Paul Verhoeven
en het genot van shockeren
finale
anke popster aanleiding voor Braziliaanse rassendiscussie
£eidóe(3otrumt
12 f\ ZATERDAG 'l 1 AUGUSTUS 1990 PAGINA 23
Mijn nachtmerries gingen altijd over de
dood, mijn eigen dood. Maar dat was
geen geweld, meer het gevoel helemaal
los te zijn van de wereld. Tegenwoordig
heb ik vaak Rambo-achtige dromen:
over oorlog, strijdende partijen, over da
ken rennen, mijn ouderlijke omgeving in
Den Haag, treinen en vliegtuigen".
Ervaart u het als bevrijdend die dromen
te verfilmen?
„Nee. Ik denk dat mijn dromen en mijn
films afzonderlijk variaties zijn op een
dieperliggende thematiek. Misschien een
combinatie van mijn karakter en die er
varing in de oorlog. Mijn onderbewust
zijn heeft zich gevuld met geweld, op
een leeftijd dat je. onderbewustzijn aan
veel invloeden onderhevig is. Óf het
waar is weet ik niet, maar de theorie
klinkt in elk geval aannemelijk".
Hoe staat het met uw film over Lenin
grad, waarover we een aantal maanden
geleden konden lezen?
„Het bericht dat ik bezig zou zijn met
een film over de slag bij Leningrad is
onzin. Het enige dat ik heb getekend is
een contract om te kijken of ik een opzet
zou kunnen maken. Er is nog helemaal
niets. Geen script, zelfs nog geen schrij
ver daarvoor. Het nieuws kwam in de
wereld doordat de producent een adver
tentie plaatste in het blad Variety, waar
in groot met mijn naam werd ge
schermd. Voor de goodwill en de subsi
dies. Mijn advocaten zijn nog steeds be
zig die volkomen misplaatste adverten
tie recht gezet te krijgen.
Momenteel werk ik aan een erotische
thriller. Basic Instinct gaat die heten.
Volgend jaar gaan we draaien met Mi
chael Douglas in de hoofdrol. Hij speelt
een politie-agent die een moord moet
oplossen en wat te veel betrokken raakt
bij de verdachten. Er spelen drie vrou
wen in mee, die de film een sado-masso-
chistische inslag geven".
Nog wensen voor de toekomst?
„Ik ben al een paar jaar bezig met een
film over Jezus. Het zal nog wel een jaar
of vier, vijf duren voor die klaar is,
maar het wordt een heel speciaal project.
Het wordt een realistische film, ontdaan
van alle sprookjes rond Jezus. Ik ga uit
van evangelies en authentieke geschied
schrijving. Dan zie je dat de politieke si
tuatie van Jezus' tijd een veel grotere rol
speelde dan de kerken altijd gesugge
reerd hebben".
Shok-effect verzekerd, liikt me. The last
temptation maakte ook behoorlijk wat
los.
„Maar dat was ook echt een onzin-film.
Alsof Jezus zich aan het kruis druk zat
te maken over zijn huwelijk en dat soort
flauwekul. Mijn bedoeling is een project
waardoor het publiek misschien ook ge
schokt zal zijn, maar juist omdat het
waar is wat ik toon. Ik baseer me op de
bijbel, maar haal eruit wat jarenlang is
weggewerkt door de kerken. Zo is het
bijvoorbeeld verdrongen dat Jezus op
politieke gronden werd gekruisigd. De
aanklacht tegen Jezus luidde dat hij een
kroonpretendent was. Koning van Israël,
dat stond boven zijn kruis gespijkerd.
Vanaf mijn achttiende ben ik al gefasci
neerd door de figuur Jezus. Het kerkelijk
geloof interesseert me niet, het heeft de
mensheid weinig goeds gebracht. Maar
Jezus was toch een van de belangrijkste
figuren uit onze geschiedenis, waar
schijnlijk een van de meeste begaafde
ook. Die combinatie met de kruisiging,
even los van de goddelijke betekenis die
men Jezus toedicht? is op zichzelf al re
den genoeg voor mijn interesse. En er is
al zoveel onzin gezegd en geschreven
over die man, dat ik wel eens wil laten
zien hoe het werkelijk zat".
Vindt u het niet vervelend dat Jezus niet
van geweld hield?
„Een onzinvraag natuurlijk. Vergeet niet
dat Jezus in het evangelie van Lucas
vlak voor zijn dood zegt tot zijn discipe
len: verkoop wat je hebt en koop een
zwaard. Toen Jezus gearresteerd werd,
ontstond er een vechtpartij, en zijn dis
cipelen hadden een zwaard bij zich. Je
zus hield inderdaad niet van geweld,
maar dat wil niet zeggen dat hij het on
der alle omstandigheden afwees".
