Vliegtuig vergeten vervuiler
Friezen werven personeel
langs kust Zuid-Holland
Runderen en
paarden 'maaien'
in Meijendel
Stukje Hollands
Glorie op de Veluwe
Korter werken slaat aan
Genland
CeicLeSouratit
DONDERDAG 26 JULI 1990 PAGINA 3
ids)
mifeen geeft kleine kans
fwijking reageerbuisbaby
[INGEN Het middel klomifeen geeft
irhoogde kans op een aangeboren afwij-
iij reageerbuisbaby's, zo concluderen de
ïgse onderzoekers prof. dr. L. ten Kate
vr. drs. M. Cornel. Zij hebben een onder-
rerricht naar het hormoon klomifeen en
joren afwijkingen van baby's geregi-
1. Klomifeen is een hormoon dat gebruikt
Ar om de eisprong te stimuleren bij vrou-
n h|ie een reageerbuisbevruchting wensen.
11 s er volgens de onderzoekers geen enkele
ling om het middel uit de handel te ne-
^het risico op afwijkingen blijft klein en
alternatieve middelen zijn er niet, „Het is
jat we nu weten dat er een zeker risico
aan het middel. Dat betekent dat we er
i de zwangerschap op kunnen letten", al-
of. Ten Kate.
Snoeperd
Busvervoer stijgt
door OV-jaarkaart
UTRECHT De OV-
jaarkaart voor studen
ten die op 1 januari 1991
eindelijk wordt inge
voerd levert het stads
en streekvervoer vijf
procent meer vervoer
op. De busondernemin
gen denken dat de OV-
kaart 250 miljoen reizi
gerskilometers extra
oplevert. De studenten
zijn samen met de scho
lieren de belangrijkste
klanten van de bus. Ze
nemen bij elkaar onge
veer de helft van het
totale busvervoer voor
hun rekening.
Lagere oogst verwacht
van appels en peren
DEN HAAG De appeloogst zal
dit jaar vermoedelijk uitkomen
op ongeveer 333 miljoen kilo,
twaalf procent minder dan het
gemiddelde van de afgelopen vijf
jaar. De perenoogst wordt dit jaar
op 79 miljoen kilo geschat. Dat is
28 procent minder dan het ge
middelde van de afgelopen vijf
jaar. Dat blijkt uit gegevens van
het Centraal Bureau voor de Sta
tistiek.
Bij de appelrassen is vooral de
produktie van de Schone van
Boskoop, Cox Orange Pippin en
James Grieve fors gedaald. Bij de
perenrassen blijft de produktie
van Conference en Doyenné du
Cornice achter.
OVEN De dis-
over het milieu
*Je*Jlange tijd voorbij te
,ft I aan het vliegtuig.
onderzoek leert
dat de luchtvaart
(degelijk een grote
Her is en verant-
lelijk moet worden
voor de uitstoot
inke hoeveelheden
ilijke stoffen, die
effect hebben in de
lagen van de
alHoekers van het Rijksin-
voor Volksgezondheid
n \jlieuhygiëne (RIVM) in
hebben het allemaal
jicht. Hun conclusie: in
jelopen twintig jaar (tot
A*jheeft de burgerlucht-
n, L de luchtlagen tussen
wap twaalf kilometer hoog-
rg ^brgd voor een toename
hoeveelheid ozon met
procent. Tellen we de
e luchtvaart mee, dan
egentien procent ozon
:ijfers gelden voor het
y tussen 30 en 60 graden
^rbreedte, grofweg de
tussen Noord-Afrika
en Noord-Scandinavië. Dat is
het drukst bevlogen deel bo
ven onze aardbol, waarin 93
procent van alle schadelijke
stoffen van vliegtuigen wordt
uitgestoten.
Gecompliceerd
De vervuiling door vliegtuigen
is een gecompliceerde zaak.
