Schip van staat koerst naar woelige wateren
Oppositie laat weinig
blijft heel van Miljoenennota
MILJOENENNOTA 1991
Kabinet speelt
gevaarlijk spel
Nationale
schuld
stijgen
Belasting
niet langer
krap bij kas
AARDGASBATEN
CaULeSowant
DINSDAG 18 SEPTEMBER 1990 PJ
UITGAVEN VAN HET RIJK IN 1991 197,1 miljard
ONTVANGSTEN VAN HET RIJK IN 1991 174,7 miljard
Gemeente en
provinciefonds
Volkshuisvesting, ruimtelijke 15,8 mrd
ordening en milieubeheer
14,9 mrd
Defensie 14,2 mrd
Onderwijs en
wetenschappen 30,8 mrd
Omzetbelasting (BTW)
38,2 mrd
Sociale zaken en
werkgelegenheid
36,3 mrd
Rente staats
schuld 24,8 mrd
Economische zaken
WIR 4,4 mrd
Landbouw, visserij en
natuurbeheer 3,1 mrd
Loon/prijsreserve
en overige 3,9 mrd
Vennootschapsbe
lasting (excl. gas)
19,1 mrd
Accijnzen 9,9 mrd
Aardgas 8,3 mrd
Inkomstenbelasting 6,6 mrd
Overige kostprijs-
verhogende be
lastingen 12,4 mrd
Overige belastingen
op inkomen, winst
en vermogen 5,4 mrd
DEN HAAG De kans is
groot dat het kabinet eind
dit jaar om de tafel moet
gaan zitten om een nieu
we, omvangrijke, bezuini
gingsoperatie af te spre
ken.
„In de komende tijd kunnen
nadere beleidsbijstellingen no
dig blijken zodra de interna
tionale ontwikkeling daar aan
leiding toe geeft", waarschuwt
minister Kok van financiën in
de Miljoenennota. De bood
schap is duidelijk: het schip
van staat koerst naar woelige
wateren.
In de Miljoenennota en de Ma
cro Economische Verkennin
gen van het Centraal Planbu
reau (CPB) worden de risico's
voor de nabije toekomst uitge
breid uit de doeken gedaan.
Een blijvend hoge olieprijs en
hoge rente zouden niet alleen
de overheid en het bedrijfs
leven, maar ook de burgers in
de problemen dompelen. Mil
jardentekorten, teruglopende
bedrijfswinsten, weer een stij
ging van de werkloosheid en
verlies van koopkracht zouden
het gevolg zijn.
Grote boosdoener is de crisis
in het Midden-Oosten, die vol
gens het somberste scenario
een wereldwijde recessie in
gang kan zetten. In een toe
lichting op de Miljoenennota
stelt Kok dat het kabinet, ge
zien het moment van de
Iraakse inval in Kuwayt, geen
tijd meer had om de tering
volledig naar de nering te zet
ten. „De oliecrisis van augus
tus was niet te voorzien. We
hadden de uitgavenkant van
de begroting al afgerond. Tot
overmaat van ramp kwam er
ook nog een belastingtegenval
ler bij. Daardoor werd het ex
tra geld dat we dank zij de
hoge olieprijzen aan ons aard
gas verdienen in één klap op
gesoupeerd. Ik had dat aard-
gasgeld liever gebruikt om bij
voorbeeld het financieringste
kort verder te verminderen,
maar lieve koekjes worden
niet gebakken".
Met een dringende oproep aan
de sociale partners om de cao
loonstijging volgend jaar tot
drie procent te beperken (het
CPB rekent op een loonstij
ging van zeker 3,25 procent)
hoopt het kabinet nu de nega
tieve gevolgen van een hogere
olieprijs op de economie te be
perken. Een nieuwe loongolf,
zo voorspelt het CPB, zou de
winst- en concurrentiepositie
van het bedrijfsleven verder
aantasten (de hogere rente
zorgt al voor 4,5 miljard hoge
re bedrijfslasten) en de koppe
ling van uitkeringen aan de
lonen onbetaalbaar maken.
Blijven investeren
Aan de hoogtijdagen van eco
nomische groei en welvaart
dreigt volgend jaar een eind te
komen, voorspelt de Miljoe
nennota. De economische
froei zwakt af van 3,25 naar
,5 procent. Dramatischer nog
is de sterke terugval van de
bedrijfsinvesteringen, waar
van de groei naar verwachting
halveert tot 3,5 procent. Om
dat het veel Nederlandse be
drijven iets minder voor de
wind gaat valt het geschatte
aantal nieuwe banen (75.000 in
1991) ook tegen. Het kabinet
had zijn zinnen erop gezet elk
jaar 100.000 nieuwe arbeids
plaatsen te creëren. Door af
spraken bij het najaarsoverleg
met werkgevers en werkne
mers hoopt men dat doel als
nog te kunnen realiseren.