JEAN-PIERRE GEELEN
iTERDAM - Zijn nieuwste
Total Recall, bracht in de
nigde Staten binnen een
ld 100 miljoen dollar op. Ter-
de film pas sinds gisteren in
te zien is, betekent dat nu
t zoveelste kassucces voor re
ar Paul Verhoeven. Deze week
de naar Amerika overgestapte
oeven even terug in Neder-
om de film te tonen aan
en en relaties. Een publiek
ivreden applaudiseerde bij het
van uiteenspattende hoofden
issale moordpartijen.
:den is wel het minste dat Paul
ven genoemd mag worden. Som-
roemen zijn films, die eindelijk
litstaken boven die grauwe middel-
lie de Nederlandse film doorgaans
:rkt. Anderen verafschuwen Ver
als brenger van doelloos geweld
itte seks. Net als in de Verenigde
waar Verhoeven naar uitweek na
:ten en frustraties in het „benepen
[landse filmklimaat", maakte het
k zijn eigen keus. Miljoenen be-
s weten bij de naam Paul Verhoe-
i-jbldoende. Zij togen in het verleden
ok massaal naar films als Turks
Soldaat van Oranje, Spetters, Ro-
en, al blijft dat nog even afwach-
otal Recall.
pers kan Verhoeven al enige jaren
it op dezelfde kritieken rekenen:
vens films steken technisch vaak
elkaar, inhoudelijk zijn ze echter
t als een dubbeltje. Verhoeven zelf
ch niet zo druk maken om zulke
ies. Nederland is nu eenmaal een
stenlandje. En dat was ook precies
'tien van zijn verhuizing naar de
lm Spetters was eigenlijk het begin
11e ellende", zegt Verhoeven nu
:en heuse Amerikaanse tongval,
ilms die ik daarvoor maakte, wer-
robleemloos gefinancierd door het
ktiefonds voor de Film. Voorzit-
s Bosman en later Jan Hulsker, de
af van Van Gogh, is het zo toch
gelukt in de jaren zeventig een pu
lvoor de Nederlandse film te ont-
en. Goed, ze verschoten wel eens
leur wanneer ze het resultaat van
irbeeld Turks Fruit zagen, maar
gaf dat aanleiding tot problemen,
t Anton Koolhaas de nieuwe voor-
werd. Met alle respect voor zijn
In, maar over filmen had hij toch
d andere denkbeelden dan ik.
moest ineens wat betekenen, iets
iels, artistieks. En Spetters was in
;en natuurlijk alleen maar vuile
i, vandaar dat ik een behoorlijke
ie wel kan vergeten".
u die mening dat een film een ar-
produkt moet zijn?
nd dat een film als Soldaat van
ook wat betekent; elke film heeft
betekenen. Niet dat ik dat nood-
k vind, je moet daar gewoon niet
DeJ) over nadenken. Als je met film
ilt uitdrukken dat iets wezenlijks
nt, moet je dat doen, betekent het
dan is het ook goed.
s in eerste instantie een commer-
irodukt. Het is een industrie, net
;->ekjes bakken, waar honderden
n van moeten leven. Lekkere
s verkopen nu eenmaal beter dan
re koelqes, dus maak je die. Die
rie heeft de mogelijkheid in zich
nst op te leveren. Maar kunst ma-
leen maar om de kunst is een
)pende weg. Film is een gigantisch
produkt. Je kunt als filmer niet
eb.alsof het niet uitmaakt dat jouw
t tien miljoen dollar kost. Dat zou
olledige ontkenning zijn van het
n dat het leven ook op economie
erd is. Wanneer je aan zo'n mil
lers Pr°ject werkt, is het toch waanzin
denken datje louter met kunst be-
Uli.nt. Iets wat vijf miljoen heeft ge-
aannoet op de eerste plaats ook vijf
n kunnen opleveren".
rijkeer film enkel een commercieel
de ei is, moet je als maker wellicht
ing sies doen om aan de smaak van
d( ite publiek te voldoen.
hoor. Je moet alleen een onder
nemen dat het publiek aardig
Maar dat is geen concessie. Dat
het pas wanneer je dingen gaat
FOTO: CORNÉ SPARIDAENS
Paul Verhoeven: „Ik heb vaak dingen gedaan die spraakmakend waren. Dat wist ik ook best van tevoren, maar dat vind ik gewoon lekker".
doen waar je zelf helemaal niet meer
achter staat. Mijn liefde voor shockeren
en verbazen is een publieksgerichte hou
ding. Ik heb vaak dingen gedaan die
spraakmakend waren. Dat wist ik ook
best van tevoren, maar dat vind ik ge
woon lekker. Waarom weet ik ook niet,
dat moet je maar aan een psychiater vra
gen. Maar provocatie is een wezenlijk
onderdeel van kunst".
