n miljard voor
éér technologie
De lonen zouden bevroren moeten worden
Wir-war eindigt met een sisser
Export blijft topsport in het 'nieuwe' Europa
BEDRIJFSLEVEN
MEDIA EN CULTUUR
IYM L V U li L li li V I M 19 9 1 DINSDAG 18 SEPTEMBER 1990 PAGINA 21
w prof. dr. A. Heertje)
ïouwingen over de
rdennota gaan even-
gmet onzekerheid ge-
I als de opstelling er-
Dit jaar heeft de on-
heid echter een wei-
onnatuurlijk karak-
Betrekkelijk kleine
ideringen in de we-
n 'olitieke omgeving
ino en verrassende
iee tken opleveren, in de
rf de andere richting.
lal? dagen kwam Het Pa-
een krant in Amsterdam
ruil korte tijd zijn houding
ieu\ Israël grondig heeft ge
in d, met het verrassende
zaat dat Israël, Amerika en
ron£ovjetunie samen een
fC, Russisch vliegtuig gaan
ii >n. Een dergelijke sa-
bev erking was tot voor kort
z' kbaar en het effect er-
wo p de ontwikkeling van
p v reldeconomie kan ingrij-
ajn. In het algemeen be-
r os huidige toestand in het
n-Oosten tal van ele-
I »n, waaruit zowel buiten-
3uv »n gunstige als desastreu-
in wikkelingen kunnen re-
;n.
ëgen die achtergrond de
kal ouwingen van minister
ëest, wordt vooral getrof
fen door de opmerkingen over
de stijging van de contractlo
nen in 1991. Deze stijging moet
worden beperkt tot drie pro
cent. Het ware beter geweest
in het licht van de omstandig
heden de mogelijkheid te op
peren voor 1991 geheel af te
zien van het toenemen van lo
nen en inkomens. Met de vak
beweging zou dan het overleg
moeten worden geopend om
trent het behoud van bestaan
de werkgelegenheid en het be
vorderen van de inzet van de
velen, die althans officieel
werkloos zijn. Tegenover een
mijns inziens welhaast onver
mijdelijke dramatische beper
king van de inkomens en lo
nen, zouden de werkgevers
verder een zichtbare verbete
ring van de kwaliteit van de
arbeid moeten stellen. Zodoen
de wordt een structurele bij
drage tot het verbeteren van
het arbeidsklimaat geleverd.
Mocht de economische ont
wikkeling meevallen, dan kan
men in de loop van de tijd een
dan verantwoorde loonstijging
toestaan. Op dit moment
maakt het echter een vreemde
indruk voor 1991 aan de werk
nemers hetzelfde perspectief
te bieden als in 1990 is gereali
seerd, terwijl de miljardennota
bol staat van de verslechtering
in de economische situatie, zo
wel in de particuliere als de
publieke sector. En dan is nog
geen rekening gehouden met
calamiteiten die het gevolg
kunnen zijn van het optreden
van de oorlogsmisdadiger uit
Irak.
Dempend effect
Het stabiliseren van de inko
mensontwikkeling in het
bedrijfsleven heeft ook het zo
noodzakelijke dempend effect
op de salarissen van de ambte
naren. Deze koppeling heeft
Kok in 1990 al een forse te
genvaller opgeleverd en ook
voor 1991 zitten in dit opzicht
tegenvallers in het vat. Van
grote betekenis is het daarom
dat eindelijk serieus wordt ge
werkt aan het ontkoppelen
van de salarissen van de amb
tenaren van de produktiviteit
in het bedrijfsleven. Daarvoor
in de plaats komt het koppelen
van de inkomensontwikkeling
bij de overheid aan de eigen
verbetering van de efficiency.
Kok doet concrete voorstellen
voor het opvoeren van de zo
genaamde kleine en grote effi
ciency en verbindt daaraan de
prikkel de besparingen voor
zestig procent aan de betrok
ken sectoren ten goede te laten
komen. Ik beschouw dit voor
stel als de belangrijkste posi
tieve bijdrage van de miljar
dennota tot een daadwerkelij
ke sanering van de overheids
financiën.