Het begint op de grond, als het
toestel taxiet naar de start
baan. Dan worden aanzienlijke
hoeveelheden koolmonoxide
en koolwaterstoffen uitgesto
ten. Bij de start heeft de uit
stoot van stikstofoxide de
overhand en er vormt zich
smog.
Daarna klimt het vliegtuig en
stijgt het uit boven de schade
lijke stoffen die het autover
keer, de industrie en de huis
houdens uitbraken en die laag
bij de grond blijven hangen.
Rond Schiphol, gelegen in een
weidse polder, is het echter
niet vuiler dan in een straat in
een grote stad.
Wereldwijd bezien is de lucht
vaart een relatief kleine ver
vuiler omdat er veel minder
vliegtuigen zijn dan auto's.
Maar vliegtuigen en dan
vooral de oude toestellen
zijn zo gevaarlijk, omdat ze
grote hoeveelheden gassen di
rect uitstoten in de zogeheten
troposfeer, de atmosfeer op
acht tot twaalf kilometer
hoogte. Daarbij laten ze onder
meer het gevaarlijke stiksto
foxide achter, om precies te
zijn 3,3 miljoen ton per jaar
wereldwijd.
Vooral dat stikstofoxide heeft
een schadelijke uitwerking in
de hogere luchtlagen, omdat
door chemische reacties ozon
ontstaat, een giftig gas dat ons
op twintig kilometer hoogte
De Concorde behoort tot de vervuilers van de hogere lagen van de atmosfeer. Maar ook bij start
en aankomst blaast het toestel veel vuiligheid de lucht in. foto: ap
beschermt tegen de ultra-vio
lette straling van de zon, maar
zich op tien kilometer ophoopt
tot een gevaarlijke deken. De
warmte die vanaf de aarde de
ruimte in wil stralen wordt
door de ozondeken tegenge
houden en blijft hangen: het
broeikaseffect is een feit.
Hoog
Vervolgens daalt de ozon naar
het aardoppervlak. Op sommi
ge plaatsen in de Verenigde
Staten en Europa is de hoe
veelheid ozon zo hoog opgelo
pen dat planten er nadeel van
ondervinden. Na de planten
niveau
zijn mens en dier aan de beurt,
maar hoeveel ozon nodig is
hen aan te tasten is nog ondui
delijk.
Zeker is wel dat als de lucht
vaart niet snel met schonere
motoren komt, de hoeveelheid
ozon op de vlieghoogte de ko
mende jaren sterk zal toene
men. Voor zover die stijging al
valt te stoppen. Het RIVM
heeft berekend dat als de bur
gerluchtvaart zich in de ko
mende vijftien jaar verdub
belt, zoals wordt verwacht, de
hoeveelheid ozon met 25 pro
cent zal toenemen.
Een toename van het verkeer
op nog grotere hoogte (20 kilo
meter) zal weer funest zijn
voor de beschermende laag
ozon die zich daar bevindt,
omdat vliegtuigen de ozon hier
juist afbreken. Op dit moment
is de supersonische Concorde
het enige vliegtuig dat zo hoog
vliegt, maar er wordt druk ge
werkt aan een nieuwe genera
tie supersonische vliegtuigen.
Tot nu toe is er weinig oog ge
weest voor de vervuiling door
vliegtuigen. Ook de milieube
weging heeft nooit geklaagd
omdat er geen duidelijke cij
fers waren. De lidstaten van
de Internationale Organisatie
voor de Burgerluchtvaart
(ICAO) hebben jaren geleden
normen gesteld waaraan de
uitlaatgassen van vliegtuigen
moeten voldoen. Sindsdien
neemt iedereen aan dat het
met de vervuiling wel goed zit.
Pas de laatste tijd probeert de
industrie de uitstoot van scha
delijke stoffen verder te redu
ceren.
Verbannen
Omdat het probleem van de
vervuiling door vliegtuigmoto
ren nooit serieus is genomen,
is ook nimmer zoiets inge
voerd als een verontreini
gingsheffing voor vliegtuigen.
