Een school met een program
Ook bidden belangrijk voor veilig Europa"
fieidaeSoutaï
kerk
wereld
DRS E. KORTHALS ALTES:
r>r>
Joodse woorden en ideeën in beeld
'Gebed zonder
actie mist kracht'
1 boeken
Schoolwijzer
Polen, Groningers en bolt;
brieven
/lezers
GEESTELIJK LEVEN/OPINIE
£eidóc6ou/ia*it
VRIJDAG 14 SEPTEMBER 1990
Chaos kenmerkt einde van theologenconferentie
LEUVEN De conferentie van vooruit
strevende theologen rond het tijdschrift
Concilium in Leuven is gisteren geëindigd
zonder dat een vereiste driekwart meer
derheid voor de slotverklaring onder de
deelnemers werd gevonden. De verkla
ring waarin ernstige kritiek wordt geuit
op het beleid van het Vaticaan was ont
worpen door de Duitse theoloog Dietmar
Mieth. Zij moest uitdrukking geven aan
wat onder de meerderheid van de deelne
mers leefde ten aanzien van het beleid
van de officiële rooms-katholieke kerk,
zonder dat de verklaring overigens op het
congres was bediscussieerd. Toen er onder
tijdsdruk gestemd moest worden, beschik
te een meerderheid van de deelnemers
nog niet over de tekst. Bij telling bleek
dat 430 deelnemers aanwezig waren. 241
stemden voor, 76 onthielden zich van
stemming en 37 personen waren tegen de
verklaring. Daarmee ontbraken 23 stem
men voor een driekwart meerderheid, een
vereiste die door de dagvoorzitters van
het congres als voorwaarde was gesteld
om de verklaring te laten doorgaan als
een die werd gedragen door het hele con
gres.
Aanvankelijk waren er geen plannen om
met een slotverklaring naar buiten te ko
men. Op verzoek van veel deelnemers
was het toch nodig zo iets te doen, waarop
een werkgroepje onder leiding van de
Duitse theoloog Dietmar Mieth aan het
werk toog. De opzet van het congres was
het belang van kerk en christendom te
bespreken voor het komende millennium.
Zelfkennis is her begin
van alle wijsheid en het
einde van de meeste
illusies
DEN HAAG „De ker-
ken in Europa moeten sa
menwerken om de split
sing tussen Oost- en
West-Europa op te hef
fen. Maar veel belangrij
ker is nog wat er gebeurt
op lokaal niveau: ge
meenten moeten komen
tot uitwisselingen met
zustergemeenten in Oost-
Europa en een dialoog
starten over de vraag wat
christen-zijn op dit mo
ment is".
Volgens drs. E.J. Korthals Al-
tes moet dat de rol zijn van de
kerk in het huidige Europa,
waar het Koude-Oorlogsden-
ken zo goed als verdwenen is.
De nieuwe voorzitter van de
sectie internationale zaken
van de Raad van Kerken
sprak gisteren in de Wilhel-
minakerk in Den Haag over
het veiligheidsdenken in Eu
ropa als voorproefje op de
Vredesweek.
Bidden hoort daar ook bij,
meent Korthals Altes. Vol
gens de oud-ambassadeur, die
zo'n vijf jaar geleden voortij
dig met pensioen ging om zich
in te zetten voor de vrede,
kan er op die manier een
enorme kracht van de enke
ling uitgaan. „Dat hebben we
gezien in Oost-Europa. Die di
mensie van de godsdienst is in
onze samenleving op het
ogenblik marginaal. Maar we
moeten wakker worden en
dat kunnen we leren van
Oost-Europa. Het is nodig ons
te bezinnen op de spirituali
teit. Als je kijkt naar Polen,
daar heeft de keuze van de
paus het bevrijdingsproces in
gang gezet".
Volgens Korthals Altes is de
vrede en veiligheid in Europa
niet alleen een kwestie is van
militaire verhoudingen, maar
ook een zaak van sociaal-eco
nomische samenwerking.
