p
li
mal
Ie
N
„Het doe-maar
denken is
te ver
doorgeslagen"
Hondepoepïe
graffiti,
zwart rij denk
fietsendiefstal
doorrijden l
na een ongeluk
CcidócSouAcmt
-
ZATERDAG 8 SEPTEMBER 1990 PAGK^
AMSTERDAM - Met het afbrok
kelen van het linkse bastion durven
steeds meer bestuurders hardop te
zeggen dat het een rotzooi is in Ne
derland. Dat criminelen moeten
worden aangepakt. Lubbers roept
het en de PvdA in Amsterdam dis
cussieert erover. Want de bestrij
ding van overlast is geen rechts on
derwerp. „Het is een taboe van
links en de verzorgingsstaat dat
hoog nodig om een zakelijke dis
cussie vraagt", zegt socioloog Her
man Vuijsje.
Lubbers zegt dat Nederland ziek is.
Vooral de grote steden gaan volgens de
minister-president ten onder aan een
overdosis tolerantie. Het evenwicht tus
sen rechten en plichten is zoek. De soci
ale diensten wijzen hun klanten te veel
op hun rechten en te weinig op hun
plichten. Enjustitie is te lief met vanda
len. De straften moeten strenger, de pak
kans moet groter, vindt de christen-de
mocraat.
Streng optreden is niet langer voorbe
houden aan rechts Nederland. Volgende
maand houdt het partij kader van de
PvdA in Amsterdam een conferentie
over 'Stad en leefbaarheid'. Want het is
een rotzooi in Amsterdam. „Het doe
maar denken is te ver doorgeslagen", ci
teert partijvoorzitter Wibo Kooien uit
het populaire boek 'Lof der dwang' van
socioloog Herman Vuijsje. Burgemeester
Ed van Thijn heeft het in zijn boeken
kast staan, net als voormalig wethouder
Walter Etty, zijn opvolger Louis Genet
en alle andere socialisten die met hun
tijd meegaan. Want 'Lof der dwang' zou
tien jaar geleden verketterd zijn. „Ik zou
aan de hoogste linkse boom zijn opge
knoopt", meent Vuijsje. Nu is het boek
onderwerp van discussie op een confe
rentie van socialisten die naarstig zoeken
naar een oplossing voor de rotzooi en
normvervaging in de grote stad. „Het is
geen nieuw rood boekje la Mao", ver
zekert Kooien, „maar ik denk wel dat
een ruime meerderheid van de PvdA
achter de inhoud staat".
Verklikker
Hondepoep, graffiti, zwart rijden, fiet
sendiefstal, doorrijden na een ongeluk.
De enejielft van Nederland maakt zich
er schuldig aan en de andere helft kijkt
toe. Want wat schiet je er zelf mee op
om de baas van Fikkie op zijn vingers te
tikken of een zwartrijder aan te geven?
Dan ben je een verklikker, een uitslover,
een aansteller of in elk geval een brave
Hendrik. Maar bovenal, je gaat er niet
op vooruit. Ingrijpen levert geen per
soonlijk voordeel op. Bij elk incident
maakt de gemiddelde Nederlander vlie
gensvlug een kosten-baten analyse. Zel
den komt hij tot de conclusie dat ingrij
pen persoonlijk gewin oplevert. Dus kij
ken we massaal toe. En dat blijven we
volgens Vuijsje doen als de overheid
niet strenger optreedt. „Zoveel mensen
zijn op eigen voordeel uit, dat het zon
der coördinatie onmogelijk is besluiten
te nemen in het algemeen belang",
schrijft de socioloog in zijn boek. En als
voorbeeld: „Je krijgt een Nederlander
niet aan het hondepoepschepje tenzij hij
de innerlijke zekerheid heeft dat Alle
hondebezitters de schep ter hand moeten
nemen. In het dagelijks leven moet hij
zich daarbij kunnen beroepen op draco
nische straffen, zodat hij niet voor een
brave Hendrik hoeft door te gaan".
