LI- II
n
Slachtoffers van
het DES-hormoon
houden zich schuil
i
Tijdloos nieuw
NEELTJE BRANDS LAAT HEN SPREKEN
Astma door maagzuur?
j
UIT THUIS
foidaeSouMMit
MAANDAG 17 SEPTEMBER 1990 PA(
„Slik DES voor een mooie grote baby". Naar
schatting tussen 180.000 en 360.000 vrouwen gaven
tussen 1947 en 1975 gehoor aan deze reclamekreet.
Het hormoon werd aangeprezen als wondermiddel
tegen dreigende miskramen. Duizenden DES-
dochters en -zonen zitten nu met de gevolgen: van
een verhoogd risico op kanker tot heftige buik
krampen. De schrijfster Neeltje Brands uit Deven-^
ter, zelf DES-moeder, tekende voor het eerst de'
verhalen van twaalf vrouwen op. Het boek „Van
wondermiddel tot desillusie" verscheen vorige
maand. „Ik hoop dat het helpt om nog meer DES-
vrouwen op te sporen". Het DES-verhaal is eigen
lijk nooit af.
Neeltje Brands: „Er is maar één ware schuldige en dat is de farmaceutische industrie".
Een oproep in het blad
van de landelijke DES-
actiegroep om mee te
werken aan haar boek,
leyerde slechts drie reac
ties op. De rest van de
verhalen sprokkelde
Neeltje Brands (65) via
via bij elkaar. Slachtof
fers van het DES-hor
moon houden zich schuil.
DES-moeders, -dochters,
en -zonen laten pas iets
van zich horen na ver
ontrustende berichten in
de media.
Neeltje Brands vindt dat ze
als DES-moeder nog geluk
heeft gehad. Ze tobt niet met
haar gezondheid, haar zoon
heeft twee kinderen en on
langs kreeg haar dochter na
een-zware bevalling ook een
wolk van een baby. „Ik ben
geen pechvogel. DES hoort
bij mijn leven maar het be
heerst mij niet".
Ze vertelt haar verhaal ogen
schijnlijk zonder brok in de
keel. Bijna afstandelijk toont
ze het Smith&Smith-dose-
ringsschema van het DES-
hormoon dat ze 34 jaar gele
den van haar huisarts kreeg
voprgeschreven: 5 miligram
in de zesde week van de
zwangerschap, 125 vlak vóór
de geboorte van haar kind.
Toen haar huisarts in 1972
opbelde met de mededeling
dat DES problemen kon ver
oorzaken, raakte ze niet eens
in paniek.
Neeltje Brands: „Ik had het
vol vertrouwen geslikt. De
arts zei het en dan was het
toch goed? Ik deed het in de
volle overtuiging dat het mis
kramen kon voorkomen.
Nou, ik had er inmiddels drie
achter de rug dus ik was blij
met elk redmiddel. En bij mij
hielp het. Maar ja, zoiets blijft
moeilijk te bewijzen. Auto
suggestie speelde misschien
ook een rol".
Ze kreeg, na acht maanden
plat liggen bij haar zoon en
nog eens zes maanden bij
haar dochter, „wolken van
baby's".
De problemen begonnen toen
haar dochter kinderen wilde.
Moeilijke negen-maanden-
tijd, zware bevalling. Neeltje
Brands heeft geen schuldge
voelens. „Ik deed toen wat ik
dacht dat goed voor mij en
het kind was. Hulpeloos,
machteloos, zo voel ik me
wel. Het is gebeurd, voorbij,
niks meer aan te doen". En
boos is ze ook. Op de farma
ceutische industrie die stug
blijft volhouden dat DES
geen schadelijke gevolgen
voor moeder en kinderen
heeft.
Van een afstand
Haar boek schreef ze zoals ze
haar eigen verhaal vertelt.
Van een afstand. Alleen in
hetinterview met Kit, DES-
moeder van DES-dochter
Loekie die aan kanker over
leed, laat ze zich eventjes
gaan. „Om haar (dochter
Loekie) niet te vergeten
schrijven we dit. Om te
schreeuwen dat dat niet had
mogen gebeuren".