PvdA-kamerlid mr. M. van
Traa, gisteren ook aanwezig
in de Wilhelminakerk, was
het daar mee eens. „De geva
ren in Europa zijn niet meer
militair van aard, maar gaan
veel meer over problemen
van arm en rijk, het milieu
de DDR zit met een enor
me milieuvervuiling en
vluchtelingen. We moeten
voorkomen dat er tussen Oost
en West in plaats van het IJ
zeren Gordijn een soort Rio
Grande komt, zoals tussen de
VS en Mexico".
Beide sprekers verschillen
enigszins van mening over de
manier waarop dat moet ge
beuren. Korthals Altes vindt
dat er een nieuwe organisatie
moeten worden opgezet waar
zowel de West- als Oosteuro-
pese landen lid van zijn. Dit
orgaan zou zich onder andere
met militaire, maar ook met
economische zaken moeten
bezighouden. Volgens Van
Traa werkt zo'n organisatie
niet en is het beter de EG uit
te bouwen.
Economische samenwerking
met Oost-Europa betekent
wel dat de West-Europa zijn
welvaart moeten delen. De
Nederlandse bevolking is
daartoe bereid, aldus de in
schatting van Korthals Altes.
Maar Van Traa hoewel hij
een omslag verwacht ziet
toch nog een aantal weerstan
den. „Vooropgesteld, delen is
niet alleen een kwestie van
geld. We kunnen ook meer
doen voor asielzoekers, wen
nen aan Bulgaarse jam en
geld van het ministerie van
VROM aan milieuprojecten in
Polen geven, Maar we hebben
ook nog zoiets als het in stand
houden van de koppeling, de
gezondheidszorg, noem maar
op. Dat soort zaken zijn ook
belangrijk".
Over de crisis in de Golf
maakt Korthals Altes zich
grote zorgen. „We zitten vrij
snel op een situatie met
200.000 Amerikanen in een
gebied dat niet gesteld is op
de VS. Daar komt bij dat Iran
zich nu heeft aangesloten bij
Irak, waardoor de boycot in
gevaar komt. Saddam Husayn
blijft zitten waar hij zit en on
dertussen wachten de Ameri
kaanse troepen in de woestijn,
waar het zeer warm is en de
verveling toeslaat. Ik denk
dat de druk op president Bush
heel groot wordt. Natuurlijk
moet je wat doen, maar ik
vraag me af of dit de goede
weg is. Voor we het weten zit
ten we midden in een heilige
oorlog tussen westerse troe
pen en moslims en dat is een
verschrikkelijk perspectief.
TENTOONSTELLING VAN HANDSCHRIFTEN EN BOEKDRUKKEN
yrrnorsy rnb?*3 rrtfv
T rr:\J? win m Wv#
-^3Wi>'iavnrrn ■a'iijniwis5'ï^,n
rsri rhsft Tjrry^
AMSTERDAM De mo
numenten uit het joden
dom zijn geen gebouwen,
maar woorden en ideeën.
God zelf heeft ze gegeven
op de berg Sinai en alle
eeuwen door hebben die
woorden het leven van
joden bepaald, werden ze
becommentarieerd, sa
mengevat, uitgelegd en
'bij de tijd' gebracht.
Iets van de grote rijkdom in
deze 'woord-traditie' is te zien
in het Joods Historisch Mu
seum in Amsterdam. Tot en
met 25 november is daar
'Schrift in beeld' ten toon ge
steld. De deels tijdelijke col
lectie is in meerdere opzich
ten uniek. Bijvoorbeeld omdat
er zeer zeldzame stukken zijn
een zestiende eeuws psalm
boek, een vijftiende eeuws ge
bedenboek, een zestiende
eeuwse polyglot-bijbel (boek
met bijbeltekst in verschillen
de talen naast elkaar) en zeld
zame voorbeelden van ver
fijnde micrografische kunst:
teksten in kleine letters ge
schreven, in de vorm van fi
guren maar ook omdat
door de thematiek van de ten
toonstelling materiaal bij el
kaar ligt dat nog nooit zo bij
elkaar te zien was. Een heel
specifiek geval is een tweede
lig gebedenboek (dertiende
eeuw, Eslingen). Beide delen
bevonden zich sinds waar
schijnlijk de negentiende
eeuw in afzonderlijke verza
melingen en eigenlijk nie
mand wist meer dat de afzon
derlijke delen een comple
ment hadden, totdat vorig
jaar iemand bij het zien van
het ene deel zich het andere
herinnerde. Beide delen lig
gen nu in Amsterdam sinds
wellicht vele jaren weer bijel-
kaar.
