MILJOENENNOTA 1991
NOG ieis leuks;
OPTV? I
KIJK IN DE1
KRANT.
Geen woord meer over
afslanking overheid
Werkloosheid
T
Werkgevers laten
geen spaan heel
van Miljoenennor
Niet iedereen profiteert van groei werkgelegenheid
Beleid is te afwachtend en onvoldoende doortastend
EcklócSoiruvrit
DINSDAG 18 SEPTEMBER 1990 PAGINJ
WERKGELEGENHEID
DEN HAAG De ambte
narenbonden kunnen de
vlag wel in top hijsen. Al
thans, als ze het optimis
me van het kabinet delen
over de reorganisatie van
de rijksoverheid. Voor het
eerst in tien jaar ont
breekt het woord „afslan
king" in de rijksbegroting.
Dit jaar komt een einde aan
twee ingrijpende operaties van
even zovele CDA-VVD-kabi-
netten. Vanaf 1982 moest de
rijksoverheid jaarlijks met drie
procent en later met twee pro
cent worden ingekrompen.
Het enige departement waar
nu echt arbeidsplaatsen wor
den geschrapt is Defensie, dat
door de internationale ont
spanning een bijzondere posi
tie inneemt. De overige minis
teries blijven dus gevrijwaard
van afslanking. Het kabinet-
Lubbers/Kok kiest voor een
nieuwe slogan. Het streeft
naar efficiëntie, in het klein
zowel als in het groot.
De grote efficiëntie-operatie
houdt in dat alle ministeries
zelf verantwoordelijk zijn voor
hun werkwijze. Die moet vol
gend jaar een totale besparing
opleveren van 75 miljoen gul
den, oplopend tot 300 miljoen
in 1994. De departementen
moeten streven naar een be
perking en stroomlijning van
hun takenpakket en verbete
ring van hun organisatie. „De
overheid moet zó functioneren
dat zij in staat is alert te reage
ren op maatschappelijke ver
anderingen".
Bonus
Als bonus bij de grote efficiën
tie-operatie mag elk departe
ment zestig procent van de be
reikte bezuinigingen zelf be
steden. De rest van het geld
moet worden afgedragen aan
de schatkist en is bestemd
voor nieuw kabinetsbeleid.
Hiermee worden vooral be
doeld de reorganisatie van de
politie en de rechterlijke
macht, de gemeentelijke basis
administratie en de uitvoering
van het Schengen-akkoord
(open grenzen tussen een aan
tal landen).
Maar ook nu al kunnen minis
teries, binnen de bestaande
structuur en het takenpakket,
efficiënter te werk gaan,
meent het kabinet. Dat kan
bijvoorbeeld door het inpassen
van automatisering. Het geld
dat hiervoor op korte termijn
beschikbaar zou moeten ko
men, kan worden gebruikt
voor het verbeteren van de
ambtenaren-salarissen. Op die
manier moet het kabinet aan
geld komen om de ambtena
rensalarissen volgend jaar met
hetzelfde percentage te laten
groeien als de lonen in het
bedrijfsleven.
VERKEER EN VERVOER
DEN HAAG De afgelo
pen vijf jaar is de werk
loosheid fors teruggedron
gen; momenteel staan er
circa 350.000 mensen ge
registreerd als werkloos.
Er kwamen sinds 1986 in
totaal 550.000 banen bij,
een gemiddelde van
110.000 per jaar. Dit jaar
stéekt daar gunstig bij af
met een verwachte toena
me van 115.000 banen.
Het merendeel van de
nieuwe banen ging naar
schoolverlaters.
Maar niet iedereen profiteert
evenveel van de groei. De
groep langdurig werklozen is
nog altijd erg groot. Dat zijn
vooral mensen met een lage
opleiding, personen van bui
tenlandse herkomst en herin
tredende vrouwen. Vooral de
positie van etnische minderhe
den is zorgelijk. Hun aantal
groeit, terwijl hun opleiding
meestal niet toereikend is voor
de beschikbare functies. Jon
geren en vrouwen niet lou
ter in deeltijdbanen hebben
beter geprofiteerd van de toe
genomen werkgelegenheid.