Tirannie
De invoering van de caninette (honde-
poepzuiger) in Amsterdam heeft de ba
zen en bazinnen die wèl poep scheppen
volgens Vuijsje tot super-uitslovers ge
maakt. „De caninette is een originele va
riant van het gedoogdenken waarin het
Amsterdamse gemeentebestuur uit
blinkt: hogerhand ruimt niet het wange
drag op, maar de gevolgen ervan", aldus
de socioloog. Vuijsje woont nu ruim tien
jaar in de Nieuwmarktbuurt in Amster
dam. „Ik zie om me heen een vergaar
bak van mensen die dingen doen die
wettelijk niet mogen, maar wel worden
toegestaan". Spuiten, tippelen, zwartrij
den, honden laten poepen, diefstal. „Ik
ben niet voor hogere straffen, zoals Lub
bers, maar wel voor straffen. Als je zegt
dat iets niet mag, moet je de wet ook na
leven anders wek je disrespect voor de
wetgeving". Maar de overheid bedacht
andere oplossingen. In plaats van te con
troleren en op te treden plaatste zij hek
ken voor steegjes die criminaliteit aan
trekken, sloot of verwijderde zij tele
fooncellen en loketten voor de verkoop
van metrokaartjes en wees gedoogzones
aan om misdaad te concentreren. Waar
de overheid in gebreke bleef, troffen bur
gers zelf maatregelen, mits die in hun ei
gen belang waren. Er kwamen dus nog
meer hekken en ook rolluiken, voor de
bescherming van winkeletalages. Het re
sultaat van 'de tirannie van de kleine be
sluiten' is een grimmig straatbeeld, waar
in veel mensen zich onveilig voelen. „Zo
wordt het toch al aangetaste openbaar
domein niet verdedigd maar verder
prijsgegeven. De overheid neemt haar
verantwoordelijkheid niet, maar wentelt
deze af. Het gaat vaak om die voorzie
ningen waarvoor links altijd is opgeko
men, omdat vooral de zwaksten erop
zijn aangewezen", schrijft Vuijsje in zijn
boek.
Mythe
De boodschap van Vuijsje is eigenlijk
heel eenvoudig. Hij wil geen zwaardere
straffen zoals Lubbers predikt, maar
vindt dat de regels die we hebben ge
maakt ook moeten worden nageleefd. En
daar moet de overheid op toezien. Pas
dan zullen burgers volgens hem elkaar
weer op de vingers tikken als ze iets
doen wat niet mag. „Het is zo simpel
dat eigenlijk iedereen het kan bedenken.
Alleen ik heb het op het goede moment
opgeschreven".
Vijf jaar geleden al zei burgemeester Van
Thijn in een toespraak dat 'law and or
der' een links onderwerp is, maar toen
was links Nederland er nog niet rijp
voor. Vuijsje: „Enkele jaren geleden nog
was overheidsdwang taboe, nu mag het
een beetje gezegd worden. Met het af
brokkelen van het linkse bastion ver
dwijnen ook de hypocriete bijverschijn
selen. Ik vind het zo merkwaardig dat
handhaving van de orde altijd voor
rechts versleten is. Links als levensover
tuiging is een zeer sociale filosofie. Niet
ikke, ikke en de rest kan stikken, maar
de bescherming van de sociaal zwakke
ren".
Maar waarom kwam dat sociale gedach-
tengoed niet tot uiting in de bestrijding
van de criminaliteit? Vuijsje: „Veel be
leidsmakers en intellectuelen wonen niet
in die buurten en leven vaak nog in een
soort mythe van leuk, gezellig Neder
land. Maar dat is heel langzaam heel erg
veranderd''.
Kentering
Voormalig wethouder Etty kent de ver
anderingen. „We hebben mensen de
ruimte gegeven en daar is misbruik van
gemaakt. Als je een aantal deuren open
zet, zie je eerst mensen die terecht door-
bers trapten. Maar nu blijkt dat
de raddraaiers ook het leven van fl
zwakkeren zuur maken, verlangen i
meer mensen naar orde. „Er is een;
re perceptie ontstaan", zegt prof. rf
Scheltema van de faculteit rechtsge
heid aan de universiteit in Grom
„In tegenstelling tot zo'n tien jaai—
den vindt men nu dat regels er zii
je aan te houden. Kijk maar naar <L*
slaggeving over de krakers. Vf I'
vond je daarin een positieve onde
Nu is er weinig overgebleven viVl
sympathie voor krakers. Misschie
dat ook wel aan de krakers zelfAg
het valt niet te ontkennen dat het a ,a
laars lappen van regels ook word(ns
wenteld op de zwakkeren in de sai^rc
ving. En daar schuilt de kentering
links in. Eerst dacht men dat het;m
treden van regels alleen de maatschjg£
lijk sterkeren trof, maar het treft
een". w
Vuijsje noch Scheltema spreekt vLs
gelijk van rechts. Scheltema:
kan nu zeggen, zie je wel, we hebL
weinig aan vervolging gedaan. t
dank zij links is de controle op d,ar
lieuwetgeving aangescherpt. Het i^te
kwestie van gelijk of ongelijk. W^j
ben te maken met een natuurlijk ^,a
en we zijn door ervaring wijs gew^e
we hebben eindeloos regels gei
maar niet voldoende nagedacht ot[~
handhaving ervan".