Voor het eerst wordt ook het
enige compleet bewaard ge
bleven dertiende eeuwse
handschrift van de zogeheten
Palestijnse Talmoed getoond.
De zestiende eeuwse huma
nist Scaliger vermaakte het
exemplaar aan de Leidse uni
versiteit.
Een deel van de stukken is
geschreven en getekend ma
teriaal soms overigens niet
van gedrukt te onderscheiden
en een ander deel is ge
drukt. Van de gedrukte stuk
ken is opvallend hoe Amster
dam in de loop van de zeven
tiende eeuw een vooraan
staande rol ging spelen wat
betreft de typografie. Elders
gedrukte boeken hadden vaak
voorin de vermelding dat het
boek in 'Amsterdamse letters'
was gedrukt en dat was een
teken van kwaliteit. Pas in
deze eeuw is er sprake van
een typografische vernieu
wing; aanvankelijk in Duits
land en na de Tweede We
reldoorlog in Israël.
De tentoonstelling getuigt
overigens van allerlei 'won
dertjes' die in het verleden
zijn gebeurd met joodse hand
schriften en drukken. Er wer
den immers geregeld joodse
boeken verboden en vrij mas
saal verbrand en het is won
derlijk dat ondanks die ge
beurtenissen er toch hand
schriften en boekdrukken
toch bewaard zijn gebleven.
Heel speciaal is het 'wonder
tje' met handschrift van de
dertiende eeuwse Isaak van
Wenen. Hij schreef een prak
tische samenvatting van de
Talmoed. Het werk spoelde in
de vorige eeuw aan op de
Friese kust van de Zuiderzee
(bij Lemmer). Via de Amster
damse geleerde Akiba Lehren
kwam het boek terecht in de
Bibliotheca Rosenthaliana van
de Universiteit van Amster
dam en voor de gelegenheid
ligt het nu in het Joods Histo
risch Museum, compleet met
de effecten van het zoute Zui-
derzee-water. Bijzonder zijn
voorts de apologetische boe
ken en de 'discussie-boeken'.
Joodse geleerden zetten daar
in hun standpunten uiteen te
genover christelijke opvattin
gen. De boeken werden wel
gedrukt, maar niet op gewone
wijze verspreid en de naam
van de drukker komt er ook
niet in voor. Een en ander
was te gevaarlijk, want de
hand van christelijke macht
hebbers sloeg hard toe.
In dat verband zijn er wel
meer bijzondere stukken, bij
voorbeeld Talmoed-uitgaven
die gecensureerd waren (stuk
ken tekst onleesbaar gemaakt
door inkt); de christelijke
godsdienst zou in die passages
onheus zijn besproken. Tege-
.Jr
At Hf
Voorbeeld van micrografische versiering in laat veertiende
eeuws perkament: teksten uit het bijbelboek Ruth in de vorm
van dieren geschreven.
lijkertijd kan echter gewezen
worden op soms vriendschap-
pelijker betrekkingen tussen
joden en christenen, althans
op het niveau van geleerden.
Christelijke geleerden en later
ook humanisten maakten
graag gebruik van joodse uit
leggingen van het oude testa
ment en voor die studie ver
schenen ook speciale boeken.
Enkele daarvan zijn in de col
lectie opgenomen.