Niettemin is het kabinetsbe
leid er op gericht met name
deze drie groepen aan werk te
helpen.
In 1991 zullen er ongeveer
100.000 banen bij moeten ko
men. In overleg met de sociale
partners werkgevers en
werknemers zullen afspra
ken moeten worden gemaakt
om mensen uit de kwestbaar-
ste groepen op te nemen. In de
cao-onderhandelingen zal
daarnaast een percentage van
de loonruimte moeten worden
gereserveerd voor zaken als
scholing en banenpools, waar
mensen ervaring kunnen op
doen terwijl ze al werken.
Minister De Vries van sociale
zaken wijst er op dat in Neder
land in vergelijking met ande
re geïndustrialiseerde landen
nog altijd te weinig mensen
tussen 15 en 65 jaar aan het ar
beidsproces deelnemen. De
metaal, detailhandel en ge
zondheidszorg zijn daarbij dui
delijk knelpunten. Mensen
werken steeds minder graag in
die sectoren omdat de arbeids
omstandigheden niet best zijn
(hoge werkdruk) en er matig
tot slecht wordt verdiend.
Een ander probleem is dat het
aantal vacatures met het jaar
fors toeneemt. Dat leidt ér
doorgaans toe dat de lonen
sterker stijgen dan gemiddeld.
Om de werkgelegenheid en
de koppeling tussen lonen en
uitkeringen! niet in gevaar
te brengen, zullen de lonen
niet méér mogen stijgen dan
vorig jaar, te weten drie pro
cent. Anders komt de concur
rentiepositie van het bedrijfs
leven in gevaar, omdat pro-
dukten duurder worden.
Een specifiek probleem is de
toename van het aantal ar
beidsongeschikten. Momenteel
krijgen 850.000 mensen een
wao-uitkering en de algemene
vrees is dat het er over een
paar jaar een miljoen zullen
zijn. Opmerkelijk is dat steeds
meer jongeren worden afge
keurd. Het streven van het ka
binet is erop gericht dat er
jaarlijks 16.000 werknemers
minder in de wao komen en
6000 gedeeltelijk arbeidsonge
schikten weer aan een baan
worden geholpen. Dat levert
een totale besparing op van
ruim twee miljard gulden.
Werkgevers die daadwerkelijk
meewerken om dit te bereiken
worden beloond.
Zo hoeven bedrijven waar het
ziekteverzuim laag is minder
ziektekostenpremie te betalen.
Werkgevers worden nog niet
verplicht een bepaald percen
tage gehandicapten in dienst te
nemen.
O
19
138
O O
340
1990
1991
DEN HAAG Hoewel
de vakcentrales FNV en
CNV flinke kritiek heb
ben op de Miljoenennota,
zijn ze blij dat het kabinet
de koppeling tussen lonen
en uitkeringen wil hand
haven. Ze staan daarmee
lijnrecht tegenover de
werkgevers, waarvan het
NCW de hardste tegen
stander is. De werkgevers
laten geen spaan heel van
het kabinetsbeleid voor
volgend jaar.
Onder leiding van hun nieuwe
voorzitter, oud-minister van
financiën Ruding, stellen de
christelijke werkgevers na
drukkelijk dat de koppeling
maar moet worden losgelaten.
Het VNO spreekt van een on
verantwoorde trendbreuk in
de overheidsfinanciën. Het
NCW zegt dat de begroting on
deugdelijk is en de werkelijk
heid verhult. Beide organisa
ties verwachten dat na vol
gend jaar de kwalijke gevol
gen van dit beleid in volle om
vang zichtbaar zullen worden.