Immers, nu wordt eindelijk de
mogelijkheid geopend de be
schikbare technologie ook bij
de overheid op grote schaal toe
te passen, zodat het dienstbe
toon aan de burgers verbetert
en de kosten van het apparaat
dalen. Terwijl tot voor kort de
ambtenaren zich onder leiding
van de legendarische Van der
Scheur met hand en tand ver
zetten tegen produktiviteits-
verbeteringen, hebben zij er
nu belang bij deze in te voe
ren, daar anders in de ogen
van Kok geen ruimte beschik
baar komt voor het verbeteren
van de arbeidsvoorwaarden in
de collectieve sector. Uiteraard
laat dit thans verworven en
toegepaste inzicht onverlet, dat
ook de ambtenaren op de nul
groei moeten worden gezet als
dat ook in het bedrijfsleven
gebeurt.
Ook geheel onafhankelijk van
de internationale ontwikke
ling is deze matiging in de pu
blieke sector geboden dit een
oogpunt van het perspectief
van de openbare financiën op
iets langere termijn. Tegenval
lende belastingontvangsten en
oplopende rentekosten, zowel
door een hogere dan verwach
te rente als door een nog
steeds oplopende staatsschuld,
maken het beeld erg somber
voor de jaren na 1991. Er ont
staat een spanningsveld met
de noodzaak de publieke in
vesteringen op te voeren,
mede met het oog op de toene
mende Europese concurrentie.
Ook door Kok wordt nu er
kend dat de grote tekorten
van de afgelopen periode niet
zijn gebruikt voor de financie
ring van rijksinvesteringen,
maar vooral voor publieke
consumptie en voor over
drachten aan gezinnen. Ik
mag er wel op wijzen dat op de
gevaren hiervan al veel eerder
door mij en door anderen
ook in de PvdA is gewe
zen. Evenals met betrekking
tot het trendbeleid inzake de
ambtenaren moeten wij er
echter blijkbaar in berusten,
dat juiste inzichten op weer
stand en vertraging en foutie
ve gezichtspunten op politiek
enthousiasme en onmiddellijke
toepassing kunnen rekenen.
Een goed voorbeeld van een
hardnekkig misverstand is de
mededeling in de miljardenno
ta dat er een spanning kan be
staan tussen herstel van het
milieu en de economische
groei. Deze zin had Kok niet
moeten laten passeren. Het is
veeleer omgekeerd. Wanneer
het herstel van het milieu ach
terwege blijft, kunnen wij de
economische groei zowel in
ruime als enge zin wel verge
ten. Herstel van het milieu en
verbetering van de kwaliteit
van het bestaan ziin absolute
voorwaarden voor het behoud
en de voortzetting van de eco
nomische groei.
Natuurlijk zijn er nog heel wat
ondernemers die doorgaan met
dumpen van afval en het ver
vuilen van lucht, water en bo
dem, maar zelfs zij komen op
den duur om in hun eigen ver
vuiling, zodat zij door hun
kwalijke gedrag werken aan
hun eigen negatieve economi
sche groei. Kok schrijft dat de
noodzakelijke milieu-investe
ringen ook weer de groei en
de werkgelegenheid bevorde
ren. Dat is ook zo, maar het is
niet de belangrijkste kant van
het verhaal. Die schuilt in de
omstandigheid dat een beter
leefmilieu rechtstreeks de wel
vaart van de burgers positief
beïnvloedt. Het is een produkt
dat derhalve deel uitmaakt
van de economische groei in
ruime zin. Bovendien worden
aard en tempo van de groei
positief beïnvloed door het
verbeteren van het milieu, on
afhankelijk van de directe in
vesteringeffecten ervan.
Dan is er nog de kwestie van
de tegenvallende belastingont
vangsten. Zelfs het Centraal
Planbureau staat voor een
raadsel. Het inkomen van zelf
standigen stijgt volgens CBS-
materiaal in de periode 1987-
1990 met ruim acht miljard,
terwijl er geen groei is van de
positieve aanslagen. Het Cen
traal Bureau voor de Statistiek
staat erom bekend vanaf het
begin de betekenis van- het
zwarte circuit te hebben on
derschat. Mijn vermoeden is
dat aan de groei van het ont-
wijkings- en ontduikingscir
cuit nog geen einde is geko
men. Tegenover de toegeno
men behendigheid van de be
volking het betalen van belas
ting legaal dan wel illegaal te
ontgaan, staat de toegenomen
ontreddering van de belasting
dienst bij het paal en perk stel
len aan deze praktijken. Inko
mens kunnen dan feitelijk stij
gen, zonder dat hiervan in Ne
derland zichtbaar iets blijkt.