Sommige luchthavens heffen
hooguit een bedrag voor ge
luidsoverlast, maar vervuiling
valt daarbuiten. Een heffing
heeft volgens directeur A. Ka
reis van ICAO-Nederland wei
nig zin. „Een vliegtuig dat van
Nederland naar Spanje vliegt,
komt over vier landen. Hoe
moet je dan gaan heffen?" Het
lijkt hem beter vervuilende
vliegtuigen, wat vaak samen
gaat met geluidsoverlast in
ternationaal te verbannen.
Volgens de Vereniging Milieu
defensie moet er een interna
tionale discussie op gang ko
men over de vraag of vliegen
wel altijd nodig is. Een woord
voerder: „Kunnen we niet va
ker gebruik maken van de
trein of andere vormen van
openbaar vervoer? Dat zal een
langdurige discussie worden,
omdat er natuurlijk een lobby
gaande is die de luchtvaart
overeind wil houden. Maar om
het milieu te redden is een an
dere mentaliteit de enige mo
gelijkheid".
RICHARD SCHUURMAN
kopwalvis
idigen van het Dolfinarium in Harderwijk
i vastgesteld dat deze gisteren in het
bied bij Vlissingen aangetroffen meters-
is een zogenoemde butskopwalvis is. Vol-
ioloog ir. R.A. Kastelein komt het dier nor-
j^pesproken alleen voor in open oceanen.
Utlpmers van de werf De Scheldepoort in het
Sloegebied merkten het dier gisteren op. De ko
ninklijke marechaussee uit Vlissingen schakelde
hierop het Dolfinarium in en hield het zoogdier in
de gaten. Aanvankelijk bleek de walvis wat suf.
Na verloop van tijd zwom het dier echter weer
vrij fit rond. De ingeschakelde deskundigen uit
Harderwijk zijn er niet op uit het dier te vangen.
Gehoopt wordt dat de walvis de weg naar het
open water zal terugvinden. foto: anp
Sale examinator
doven
ft.
eenlAAG Slechthorende
en zijn bij hun staatsexa-
avo in de toekomst ver
van een examinator, die
speeld op hun handicap.
retaris Wallage van
'ijs geeft die garantie in
rd op schriftelijke vra-
n de PvdA-Kamerleden
oe en Netelenbos. On-
:ijn 117 mavo-leerlingen
pedaal onderwijs gedu-
loordat er geen exami-
aanwezig waren die
ide ervaring hadden in
nmunicatie met slecht-
leerlingen. Volgens
was dat het gevolg van
ninistratieve fout.
HEERENVEEN De
grote vraag naar mede
werkers dwingt bedrijven
tot steeds opvallender
wervingscampagnes. Het
in Heerenveen gevestigde
ingenieursbureau Oranje
woud gaat het probleem
vanuit de lucht benade-
Zaterdag zullen de badgasten
op de stranden van Noord- en
Zuidholland vliegtuigjes zien
slepen met een tekst waarmee
technisch geschoold personeel
gevraagd wordt te reageren.
„Ik denk niet dat de meeste
strandgangers een balpoint in
hun zwembroek hebben om
het telefoonnummer te note
ren, maar te hopen is dat de
naam blijft hangen", aldus een
woordvoerder van het Friese
bedrijf. Het ingenieursbureau
kan in totaal enkele tientallen
werknemers gebruiken, met
name landmeetkundigen no
dig.
Duitsers krijgen folder water-criminaliteit
DEN HAAG Duitse water
sporttoeristen die in Neder
land hun vakantie doorbren
gen krijgen deze zomer een
brochure waarin zij worden
gewaarschuwd tegen diefstal
van boten, surfplanken en an
dere goederen en tegen inbra
ken in boten.