Het NCW denkt dat er medio
volgend jaar al 7,5 a tien mil
jard gulden extra zal moeten
worden bezuinigd.
Het VNO wijst erop dat voor
het eerst in jaren de koop
kracht niet wordt ondersteund
met behulp van belasting
en/of premie verlaging. De or
ganisatie becijfert dat de koop
kracht door het kabinetsbeleid
met driekwart procent zal da
len. Het verbond vindt dat het
kabinet hiermee, tegen de af
spraken van december vorig
jaar in, een beheerste loonkos
tenontwikkeling tegenwerkt.
De werkgeversorganisaties in
het midden- en kleinbedrijf,
KNOV en NCOV, hadden lie
ver gezien dat het kabinet die
per in de uitgaven had gesne
den om reserves te kweken
voor eventuele tegenvallers.
De onzekerheid over de eco
nomische vooruitzichten door
de Golfcrisis geven daar alle
aanleiding toe. De overheidsfi
nanciën worden nu voor een
groot deel met eenmalige ba
ten sluitend gemaakt. Het
KNOV hekelt het met veel
kunst- en vliegwerk instand
houden van de koopkracht
van een aantal groepen, ter
wijl het reëel besteedbaar in
komen van zelfstandigen na
een aantal jaren van groei
weer daalt, met een half pro
cent.
Vakcentrales
De kritiek van de vakcentra
les FNV en CNV is gematig
der. De FNV stelt dat het ka
binet er terecht naar streeft de
lasten rechtvaardig te verde
len. Voor het eerst sinds lange
tijd is er sprake van een min
of meer gelijk oplopende
koopkrachtontwikkeling voor
iedereen. De laagstbetaalden
kunnen er echter nog niet op
rekenen dat ze hun achter
stand zullen inhalen. De FNV
is tevreden over het herstel
van de koppeling, maar vindt
dat die niet bij elke tegenval
ler ter discussie mag worden
gesteld.
De christelijke vakcentrale
CNV wijst er op dat behoud
van de koppeling een verdien
ste is van de vakbeweging, die
de laatste jaren een verant
woord arbeidsvoorwaardenbe
leid heeft gevoerd. Het CNV
kan daarom, evenals de FNV,
niet begrijpen dat het kabinet
vooraf stelt dat de lonend
met meer dan drie p
mogen stijgen. Daaruit
dat de regering te weinii
trouwen heeft in de vakl
ging en de zaken omtt 2
Door de opstelling van h t
binet komt de nadruk
cao-onderhandelingen c
liggen op geld, terwijl h
hoort te gaan om het op
van zaken als werklooshf
arbeidsongeschiktheid.
De Unie BLHP, vakbond1
administratief, techniscl
commercieel personeel,
wijt het kabinet een i
aan moed. De Unie W
pleit voor een verlaging
het btw-tarief van 18 naaf1!"
procent en een verhogin
de belastingvrije verge
voor het zakelijk autoge Br<
van 44 naar 50 cent perart
meter. De twee kleinere 1
tenarencentrales, Amtf,
rencentrum en CMHF
personeel) hebben forse 11
tiek op de achterblijf1"
koopkracht van ambtei1 P
De grotere centrales 11
(FNV) en CCOOP (CNV), d
zich niet uit over de 1 c
krachtgevolgen. De 11
ambtenaren zijn op voo
optimistisch over de karA
open en reëel overleg. 1
Konsumentenkontakt a'
dat de Miljoenennota volf£s
voorbijgaat aan de positi j>£
mensen met een laag J
men. Er zijn op dat pun
gens de consumentenorg
tie geen belangrijke veijgj
len te ontdekken met d<
ste begroting van het ka Jf
Lubbers II.