Over het algemeen is de rol
van de buitenstaander die
vragen stelt Neeltje Brands
op het lijf geschreven. „De
laatste jaren richt ik me meer
op een journalistieke benade
ring. Waarom ik als DES-
moeder en schrijfster zolang
met dit boek heb gewacht? Ik
heb nooit de drang gevoeld
om over DES te schrijven. Je
moet ervoor waken om ach
teraf met een beschuldigende
vinger te wijzen. Toch had ik
na mijn laatste boek zin om
weer te schrijven. Om de een
of andere reden kwam DES
bovendrijven".
Een enkele keer raakte Neel
tje Brands ondersteboven
van de ervaringen van ande
re vrouwen. „Maar meestal
waren het mechanische ver
slagen. Logisch, die vrouwen
hadden hun ervaringen al
tientallen keren verteld. Pas
thuis achter de schrijfmachi
ne stopte ik de ontroering
erin. Toch blijven het hun
woorden".
In 1971 ontdekte men in de
Verenigde Staten dat het
DES-hormoon een verhoogd
risico op kanker bij DES-
dochters veroorzaakte. Al
snel zwol de lijst klachten
aan: verhoogde kans op
borstkanker bij DES-moe-
ders, buitenbaarmoederlijke
zwangerschap, kans op mis
kramen bij DES-dochters (25
procent) en vruchtbaarheids
stoornissen zowel bij DES-
dochters als bij de zonen van
DES-moeders. DES (Diethyl-
stilbestrol) werd in ons land
in 1975 verboden. Van mas
saal wantrouwen tegen het
veel bejubelde middel was
echter geen sprake. Professor
W.P. Plate schreef in 1952 in
het Nederlands Tijdschrift
voor Geneeskunde een ge
ruststellend betoog. DES wés
een wondermiddel en aan te
raden bij zwangerschap. Ge
varen waren te verwaarlozen
als je hem en vele artsen
mocht geloven. Brands: „Pla
te was net als veel gynaecolo
gen echt te goeder trouw.
Zijn gezag onder vrouwen
was groot. Toch is het gek
dat zo'n vooraanstaand gy
naecoloog het mis heeft ge
had. Niet dat hij daarvan
overtuigd is hoor, hij blijft
erbij dat hij heel veel vrou-,
wen gelukkig heeft kunnen
maken met DES".
Lucy (69) is één van de DES-
moeders uit het boek van
Neeltje Brands. Zij las in 1981
«en artikel in Vrij Nederland
over de gevolgen van DES.
De schrik sloeg haar om het
hart. Het was de eerste keer
dat daar in de media rucht
baarheid aan werd gegeven.
Lucy kon daarna haar emo
ties kwijt bij de inmiddels op
gerichte landelijke DES-ac-
tiegroep in Utrecht. Deze
groep probeert met campag
nes en affiches het deksel
van de doofpot te halen. Ook
fungeert de actiegroep als
praatpaal. Twee medewer
kers van de actiegroep, Ellen
't Hoen en Anita Direcks,
zijn zelf DES-dochters en
werkten mee aan het boek
van Neeltje Brands.
Emoties
Waarom zijn nog maar 30.000
DES-vrouwen uit de anoni
miteit naar buiten getreden?
Brands: „Kinderen van DES-
moeders trekken pas aan de
bel als ze zélf de vruchtbare
leeftijd hebben bereikt of als
ze kinderen willen. Veel
moeders voelen er absoluut
niets voor om met hun kin
deren te praten, ze zijn bang
voor alle emoties die kunnen
loskomen. Ook de relatie tus
sen moeder en dochter is van
belang. Als die goed is, kan*
er eerder zonder wrok over
delicate kwesties worden ge
sproken. Verder is'er nog be
trekkelijk weinig in de pers
over DES en zijn gevolgen
verschenen. Als er in de me
dia aandacht voor DES is ge
weest staat bij de actiegroep
de telefoon onmiddellijk
roodgloeiend. Vrouwen gaan
opeens verbanden leggen tus
sen lichamelijke klachten en
allerlei medicijnen die zij
hebben geslikt".
Zijn mensen eenmaal op het
spoor gekomen dan doemt
een volgend obstakel op: me
dische dossiers blijken vaak
onvindbaar. Navraag bij de
huisarts stuit meer dan eens
op een blanco muur. Een arts
die zelf zijn vroegere patiënt
belt en haar (hem) op weg
helpt, is een zeldzaamheid.
„De medische wetenschap
heeft er nog altijd moeite
mee fouten toe te geven",
stelde de gynaecoloog prof.
dr. A.P.M. Heintz bij de pre
sentatie van het boek van
Brands spijtig vast.