De folder is opgesteld door het
Landelijk Bureau Voorkoming
Misdrijven, dat onder het mi
nisterie van justitie valt. Sinds
enkele jaren brengen gemid
deld 80.000 Duitse watersport
toeristen hun zomervakantie
door op de Nederlandse rivie
ren en meren. Door onoplet
tendheid of onvoldoende voor
zorgsmaatregelen wordt me
nigeen slachtoffer van crimi
naliteit. Het Landelijk Bureau
Voorkoming Misdrijven wil
ook aan andere buitenlandse
toeristen meer voorlichting
gaan geven over de bescher
ming van geld en goederen.
Uit onderzoeken is gebleken
dat buitenlanders vooral aan
de kust en in de grote steden
een hoog risico lopen het
slachtoffer te worden van cri
minaliteit. Volgens het minis
terie van justitie moet voorko
men worden dat Nederland
het imago van een onveilig va
kantieland krijgt.
DEN HAAG Het Duin
waterbedrijf Zuid-Holland
gaat behalve Noorse fjor-
denpaarden ook runderen
inzetten om te voorkomen
dat het duingebied Meij
endel dichtgroeit. Dit
moet leiden tot een meer
gevarieerde begroeiing,
maar ook tot een toename
van het aantal broedvo-
gels en andere diersoor
ten.
De begroeiing van het duin
gebied, waar water voor
drinkwaterbereiding wordt
geïnfiltreerd en opgeslagen,
wordt steeds ruiger. Struiken
en bomen schieten op. Zeld
zame en waardevolle plante-
soorten maken plaats voor
gras. Deze ontwikkeling is
volgéns het Duinwaterbedrijf
begonnen in de jaren vijftig,
toen konijnen massaal stier
ven aan myxomatose. Vóór
die tijd hielden deze dieren
de duinbegroeiing kort. Ook
de luchtverontreiniging is
schuldig aan de verruiging
en verarming van de vegeta
tie. Door het grazen van
paarden en runderen kan
een gevarieerde en waarde
volle begroeiing terugkomen.
Veertien fjordenpaarden zijn
al gekocht. In de loop van
1991 schaft het nog eens
twaalf runderen aan. Met
deze dieren als natuurlijke
'maaimachines' zijn in ande
re delen van het land de af
gelopen jaren goede ervarin
gen opgedaan. De dieren
gaan in Meijendel een gebied
van ongeveer 300 hectare be-
grazen. Het Duinwaterbedrijf
verwacht dat de paarden en
runderen geen problemen
zullen vormen voor de wan
delaars en fietsers in het ge
bied, gezien hun vriendelijk
karakter. De dieren zullen er
zomer en winter lopen. Zij
zijn winterhard en hoeven
daarom niet op stal te wor
den gezet.
Apothekers
organisatie
richt zich
op thuiszorg
UTRECHT Apothekers die
bijzondere geneesmiddelen
moeten leveren aan patiënten
die thuis worden verpleegd,
kunnen sinds kort een beroep
doen op vijftig door het land
verspreide steunpunten.
Het zogenoemde „Netwerk bij
zondere bereidingen" is opge
richt door de apothekersorga
nisatie KNMP. Door de ver
korting van de verpleegduur
in ziekenhuizen en beperking
van de capaciteit van de ver
pleeghuizen zijn steeds meer
patiënten, meest ouderen, aan
gewezen op de thuiszorg. Zij
hebben vaak geneesmiddelen
nodig die niet in iedere apo
theek op de plank liggen.
De vijftig steunpunten, in veel
gevallen ziekenhuisapotheken,
beschikken meer dan de door
snee apotheek over ervaring
en apparatuur om de bijzonde
re, „op maat gesneden" ge
neesmiddelen te kunnen be
reiden. Apothekers kunnen
daar nu gratis een beroep op
doen en patiënten kunnen al
hun geneesmiddelen van hun
eigen apotheek betrekken. Het
gaat onder meer om allerlei
injectievormen en voedingsin-
fusen.