De tentoonstelling waarvan
de zeer enthousiaste conserva
tor drs. E. van Voolen zegt dat
er eigenlijk allemaal 'topstuk
ken' liggen, is thematisch in
gedeeld: de handschriften en
gedrukte boeken zijn gegroe
peerd rond vijf thema's: bij
bels, rabbijnse literatuur, li
turgie, wetenschap en belle-
trie. Het materiaal voor de
tentoonstelling is afkomstig
uit voornamelijk Nederlandse
verzamelingen. Bij de voorbe
reidingen bleek dat er zich in
ons land zeer verrassende
stukken bevinden, onder
meer in de 'Stads- of Athe
naeum bibliotheek' van De
venter en in particuliere ver
zamelingen. Uiteraard is ook
veel materiaal afkomstig uit
de Bibliotheca Rosenthaliana
en uit de bibliotheek van de
Leidse Universiteit.
Bij de tentoonstelling is een
uitgebreide engelstalige cata
logus, met veel afbeeldingen.
Prijs f 29,50. Het museum is
dagelijks geopend van 11.00
tot 17.00 uur.
LtJTSEN KOOISTRA
Als symbool voor
de diverse
gebedsintenties
werden zeven
kaarsen ontstoken.
FOTO:
SONJA
BESTEBROER
WASSENAAR „Wanneer de acties
voor de getroffenen van de Golf-crisis
niets opleveren, dan zijn onze gebeden
zonder kracht". Dat zei gisteravond me
vrouw I. Schothorst in de Zijllaankerk in
Wassenaar tijdens de daar gehouden ge
bedsdienst voor de situatie in het Mid
den-Oosten.
Mevrouw Schothorst was initiatiefneem
ster van de bijeenkomst, die werd georga
niseerd door de Wassenaarse Raad van
Kerken. Vertegenwoordigers van de Ge
reformeerde Kerken, de Nederlandse
Hervormde Kerk, de Rooms-Katholieke
Kerk en van de Nederlandse Protestan
tenbond waren betrokken bij de diverse
onderdelen van de dienst.
De problemen in de Golf werden aan de
orde gesteld rondom de invalshoeken van
ongerechtigheid, religieus fanatisme,
machtsmisbruik, verantwoordelijkheid
en de plaats van het Joodse volk. Ook
werd de kwestie vanuit militair oogpunt
toegelicht.
Kind gewenst?
De voortschrijdende medi
sche techniek lost niet al
leen veel problemen op
denk maar aan ingrepen als
het inbrengen van een pace
maker diezelfde techniek
doet ook veel problemen
ontstaan, bijvoorbeeld op
ethisch of juridisch terrein.
Onder redaktie van dr.
Frans Vosman, drs. Sipke
Draisma en ton Smits is een
bundel tot stand gekomen
waarin deskundigen uit di
verse hoek een mening ge
ven: de ethische, juridische,
theologische, sexuele, psy
chische kanten worden be
licht, maar ook de 'last' van
de kinderloosheid komt aan
de orde. De titel van het
boek is: 'Kind gewenst?' Uit
gave Kok, Prijs 25,90.
Er zijn nog steeds mensen die
denken dat de scholen in Ne
derland steeds meer op elkaar
gaan lijken. En daarom vin
den zij ook dat er eigenlijk
geen aparte scholen voor de
verschillende levensbeschou
welijke richtingen zouden
hoeven te zijn. Het tegendeel
is echter waar. In onze steeds
pluriformere samenleving
gaan scholen steeds meer van
elkaar verschillen. De grote
vraag is dan wel: hoe maken
zij dat kenbaar?
Heel simpel geredeneerd hoor
je de mensen nogal eens zee
gen, dat het met name bij die
meeste schoolvakken 'hele
maal' niets uitmaakt'. En
meesmuilend wordt dan ge
sproken over die scholen die
zo nodig menen katholieke
aardrijkskunde of protestants-
christelijke biologie te moeten
geven.
Vreemd, dat je diezelfde men
sen nooit hoort praten over
'openbare aardrijkskunde'.