In de bouwwereld is m *8
leurstelling gereageerd o
feit dat er komend jaar s hlJ
1500 sociale huurwoning!n
tra zullen worden gebouv
het regeerakkoord was
sproken dat het sociale116'
ningbouwprogramma ja/lvl
met 5000 woningen zou te
den verhoogd. De Natl"6
Woningraad, de orgai st
van woningbouwverenig j®
betreurt het besluit van i ?a£
secretaris Heerma van lnÉ
huisvesting maar geeft ,ve
ook begrip voor te hebbe1
dat Heerma hierdoor de1
viduele huursubsidie v0:
heeft kunnen stellen.
In onderwijskringen zitvlJ
plannen van minister 8
en staatssecretaris W i V
met gemengde gevoelen iee.
vangen. De gezamenlijk a
versiteiten zijn boos omd n£
leeuwedeel van de bezui f11
gen op het wetenschapr1
onderwijs wordt afgew«uni1
„De toegankelijkheid vaeefl
universitair onderwijs st ove
het spel", meent de V 'f16
ging van Samenwerkende1"1
derlandse Universiteiteire*(
onderwijsbonden zien f1 v
veel lichtpunten in de t!e
ting. Vooral de in het vo's8'
zicht gestelde verbetering
de salarispositie van ,,nf
krachten is door de txj106
met instemming begroet.11
De milieu-organisaties h( 9
nauwelijks een goed A1 1
voor de plannen van hetpte
net over. Volgens de Stidmai
Natuur en Milieu hinl1,3,1
rijksbegroting op twee gem
ten: enerzijds worden eilwi
zetten gegeven voor een
milieubeleid maar and<
blijft ook dit kabinet vooi
wen op het traditionele e *-v
mische denken. „Het k
durft de zo noodzakelij f"
ook toegezegde trendbre
het beleid niet aan", c 7)
teert de stichting.
(Door prof. dr. S.K. Kuipers)
De Miljoenennota 1991 is
de eerste van het derde
kabinet-Lubbers. Bij le
zing van deze nota krijgt
men echter niet het ge
voel dat hier het eerste
belangrijke beleidsdocu
ment op financieel-econo-
misch terrein van een ka
binet voorligt.
Het is een vlak stuk, dat wei
nig nieuw elan uitstraalt,
waarvan de inhoud niet erg
tot de verbeelding spreekt en
waarin de nadruk meer ligt op
continuïteit dan op vernieu
wing. Deze karakterisering
houdt niet onvermijdelijk een
negatief oordeel over de nota
in. Per slot van rekening heb
ben drang naar vernieuwing
en het aan de macht zijn van
de verbeelding ook hun nade
len en is voortzetting van een
goed beleid niet helemaal on
verstandig. Dat mijn oordeel
over de onderhavige Miljoe
nennota toch niet onverdeeld
positief is, hangt hiermede sa
men, dat ik mij niet aan de in
druk kan onttrekken dat de
hiervoor genoemde kenmer
ken van de nota tevens een
enigszins afwachtende en on
voldoende doortastende hou
ding van het kabinet indiceert
ten opzichte van de problemen
en uitdagingen waarvoor de
Nederlandse economie staat of
in de toekomst kan komen te
staan. Enkele voorbeelden mo
gen dit verduidelijken.
1. De overheidsfinanciën blij
ven een bron van zorg. De
schuldquote is hoog en blijft
nog tot 1993 stijgen, zelfs al
slaagt het kabinet erin het fi
nancieringstekort van het Rijk
in 1993 tot 3,25 procent van
het nationale inkomen terug te
brengen. Hiermede bevindt
Nederland zich, om in termen
van de Miljoenennota te spre
ken, in de achterhoede van de
Europese Gemeenschappen.
Bovendien blijkt het uiterst
moeilijk te zijn de toch niet al
te ambitieuze doelstellingen
van het kabinet met betrek
king tot de vermindering van
het financieringstekort en de
collectieve-lastendruk te ha
len, zelfs in de huidige periode
van hoge conjunctuur.
