niet minder dan
tien procent bezuinigd. Kok
haalt de schouders op: „Och,
ik heb nooit een uitwerking
van dat plan gezien, het is een
beetje een slag in de lucht,
denk ik. Als je concrete maat
regelen moet treffen wordt het
plotseling een stuk moeilijker.
Want ik kan me niet voorstel
len dat het CDA staat te jui
chen als de eigen ministers
Andriessen of Braks tien pro
cent van hun subsidiegelden
in zouden moeten leveren".
Begroting
Het opstellen van de eerste ei
gen begroting van het kabinet
Lubbers-Kok had veel voeten
in de aarde. Niet alleen werd
de regeerploeg geconfronteerd
met talrijke stroppen (hogere
rente, gaten in de begroting
van onderwijs, tegenvallende
wir-claims, lagere inkomsten
belasting), de PvdA-ministers
waren er ook op gebrand dit
keer een duidelijk stempel op
het beleid te drukken. Volgens
Kok is dat behoorlijk gelukt.
„De voorbereiding van de Mil
joenennota was geen eenvou
dige klus, maar we hebben
hem goed sluitend gekregen.
Het financieringstekort wordt
volgens plan teruggebracht en
dat is geen zaak die tanden
knarsend wordt uitgevoerd,
want ik vind oprecht dat een
steeds verder oplopende staats
schuld en rentelast een slechte
zaak is. Verder hebben we
binnen die strakke voorwaar
den aardig wat geld vrij weten
te maken voor nieuw beleid.
Ik noem het milieu, de zorg
voor veiligheid en criminali
teitsbestrijding".
Toch heeft de PvdA niet op
alle punten haar zin gekregen.
De zo vurig bepleite belasting
aftrek voor bejaarden met een
FOTO: STEPHEN EVENHUIS
klein pensioen is er niet geko
men. Er is zelfs geen enkele
maatregel specifiek voor de
bejaarden getroffen. Wel kan
deze groep mééprofiteren van
de eenmalige kerstuitkering
van vijftig gulden. Een bittere
pil voor de sociaal-democrati
sche bewindslieden, die zich zo
sterk hadden gemaakt voor
het volgens hun noodzakelijke
structurele herstel van de in
komens van bejaarden met
een klein pensioen.
Van Bert de Vries hebben we
begrepen dat u op dit punt
flink bakzeil heeft moeten ha
len. Hij toonde zich erg inge
nomen met het feit dat het be
lastingstelsel niet opnieuw
overhoop is gehaald om een
volgens hem eenmalig inko
mensnadeel van een kleine
groep te compenseren.
Op dit punt aangeland verliest
Kok zijn sfinx-achtige gelaat
suitdrukking en lijken zich in
„Daar zullen de bejaarden col
lega Bert de Vries dankbaar
voor zijn", klinkt het sarcas
tisch. „We zullen zien wat het
kamerdebat over onze begro
ting verder op het punt van de
inkomenspositie van bejaarden
oplevert. Als de heer De Vries
almaar enthousiaster doet over
het feit dat hij de bejaarden
toch maar heeft weten kort te
houden, zal hij meer reacties
vanuit de Kamer oproepen
van partijen die zeggen: nou
dat willen we nog wel eens
een keer uitvechten".
U hoopt er op dat de Tweede
Kamer alsnog de bejaarden te
hulp snelt
„De fracties zijn vrij om te
doen en laten wat ze willen.
Het enige wat ik zeg is dat
naarmate de collega van socia
le zaken enthousiaster is over
het feit dat hij de bejaarden
een structurele verbetering
van hun inkomens heeft we
ten te onthouden, de kans er
niet kleiner op wordt dat men
er in de Kamer op terug wil
komen".
Het zit u blijkbaar toch niet
lekker. Komt er volgend jaar
in het kabinet weer een
gevecht over de belastingen?
„We hebben niet alles kunnen
oplossen in het kabinet, dat
spreekt. Maar zonder de PvdA
was er om te beginnen geen
koppeling geweest en dank zij
die koppeling en alles wat er
gerepareerd is, gaat een al
leenstaande bejaarde er toch
360 gulden per jaar op vooruit.