Terwijl nota bene in de wet
staat, dat op de openbare
school die aardrijkskunde
moet worden gegeven 'op
grondslag van waarden, in de
Nederlandse traditie met
name door christendom en
humanisme erkend'. Voor
waar geen geringe opgave!
Bewustwording
Steeds meer mensen in het
onderwijs raken er gelukkig
van overtuigd, dat het wel de
gelijk wat uitmaakt van wel
ke levensbeschouwing of
vooronderstelling men uit
gaat. En ook, dat elke school
in haar onderwijs beslist een
bepaalde grondslag heeft. Al
leen is men het zich soms
nauwelijks bewust. En daar
door lijkt het er soms op dat
scholen steeds meer op elkaar
gaan lijken. Vele scholen en
leraren hebben dan zogeheten
verborgen doelstellingen, die
bij nadere analyse ook sterk
van elkaar kunnen verschil
len.
De vraag blijft nu toch hoe er
in dit alles meer duidelijkheid
kan ontstaan. Komt die er
niet, dat kunnen de verschil
lende richtingen in het onder
wijs elkaar ervan blijven be
schuldigen dat ze hun identi
teit niet waar maken. Dan
kan men blijven zeggen 'dat
het niets uitmaakt'. Dan
maakt men het de ouders
soms knap lastig om de goede
school voor hun kind te kie
zen. Want: hoe kom je er nu
achter, waar die school nu
precies voor staat? Er staat
daarover misschien wel het
een en ander op de gevel,
maar hoe weet men wat dat
nu werkelijk voorstelt?
Programschool
De Unie 'School en Evangelie'
is daarom, om te beginnen
voor het protestants-christe
lijk onderwijs, met een plan
gekomen. Zij stelt voor dat
elke school een (kort) pro
gram opstelt. Daarin zou dui
delijk moeten worden ver
meld wat de grondslag van de
school is, wat de doelstellin
gen zijn die daarvan worden
afgeleid. En verder zou er een
korte beschrijving moeten
worden gegeven, hoe het een
en ander in het onderwijs van
elke dag wordt vorm gegeven.
Dit is niet in alle opzichten
een nieuwe gedachte. Sommi
ge scholen doen het al, andere
hebben een schoolwerkplan
waarvan een aantal onderde
len samen zo'n program kun
nen vormen.
Om het nog wat verder te
concretiseren wordt voorge
steld om het derde deel van
het program, de uitwerking
van de identiteit in de prak
tijk, als volgt vorm te geven.
a. Een deel over de godsdien
stige vorming. Hoe die gestal
te krijgt in het godsdienston
derwijs, in de dagopeningen,
de vieringen. Waarom men
kiest voor godsdienstonder
wijs en niet voor levensbe
schouwelijke vorming etc.
b. De pedagogisch/didactisch/'
onderwijskundige vormge
ving. Wat staat centraal in het
onderwijs-proces (bijvoor
beeld de relatie leraar-leer
ling). Wat doet men aan leer
lingbegeleiding, hoe begeleidt
men, etc.? Ofwel: wat behoort
specifiek tot de leefcultuur
van deze school?
c. De leerstof. Hoe probeert
men bij het onderwijs in de
verschillende vakken het uit
gangspunt van de school ge
stalte te geven? (Liefst met
enkele voorbeelden daarbij).
d. De beroepsvorming. Dit is
met name voor scholen voor
beroepsonderwijs. Hierbij
komt de maatschappij-opvat
ting van de school aan de
orde, hoe men aankijkt tegen
de uitoefening van een beroep
in al haar facetten, hoe de op
leiding daartoe in haar werk
gaat.
De samenstelling en presenta
tie van zulk een program kan
vele nuttige kanten hebben.
Het spreekt vanzelf, dat bij de
samenstelling ervan zoveel
mogelijk alle geledingen van
de school moeten worden be
trokken. Dat kan een goed ef
fect hebben op de bewustwor
ding en op de samenwerking.
Aan de orde komt dan bij
voorbeeld steeds de vraag:
wat doen we, waarom doen
we het? En dat heeft weer
zijn gevolgen voor de praktijk
van het onderwijs, waar het
natuurlijk wel op aan komt.
