Kostelijke film uit NOS-archief opgevist van schrijvers en dichters Rijmende reisgids: Dordrecht Palazzo delle Esposizioni: mooiste museum van Rome Herdenking 250ste geboortedag schrijfster Belle van Zuylen KUNST/RTV üeidóaQowiant DINSDAG 24 IULI 1990 PAGINA^ In het voetspoor Hardnekkig hopen als de hoop verdort deed men in Dordrecht, men maakte er banken dwars tegen de jaarringen, onverkort, van dik dogmatisch hout zaagt men er planken om er te zingen en de Heer te danken wanneer het alom troostelozer wordt. Tom Naastepad Wat Dordrecht betreft: als je er bent, wil je vluchten, maar als je dan na een dag of wat terugkeert en de toren van de Grote Kerk weer ziet, dan weet je; hier hoor ik thuis. FOTO: SP Verdort de hoop? Wordt het alom troostelozer? Daar ziet het niet naar uit op deze ochtend in Dordrecht. Ik drink een cappuccino, sla de 'Literaire stadswandeling' open en tref daar achterin een gedicht van Hans Lodei- zen. „In de buik van de stad drinken wij koffie", schrijft Lodeizen en gelijk heeft hij: wij drinken koffie in de buik van de stad, hij en ik. En ik vraag me af waar toch de somberheid van Tom Naastepad vandaan komt, ik probeer uit alle macht te ontdekken waarom het in de volksmond heet „Hoe dich ter bij Dordt, hoe rotter het wordt", maar ik kom er niet achter. Het bevalt mij er wel. Dordrecht is een stad van schrijvers. Jacob Cats schreef er zijn puntigheden, Top Naeff woonde en werk te er, evenals Jan Eijkel- boom en, niet in de laatste plaats, de in 1986 overleden Cees Buddingh'. De schept per van de blauwbilgorgel, een dier dat buiten diens schaterlachende nonsensge dichten nimmer werd aan getroffen, was een Dordte- naar in hart en nieren. Op zaterdag zat hij altijd in een antiquariaat in de Wijnstraat en dat is de straat die wij nu ingaan. De hoge huizen aan weerskanten van de smalle straat zijn stille getuigen van een groot handelsverleden - hier werd de aangevoerde wijn opgeslagen-, het plak kaat aan de Bonifatiuskerk is de stille getuige van een groot godsdienstig verleden. „Overlast in de directe om geving door bezoekers van Bibelot is niet toegestaan. Toegang kan geweigerd worden en schorsing is niet uitgesloten!", staat erop. De Bonifatius mag dan tegen woordig dienst doen als 'jeugdsociëteit', de herderlij ke vermaning en de ex-com- municatie fungeren er nog als vanouds. Mevrouw Bertje Kooyman, eigenaresse van antiquariaat 'Oud-Dordrecht', reageert aanvankelijk bepaald afhou dend op vragen over Bud dingh' en Dordrecht. „Ik daag je zo voor de rechter", zegt ze, nog voor ik enig kwaad hebben kunnen doen. Het ruikt heerlijk muf in haar winkel. Boeken, daar draait het hier om; boeken op de planken, boeken op de vloer, boeken op de tafels. Geen betere methode om Bertje te ontdooien dan te beginnen over boeken. „Ze zijn mijn lust en mijn leven", zegt ze en daarom heeft ze haar mooiste ook achter glas. Niemand hoeft te proberen haar uitgebreide Buddingh'- collectie te jatten. En wat Dordrecht betreft: als je er bent, wil je vluchten, maar als je dan na een dag of wat terugkeert en de toren van de Grote Kerk weer ziet, dan weet je; hier hoor ik thuis. Cees Buddingh' zei het zo, in zijn 'Ode aan Dor drecht': „Want Dordt is niet alleen de rivier, met alles wat erop en eraan hoort, maar een brok atmosfeer, een klimaat". Erg poëtisch is het niet, maar het geldt als een gedicht en dan moet dat maar. Op naar de rivier, met alles wat erop en eraan hoort. Vanaf het Groothoofd kijk ik uit over het water van de Maas, Noord en Merwede die elkaar hier kruisen, en ik droom, zoals dat hoort, over verre bestemmingen. De zwaargeladen rijnaak die nu voorbij glijdt ziet eruit of hij nooit ergens komen zal, zo diep ligt hij. Angstig kijk ik hem na en als hij -nog al tijd drijvend- uit het zicht verdwenen is, loop ik ver der, naar de schitterende Wolwevershaven. Daar is kapitein