Het CBS zou de opdracht
moeten krijgen betere schat
tingsmethoden te ontwikke
len, maar wellicht is daartoe
het Centraal Planbureau zelf
beter geëquipeerd. Misschien
doet men er dan verstandig
aan ook eens het oor te luiste
ren te leggen bij de micro-eco
nomische praktijk.
Waardering
Samenvattend verdient Kok
waardering voor zijn serieuze
poging de efficiency van het
overheidsapparaat te verbete
ren door de inkomens van de
ambtenaren mede afhankelijk
te maken van het verbeteren
van de organisatie en het toe
passen van nieuwe technie
ken. Dat is ook de enige uit
weg uit de welhaast hopeloze
situatie, waarin de overheids
financiën zich in Nederland
bevinden. Nu hij de banane-
schil van de koppeling zelf uit
de weg heeft geruimd is het
des te merkwaardiger dat hij
daarvoor in de plaats een
nieuwe bananenschil van drie
procent loonstijging heeft
neergelegd. Ik hoop dat hij er
niet over uitglijdt, maar gerust
ben ik er niet op.
(De auteur is hoogleraar eco
nomie aan de Universiteit van
Amsterdam. Hij is lid van de
PvdA.)
Buit binnen
DEN HAAG Het ge
harrewar rond de wir, de
ruim twee jaar geleden af-
gschafte Wet Investerings
rekening, is plotseling met
een sisser afgelopen.
Tegen de verwachting in wor
den ondernemers die wir-
claims hebben door het kabi
net minder hard 'geplaagd'
dan was aangekondigd. Dat
komt doordat het zoveelste
wir-onderzoek heeft aange
toond dat het aantal wir-
claims veel lager blijkt te zijn
dan het kabinet had gevreesd.
Ter herinnering: de wir was
een fiscale aftrekmogelijkheid
om het investeren te bevorde
ren. Begin 1988 bleek dat deze
financiële steun de overheid
handenvol geld kostte. Daarop
besloot het kabinet de wir van
de ene op de andere dag af te
schaffen. De woedende werk
gevers werden getroost met
twee verzachtende maatrege
len: de winstbelasting ging
omlaag en zij hoefden geen
kinderbijslagpremies meer te
betalen voor hun werknemers.
In de loop van dit jaar echter
bleven de nagekomen wir-
claims aanhouden. De begro
ting werd met miljarden over
schreden. Onderzoeken lieten
zien dat er nóg voor meer mil
jarden aan claims waren te
verwachten. Daarom kwam
het kabinet na veel discussies
eind juni met de volgende op
lossing: werkgevers zouden
over de wir-premies die zij
krijgen 35 procent belasting
moeten betalen. Daarnaast zou
de uitbetaling van de claim
over drie jaar worden uitge
smeerd.
De Raad van State vond deze
oplossing echter een fiscaal
monstrum. Het kabinet kon
dit advies niet zo maar passe
ren en moest iets anders ver
zinnen. Vorige week meldden
topambtenaren aan Andries
sen en minister van financiën
Kok dat het allemaal wel mee
viel met de wir-betalingen.
Prompt besloot het kabinet dat
de 35 procent belasting, die al
in een wetsvoorstel was ver
vat, niet meer nodig was. In
plaats daarvan wordt de uitbe
taling van de wir-premies over
vijf jaar uitgesmeerd. Als vol
gend jaar blijkt dat de claims
tóch tegenvallen, wordt de be
lasting-truc weer uit de kast
getoverd. Zoals vrijwel altijd
met de wir geldt ook deze
keer: wordt vervolgd.
DEN HAAG Het Commis
sariaat voor Buitenlandse In
vesteringen in Nederland
(CBIN) heeft de buit weer bin
nen.
Vorig jaar kondigden 61 bui
tenlandse bedrijven aan in Ne
derland te zullen investeren
voor een totaal van bijna 1,4
miljard gulden. Daarmee wor
den 2500 nieuwe banen ge
schapen.
Met dit resultaat is 1989 één
van de succesvolste jaren uit
de CBIN-historie. Dit jaar
blijft de acquisitie iets achter
op '89. In de eerste helft van
1990 meldden zich 21 onderne
mingen van over de grens,
goed voor 360 miljoen aan in
vesteringen en 900 arbeids
plaatsen.