Want, het papier is gedul
dig.
Maar, men kan er nu door de
ouders en door de leerlingen
op worden aangesproken.
Want het ligt in de bedoeling
dat ieder die een leerling aan
meldt bij een school eerst dat
(korte) program te zien krijgt,
en dat daarbij ook gevraagd
wordt dat men ermee ak
koord gaat, dat dat stuk de
basis is voor het onderwijs.
Op dezelfde manier kan het
functioneren bij eventuele
sollicitanten voor een leraar-
spost op die school. Van de
laatste zal met name ook
moeten worden gevraagd dat
zij de uitgangspunten van het
program onderschrijven.
Zo'n program kan van school
tot school verschillen. Het
kan natuurlijk op scholen van
allerlei soort richtingen wor
den gebruikt. Ook op openba
re. En zo ontstaat er tenmin
ste duidelijkheid vooral voor
ouders.
De Unie 'School en Evangelie'
vindt het zo'n belangrijk on
derwerp, dat zij haar hele Na
jaarswerkvergadering eraan
heeft gewijd. Deze wordt ge
houden op 29 september a.s.
in het Farel-College, Paladij-
nenweg 239 in Amersfoort.
•al
7nst
rn
WERKLOZE Groningse vrijgezellen moeten van h jj®
le dienst bollen gaan pellen in Noord-Holland. WiQ
tante Truus in Stadskanaal vaarwel te zeggen, de on bri
se reis naar de bollenvelden te ondernemen en tijifr I
micilie te kiezen in een door het arbeidsbureau goei De
zomerhuisje, wordt gekort op zijn uitkering. Mir
Vries van sociale zaken vindt dat dat moet kunnerL0*
BOLLENKWEKERS (en niet alleen in Noord-Hol}1
ten de afgelopen jaren zelfs Poolse seizoenarbeider!^
men, omdat ze op vaderlandse bodem niemand ben
den hun pelkarwei te klaren. In elk geval niet voorij]
geboden loon. En dat terwijl in ons land helaaj
meer dan genoeg langdurig werklozen rondlopeiKi
soort eenvoudige arbeid zouden kunnen verrichten
DAT is te gek, vindt minister De Vries, en hij hei®
De instanties in Stadskanaal hebben ook het form
aan hun zijde. Als ergens in den lande passend i
schikbaar is, kan een werkloze niet Onbeperkt blijve
ren de handen te laten wapperen. Ook al is het, zoa
lenpellerij, geen werk met een lonkend loopbaanpe
brengt het (reis)ongemak met zich mee en heeft h
een tijdelijk karakter. En (niet het geringste probli
al levert het op maandbasis maar een paar tientjes
dan de bijstand. 'Passend' is een rekbaar begrip, ma
moet een grens zijn aan de kieskeurigheid. gn
Tot zover is er niets aan de hand. Toch is de boll EI
uitgegroeid tot een heuse bollen-affaire, die gistere&ui
de Kamer aan de orde is gesteld. Minister De Vrieskoe
alle bezwaren en kreeg daarbij steun van de fraJ
CDA en VVD. Voortaan moeten arbeidsbureaus scxf
initiatieven echter wel melden aan de Regionale Bui
beidsvoorziening (RBA's), die over het hele land v
spreid. igc
DAT de zaak een affaire is geworden komt niet all-
ons nationale talent voor het spontaan veranderen vst
gen in olifanten. Ook in progressieve kringen en bjpn
vakbeweging, is het immers al lang niet meer zo|in
dwangmaatregel jegens werkonwilligen bij voorbajj
verworpen. Ook déér overheerst tegenwoordig dde
dat werklozen zelf tot een uiterste inspanning zijn fei
en eventueel moeten worden verplicht om aaf
te komen. Waar nodig moeten zij zich (om)scholen.
moeten zij maar tijdelijk een stapje terug doen en I
accepteren die niet helemaal strookt met hun ambS
scholingsgraad en talenten.