Ik erken: dat zijn niet allemaal
PvdA-guldens, maar geld is
geld. Een bejaarde heeft geen
sterretjes op zijn bankrekening
die aangeven: dat geld is van
de koppeling, dat van Kok en
dat van De Vries. Wat de be-
.lastingen betreft: als de com
missie Stevens zijn rapport
over belastingherziening heeft
afgerond komt het stelsel van
zelf weer aan de orde. Dan
zullen we ook met een fris oog
kijken naar de vraag hoe de
koopkracht van tweeverdie
ners zich verhoudt tot die van
alleenstaanden en alleenver
dieners. Dan gaan we in elk
geval met betrekking tot de al-
leenstaandentoeslag opnieuw
met het CDA in de slag. Op dit
punt hebben we niet helemaal
onze zin gekregen, maar feit is
dat ruim driekwart van de al-
leenstaandenaftrek gehand
haafd blijft terwijl het CDA de
hele aftrek wilde schrappen
omdat het vorige kabinet dat
al in een wet had vastgelegd".
Het CDA, het regeren gewend,
reageerde aanvankelijk nogal
sceptisch op de vastberaden
heid van de sociaal-democra
ten om de groei van de inko
mens van minima, modalen en
hoge inkomens volgend jaar
gelijk te trekken. Over drie
maanden kan de wereld er al
weer totaal anders uitzien, zo
luidde de redenering. Saddam
Hussayn hoeft maar de trek
ker over te halen en de hele
economie staat op zijn kop.
Een mogelijke recessie in de
VS, hogere inflatie in Groot-
Brittannië en de peperdure
Duitse eenwording zorgen
voor nog meer onzekerheden.
De kans op slecht weer is aan
merkelijk groter dan op zon
neschijn, taxeert ook Kok.
Maar juist daarom zou het zo
belangrijk zijn om mensen met
een laag inkomen weer wat
vet op de botten te geven.
„Anders zouden ze bij het
Prijsbeleid
Jri(
nuM
TlleJ
ij
De wankelende wereldetrs
mie heeft nog een bij-ive
De regering heeft mee ch
ooit de neiging zich actjor,
bemoeien met het looi d(
prijsbeleid. Uit de hand 1 n
de lonen zouden imme
koppeling op de tocht io
en een streep halen do
groei van de werkgelege a>
Vandaar dat Kok onlan do
klemmend beroep op dep
le partners deed om de ja'
volgend jaar met niet
dan drie procent te late
gen. Een onverstandig
vindt alweer ministe I
Vries, want de bonden tt
het verhaal eromheen
ten en onthouden: drie
cent, dat is het minimu
is de vloer en we zien
we erbij krijgen.
Kok, zelf oud-vakbondg
is het niet met zijn colle
windsman eens. „Hij
schat het incasseringsv
gen van de bonden, dii
wel goed kunnen luistei
goed kunnen lezen. Al I
voorjaarsoverleg kv
FNV en CNV met het v I
om een bepaald perc 1
van de loonsom voor
doelen' zoals werk, schol
arbeidsomstandigheden
bruiken. Tot mijn v<
hebben de werkgevers
toen afwijzend op gerea
In de Miljoenennota redJ
we nu de andere kant c
procent voor loonstijgiiJ
daarbovenuit wil gaan k
geld besteden aan 'goed
len'. Een begrijpelijke
want als we de lonen ra.
zijn we beter in staat
gevolgen van de oliecr
te vangen".
Aan het eind van het
view poseert Kok wat o n
nig met het koffertje i
hij dinsdag de Miljoen a>
naar de Tweede Kam|n
brengen. Een ritueel
elke minister van fin i
zich omwille van de
moet onderwerpen.
Alleen tegen het drage t
een stijf jacquet ziet hij !0i
ben niet zo'n type voor r0(
lijke kleding". De m ei
van financiën heeft gei ir
quet in de kast hanger
ook niet van plan er één
pen.