Mannen reageren sporadisch
op campagnes of krantearti
kelen. Brands vermoedt dat
bij jongens nog een zekere
schroom bestaat om over dit
soort gevoelige zaken te pra
ten. Bovendien schijnt DES
eerder associaties met vrou
welijke kwalen op te roepen.
„Dat de fabrikanten van ge
neesmiddelen schuld hebben
staat voor mij buiten kijf.
Maar ook de overheid kan
wel het een en ander doen".
Gespannen ziet zij uit naar
de behandeling van het ho
ger beroep van acht DES-
dochters op 25 september
voor de Amsterdamse recht
bank. In 1986 kregen de
FOTO: RON NAGTZAAM
vrouwen nul op het rekest in
een poging schadevergbeding
van tien farmaceutische be
drijven te krijgen. De rechter
oordeelde dat zij dan eerst
maar 'ns moesten bewijzen
welke DES-vrouw van welke
fabrikant het hormoon had
gekregen. „Die dochters heb
ben gewoon recht op schade
vergoeding. Het causale ver
band tussen hun lichamelijke
ziekten (de vrouwen hebben
vaginakanker) en het DES-
hormoon blijft moeilijk aan
te tonen. Maar de emotionele
schade is groot".
De naweeën van DES duren
voort. Ook de derde genera
tie krijgt met het verwoes
tend medicijn te mak^n. De
kinderen van DES-dochters
en -zonen zijn meestal te
vroeg geboren en het is be
wezen dat vroeggeboren kin
deren een verhoogde kans öp
een handicap hebben dan
kinderen die na een voldra
gen zwangerschap ter wereld
komen.
Het boek „Van wondermid
del tot desillusie" bevat be
halve de verhalen van DES-
vrouwen ook een historisch
overzicht van het gebruik en
de gevolgen van het hor
moon. Achterin is een lijst
met namen en adressen van
betrokken hulpinstanties op
genomen. Het boek is uitge
geven bij SUA in Amster
dam.
ANNE MARIE VAN DER KOLK
De mode van de Amsterdamse alleskunner Pierre Wattèl past ook heel goed tegen een Haagse achtergrond.
FOTO: STEPHEN EVENHUIS
Er is een mode waarin vijf vrou
wen elkaar in dezelfde jurk of jas
kunnen ontmoeten zonder zich te
generen dat ze eikaars spiegel
beeld zijn. Misschien kan je die
klassiek noemen, maar dat is 't
niet helemaal. Een Chqnel cardi
gan is een mooi voorbeeld, een ca-
meljas, een trenchcoat, kortom een
basis voor een variëteit van stijlen
die nooit vervelen en die combi
neerbaar zijn.
Ook een roomkleurig wollen vest
en een suède paardrijbroek horen
in dit rijtje thuis. Meester op alle
wapenen op dit gebied is de Am
sterdammer Pierre Wattèl, die
nota bene als hobby (hij is in feite
etaleur) de mooiste tijdloze man
tels, capevormen, blouses en pak
ken maakt. „Gewoon achter mijn
naaimachientje", zegt hij beschei
den in zijn pandje aan de Leidse-
kade 102 in de hoofdstad. Een tail
leur met kokerrok, een bodywar
mer, gevoerd met imitatiebont in
zwart/wit, een Chanelpak of een
voile fazantenblous (f375,-). Haute
couture tegen confectieprijzen.
Ooit hield Pierre een onofficiële
show bij 'Silhouette' aan het
Noordeinde, waar hij prachtige
tailleurs met overslagrok en jasje
liet zien voor f1350,-.
Bijenkort
Ook de Bijenkorf organiseerde en
kele dagen korte show-onderbre
kingen voor het winkelend pu
bliek waar winterse stijlvolle mode
in briljante kleuren werd getoond.