De zaak van de onvrijwillige bollenpellers heeft ei
andere kanten en niet alleen in de ogen van de 1
ging. Ten eerste kan men zich afvragen of de bollei j
in Noord-Holland geen misbruik maken van de siti
zij de hand niet zo op de knip hadden gehouder
hulpkrachten in het verleden beter hadden betaali s|
ze nu niet met een structureel personeelstekort zit
zelfde geldt bijvoorbeeld voor de metaalwerkge
hebben jarenlang de werving en opleiding van t( p
personeel verwaarloosd. Derhalve wilden ze on
schoolde lassers uit Spanje importeren.
ZOWEL in de metaalindustrie als in de bollen hei
ter De Vries daar terecht een stokje voor gestoken
motto: geen Spanjaarden en geen Polen, zolang wel
sterdammers en Groningers hebben. Maar daarbij
in het oog worden gehouden dat de kaartenbakkei
arbeidsbureau en de strafkortingen van de sociale
tuurlijk niet zijn bedoeld om gewin- en gemakziu.
werkgeverszijde te belonen.
I
Brieven graag kort en
duidelijk geschreven De
redactie behoudt zich
het recht voor ingezon-
f den stukken te bekorten
Kathedraal
Sint Pieter II in de Ivoorkust
heeft bij mij de indruk gewekt
van het Gloria in de mis, één
groot eerbetoon aan God. De
president heeft dat aange
voeld, hoopte zijn geld niet op
in een Zwitserse bank maar
gaf het terug aan zijn land, zo
dat 2000 mensen er jaren werk
aan hadden om het te voltooi
en zoals onze voorouders hun
grootse werken hebben nage
laten.
„Het kost 240 miljoen", zegt ie
dereen elkaar na. So what? Op
2 augustus schreef ene Van
Amersfoort in de Volkskrant
dat hij in 16 jaar 120 tot 150
congressen had bijgej£
leen over curatieve e^-
tieve verslavingsvorrf,
de dat deze cultus ip
zondheidszorg een ij
verspilling is, waaijji
Rijk de subsidie venf
terugblik overheerst^
de schaamte niet
de geldverspilling -
tale gezondheidszorgL
joen per jaar maar
de energieverspilling
misleidende show va(
In de
:onden er
gepland over vandal
eest, verslaving, i
hoe droeviger ondeH
groter de opkomst, f
dag uit binnen- en I
per persoon a ƒ600 t
dag. Na afloop heeft h
de ervan geen enkei
had, de rest kan 'ietf
ren. jOOl
Daar zijn twee
per jaar voor te
omdat dit wel wat vlijf
men misschien h
zorgsters van de
meer kunnen gev
klacht over hün verv)
tenminste de wereld[
worden geholpen.
M. de Klerk,
NOORDWIJKERHOjr
£eidóc<
Uitgave: Westerpers (behorende tot Sijthoff Pers).
Kantoor- Apothekersdijk 34, Leiden.
Telefoon: 071 - 122 244
Postadres: postbus 11, 2300 AA Leiden
Abonnee service jje
Telefoon: 071 - 313 677 van ma. t/m vr. van 8 30 tot 17 00 u L.
Nabezorging
Telèfoon 071 - 122 248 lil
van ma. t/m vr. van 18.00 tot 19 00 u op za van 14 00 tot 15|—
Abonnementsprijzen (inclusief 6% BTW.)
Bij automatische betaling: Bij betaling per accept-gijj
per maand 24,85 per maand
per kwartaal 74,10 per kwartaal
per jaar f. 284,50 per jaar
Het abonnementsgeld dient vooruit te worden voldaan.
Advertenties
Informatie en tarieven over advertenties tel 071 -122 244
Telefax voor uitsluitend advertenties 071 - 134 941
Voor uitsluitend het doorgeven van advertenties kantoor Rij
070 - 3902 702.
Bankiers
AMRO BANK NV 473 575 515
POSTBANK NV 663 050