Toen Kok vandaag
oog van miljoenen tv-
zijn beroemde koffert ;js
pakte, had hij dus een g< n
pakkie aan. Wie goed he nd
keken, heeft het misschi or]
zien: een minister
ciën is altijd zuinig.
paul koo:
n|
DEN HAAG We tref-
fen hem ten kantore op
een roze wolkje. Bert de
Vries, doorgaans de vlees
geworden somberheid,
heeft schik.
Zoals blijkt uit de stukken die
collega Kok van financiën
vanmiddag heeft aangeboden
aan de Tweede Kamer, heeft
de minister van sociale zaken
en werkgelegenheid de veld
slag in het kabinet over het in
komensbeleid gewonnen. Alle
verzet van Kok en de andere
PvdA-ministers ten spijt ver
dwijnt de toeslag voor alleen
staanden in de komende jaren;
om te beginnen gaat die dit
jaar met 280 gulden omlaag.
En de bejaarden met een klein
pensioentje krijgen geen extra
belastingaftrek als compensa
tie voor een vermeend verlies
aan inkomen door de belas-
tingoperatie-Oort. Wel krijgen
alle alleenstaande bejaarden
en aow'ers met een partner
onder de 65 jaar - circa
800.000 mensen in totaal - met
Kerst ter compensatie van
'Oort' een extraatje van vijftig
gulden.
Had De Vries, als woordvoer
der van de CDA-ministers,
niet iets coulanter kunnen
zijn? De minister, koeltjes:
„Met betrekking tot de alleen
staanden heb ik gedaan wat de
Kamer gevraagd heeft, name
lijk een vergelijking maken
tussen de relatieve inkomsten
positie van alleenstaanden, al
leenverdieners en tweeverdie
ners. Daaruit blijkt dat alleen
staanden in vergelijking tot de
alleenverdieners er over het
algemeen relatief gunstiger
aan toe zijn. Toch wordt die
zelfde alleenstaande door de
belasting maar zeven a acht
procent zwaarder aangeslagen
dan de alleenverdiener met
hetzelfde bruto inkomen. Ver
gelijk dat eens met de sociale
zekerheid. De uitkering van
een werkloze alleenstaande in
de bijstand is dertig procent
kleiner dan van een werkloos
gezinshoofd".
„Dan de bejaarden. Dat is een
slag ingewikkelder. 'Oort'
heeft voor alle bejaarden met
een klein aanvullend pensioen
dit jaar wat minder gunstig
uitgepakt. Volgend jaar is er
niets aan de hand, bejaarden
gaan er dan niet minder op
vooruit dan de doornsee-bur-
ger. Sommigen zelfs meer.
VervQlgens moet je een onder
scheid tnaken tussen bejaarden
die particulier tegen zielctekos-
ten verzekerd zijn en die in
het ziekenfonds zitten. De eer
ste groep profiteert volgend
jaar van een verlaging van de
premie voor het zogeheten
standaardpakket met dertig
gulden per maand. Voor die
groep wordt de achterstand
door 'Oort' dus royaal goedge
maakt".
„Bejaarden in het ziekenfonds
hebben dat voordeel niet. Tot
voor kort beschouwden we die
altijd als de bevoorrechte
groep, juist omdat ze in het
ziekenfonds zaten en daardoor
een hoger besteedbaar inko
men overhielden dan de be
jaarden die particulier verze
kerd waren. Moesten we dus
voor de groep die altijd het
beste af was nu iets extra's
doen? Een bejaardenaftrek bij
voorbeeld, zoals de PvdA
graag had gezien? Het nadeel
daarvan is dat dan ook weer
die andere groep bejaarden
zou profiteren en dat die dan
dus dubbelop zou krijgen.
Daar voelde ik niets voor.
Maar ja, er waren door de
PvdA nu eenmaal verwachtin
gen gewekt en dus moest er
toch iets gebeuren. Dat is dus
die kerstuitkering geworden".
Niet gelukkig
Wim Kok. Zijn naam valt al
weer. Hij heeft in het open
baar gezegd dat de lonen met
maximaal drie procent mogen
stijgen, omdat anders de kop
peling in gevaar komt; de uit
keringen zullen dan niet meer
even hard kunnen stijgen als
de lonen.