Cognac, bois de rose, turquoise,
oranje, Ferrarirood (met zwart),
brique, zonnebloemgeel, oker, het
zijn de kleuren uit de oorlogstooi
van de Indianen of van het Perzi
sche tapijt uit de 'soekjes' van
Djerba. Een lange jas in de flets-
groene of -gele herfsttinten met
aangeknoopte rugcape is bijvoor
beeld schitterend samen met een
trui vol stripfiguren (alle waren
huizen). Bij kuitlange mantels
hoort een kort rokje. Wie ver
knocht is aan de enkellange rok
kiest een exemplaar van oranje
bruin suède, gemaakt uit brede ba
nen bij een blazer met een piep
klein ruitje en een helblauwe
blouse. Rodier heeft mooie jasjes in
huis, die verkocht worden aan het
Deltaplein in Kijkduin. Het mate
riaal is kidmohair (f699,-). Zo'n
soepel jasje gaat over een kabel trui
in alle winterkleuren (rond f 400,-
Erbij horen mousse stretch kou
sen in marron, champagne, grijs,
noot, steenrood (f55,-). Gouden of
bronzen knopen, costume jewelle
ry (Wattèl gebruikt zelfs kleine
stras-steentjes op de raakpunten
van een met vierkanten doorge
stikte satijn-voering van een enor
me zwart velours cape), vele snoe
ren parels om de nek, gouden ket
tingceintuurs (warenhuizen) en ju
welen spelden, ze maken alle deel
uit van genoemd rustig maar altijd
draagbaar modebeeld, waarbij de
hoed een plaats van betekenis gaat
innemen. Bijenkorf, Bonneterie,
Jagershuis, ze zijn voorzien van de
jaren dertig pothoed of het hoedje
met fazanteveren. Nieuw is de
haarband bij citykleding, uitge
voerd in dubbel zijden tricot, met
oosterse motieven en goudopdruk
Christiaan
TINY FRANCIS
Elke dag een draadje, zo zegt de
volksmond, is een hemdsmouw in
het jaar, en onbedoeld is dat een
perfecte definitie van medisch
nieuws. Echt medisch nieuws
kom{ nooit, nou ja, bijna nooit' zo
maar uit de lucht vallen. Als u
morgen bij het ontbijt in deze
krant leest dat er ineens een won
dermiddel is uitgevonden tegen
kanker of tegen aids of tegen wat
dan ook, dan is dat in 99 van de
100 gevallen bij voorbaat onzin.
Medische vooruitgang gaat meestal
iri zulke kleine stappen dat nie
mand in 'de gaten heeft dat er over
de jaren heen een grote stap is ge
zet. Of niet. Want ook het medi-
.sche leven zit vol teleurstellingen.
Een aardig voorbeeld hiervan is de
gastro-enterologie, het medisch
specialisme dat gaat over het wel
en wee van maag en darmen. Echt
veel in het nieuws gekomen is dat
vak niet, maar kijk je vijftien jaar
terug, dan hebben zich in dat vak
- stapje voor stapje - enkele revo
luties voltrokken. Bijvoorbeeld.
Tot vijftien jaar geleden was het
hebben van een maagzweer dikke
ellende. Je moest niet te eten dië
ten nuttigen, wat soms hielp, en
als dat niet hielp moest de maag
eruit, wat op zijn beurt vaker wel
dan niet de hele spijsvertering blij
vend op tilt zette. De komst van
nieuwe en tamelijk effectieve ge
neesmiddelen als Tagamet, veran
derde dat beeld drastisch zodat
men tegenwoordig de maag alleen
maar verwijdert als het echt-niet
anders kan. Bovendien lijkt men
nu de echte oorzaak van maagzwe
ren op het spoor te zijn, de Helico-
bacter-bacterie, een microbeest dat
de maagwand ondermijnt. Deze
stapjes vooruit hebben nauwelijks
-de voorpagina's gehaald, maar al
les bij elkaar was het toch een gro
te stap vooruit.
Zo worden de laatste tijd - als een
foto in een ontwikkelbak - de
contouren van een al zestig jaar
oude theorie steeds duidelijker
zichtbaar. Die theorie luidt: kan
een gastro-oesofagale reflux de
oorzaak zijn van astma? Of in
mensentaal: kan opgerispt maag
zuur, dat bij menigeen af en toe
brandend in de keel kruipt, astma
veroorzaken?
Astma is, samen met bronchitis en
emfyseem, onze nationale kwaal.
Men schat dat 10 tot 25 procent
van onze kinderen er in mindere
of meerdere mate aanleg voor
heeft. Vaak gaat dat wel weer
over, soms dus niet, en in dat geval
ben je levenslang patiënt. Dan
word je geregeld overvallen door
plotselinge kortademigheid, piepen
en hoesten, vanwege een dicht
klappen van de luchtwegen. De
behandeling hiervan - dat moet
ook maar eens worden gezegd - is
de laatste tijd veel effectiever ge
worden. Als je een stap van vijf
tien jaar terug zet, kom je wat de
behandeling van astma betreft te
recht in het medische stenen tijd
perk.