Van de werkgevers wordt ge
vraagd ondanks de onzekere
economische situatie toch vol
op te blijven investeren. In de
jaren van voorspoed hebben
de meeste bedrijven een ge
zonde financiële buffer opge
bouwd, stelt Kok in de Miljoe
nennota vast. Die buffer moet
nu maar worden aangewend
om te voorkomen dat de eco
nomie in het slop raakt. Het
CPB noemt een verdere stij
ging van de investeringen ove
rigens „wenselijk maar niet
waarschijnlijk". Ook de gema
tigde loonkostenontwikkeling
is volgens het CPB onzeker,
omdat volgend jaar geen belas
tingverlaging wordt doorge
voerd. „Het lastenbeeld bete
kent op dit punt een risico".
De hogere energieprijzen en
aanwakkerende inflatie (2,5
procent) zorgen ervoor dat de
burgers er maar nauwelijks in
koopkracht op vooruit gaan,
gemiddeld met een half pro
cent. Als het jasje door nieuwe
tegenvallers krapper wordt zal
er nog minder ruimte zijn voor
koopkrachtverbetering, zo
waarschuwt Kok. Door ont-
sparing (het opnemen van
banktegoeden) zal overigens
ook in 1991 toch flink veel
geld worden uitgegeven: het
CPB voorspelt een toename
van de consumptie met 2,75
procent. Vooral het midden-
en kleinbedrijf kan hiervan
profiteren.
Begroting
Het vaststellen van de begro
ting voor 1991 heeft zoals be
kend veel voeten in de aarde
gehad. Door een tegenvallend
beroep van bedrijven op inves
teringspremies, overschrijdin
gen bij Onderwijs, hogere ren
te-uitgaven en een omvangrij
ke strop in de inkomstenbelas
ting was veel kunst- en vlieg
werk nodig om het financie
ringstekort volgens plan tot
4,75 procent terug te brengen.
Uit een opsomming van alle
maatregelen blijkt dat van de
totaal zeven miljard gulden
aan ombuigingen 2,7 miljard
structureel is, hetgeen wil zeg
gen dat dit ook in de jaren na
1991 tot besparingen leidt.
Zonder aanvullende maatrege
len volgend jaar zou het finan
cieringstekort in 1992 weer
gaan stijgen tot 5,2 procent. Dit
probleem wil het .kabinet bij
de horens vatten tijdens een
speciale vergaderronde hal
verwege de kabinetsperiode,
de zogenoemde 'mid term re-
view'. Tegen die tijd is ook
duidelijker hoe de rentetarie
ven en de olieprijzen zich ont
wikkelen. Vooralsnog gaat
Kok uit van een olieprijs van
21 dollar per vat (momenteel
circa 29 dollar), een dollar
koers van 1,75 en een renteni
veau van zes procent na 1991
(momenteel 8,75 procent).
Nieuw beleid
Het kabinet hoopt dat diverse
ministeries komend jaar geld
zullen overhouden. Als dit niet
lukt wordt via het verschui
ven van uitgaven het gat ge
dempt. In dat geval wordt het
budgettaire probleem voor
1991 verder verscherpt. Eind
dit jaar kunnen hierover nog
nadere afspraken worden ge
maakt. Hierop loopt Kok in
zijn Miljoenennota al iets voor
uit door te stellen dat de te ne
men maatregelen zo dicht mo
gelijk moeten aansluiten bij de
oorspronkelijke oorzaak van
de tegenvaller, „namelijk ach
terblijvende belastingontvang
sten". Een goede verstaander
kan hierin lezen dat het kabi
net een belastingverhoging
eind dit jaar niet uitsluit.
Door met inkomsten en uitga
ven te schuiven en bovendien
een aardgasmeevaller van 900
miljoen gulden in te boeken
heeft het kabinet bijna tien
miljard gulden weten vrij te
maken voor „nieuw beleid dat
er op is gericht de leefbaarheid
en kwaliteit van de samenle
ving te verbeteren". Niet zon
der trots meldt de Miljoenen
nota dat de overheidsinveste
ringen voor het eerst sedert
tien jaar weer een lichte stij
ging te zien geven. Tot het
nieuwe beleid rekent het kabi
net overigens ook de koppe
ling en het optrekken van de
ambtenarensalarissen, waar
mee in 1991 in totaal 5,2 mil
jard gulden gemoeid is.