1 krti
HAAG Minister
iessen van economi-
zaken kijkt met ge-
jde gevoelens de toe
rt in. Voor het
ijfsleven ziet hij grote
wasten maar ook bedrei-
in in het Europa van
ren negentig, waarin
nnengrenzen van de
hui^ervallen en de slag
de Oosteuropese
ogSt in alle hevigheid
ea toeden.
tot
imeiaast wordt onderne-
Nederland geconfron-
met een spook dat al-
rondwaart: de olieprijs
b or De Golfcrisis als een
gste i en neer gaat.
moeilijke jaren zeventig
beginjaren tachtig zijn
omzetten en
ewein fors gegroeid, net als
n ongelegenheid. Hoe het
jaren negentig zal gaan,
r k r Andriessen een beetje
AI dik kijken. „De komst
oj|en diep ingrijpende olie-
zoals we die in de jaren
ig hebben gehad, is niet
ihijnlijk", meent An-
:n. „Dit betekent niet
5 sj on aanmerkelijke olie-
ijging geen invloed zal
enen op de economische
kkeling". Dat zou wel
pi«jk het geval kunnen zijn
Clf stijgende energiekosten
it bedrijfsleven worden
afgewenteld, waarschuwt An
driessen.
Ook vindt hij dat bedrijven
niet te afhankelijk moeten zijn
van één energiebron (lees:
aardolie). Daarom dient het
Nederlandse aardgasbeleid, ge
richt op de exploitatie van
kleine velden, met volle
kracht te worden voortgezet.
Bovendien is en blijft de ex
port van aardgas een belang
rijke inkomstenbron voor de
overheid. Volgend jaar wordt
de staatskas met zes miljard
gulden gespekt, in de jaren
daarna met bedragen die daar
dicht tegenaan liggen.
Opvallend is dat Andriessen
met geen woord rept over de
politiek gevoelige kernenergie.
Het is een publiek geheim dat
hij nucleaire energie hoog
heeft zitten als efficiënte en
milieuvriendelijke bron. Maar
gezien de maatschappelijke en
politieke weerstand tegen
kerncentrales vin^t de minis
ter het kennelijk verstandig
over dat onderwerp te zwij
gen. Hij volstaat met de con
statering dat energiebesparing
noodzakelijk blijft.
Toverwoorden
Europa en technologie zijn
voor Andriessen en het
bedrijfsleven de toverwoor
den. Het Nederlandse aandeel
in de totale produktie van de
EG is v.ijf procent. „Over tien
jaar zou dat 4,5 of 5,5 procent
kunnen bedragen. Voor de EG
is dat een schijntje. Maar voor
Nederland betekent het een
verschil in de economische
groei van zo'n twee procent",
tracht Andriessen het belang
van de EG-markt aan te to
nen. Vanwege de toenemende
concurrentie zullen overheid
en bedrijfsleven grote inspan
ningen moeten verrichten, al
dus de bewindsman.
Wat Andriessen betreft
moeten ondernemingen al hun
aandacht richten op technolo
gie. „Onze concurrentiepositie
wordt steeds meer bepaald
door het vermogen zelf tech
nologische vernieuwingen
voort te brengen of deze van
elders over te nemen en zono
dig te verbeteren", meent An
driessen. Vandaar dat hij de
komende vier jaar bijna een
miljard gulden beschikbaar
stelt voor allerlei technologie
programma's. Het grootste deel
hiervan is bestemd voor (mid-
del-)grote bedrijven.
De afzet van het midden- en
kleinbedrijf (mkb) groeit ge
staag door. Dit jaar zal de afzet
nog vier procent toenemen,
volgend jaar met 2,75 procent.
Andriessen wil het (kleine)
ondernemersschap bevorderen
en heeft hoge verwachtingen
van de landelijke campagne
'Onderneem 't maar!' Volgens
Andriessen moeten ook etni
sche minderheden flink wor
den gestimuleerd om zelf een
bedrijf te beginnen. Daartoe
worden in '91 een landelijke
manifestatie en een groot aan
tal voorlichtingsbijeenkomsten
gehouden.
Commerciële Nederlandse tv
pas mogelijk in najaar '91
DEN HAAG Maar wei
nig landen zijn zó afhan
kelijk was de export als
Nederland. De uitvoer
vai) goederen en diensten
wordt in ons land als ware
het topsport bedreven.
De afgelopen tien jaar groeide
de Nederlandse export (exclu
sief aardgas) per jaar gemid
deld 1,5 procent meer dan de
wereldhandel. De waarde van
de export groeide het afgelo
pen jaar met twaalf procent,
mede dank zij de ontwikkelin
gen in Oost-Europa. Een rela
tief groot deel van de verkoop
aan het buitenland, namelijk
een kwart, bestaat uit land-
bouwprodukten.