Nederland is een
schatkamer vol
juweeltjes van steden,
dorpen, monumenten,
musea en andere
beziens(wjaardigheden.
De meeste bezoekers
hebben uitsluitend oog
voor de overbekende
plekjes en pretjes. Maar
wat vinden mensen die
dagelijks beroepsmatig
met toerisme of recreatie
te maken hebben nu
eigenlijk zelf uniek op
hun eigen werkterrein?
Vandaag in deze serie
het antwoord daarop van
van Jan Kuiper, hoofd
voorlichting en PR van
het Staatsbosbeheer.
Zand. Zand. Zand. Duinen
zilverwit kwartszand, zover
het oog reikt. Een bizar, kaal,
woest en ledig landschap.
Hier en daar een verdwaalde
groep grove dennen, als een
oase in een woestijn. Bij het
minste zuchtje wind komt
het zand wervelend tot leven
en stuift de zandzee voort in
eindeloze deining. Het polijst
de schaarse begroeiing en
wist de sporen van mens en
dier uit.
„Het Kootwijkerzand is de
grootste actieve zandverstui
ving in West-Europa. Op het
het eerste oog is het een
zandbak. Maar het is het
laatste restant van iets dat in
vorige eeuwen enorm bedrei
gend was. Dat maakt dit ge
bied zo uniek", zegt Jan Kui
per. Eerst een stukje geschie
denis. Zandverstuivingen zijn
mensenwerk. Ze zijn het ge
volg van roofbouw. Eeuwen
lang werden bossen gekapt of
platgebrand om plaats te ma
ken voor landbouwgrond.
Als de akkers na korte tijd
uitgeput raakten, begonnen
de boeren eenvoudig elders
opnieuw. Op de uitgemergel
de, open plekken ontstonden
heidevelden. Heideplaggen,
vermengd met schapemest
dienden als meststof voor de
schrale akkers. Jan Kuipers:
„Er was twintig hectare hei
de nodig om één hectare ak
kerland te bemesten. Onder
meer door te vaak en te in
tensief plaggen kwam het
minerale zand bloot te liggen.
De wind kreeg vrij spel. En
toen was er geen houden
meer aan. Het zand stoof
over de heide, bossen, akkers
en huizen en joeg de bewo
ners op de vlucht. Het toen
malige Kootwijk ligt nu on
der een vier meter dikke
laag zand. Ook de belangrijke
handelswegen die dwars over
de Veluwe liepen stoven on
der. Wat wij nu als de proble
matiek in de Sahel zien, vol
trok zich 150 jaar geleden op
de Veluwe".
Zandgraaf
Reeds in 1700 trachtte de
overheid de natuurramp af te
wenden. Onder leiding van
een zandgraaf, werden schut
tingen geplaatst, boomsingels
geplant en stuifzanden afge
dekt met plaggen. Tever
geefs. De woeste stuifzanden
lieten zich niet beteugelen.
Pas na de oprichting van de
Heidemaatschappij (1888) en
het Staatsbosbeheer (1899)
verzandde de bizarre bouw
drift van de wind. „Iedereen
vindt de Deltawerken, de in
polderingen, de aanleg van
wegen en spoorlijnen heel
bijzonder. En terecht. Maar
ook het vastleggen en beteu
gelen van de zandverstuivin
gen is een stukje Hollands
Glorie. Uit het niets is een
bos gebouwd. Het is een on-
geloofelijke prestatie om on
der zulke moeilijke omstan
digheden het zand te bedwin
gen", zegt Jan Kuiper. In zijn
stem vibreert bewondering
voor de bosbouwers van wel
eer.
Staatsbosbeheer temde de
zandverstuivingen met grove
dennen. Acht- tot tiendui
zend boompjes per hectare.
Daarvan bleef uiteindelijk
tien procent over. „Je hoort
de mensen wel eens zeggen
dat ze het bos hier eentonig
vinden. Maar uitgaande van
de kennis die men toen bezat
was dit het hoogst haalbare.