Voor 1991 kan het kabinet bij
voorbeeld alleen op het uitge
stippelde tijdpad van het fi
nancieringstekort blijven door
incidentele maatregelen van
het vorige kabinet te continue
ren, eraan nieuwe toe te voe
gen, bijvoorbeeld een versnel
de afdracht van de winst door
De Nederlandsche Bank, en
kele tarieven en premies te
verhogen en studieleningen
uit de begroting te elimineren
en deze niet als een debudget-
tering te beschouwen, zoals
het Centraal Planbureau dit in
de Macro Economische Ver
kenning 1991 subtiel aanduidt.
De doelstelling met betrekking
tot de collectieve lastendruk
lijkt in 1991 nauwelijks haal
baar. Deze druk lijkt in 1991,
na in 1990 te zijn
weer te gaan stijgen.
2. De werking van de arbeids
markt blijkt nog zeer onvol
doende te zijn. In de eerste
plaats blijft de stijging van het
aantal arbeidsongeschikten en
zieken zeer groot, volgens het
Centraal Planbureau respec
tievelijk vier procent en drie
procent in 1990. In de tweede
plaats blijft de daling van het
aantal werkloosheidsuitkerin
gen volgens het CPB achter bij
de daling van het aantal werk
zoekenden zonder baan of ge
registreerde werklozen. In de
derde plaats stijgt het aantal
vacatures sterk, tot 135.000 in
maart van dit jaar, ondanks de
nog omvangrijke bestaande
werkloosheid (500.000 werk
zoekenden zonder baan en
340.000 geregistreerde werklo
zen). Dit brengt het CPB tot de
veronderstelling dat met de
huidige werkloosheid van on
geveer zes procent van de be
roepsbevolking de bodem is
bereikt.
3. Internationaal is er veel be
weging. Voor ons land is daar
bij in het bijzonder de voltooi
ing van de Europese economi
sche eenwording van belang.
Deze stelt hoge eisen aan onze
concurrentiekracht. Het is be
paald twijfelachtig of Neder
land wat betreft de collectie
ve-lastendruk (ongeveer tien
procent van het nationale in
komen hoger dan in de Bonds
republiek), de infrastructuur,
in zonderheid de bereikaar-
heid van Holland en de flexi
biliteit van de arbeidsmarkt
(het ziekteverzuim en het aan
bod arbeidsongeschikten is in
vergelijking met andere EG-
landen zeer hoog) aan deze ei
sen voldoet.
4. Bij de opstelling van de Mil
joenennota is uitgegaan van
een prijs van ruwe olie van
twintig dollar in 1991 en een
dollarkoers van 1,75 gulden.
Het staat geenszins vast, dat
deze veronderstellingen zullen
uitkomen. De economie van de
Verenigde Staten is aanzien
lijk verzwakt, zodat een door
gaande vermindering van het
vertrouwen tot een verder
wegglijden van de dollar kan
leiden. Bovendien ligt aan een
prijs van ruwe olie de veron
derstelling ten grondslag dat
het aanbod van ruwe olie on
danks de boycot op het in juli
door de OPEC afgesproken ni
veau uitkomt. Door het Cen
traal Planbureau in de Macro
Economische Verkenning 1991
gepresenteerde exercities ma
ken duidelijk, dat wezenlijke
afwijkingen van de gemaakte
veronderstellingen, bijvoor
beeld een prijs van ruwe olie
van dertig dollar en een dol
larkoers van 1,60 gulden, lei
den tot een aanzienlijke ver
traging van de groei, namelijk
van 2,75 procent tot een pro
cent, met alle consequenties
van dien voor de overheidsfi
nanciën en de winstgevend
heid van de bedrijven.
GEEN ANTWOORD
In de Miljoenennota zoekt
men tevergeefs naar een ant
woord op de hier geduide, ook
door het kabinet zelf wel on
derkende problemen. Het ka
binet stelt zich ermee tevreden
dat de schuldquote pas na 1993
gaat dalen, ondanks de ook
door hemzelf onderkende risi
co's die dit met zich meebrengt
voor de ontwikkeling van de
rentelasten en de herfinancie
ring van de uitstaande schuld.