Het CPB twijfelt of het kabi
net er in zal slagen de groei
van het leger arbeidsonge
schikte en zieke werknemers
tot staan te brengen, zoals
wordt voorgenomen. „Niet uit
gesloten moet worden dat de
Nederlandse bevolking op
nieuw zieker en arbeidsonge
schikter wordt". Of de econo
mie eveneens zieker wordt,
wordt volgens het CPB niet in
Den Haag beslist maar in
Baghdad.
DEN HAAG Het huis
houdboekje van de Neder
landse staat is nog lang
niet op orde. Zo stijgt de
nationale schuld volgend
jaar opnieuw.
Dit jaar bedraagt de schuld
nog 43,5 miljard gulden. In
1991 zal het bedrag zijn opge
lopen tot 47,6 miljard, een stij
ging met ruim vier miljard.
Dit bedrag bestaat voor de
helft uit rente en kosten en
voor de andere helft uit daad
werkelijke aflossingen. Het
ministerie van financiën ver
wacht dat de totale schulden
last in 1995 zal zijn gestegen
tot 49,7 miljard. Het tekort op
de rijksbegroting wordt voor
eind dit jaar geraamd op 22
miljard. Als daarbij de totale
aflossingen van 20,7 miljard
worden opgeteld, bedraagt de
financieringsbehoefte 42,7 mil
jard. Tot 1 augustus van dit
jaar heeft het rijk 34,5 miljard
geleend op de kapitaalmarkt.
Daarvan is 26,4 miljard bin
nengehaald via de uitgifte van
staatsleningen.
DEN HAAG De belasting
dienst krijgt er geld bij: vol
gend jaar 102 milioen gulden.
Eerder dit jaar klaagden top
ambtenaren van de dienst in
een vertrouwelijk rapport nog
dat er onvoldoende geld was
uitgetrokken voor de automa
tisering, huisvesting en reorga
nisatie van de fiscus. De in
ning van belastingen zou in
het gedrang kunnen komen
als er niet snel maatregelen
werden genomen, luidde de
waarschuwing. De Tweede
Kamer trok onmiddellijk aan
de bel toen bleek dat de belas
tingontvangsten inderdaad
fors tegenvielen. Een onder
zoek moet nu uitwijzen of er
een verband is tussen de reor
ganisatie en tegenvallende be
lastinginkomsten.
DEN HAAG De opposi
tiepartijen VVD, D66 en
Groen Links hebben ver
nietigende kritiek gele
verd op de eerste Miljoe
nennota van het kabinet-
Lubbers III.
VVD-fractieleider Bolkestein
vindt dat de nota „geen uit
zicht biedt op ordelijke open
bare financiën". Het begro
tingstekort zal na 1991 op
nieuw oplopen, voorspelt de li
berale voorman. Hij verwijt
het kabinet „een lijdzame hou
ding" aan te nemen.
De fractie van D66 bekritiseert
onder meer de slappe houding
die het kabinet volgens haar
inneemt tegenover de milieu
problemen. De begroting
noemt zij „kwetsbaar en on
volledig". Fractieleider Van
Mierlo waarschuwt voor de
onvoorspelbare effecten van
de Golfcrisis, de Duitse een
wording, de olieprijs, de dol
larkoers, de rentehoogte en de
loonontwikkeling. „Het econo
misch perspectief is minder
rooskleurig dan men dacht. De
afname van de bedrijfsinveste
ringen en de woningbouw
duidt daar al op".
Groen Links vindt dat „de be
groting getuigt van de vrucht
baarheid van een woestijn
vlakte". „Het is een bloedeloos
stuk. Nergens een groen
sprietje van ambitie, daad
kracht en werkelijke keuzes.
Routineus zijn de woorden
'duurzaamheid' en 'sociale ver
nieuwing' op papier gezet. Bij
na elk hoofdstuk begint met
deze geloofsbelijdenis, maar
het voorgenomen beleid laat
niet zien dat men er echt ver
trouwen in heeft". Het lijkt er
volgens Groen Links steeds
minder toe te doen, wie met
wie regeert. „Dat is een serieus
gevaar voor de parlementaire
democratie".