De grove den was de enige
boom die onder zulke extre
me omstandigheden in dat
barre milieu kon en wilde
groeien". En extreem zijn de
omstandigheden op de zand
verstuivingen. Stuifzand is
ontzettend schraal. Boven
dien heerst er in de zomer
een micro-woestijnklimaat:
's nachts daalt de tempera
tuur soms tot onder het vries
punt dalen, terwijl temepra-
turen van vijftig tot zestig
graden overdag geen uitzon
dering zijn.
Levend
„Gelukkig heeft Staatsbosbe
heer een aantal stuifzanden,
waaronder het Kootwijker
zand, intact gehouden.
Kwaad kunnen ze niet meer,
want het stuifzand loopt dood
in de beplating er omheen",
zegt Jan Kuiper. De rollen
zijn nu omgedraaid. Als
Staatsbosbeheer de natuur
haar gang laat gaan, rukken
vliegdennen op en wordt het
levende zand overwoekerd.
Om dat te voorkomen helpen
de bosbouwers het zand een
handje. Het publiek doet de
rest. „Eerlijk gezegd komt
het ons goed uit dat er regel
matig een schoolklas door het
stuifzand banjert".
Het Staatsbosbeheer is de
grootste beheerder van bos-
en natuurgebieden in ons
land. Het heeft ongeveer
2000 terreinen en terreintjes
met een totale oppervlakte
van bijna 185.000 ha onder
zijn hoede. De meeste terrei
nen zijn vrij toegankelijk
voor publiek. De boswaéhte-
rij Kootwijk, waar het Koot
wijkerzand deel van uit
maakt is 3500 ha groot. De
helft bestaat uit natuurter
rein, de andere helft uit cul
tuurland.
AAD STRUIJS
Jan Kuiper: „Het Kootwijkerzand is het laatste restant van Iets
dat in vorige eeuwen enorm bedreigend was".
foto: cees baars
kIBAAI
kaa
door WILLEM RITSTIER
(Van onze
parlementaire redactie)
DEN HAAG Arbeids
tijdverkorting (atv) bevalt
goed. Maar liefst drie
kwart van de leden van
de Dienstenbond FNV
vindt dat de werkweek in
de toekomst niet meer
dan 35 uur moet beslaan,
zo blijkt uit een enquete
van de bond onder acht
honderd werknemers.
Momenteel bedraagt de werk
week in de dienstensector ge
middeld 38 uur. De meeste on
dervraagde. mannen en vrou
wen wensen atv vertaald te
zien in een vierdaagse werk
week. De FNV-top wil bij de
onderhandelingen over de cao
voor 1991 dan ook aan die
vorm van korter werken meer
prioriteit geven.
Het vaststellen van extra roos-
tervrije dagen komt als eerst
volgende alternatief uit de bus.
Voor kortere werkdagen loopt
de FNV-achterban niet warm.
Volgens de Dienstenbond wil
38 procent van de ondervraag
den naar een 32-urige (vier
daagse) werkweek. Nog eens
36-procent wil verkorting van
de werkweek tot 35 uur en 18
procent vindt dat andere za
ken (salaris, werkgelegenheid,
scholing) voorrang moeten
krijgen. Acht procent heeft
volledig vrede met de 38-urige
werkweek en wil niet verder
gaan.
Meer vrijheid
personeelsbeleid
universiteiten
DEN HAAG De universitei
ten en hogescholen moeten
meer mogelijkheden krijgen
om een eigen personeels- en ar
beidsvoorwaardenbeleid te
voeren. Minister Ritzen van
onderwijs heeft daarvoor al en
kele voorstellen gedaan, maar
dat beleid moet verder worden
uitgewerkt. Dit schrijft de Ad
viesraad Hoger Onderwijs
(ARHO) in een advies aan mi
nister Ritzen. Op het ministerie
van onderwijs was wegens va
kantie niemand bereikbaar
voor een reactie.