De Vries: „Ik was daar niet zo
gelukkig mee. Bert de Vries
zal het Wim Kok even uitleg
gen. Iedereen hoort dat getal
van drie procent en deiikt: zo,
die hebben we vast binnen, nu
gaan we praten over de rest.
Een onderhandelaar die met
drie procent thuiskomt heeft
het dan niet goed gedaan. Dat
moeten we dus niet hebben.
Natuurlijk heeft Kok dat niet
bedoeld en natuurlijk heeft hij
gelijk dat die drie procent een
maximum is. Als de lonen
meer stijgen, komt de koppe
ling in gevaar. Maar het is dus
beter vooraf nooit een percen
tage te noemen".
Het herstel van de koppeling
tussen lonen en uitkeringen is
één van de hoekstenen van
het beleid van het CDA-
PvdA-kabinet. De twee voor
gaande kabinetten-Lubbers
stelden het mechanisme elk
jaar buiten werking omdat
men beweerde dat er geen
geld voor was. De centrum-
FOTO: STEPHEN EVENHUIS
linkse coalitie maakte een eind
aan die gewoonte maar stelde
wel een paar randvoorwaar
den. Er wordt niet (volledig)
gekoppeld als bijvoorbeeld de
lonen te veel stijgen, er een
economische recessie optreedt
en /of de werkloosheid fors
toenneemt.
CDA en PvdA hebben echter
geen afspraken gemaakt over
precieze getallen. Met andere
woorden: de ene partij kan
zeggen dat koppeling onmoge
lijk is bij 500.000 werklozen,
terwijl de andere partij meent
dat dit pas bij 600.000 geldt. De
Vries: „Bij de toetsing van de
koppelingsvoorwaarden kun je
dus tot verschillende conclu
sies komen; daar is in de poli
tiek altijd ruimte voor. Maar
als we gezamenlijk tot de con
clusie komen dat de lonen te
veel zijn gestegen, wat ik niet
hoop, dan
.dan gaat de koppeling niet
door en valt het kabinet. Want
dat kan de PvdA immers nooit
verantwoorden tegenover zijn
achterban.
„Inderdaad, dan kan er geen
sprake zijn van een volledige
koppeling. Of dat leidt tot de
val van het kabinet, weet ik
uiteraard niet. Natuurlijk, de
koppeling is de hoeksteen van
deze coalitie en ik weet ook
wel dat de PvdA daar heel
zwaar aan tilt. Ik hoop dus
maar dat mijn verhaal over de
koppeling en de lonen duide
lijk is geweest".
Vakbeweging
De Vries vindt het niet nodig
de vakbeweging op dreigende
toon toe te spreken. Hij denkt
dat de bonden niet zo onver
standig zullen zijn hoge loonei
sen te stellen in de cao-onder
handelingen. Maar is het wel
verantwoord de inkomensver
deling aan de markt over te
laten, als daardoor de uitkerin
gen, en niet te vergeten het
milieu, in gevaar kunnen ko
men? De FNV heeft al gezegd
dat de overheid in noodgeval
len maar een machtigingswet
moet indienen en ook in de
PvdA gaan daarvoor al voor
zichtig stemmen op. De Vries
voelt daar niets voor: „De vak
beweging mag zich niet ver
schuilen achter het idee dat de
overheid maar met een in
greep moet komen als zij bui
tensporige looneisen stelt".
Hoe moet je in de jaren negen
tig als overheid naar de lonen
kijken?
„In de jaren zeventig dachten
we dat de geleide loonpolitiek
de oplossing was, dus dat de
overheid de loonontwikkeling
bepaalt. Maar achteraf is dat
geen succes gebleken. Centraal
voor mij staat wat er gebeurt
in de verhouding tussen wer
kenden en niet-werkenden.
Zolang het aantal inactieven
niet te groot wordt, denk ik
dat er met de koppeling niets
aan de hand is. Dat hangt dus
samen met de aantallen ar
beidsongeschikten en zieken.