Op de voor Nederland belang
rijkste exportmarkt, de EG,
komt echter een beetje de klad
in de vraag naar landbouw-
produkten. De boodschap van
Andriessen is: de export van
kapitaalgoederen biedt Neder
land veel meer kansen in Eu
ropa. En onder 'Europa'
moeten West én Oost worden
verstaan.
Het afgelopen jaar heeft het
ministerie van economische
zaken overuren moeten ma
ken vanwege de informatiebe-
Het gokken in de casino's levert de staat alleen maar geld op.
FOTO: N
Andriessen 'gokt' op hoge casino-oprengst
DEN HAAG Het gokken in
de casino's van ons land is
voor de staatskas een lucratie
ve bezigheid. De casino's dra
gen immers een percentage
van hun omzet af aan het rijk.
Vorig jaar ontving Economi
sche Zaken 103 miljoen gulden
uit de zakken van goklustigen.
De komende jaren liggen de
bedragen weliswaar lager, zo
verwacht EZ, omdat er vorig
jaar door de casino's nogal wat
achterstallige gelden werden
afgelost. Maar nog altijd kan
jaarlijks op een bedrag van
zo'n zestig miljoen worden ge
rekend dat is verdiend aan
roulette en black-jack. Ook de
afgifte van vergunningen voor
speelautomaten brengen geld
in de la. EZ krijgt daardoor
jaarlijks 3,5 miljoen gulden in
de knip.
DEN HAAG Omroepen in
Nederland zullen pas op z'n
vroegst in de zomer van vol
gend jaar de mogelijkheid krij
gen om op de commerciële
toer te gaan. Tot nu toe ging
de Tweede Kamer er vanuit
dat dit al eerder, bijvoorbeeld
in januari 1991, het geval zou
zijn. Minister D'Ancona van
WVC verwacht echter dat de
hiervoor noodzakelijke wijzi
ging van de Mediawet niet
eerder dan eind juni zal kun
nen worden ingevoerd. De ge
plande datum waarop lokale
en regionale omroepen recla
me mogen gaan uitzenden
blijft wel op 1 januari 1991 ge
handhaafd. Het cultureel be
leid van het ministerie van
WVC zal de komende jaren in
het teken staan van het bin
nenkort verschijnende Delta
plan Cultuurbehoud en de op
stapel staande nota over de
verzelfstandiging van de rijks
musea. Op enkele onderdelen
van het cultuurbeleid kondigt
D'Ancona enkele „intensive
ringen" aan. Er zal volgend
jaar onder meer een campagne
worden gevoerd om de Neder
landers te stimuleren meer li
teraire werken te lezen (kos
ten ruim 150.000 gulden). Ook
wordt er 584.000 gulden ter be
schikking gesteld voor verbe
tering van de inkomsten van
auteurs en vertalers.
Het boekenweekgeschenk (dit
jaar een werkje van F. Sprin
ger) is een middel om mensen
de boekwinkel binnen te lok
ken. WVC gaat nu een cam
pagne voeren om Nederlan
ders aan te zetten tot het lezen
van meer literaire boeken.
FOTO: SP
hoefte van ondernemers over
Oost-Europa. Het departement
is druk bezig de voorwaarden
te scheppen waaronder Neder
landse bedrijven in een „open
en gezonde concurrentie kun
nen treden" met ondernemin
gen uit andere landen. Con
creet betekent dit dat volgend
jaar een netwerk wordt vol
tooid van zogeheten 'investe-
ringsbeschermings overeen
komsten'.
De kern van zulke overeen
komsten is dat de betrokken
Oosteuropese landen ermee
akkoord gaan dat de winsten
van de Nederlandse onderne
mingen in harde valuta mogen
worden omgezet en voor het
grootste deel mogen worden
teruggesluisd naar ons land.
Voorts zal het departement
een verzekering in het leven
roepen voor niet-commerciële
risico's die bedrijven lopen in
Bulgarije, Hongarije, Polen en
Tsjechoslowakije. Ook zal in
'91 het programma fors wor
den uitgebreid voor projecten
die bijdragen aan de politieke,
maatschappelijke en economi
sche hervormingen in Oost-
Europa. Nederlandse bedrijven
kunnen volop in deze pro
gramma's meedraaien.
rept minister Andriessen met geen woord over
meer uit de centrale in Dodewaard.
het politiek gevoelige onderwerp
FOTO: SP
De uitvoer van goederen en diensten is voor ons land van groot belang.
