Kasparov
opent sterk
op politiek
schaakbord
£eid<5C0omcuit
Niemand
heeft ooit zo
goed schaak-
gespeeld als
Kasparov nu
doet op 27-
jarige leeftijd.
FOTO: SP
ZATERDAG 8 SEPTEMBER 1990 PAGINi
LONDEN - Wereldkampioen
schaken Gari Kasparov is de poli
tieke wereld binnengestapt. Hij
denkt dat de dagen van president
Gorbatsjov geteld zijn en heeft een
eigen plan .ontworpen om de Sov
jetunie te redden. Kasparovs uitda
gende blik verraadt een intens lots-
besef: 'Ik ben uitverkoren'.
De charme van deze buitengewone Rus
is bijna onweerstaanbaar. Met zijn
joods-Armeense afkomst is hij een na
zaat van twee van de meest vervolgde
en getalenteerde volkeren op aarde. Hij
heeft nu besloten de Sovjetunie te over
laden met het brandende enthousiasme
waarmee hij ook het schaakspel bena
dert.
„Schaken is een poging om chaos onder
controle te krijgen", zegt hij. In 'Der
Zauberberg' van de Duitse schrijver
Thomas Mann, misschien wel de groot
ste ideeénroman van deze eeuw, wordt
Rusland geïdentificeerd met chaos in de
verleidelijke persoon van Clawdia Chau-
chat. De prozaïsche Duitser Hans Cas-
torp wordt geboeid door haar onburger
lijke zorgeloosheid en haar ontkenning
van het individualisme. Zelfs de meest
drastische pogingen, zoals die van Peter
de Grote of Lenin, om deze chaos onder
controle te krijgen met geïmporteerde
versies van westers rationalisme waren
slechts deels succesvol.
Niemand, levend of dood, heeft ooit zo
goed schaakgespeeld als Kasparov nu
doet op 27-jarige leeftijd - en hij is al
vijf jaar kampioen, sinds hij Anatoli
Karpov in 1985 versloeg. In oktober
speelt hij weer met zijn aartsrivaal in
New York en Lyon: hun vijfde gevecht
om de titel. De twee mannen zullen dan
in zes jaar tijd zo'n 150 keer tegen elkaar
gespeeld hebben om het kampioenschap,
een serie die nog langer is dan het duel
van La Bourdonnais en MacDonnell in
de negentiende eeuw.
De wereld
„Het schaakbord is de wereld", schreef
de Engelse filosoof T.H. Huxley. Als dat
zo was, zou Kasparov al de absolute
heerser zijn. Het perfectionisme van zijn
schaken is moeilijk te evenaren in het
dagelijks leven, maar Kasparovs politie
ke missie is het Russische volk met mee
dogenloze logica te tonen wat een mon
sterlijke oplichterij het marxisme was.
Een van zijn voorgangers als wereldkam
pioen, de Duitse jood Emmanuel Las-
ker, schreef: „De creatieve combinatie
legt de arrogantie van de leugen bloot;
het meedogenloze feit, uitmondend in
schaakmat, spreekt de hypocriet tegen".
Kasparov kroop door het oog van de
naald bij de anti-Armeense opstanden
afgelopen januari in Baku in Azerbajd-
zjan, waar hij opgegroeid is. Hij kwam
zijn familie te hulp en raakte klem in de
chaos en moordpartijen. Hij wist een
vliegtuig te charteren en kreeg zo zijn fa
milie het land uit. Sindsdien is hij zich
goed bewust van het gevaar dat totale
chaos zal losbarsten in de Sovjetunie
wanneer de overgang van het commu
nistische regime naar een democratie
slecht aangepakt wordt. En hij is er nu
van overtuigd dat Mikhail Gorbatsjov,
aan wiens glasnost hij eerst erkende veel
veiplicht te zijn, ernstig onbekwaam is.
Hij geeft Gorbatsjov en het communis
me nog vier tot zes maanden.
Kasparovs land kon hem dus wel eens
gauw nodig hebben. Hij blinkt uit in het
beroep dat hij het eerste koos en is nu
op het punt aanbeland dat zijn grootste
intellectuele uitdaging nog zijn rol is als
hoofdvertegenwoordiger van het mense
lijke ras tegen de computer. Oud voor
zijn tijd en zoekend naar een nieuwe we
reld om te veroveren vond hij dit jaar
zijn politieke roeping.
Bezeten
Hoezeer Kasparov al bezeten is door de
nieuwe demon werd duidelijk toen hij
Met zijn joods-
Armeense afkomst is
hij een nazaat van
twee van de meest
vervolgde en
getalenteerde
volkeren op aarde.