Dan die gastro-oesofagale reflux.
Onze maag -is een chemische bom
gevuld met lichaamsverwoestend
zoutzuur en biefstukafbrekend
pepsine. De maag is zo gebouwd
dat dit scherpe spul wel ons voed
sel verteert, maar niet de maag
zelf. Gebeurt dat toch, dan heb je
een maagzweer, dan vreet je bij
wijze van spreken jezelf op. Van
daar dat het met zuur overgoten
voedsel in het volgende deel van
de darm, de twaalfvingerige darm,
onmiddellijk wordt afgeblust, Ge
beurt dat niet voldoende, dan krijg
je een zweer aan de twaalfvingeri
ge darm. Terug naar de slokdarm
kan de maaginhoud niet, want een
ingewikkelde sluitspier snijdt de
weg naar boven af. Tenminste, als
alles gaat zoals het moet gaan. De
laatste tijd is men er achter geko
men dat dit bij heel wat mensen
vaker dan men al dacht toch mis
gaat. Die krijgen dan last van
zuurbranden, pijn achter het borst
been en zure of bittere oprispingen
met soms nare complicaties.
Al in de jaren dertig merkte een
onderzoeker, dat sommige astmati
sche patiënten prompt een aanval
kregen als ze zwaar hadden geta
feld. In 1946 stelde een anesthesist
vast dat als patiënten zich tijdens
de operatie hadden verslikt, ze een
grote kans hadden op benauwd
heid. Verder bleek door de jaren
heen, dat reflux, dus het oprispen
van zure maaginhoud, bijzonder
vaak voorkomt bij mensen met
astmatische klachten. Vooral als
die overgevoelige luchtwegen heb
ben en geplaagd worden door
hardnekkig nachtelijk hoesten en
een piepende ademhaling in de
vroege nacht. Onderzoek bij proef
dieren toonde aan dat maagzuur in
de luchtwegen prompt de luchtwe
gen doet vernauwen, en het is juist
die vernauwing die astma (en an
dere vormen van CARA) veroor
zaakt.
Over het verband tussen deze
twee verschillende kwalen bestaan
nu twee theorieën. De eerste theo
rie zegt dat er een rechtstreekse
relatie bestaat. Sommige astma-pa
tiënten rispen, door een onvol
doende afsluiting tussen slokdarm
en maag, voortdurend maagzuur
op. En als ze zich verslikken, lokt
dit zuur prompt een vernauwing
van de luchtwegen uit. Ingewik
kelder zit het met de volgende
theorie. In 1978 ontdekten de on
derzoekers Mansfield en Stein dat
uiteinden van de Vagus-zenuw in
de slokdarm gevoelig zijn voor
maagzuur. Dit zenuwsysteem dat
overal door het lichaam zwerft
(het woord 'vagebond', zwerver, is
van hetzelfde woord afgeleid) staat
in dienst van de spijsvertering. Als
we na een flinke maaltijd onder
uitgezakt voor de buis liggen, dan
is de vagus in vol bedrijf. Het zorgt
voor de aanmaak van maagzuur,
gal, de beweging van de darmen,
en, zo bleek uit onderzoek, ver
nauwt ook de bronchiën van de
longen. Bij 'normale' mensen is die
vernauwing van de bronchiën niet
voldoende om een astma-aanval
uit te lokken. Maar zijn je bron
chiën overgevoelig, en bij astma
patiënten is dat het geval, dan kan
de door het opgerispte maagzuur
gekietelde vagus-zenuw prompt
een aanval uitlokken van nachte
lijk hoesten en een piepende
ademhaling in de vroege nacht.
Al is de theorie nog lang niet rond,
toch geeft, zo schrijft de interniste
A. Depla in het blad 'Janssen Me-
disch-wetenschappelijk Nieuws',
dit alles voldoende redenen astma
tische patiënten bij wie de gebrui
kelijke therapie te weinig uithaalt,
bij wijze van proef te behandelen
met middelen die het oprispen van
de maaginhoud tegengaan. Eén
van die middelen is, hoe toevallig,
uiteraard van de firma Janssen.