De VVD noemt het een „zeer
kwalijke zaak" dat het kabinet
de aardgasmeevaller van 900
miljoen gulden gebruikt om de
tekorten voor 1991 aan te vul
len. „Alle economen zijn het
erover eens dat de financie
ring van lopende overheidsuit
gaven uit aardgasmeevallers
in de jaren zeventig tot desas
treuze economische gevolgen
heeft geleid". De koppeling
van lonen en uitkeringen
vindt evenmin genade in de
ogen van Bolkestein. De kop
peling zal uiteindelijk op zich
zelf stuklopen", meent hij,
„want hoewel het kabinet de
cao-loonstijging voor 1991 aan
een maximum van 3 procent
wil binden zegt het nu al toe
dat de sociale uitkeringen met
3 procent worden verhoogd.
Ook volgens D66-fractieleider
Van Mierlo heeft het kabinet
er niet verstandig aan gedaan
de loonstijging voor volgend
jaar te maximeren op 3 pro
cent. „Het risico dat het maxi
mum hier gaat functioneren
als minimum is groot", zo
waarschuwt hij, daarmee de
zelfde formulering gebruikend
als minister De Vries van soci
ale zaken de afgelopen dagen.
De SGP-fractie vindt dat kabi
net geen visie uitstraalt. „De
presentatie van het beleid is
ongeïnspireerd en weinig
daadkrachtig". Volgens de
SGP moet er in elk geval veel
meer worden gedaan aan cri
minaliteitsbestrijding.
Het GPV verwijt het kabinet
gebrek aan elan en ontwijking
van keuzen. Volgens fractie
leider Schutte zullen de echte
keuzen pas gemaakt worden
né de statenverkiezingen van
maart 1991. Hij maakt zich
zorgen over de financiële en
economische onzekerheden en
is van oordeel dat het kabinet
meer speelruimte had kunnen
creëren door forser op de sub
sidiestromen te bezuinigen.
De RPF constateert dat uit
Troonrede en Miljoenennota
nauwelijks blijkt dat er een
nieuwe regeringscoalitie is
aangetreden. „De toegenomen
aandacht voor het milieu is
prijzenswaardig", aldus het
RPF-kamerlid Leerling,
„maar het was nog beter ge
weest als het kabinet meer oog
had getoond voor de geestelij
ke milieuvervuiling". De RPF
wijst de forse bezuiniging op
de defensie-uitgaven en de uit
breiding van kinderopvang
voorzieningen af.
IN MILJARDEN GULDENS
1990 vermoedelijke uitkomst
1991 t/m 1993= raming
6,0 sq
1989 1990 1991 1992 1993
BELASTINGEN
Loonbelastim
Inkomstenbelasting
Vennootschapsbelasting
Vermogensbelasting
Dividendbelasting
Omzetbelasting
Belasting rechtsverkeer
Tabaksaccijns
Accijns op alcohol en
alcoholische dranken
Accijns op oliën
Andere accijnzen
Bvb auto's en motorfietsen
Motorrijtuigenbelasting
Invoerrechten
Kansspelbelasting
Successierechten
WIR-premiebelasting
Diversen
DEN HAAG Het kabi
net speelt gevaarlijk spel
door in deze onzekere tij
den de aardgasbaten on
doordacht uit te geven en
boterzachte bezuinigings
maatregelen te treffen.
Het was verstandiger geweest
als de regering in het licht van
de Golfcrisis, de zwakkere
conjunctuur en de oplopende
inflatie een meer solide begro
tingsbeleid had gevoerd.
Deze ongezouten kritiek levert
de Raad van State in een com
mentaar op de Miljoenennota.
Volgens het belangrijkste ad
viescollege van het rijk „no
pen de grote onzekerheden
voor 1991 tot een risicomij
dend beleid". De Raad vreest
dat het kabinet volgend jaar
gedwongen zal zijn de belas
tingen te verhogen. De bezui
nigingsoperatie die het kabinet
nu voorstelt noemt het college
optisch en rekenkundig. „Het
pakket van maatregelen dat
getroffen is om het financie
ringstekort op 4,75 procent te
brengen is voor een belangrijk
deel niet van structurele
aard".
De Raad van State wijst er op
dat „Leiden pas echt in last
raakt" als de rente na 1991
niet daalt tot zes procent, maar
op het huidige niveau (negen
procent) blijft. Een dergelijk
renteniveau zou een gat van
vele miljarden guldens in de
begroting voor 1992 slaan. Als
de economische groei, zoals
het CPB voorspelt, bovendien
zou afvlakken, moet Kok re
kenen op nog verder dalende
belastingopbrengsten. Bij het
huidige beleid is geen of wei
nig ruimte ingebouwd voor
het opvangen van risico's, zo
wordt geconcludeerd. De Raad
is wel te spreken over de op
roep van het kabinet aan de
sociale partners om de cao
loonstijging in 1991 binnen de
perken te houden.