Maar u ziet film niet als kunst.
„Nee, dat wilde ik ook net corrigeren. Ik
zie film best als kunst, maar binnen het
gegeven van de industrie. Je moet dat
niet omdraaien. Ik zie Total Recall min
der als kunst dan bijvoorbeeld Robocop
of Soldaat van Oranje. Dat voel ik zo.
Die films zijn niet alleen maar entertain
ment. Total Recall is als een spookhuis
op de kermis. Iedereen wil daar in, ge
woon omdat het leuk is, en meer niet.
Maar verder is het een ziek gedoe, dat
geouwehoer over kunst. Pas over twintig
jaar zie je of iets kunst is. Iets wat blijft
bestaan is kunst, en dat is mijn doel:
In eerdere interviews verklaarde u uw
fascinatie voor geweld aan de hand van
een anekdoje uit uw jeugd. Als vierjarige
zag u in de oorlog een verminkte piloot
uit een straaljager gehaald worden.
„Dat is een theorie die ik verzon als ant
woord op die eeuwige vraag van journa
listen waar mijn liefde voor geweld van
daan komt. De anekdote is waar ge
beurd, maar of het mijn fascinatie ver
klaart, weet ik echt niet. Maar als ik me
afvraag wat mij onderscheidt van ande
ren, is dit voorval wel iets belangrijks".
Wilt u iets uitdrukken met dat geweld?
„Ja, dat ik erdoor gefascineerd ben.
Beelden die in me opkomen wil ik
vormgeven".
Vroeger zei u altijd dat u wilde aantonen
hoe gewelddadig de wereld kan zijn.
„Allemaal kletskoek. Het is wel waar,
maar ik ga daar niet speciaal voor zitten.
Ik ervaar de wereld nog steeds als be
hoorlijk gewelddadig. Het is wel even
wennen wanneer je kind uit school komt
met het verhaal dat ze zojuist een bende
vanuit een auto een meisje heeft zien
neerschieten. Geweld is in Amerika om
de hoek van elke deur. In mijn gedach
ten stapelt zich het ene gruwelijke beeld
op het andere".
Waarom wilt u aan dat dagelijkse ge
weld nog meer gruwelijks toevoegen?
„Weet ik niet. Ik ben in elk geval geen
wereldhervormer, dus ik maak me er
ook niet druk over. Het is niet mijn taak
me af te vragen wat de gevolgen zijn. Ik
doe gewoon wat ik leuk vind. Er zijn
heel wat onderzoeken geweest die aanto
nen dat geweld op de buis of in de film
het geweld in de maatschappij vergroot.
Maar er zijn even zoveel onderzoeken
gedaan die precies het tegenovergestelde
aantonen".
Wanneer eens onomstotelijk vaststaat
wat de effecten van geweld in de film
zijn, zou dat u dan beinvbloeden?
„Als ik zeker zou weten dat mensen ge
welddadiger worden van mijn films, zou
ik zeker overwegen ze aan te passen.
Willens en wetens schade aanrichten in
de maatschappij, dat wil ik niet. Maar ik
geloof nooit dat mijn films schadelijk
zouden zijn. Ik begrijp de opwinding er
over ook niet. Er is zoveel geweld in de
maatschappij waar niemand zich ooit
over opwindt. Ga maar eens naar een
voetbalwedstrijd of een bokswedstrijd.
Wat zich daar allemaal afspeelt onder de
toeschouwers. Ik vergelijk het zien van
een film vaak met dromen. Ik geloof
niet dat iemand die veel aggressieve dro
men heeft, zoals ik, zich in de maat
schappij aggressief opstelt. Na een ge
welddadige film is dus ook niet zo".
In Total Recall krijgt de hoofdpersoon
een nachtmerrie. Heeft u dat ook nog
steeds?
„De laatste jaren minder dan vroeger.