Het kabinet onderkent tevens
het gevaar van een te hoge
collectieve-lastendruk bij het
haar voltooiing naderen van
de interne markt. In tegenstel
ling tot wat wordt aangekon
digd, wordt de hieraan ver
bonden uitdaging voor het
budgettaire beleid in de Mil
joenennota echter niet inge
vuld. Wat de volumegroei van
de uitkeringen op grond van
de arbeidsongeschiktheidswet
ten en de ziektewet betreft,
denkt het kabinet aan de in
voering van een bonus-malus
systeem en aan premie-diffe-
rentiëring in de ziektewet.
Verdere maatregelen wil het
in het najaarsoverleg met de
sociale partners bespreken.
Aan de vraag of een drastische
beperking van het aantal ar
beidsongeschikten inderdaad
mogelijk is zonder het stelsel
van arbeidsongeschiktheids
verzekering ten principale ter
discussie te stellen, komt het
kabinet niet toe.
Een vergelijking van de Ne
derlandse situatie met die in
de ons omringende landen laat
zien, dat deze vraag niet hele
maal irrelevant is. Wat ten
slotte de onzekerheden ver
bonden aan de crisis in het
Midden-Oosten betreft, be
perkt het kabinet zich ertoe op
de sociale partners een beroep
te doen grote terughoudend
heid te betrachten ten aanzien
van de contractloonstijging.
Het kabinet is blijkbaar niet
op het idee gekomen reeds in
de onderhavige Miljoennenno-
ta beleidsruimte in te bouwen
om aan deze onzekerheden
evenals aan die met betrek
king tot de dollarkoers het
hoofd te bieden.
Dat het kabinet op de hiervoor
besproken gebieden onvol
doende daadkracht ten toon
spreidt is waarschijnlijk het
gevolg van de spanning die er
bestaat tussen enerzijds het
streven van het kabinet de
verzorgingsstaat uit de jaren
zestig en zeventig in volle glo
rie te herstellen (verhoging
kinderbijslag, herstel koppe
lingen, sociale vernieuwing)
en anderzijds de eisen die een
levensvatbare economie stelt
aan het economische stelsel,
welke veeleer wijzen in de
richting van een grotere eigen
verantwoordelijkheid van de
burgers en een terugtreden
van de overheid.
De gunstige conjuncturele ont
wikkeling van de afgelopen ja
ren heeft het kabinet en ook
het vorige kabinet in staat ge
steld een keuze ten principale
uit de weg te gaan. Bij een ers-
ntige teruggang in de econo
mie, bijvoorbeeld als gevolg
van een nieuwe oliecrisis of
een vrije val van de dollar, zal
het zich deze weelde echter
niet langer kunnen veroorlo-
(De auteur is hoogleraar eco
nomie aan de Rijksuniversiteit
van Groningen. Hij is lid van
de VVD.)
Minder geld voor verkeersveiligheid
DEN HAAG Hoewel het verkeer vorig jaar aanmerkelij
veiliger is geworden (het aantal doden steeg met 90 en heïr
tal gewonden met 2300) dalen de investeringen voor verbet
van de verkeersveiligheid, namelijk van 71 naar 65 miljoen
den. Het geld wordt vooral gebruik voor uitbreiding van 4
kilometerzones, aanleg van fietspaden en beveiliging vah
vaarlijke kruispunten. Samen met het ministerie van justit
kijkt Verkeer en Waterstaat of het mogelijk is een voorloji
bewijs voor beginnende automobilisten in te voeren. Als M
Maij-Weggen ligt, zullen bromfietsers in de toekomst eenj
rie-examen moeten afleggen.
Het enige departement waar echt arbeidsplaatsen worden geschrapt is Defensie.
FOTO: ANP