FOTO: AP
De we rel
kampioei S
de Sovj
overlag
met het
geeft
Gorbatsj
Gorbatsjov nog een militaire uitwe^Q]
denk dat die kans voorbij is", luidt!
parovs antwoord. „Ik geloof zelfs^g P
dat het leger nog een reden heeff van
Gorbatsjov te steunen". )ckke
„Als we praten over Gorbatsjovs (llIem
machtsbasis moeten we het militaj^1
dustriéle complex noemen. Niet de tg i
raals, maar de directeuren, de stasndy
de fabrieken, hebben de macht. Wank ft
bouwen ze tijdens deze verschrikkHe
economische crisis drie vliegdel
pen? Waarvoor hebben we die njEC I
Niet voor defensie. Ze kosten meeiickel
50 miljard roebel en dat kunnen wiiljeg'
lemaal niet betalen. Zij hebben het0"'.®
en een enorme invloed.". j
Kasparov maakt zich boos over hetfec' I
po van de vooruitgang in de landbjndra
„De leiders van de kolchozen en so^""ni
zen zijn belangrijk. Daarom heeft Y(ahn
batsjov hen altijd met rust gelateijoorl
wilde nooit die echte landbouwhetED 1
mingen die Jeltsin in oktober om),
doorvoeren". *nms
Kasparov haalt de krant van de Du™1
cratische Partij te voorschijn. „We'jnicu
ben een onafhankelijke uitgeverij iedf
eerste uitgeverij sinds 1917 die #0-'
dom is van aandeelhouders. Dat hej* y
wij bewerkstelligd, een groep van pi^
nente politici. En we gaan nog veel De rv
doen. Tegen het einde van dit jaaprst).
pen we drie kranten te hebben", ©Dy
lery
T-1 »lmai
Full-time?
raai/
ijan:
time politicus? „Misschien, ja. Nu^ r
ik iets wat ik moest doen, naar mijn. 4: g
ning. Het is mijn plicht aan de zijdóekki
de democraten te staan om te veifunni
tegen de communistische dictaP.rst);
Maar nu wil ik deel uitmaken vad j
schaakwereld. Schaken is mijn be^uie
Ik wil de democraten helpen, maar tee ei
nabije toekomst zie ik het niet al£r *4
full-time baan". ?n B
„Een van de grootste dingen die ik'ravai
kunnen bereiken is dat er normalfex D
trekkingen komen tussen Oost en wik).
Ik ben door mijn omstandighede(°egd
aangewezen persoon om dat te doe'"(S
denk dat ik het kan omdat ik in de^n
wereld bekend ben, de situatie in Éuidai
land begrijp en een zuivere politicusPe F;
die geen speciale belangen heeft". ,erh?J
Ziet hij zichzel ooit als minister van^°trei
tenlandse zaken? „Als het moet". CXvil i<
ambassadeur? „Liever het laatstelonin
denk dat dat het meeste is wat ikin Ba
doen. Ik ken het Westen goed. Je j'
je een wereldburger voelen. En di^ie
precies mijn mentaliteit". tout).
Een aantal van zijn critici in de sclfluis
wereld zegt dat Kasparov niet toWf*"'
genoeg is voor de fouten of traagp^
van anderen. Is het niet belangrijk L, h
iemand in de politiek om niet te snle Br
gaan, maar in het tempo van noriloot)
mensen? Kan een hoog intellect——
schaakgenie vermijden dat hij wórd-
gesneden van de gewone man? Kaspl
smaalt: „Ik ben het niet eens metl
kritiek. Iemand moet vooroplopen. 1
stap verder - omdat iedereen zichl
de situatie bezighoudt. Ik probeerf
voortouw te nemen en dat is belank
in Rusland nu alles zo snel veran]
Zo snel dat dit tempo niet begi
wordt en niet geaccepteerd wordt
onze mentaliteit".
Is dat zijn speciale bijdrage? Kaspu
„Ik kan dat doen omdat het mijn nal
is. Ik heb de geest van een schakerl
meeste politici kunnen omgaan mei
gewone man, maar wie rent er vooi
paard? Er zijn rollen die we kiezej
rollen die ons kiezen".
Moeilijk
Heeft Kasparov een politieke roeJ
„Ja, ik ben gekozen", antwoordt hi®
vastberaden. „Het is moielijk, vet'
voor mijn moeder die haar hele lfr
aan mij gewijd heeft. Ik ben veel vi
den kwijtgeraakt en veel coaches i
één erg, erg eenvoudige regel. Wanl
ik een titel won dachten sommigen I
hen: 'Tijd om te stoppen. Laten wel
het leven genieten'. Ik ging verder
verliet de groep. Het is een lange
zonder tussenstops, en niet veel me
kunnen dat aan".