EN
DE JANEIRO - Het gezicht
e vanuit de etalages van de
ïzaken door heel Brazilië aan-
is lelieblank, met hemels-
ze ogen en een krans van gou-
ïaar. In het land van Carmen
nda en de samba is de pop-
res Xuxa een waar fenomeen.
he
die bij haar optredens geflankeerd
door zeven andere blondines,
opbet land stormenderhand overwon-
mle heeft twaalf miljoen platen ver-
,ii en is net terug van een succesvolle
dee door ^tijns-Amerika. Ze heeft
uw naam (die wordt uitgesproken als
a) geleend aan een reeks van pro-
)opJ, van yoghurt tot fietsen. Behalve
deelieblanke gezichtje lijkt Xuxa ook
delieblank zieltje te hebben. Ze heeft
-md dagverblijven geopend, voert ac-
ge-impagne tegen drugs en roken en
.aal haar fans opgeroepen geld en eten
1 dupken aan de liefdadigheidsinstel-
is veel Brazilianen echter een
in het oog. Leden van de zwarte
rgietng van Brazilië vrezen dat door
[enng van dit prototype van Scan-
ische schoonheid de vooroordelen
JËT zwarten zullen toenemen. Ook
vrezen zij dat hierdoor de rijke Afri
kaanse cultuur van Brazilië, die alle as
pecten van het Braziliaanse leven, van
muziek en literatuur tot de culinaire ge
woonten, beïnvloed heeft, op de lange
duur teloor zal gaan.
Averechts
Carlos Hasenbalg, directeur van het
Centrum voor Afro-Azialtische studies
in Rio, zegt: „Xuxa's populariteit heeft
een averechtse invloed op de integratie
van blanke en zwarte kinderen. Zij asso
ciëren haar blanke heilige-imago met
goed, waardoor zwart een negatief stem
pel opgedrukt krijgt".
Hasenbalg ziet Xuxa's succes als een
duidelijk voorbeeld van het racisme dat
volgens hem wijdverspreid is in een land
dat zich officieel een multi-raciale demo
cratie noemt. „De mensen denken dat er
geen vooroordelen zijn, maar onbewust
bestaat er een hiërarchie van kleuren die
samenvalt met hun hiërarchie van waar
den.".
Duits
Tot de helft van de negentiende eeuw
had Brazilië een zwarte meerderheid.
Een eeuw van Japanse en Europese im
migratie, tot 1960, bracht daar verande
ring in. Sao Paulo heeft de grootste Ja
panse bevolking ter wereld buiten Japan
en in sommige delen van het zuiden is
Duits de eerste taal.
Volgens de officiële cijfers maken de
blanken 55% uit van de bevolking van
144 miljoen, terwijl het percentage zwar
ten gedaald is van 14,6% in 1940 tot
5,9% in 1980. De historici zoeken de
oorzaak hiervoor in de tendens onder de
Portugese kolonisators om te trouwen
met inferieur geachte kleurlingen. Dit
stond bekend als „het opbleken van Bra
zilië". Een recent onderzoek van het
Braziliaans Instituut voor Geografie en
Statistiek geeft echter aan dat Brazilië
langzamerhand weer bruin aan het wor
den is. De demografen voorspellen dat
aan het eind van de jaren negentig de
mensen met een zwarte of bruine huid
weer in de meerderheid zullen zijn.
Smeltkroes
Brazilië is op het eerste gezicht een
smeltkroes van kleuren, die de geschie
denis weerspiegelen van een natie van
immigranten, van Afrikaanse slaven tot
Litouwse joden. In de open cafeetjes
rond de Sao Cristavaomarkt in Rio,
waar de prostitués hun klanten zoeken
en mulatten de lambada dansen, zijn
alle kleurschakeringen te vinden.
Er zijn echter geen zwarten in de rege
ring, er zijn geen zwarte diplomaten,
geen rijke zwarte zakenlieden. De mach
tigste en meest prestigieuze banan zijn
nog steeds overwegend in handen van de
blanken.
Vicieuze cirkel
Deze kloof tussen de socio-economische
ontwikkeling van blank en zwart heeft
een vicieuze cirkel tot gevolg: zwarten
weten niet of ze gediscrimineerd worden
omdat ze zwart zijn of omdat ze arm en
vaak ongeschoold zijn. In tijdschriften
en televisieseries zijn zelden zwarten te
zien, tenzij in een ondergeschikte rol.
Hasenbalg heeft onlangs een studie afge
rond over racisme in de massamedia.
Zijn conclusie: „We beelden Brazilië af
als een blanke samenleving. Niet-blanke
kinderen kunnen zichzelf niet terugvin
den in schoolboeken of op televisie".
CHRISTINA LAMB
(c) The Times
Pessimisten
vrezen dat de
rijke
Afrikaanse
cultuur van
Brazilië, die
alle aspecten
van het leven,
tot de culinaire
gewoonten,
heeft beïnvloed,
op de lange
duur teloor zal
gaan.
FOTO: SP