Meer toezicht
veel vrouwelijke opzieners in de
de trein, op de tram, in flatgebouw!
bij de Dienst Omroepbijdragen,
volgens Vuijsje wijst de praktijk i
vrouwen kunnen rekenen op mei
dewerking van wanbetalers en
steun van passagiers en passanten.)
Nu is meer toezicht geen ontde
van Vuijsje. De commissie Ri
heeft de minister jaren geleden al
viseerd weer controleurs op de tr
zetten, huismeesters aan te stell<
stadswachten (buurttoezicht). I
nooit zwaardere straffen. Roethof:
gere straffen helpen de criminaliteit
uit de wereld. De forse straffen en (t-,
dicale aanpak van drugs in de Vere.
Staten hebben dat eens en te meerit
getoond". Maar behalve op hun relse
zouden mensen best meer op hun jer
ten gewezen mogen worden, meen
gepensioneerde Tweede-Kamerlid jr
de PvdA. „Er zou best meer druk n
worden uitgeoefend op mensen diep*
werken", durft Roethof nu te bekent.
t
Verzekering
De jaren zestig en zeventig hebbei[et
geleerd op te komen voor onze reci
Maar de mondigheid werd vd\
Vuijsje al snel aangewend voor wde
grepen eigenbelang. In dezelfde peDt*
werden schuld en verantwoordelijkiee
vermaatschappelijkt. Bij een verkeen
geval hoefde je je niet langer schulc jr
voelen, je was immers verzekerd
Nieuw-Zeeland, het enige land me
nationale ongevallenverzekering, W f
de teloorgang van het schuldbegins J1
ontsnappini
uit de gevan
8000 dollar kreeg uitgekeerd vaif
zijn invaliditeit en nog eens 10.00C
lar wegens verlies van levensgelu)
het Nederlandse strafrecht is een 1li
keer naar de individuele aansprak"
lopen, daarna volgt de groep die eigen
lijk buiten moet blijven staan". Het ge
doogbeleid leidde tot een wildgroei van
terrassen op straat, reclame aan de ge
vels, maar ook prostitutie. Normen over
wat wel en wat niet kon vervaagden en
de criminaliteit steeg. Rechts riep om
orde (ter bescherming van eigen bezit)
en links wees vooral op de noodzaak
van preventie. Er bestond begrip voor
de raddraaiers die tegen de machtheb-
heid waarneembaar. Steeds i is
moeten daders schade vergoeden^
slachtoffers en die terugkeer van sir,
en boete doet Vuijsje goed. 'ed
grc
Wildgroei ;iaj
Voor links is het allemaal niet gemieri
lijk. Tijdens de PvdA-conferentie'ess
gende maand zal een harde noot mtZo
worden gekraakt. Partijvoorzitter «tu
en: „Een aantal leden is huiverig j^e
meer overheidsingrijpen. De sfeer
individuele ontplooiing is altijd hee^_,
nifest geweest binnen de PvdA. Va
andere kant hebben we solidaritei
verantwoordelijkheid hoog in het j-,
del staan". Maar een scherper cont
rende overheid en persoonlijke vep1
woordelijkheid kunnen volgens V|
heel goed samengaan. „Een omvanere
overheidsapparaat voor wetshandhaiet
lijkt mij verre te verkiezen boveit d<
huidige wildgroei van veelal obiak'
particuliere bewakingsinstanties diltscl
winst zijn gericht. Een overheid dieiot
via een mandaat van de burgers b
houdt met de controle, voldoet niel 3
mijn beeld van een politiestaat. Zij va
antwoordt heel wat meer aan mijnL_
van een moderne verzorgingsstaat!,
een overheid die zich het vuur ui|-
sloffen loopt om de schillen en de q|\
op te ruimen".
Voormalig wethouder Etty voorspel!
harde discussie binnen de PvdA. „V -*
hoever kun je vanuit de overheid! 1
matief een beroep doen op burger*
ze moeten opkomen voor het genKR
schappelijk belang? Je moet heel errer
passen dat je niet gaat moralisl®
Maar er moet iets gebeuren. De boPü
de belangen worden steeds duidelf S
Mensen moeten echt anders gaan le11 1
Neem nu het hondepoepprobleem.P or
soonlijk vind ik dat je in een stadl?1
hond meer zou moeten willen hoirn8
Dat kan absoluut niet meer. MaarPad
groot deel van de bevolking vindtree
wel. We zijn dus toe aan het vastlag
van nieuwe normen. De opstelling®1}11
politici zal veel normatiever mrf *e,
worden. Zij zullen moeten aangever? hlJ
mensen moeten samenleven zond£dac
de val van het moralisme te trapper"^
MONIQUE VAN DE tëer
Vrije
ad a