Nee heb je, ja kun je krijgen. Of
dat ook probaat helpt is nog steeds
niet goed uitgezocht. Maar als men
- bij leven en welzijn - daar tegen
het jaar 2000 achterkomt, dan zult
u, daar durf ik mijn hand voor in
het vuur te steken, er niets van op
het Journaal vernemen. Te weinig
doorbraak, te weinig nieuws.
door Joke Forceville-Van toner
CELIBAAT
Ook gehoorzaamheid
dwangbuis.
Kard. Godfried Panne
a
'■TE
Iho'
Laten we het er maa
houden dat opmerkei
aandacht voor een bi
verschijnsel in onze
samenleving erop wij
nogal wat mensen zii
daarmee bezighouden
Celibaat, priesters die
meer volgens hun gt
leven, vrou
verborgene de vrouv&eT 1
priester zijn, uitgetret livis
ambtsdragers, een dei
congres over afschaft '^e
de verplichting... on
gonsden 's afgelc
weken van.
Of ik het daarmee rake
heb? Nee, bepaald nit due
al vaker blijk ervan i
ambassadrice van hel
te zijn. Men versta mi
bedoel dan van het v
gekozen, niet omwille,
ambt opgelegd, celiba
waardering en hooga org<
voor deze status heb
behouden. Mij moet i
hart dat de persbericlaüe
mij onder ogen zijn g erst
over het congres in 1
over het geheel genoiran
rustig van toon en ge ;af
sensationeel of ophits Ie g
geweest. Ik heb er di
moeite mee dat afschi
het celibaat wordt bejschc
het oog erop dat prie (di
normalere mensen déJ
zouden worden. Het
zo las ik in een kr^de)
leidt tot een zekere
in het gevoelsleven, i gen
bekommernis voor
Het spijt me zeer, maa:
opvatting ga ik niet rins
proef er een zekere ai n
waar het gaat om he het
van de gehuwden. Wyer\
maar waar. Helaas, i sen
dat we dat niet kunm.
bevestigen. Nog altijc
op dat alleen maar v
onbelemmerd beleve
sexualiteit medicijn z
voor een betere ontpn<
van het gevoelsleven
we die bewering mis
niet eerder moeten i
Dus, als het gevoelsli
de mensen meer zou
dan tot nu toe dikwij -
geval blijkt te zijn, zs
diezelfde mensen ziel
rijker, dieper doorlee
sexueel leven kunnen
ontplooien.
Ik heb me dan ook li
kunnen indenken dal
aantal zich bewust w
celibatair opstellende
zich heeft gestoten di )uit
werden vergeleken mr
zwemleraren die niet d
zwemmen. Dat is het e
adagium; wie ergens
ervaring in heeft opiï ha<
heeft daar ook geen i ;t e
Een gevaarlijke leuze ,kti
Verhalen van mensei rjg(
sensatie ligt vervloch nor
treffen altijd een dan n z,
gehoor. Geschiedenis
priesters die in het gi
niet-celibatair leven i
uiteraard gretig aftre
weet als vele anderen s
verhalen niet alleen I
maar bovendien, vooi )vei
reeks gevallen, op w< x
berusten. Maar mij is s
bekend dat in een nii n
onaanzienlijk aantal) ge
priesters er zich onge lre
onder voelen dat zij Irtc
feite altijd maar weei ,f
verdedigen vanwege
gedane en nu nog alt
onderschreven keuze
onthouding. Waarbij dri
bovendien pastores z.
zelfs in deze tijd, óók
kiezen voor een A1
vriendschapsrelatie.
bezwaren, ik deel de,.}
tegenstand tegen de L
verplichting. Maar ik n
vanaf deze plaats no[
nadrukkelijk te getui
mijn geloof in de wai
het celibatair priesteitr0}
P d
Vragen? Problemen?
Ongeloofwaardigheid
wordt moeilijk in de
waarin wij leven ron r'
erkennen dat wat mt
eigen kracht niet vei '0I
door de genade Gods 0
worden verwezenlijk
Bovendien, waarom i
we nu werkelijk aan
dat niet sexueel-gebo
actief zijn een mens
onvolwaardig, incom
bestempelt? Wordt he
opnieuw het onderscï
voren te brengen tus
sexualiteit en licharn val
Want niet-sexueel ge'£z<
wat anders dan niet-kut
opstelling. Waarom g aas
maar weer voor het
aan voorbij dat misse
vooral degen die zich h(
bindend verplichtend
ander toont, juist om af
geen sprake is van h t rr
claimen, van tederheurei
belangeloos nabij-zijn We
ander kan getuigen..#ijl