Als die maar blijven toenemen
en ook de daling van de werk
loosheid wat minder snel gaat,
zit ie al gauw in de gevarenzo-
Nog even en er zijn een mil
joen arbeidsongeschikten!
„Nu stelt u het toch wat te
somber voor. Er zijn een paar
dingen gebeurd die wel dege
lijk effect kunnen hebben.
Werkgevers die daadwerkelijk
mensen aan het werk houden
krijgen een beloning, bedrij
ven die dat niet doen krijgen
een boete. Een werkgever die
minder ziekteverzuim heeft,
hoeft minder premie te beta
len. Als je dat soort mechanis
men inbouwt, meer eigenbe
lang dus voor de werkgever,
dan ben je toch verder dan
loze woorden. Met financiële
prikkels en preventie bereik je
misschien meer dan door te
zeggen dat een bedrijf een be
paald percentage gehandicap
ten, vrouwen, langdurig werk
lozen en dergelijke in dienst
moet hebben. Ik geloof niet zo
in dergelijke quoteringen".
„Helemaal niet, maar ze zijn
wel een uiterste middel. Als
het niet goedschiks kan, dan
maar kwaadschiks".
Als je ziet hoe enerzijds de
wao uit de hand loopt en an
derzijds de werkloosheid is te
ruggelopen tot inmiddels
350.000, dan zou je zeggen dat
de werkloosheid allang geen
probleem meer is.
„De afgelopen vijf jaar zijn er
550.000 banen bijgekomen en
ook 1990 was een goed jaar,
omdat er 115.000 banen zijn
bijgekomen, waarvan meer
dan de helft voor schoolverla
ters en herintredende vrou
wen. Maar tegelijk is slechts
een klein aantal langdurig
werklozen, buitenlanders en
mensen met een uitkering aan
werk geholpen. Bepaalde groe
pen komen dus nog altijd
moeilijk aan de slag, en daar
om ben ik het niet met uw
stelling eens. Ik vind dat er
voorlopig jaarlijks zeker
100.000 banen bij moeten ko
men. Ook als je kijkt n
wao, want als je die behfC
kunt indammen, leid
weer tot behoefte aan ex
beidsplaatsen. We zullei
halve nog jaren te weir
nen hebben".
in f,
Groeien we onderhani 2q
toe naar een zogen
tweederde-eenderde sarp 3
ving? Tweederde -heel
goed, maar eenderde ks*0
verder wel vergeten.
„Aan de onderkant van
menleving zijn veel n -gj,
die het krap hebben, z Cfi
meer. Maar tegelijk ki
vanuit de arbeidsmarkt J
matig signalen waarv;
strekking is: minister, v<
niet, om mensen een stii
te geven weer aan de y
gaan, is het nodig dat ze A
op vooruit gaan als ze
hebben. Inderdaad, als n
weer aan het werk gaai
dienen ze in het begin 1
niet meer dan de hoogt
hun uitkering. Maar
meeste gevallen zitten
een jaar op een hoger 1
men. Ze moeten vaak^
over die drempel heei
vereist investeringen in ne
ling en begeleiding, m(jjn
ren en motiveren van 1< e
rig werklozen en arbeid 1
schikten".
lei
De uitkeringen mogei -lil
dichter in de buurt vieri
minimumloon komen ne
moeten prikkels in h
steem zitten. Met als
dat mensen in Stadskan
een uitkering hebben je
bollen moeten gaan ra >n
Noord-Holland?
j^ut
„Daar heb ik geen moe
Al moet je wel bekijke
in redelijkheid kunt eisr1^
iemand zo ver reist. Mi
dan ook, om mensen 1
werk te krijgen is meer,or<
dan een vacaturebak f*.
arbeidsbureau".
Stadskanaal bewijst dat
denering niet opgaat.
„Dat weet ik niet. Niet
zou je misschien kunm
gen. Ik meen dat in ee
stantie ongeveer veerti|
sen bereid waren om t
Maar als 't nu afloopt ll
ook wel eens te maken IN
met de actie die er teK
voerd is. Mensen durB
misschien niet meer teH
DICK HOfF
RIK IN 'Tf