„Wanneer er een nieuw inzicht lei
het Westen kunnen we veel snellerl
gen en zonder complicaties - diel
woonlijk erg gevaarlijk zijn in RuslaJ
Kasparov lacht en voegt daar aanj
„De mensen in de Sovjetunie twiji
er niet meer aan dat het grootste
bleem van het land het communism
Dat moeten we eerst kwijt. Ik den!
er in 1992 meerpartijenverkiezi
moeten komen. De democratie zal f
sterk zijn".
Bij deze verkiezingen zou Kasparov I
kandidaat stellen voor het parlenf
vertelt hij. Is dit een mooie tijd om
leven? Om een speler te zijn in het jf
wereldspel? „Als ik later geboren 1
zou ik niet voorop hebben kunnen!
pen. Ik zou niet op tijd wereldkampl
geworden zijn om een rol te kunnen
len. Ik denk dat ik het geluk gehad h
vooral dank zij mijn ouders - i*
op tijd op aarde gezet ben".
DANIEL JOHNSl-Vfi
(c) The Tl
uitlegde wat "voor rol hij hoopt te spelen
in de nieuwe Sovjetunie. Als vice-voor-
zitter van de twee maanden oude Demo
cratische Partij van Rusland is hij ver
antwoordelijk voor internationale be
trekkingen en is hij eigenaar van de
krant van de partij.
Kasparov behoort tot de generatie Oost
europeanen die steeds radicaler gewor
den is sinds de anti-communistische re
voluties van 1989. „Mijn deelname aan
de politiek zou in Engeland of in Ameri
ka heel vreemd lijken, maar in Rusland
is dat een traditie. Wat doet Kasparov in
de politiek? Precies hetzelfde als andere
beroemde mensen".
Het gesprek vindt plaats in Londen, tij
dens één van Kasparovs korte transat
lantische bezoekjes. Hij is nogal trots op
zijn vliegend bestaan, voor een Rus zo
ongewoon, waaraan ook zijn vrouw Ma
ria zich moest aanpassen. „Het is mijn
leven. Ik heb op dit moment gewoon
geen ander leven".
Hoewel Kasparov een breed referentie
kader heeft en vloeiend Engels spreekt,
is hij nooit verwesterst; hij is geen ont
wortelde wereldburger. Kasparov citeert
Simon Frank, de Russische filosoof die
zich na 1917 in Berlijn vestigde. In de
nasleep van de Russische Revolutie ge
loofde Frank dat de onderdrukking van
het oude Rusland niet blijvend zou zijn:
„In deze dagen van ons nationale onge
luk, geworteld in nihilisme, kunnen we
onszelf troosten met de gedachte dat de
enorme diepte van de afgrond waarin
het Russische volk gevallen is niet alleen
getuigt van de blindheid van het volk,
maar ook van de grootsheid van de mis
leide mentale kracht ervan". Voor Kas
parov is dit weer een tijd waarin de Rus
sische geest op de proef wordt gesteld en
hij is er zeker van dat die de proef zal
doorstaan.
Hoe graag hij ook over politiek wil pra
ten, over zijn ambities aan het schaak
bord moet hij ook het één en ander
kwijt. Nadat hij zijn titel weer verdedigd
heeft tegen de 39-jarige Karpov ver
wacht hij het te moeten opnemen tegen
een jongere generatie van schaakmees
ters, bijvoorbeeld tegen Boris Gelfand,
de opkomende Russische ster. „Hij is de
enige sterke, echt professionele kandi
daat", aldus Kasparov. Hij denkt dat
zijn eigen spel de komende vijf jaar of
zo („het hangt ervan af hoeveel tijd ik
aan schaken zal kunnen besteden") al
leen maar beter zal worden voordat de
fysieke uitputting begint te tellen. „Ik
denk dat ik in 1993 nog steeds aan de
top sta".
Op het moment spreekt de dreiging van
een electronische geest tot zijn verbeel
ding. Hij draagt een Amerikaanse spot
prent bij zich over zijn overwinning vo
rig jaar op de schaakcomputer Deep
Thought: een rij computers in een etala
ge, met op hun beeldscherm „Kasparov
heeft vals gespeeld".
Hoe komt het dat de held van de strijd
tegen de machine in de politiek gestapt
is en zelfs lid geworden is van een nieu
we partij? „In april heb ik besloten de
Communistische Partij te verlaten en
me aan te sluiten bij de oppositie en
daar heel actief te zijn. Maar eigenlijk
had ik mijn besluit al genomen na alles
wat ik gezien had in Baku, toen ik moest
vertrekken, nadat ik de volkerenmoord
daar gezien had".
Het was ook bijzonder verhelderend het
Sovjet-leger in actie te zien. „Als ik pas
sief gebleven was zou ik teruggegaan zijn
naar een verwoest land. Ik voelde dat ik
iets zou kunnen veranderen, en mis
schien zou deze hulp erg belangrijk
zijn". Hij kijkt alsof hij het meent.
,:Mijn deelname aan de politiek zou in Engeland of Amerika heel vreemd lijken, maar
in Rusland is dat een traditie. Wat doet Kasparov in de politiekPrecies hetzelfde als
andere beroemde mensen".
FOTO: AP
„We willen allemaal maar één ding: een
sterke organisatie om het communisme
te bevechten. Sommige mensen zijn uit
de Democratische Partij gestapt omdat
ze voelden dat de bolsjevistische geest
nog steeds leefde. Toen we dat probleem
hadden zei ik: 'Ja, die geest leeft nog in
onze partij. Hoe kan het ook anders na
75 jaar'. We zijn snel over die crisis
heengekomen. Ik schat dat we nu zo'n
80.000 leden hebben, wat best veel is".
Conservatief
Kasparov omschrijft de Democratische
Partij als conservatief. „Niet conserva
tief volgens het Sovjet-model maar vol
gens de westerse normen. Een centrum
rechtse, of zelfs rechtse partij. Belangrij
ke programmapunten van de partij zijn
het minimaliseren van de invloed van
de staat en de erkenning dat privébezit
een waarborg is van de mensenrechten.
Het is een ruimdenkende partij".
In tegenstelling tot oudere grootheden
als Andrei Sacharov en president Vaclav
Havel van Tsjechoslowakije heeft Kas
parov veel bewondering voor de Britse
premier Margaret Thatcher, voor het
vrije-marktconservatisme waaraan hij
het succes van het Westen toeschrijft.
„Wanneer ik de situatie analyseer, zie ik
dat in grote landen als de Verenigde Sta
ten, Engeland, Duitsland en Japan het
conservatisme overheerst en daarom
zijn ze zo succesvol. In twee grote lan
den waar de socialisten aan de macht
zijn, in Spanje en Frankrijk, doen ze
naar mijn mening precies hetzelfde".
En lachend: „Het is een normaal rechts
beleid. In Engeland zou ik absoluut op
Thatcher stemmen. In mijn land is ze
ontzettend populair. Misschien wel po
pulairder dan in Engeland. Het is het
zelfde met Gorbatsjov, die overal in de
wereld populair is, behalve in zijn eigen
land. Wanneer we aan een publiek dat
overwegend uit vrouwen bestaat uitleg
gen dat we hetzelfde zijn als mevrouw
Thatcher in Engeland, hebben we veel
succes. Ze herinneren zich allemaal het
interview dat ze gaf aan twee Sovjet
journalisten, waarbij ze hen compleet
overdonderde. De vrouwen in de Sovjet
unie vonden het fantastisch, en daarom
gebruiken we het".
Het gesprek komt op Boris Jeltsin. „Jelt-
sins populariteit bij het Russische volk
is een garantie voor de veranderingen in
Rusland en de Sovjetunie en hij speelt
het spel briljant. Omdat hij een erg goed
en sterk team heeft. Als je ziet hoe hij de
nationale kwestie in Rusland benadert
en je vergelijkt dit met de manier waar
op Gorbatsjov Litouwen aanpakte - het
zijn gewoon twee verschillende politieke
niveaus. Ik geloof dat Jeltsin binnen vier
of zes maanden de belangrijkste rol zal
spelen bij de vernietiging van dit verval
lende, maar nog steeds krachtige sy
steem".
Rijk is dood
Aangezien hij niet Russisch van geboor
te is heeft Kasparov niet veel belangen
bij de overleving van het Sovjet-rijk.
„Feitelijk maakt het niet meer uit wat ik
wil, want ik denk dat het einde onaf
wendbaar is. Het rijk is dood. Deze staat
zou compleet kunnen verdwijnen. Ik ge
loof dat een confederatie, een erg losse
confederatie gebaseerd op economische
belangen, het gemeenschappelijke belang
van alle naties is".
„Maar ik ben er niet zeker van dat dit
mogelijk is, gezien de politieke proble
men en het groeiende nationalisme. Er
leven sterke anti-communistische gevoe
lens in de republieken en die worden ge
ïdentificeerd met anti-Russische gevoe
lens. Het is voor Rusland van belang
een overeenkomst te tekenen met de an
dere republieken, maar dat is nog geen
garantie dat we één staat zullen houden.
Vooral piet Kazachstan en de Ukraine
ligt dat moeilijk; dat zijn grote republie
ken, die hebben geen confederatie nodig.
Zij kunnen het alleen proberen".
„Je moet begrijpen dat je met de rege
ring van het rijk geen stap verder komt.
De doodsstrijd zou wat langer kunnen
duren, maar zelfs dit 'langer' is maar één
jaar - ik geloof niet dat het meer dan
een jaar zal zijn. Ik denk eigenlijk dat de
centrale regering nog maar vier of zes
maanden te gaan heeft. Ze verliest haar
autoriteit en wordt niet erkend". Heeft