C. Mol bezig met het onderhoud van de Pieter Boele, de enige overgeble ven Rijn-sleepboot, zoals hij zegt. Het schip, uitgerust met een enorme zwarte schoor steen, is bijna honderd jaar oud en vaart nog steeds rond, inderdaad, als rond vaartboot. Aan de haven staan prachtige patriciër spanden en grote pakhuizen. Makelaar Baas biedt een ha ven verder, aan het Vlak, een klein huisje te koop aan en vraagt daar, zo geeft hij desgevraagd toe, 229.000 gul den voor. Dat geeft mij voor het eerst toch even het ge voel dat de hoop verdort, dat het alom troostelozer wordt. In de Grote Kerk wordt dat gevoel aangewakkerd, door een tekst bij een groep gra ven: „O, Mensch! Staat stil die thans in weelden leeft, of die bedroeft, in kommer kwijnt en beeft. De dood ge- naekt, zij staat u haast t' ont moeten, uw graf ligt reede en moog'lijk voor u voeten". In het gastenboek van de kerk schrijft Chiat Cheong: „Ik krijg hier de bibbers in de benen van. Al die gra ven". Maar ach, zegt Chantal Beekman op de volgende re gel: „Chiat is een aansteller". STEVO AKKERMAN 'De Avonden' voorgedragen voor Felix DEN HAAG De film 'De Avonden' dingt mee naar de Euro pese filmprijs, de Felix. Rudolf van den Berg maakte de film vorig jaar naar het gelijknamige boek van Gerard Kornelis (toen nog Simon) van het Reve. De beoordelingscommissie bestond verder uit Henk Petiet van de Amsterdamse Hoge School voor de Kunsten, de filmcriticus Peter van Lierop en Barbara Stroink en Jan Blokker van het Produktiefonds voor Neder landse Films. 'In krakende welstand' van de debutante Mijke de Jong zal meedingen in de categorie 'jonge film' en het door Eli- ne Flipse vervaardigde portret van de overleden Russische pia nist Youri Egorov in de categrorie 'documentaire'. Alleen nog kaarten voor tekeningen-expositie Van Gogh AMSTERDAM Alle toegangskaarten voor de schilderijenexpositie van Vincent van Gogh in het Van Gogh-museum in Amsterdam zijn uitver kocht. Voor de tekeningenexpositie in het Rijks museum Kröller-Müller in Otterloo zijn nog wel kaarten te koop. Een woordvoerster van de Stich ting Van Gogh 1990 maakte dit gisteren bekend aan het begin van de laatste openingsweek van de tentoontstelling ter herdenking van de honderdste sterfdag van de schilder. Daarvoor zijn inmiddels 1.250.000 toegangsbewijzen verkocht. De expositie werd op 30 maart geopend door koningin Beatrix en duurt nog tot en met 29 juli. Om organisatori sche redenen is het niet mogelijk de tentoonstel ling te verlengen, aldus de woordvoerster. „Boven dien is deze datum, de sterfdag van Vincent van Gogh, ook een symbolische afsluiting." Dubbel expositie in Leiden en Den Haag LEIDEN/DEN HAAG Het Rijksmuseum voor Volkenkunde in Leiden en het Museon in Den Haag exposeren van 1 september tot en met 28 oktober geza menlijk „In de schaduw van de zon", het eerste overzicht van heden daagse kunst van de oorspronkelijke bewo ners van Canada, de In dianen en de Eskimo's. Museum Huis Doorn bijna twee jaar dicht DOORN Museum Huis Doorn, in de provin cie Utrecht, sluit 3 september zijn poorten voor een omvangrijke restauratie. Het dak en het souterrain zijn aan vernieuwing toe. Het kas teel gaat 'in juni 1992 weer open. Het kasteel was van 1920 tot 1941 woonplaats van ex-keizer Wilhelm II van Duitsland. De laatste keizer van het Duitse rijk heeft er ook zijn laatste rustplaats gevonden. Het gebouw, waarvan slechts de ronde hoektoren aan de middeleeuw se oorsprong (1322) herinnert, werd in de 17de- 18de eeuw ingerijpend verbouwd. Huis te Doorn doet sinds 1948 dienst als museum. Het bezit een aanzienlijke collectie kunstobjecten van Wilhelm II. De laatste thema-tentoonstel ling „De keizer gekiekt" duurt tot en met 2 sep tember. Zij omvat foto's van de vorst van baby tot zijn dood. Tentoonstelling over Alexandra Radius in Theatermuseum AMSTERDAM In het Thea- termuseum in Amsterdam is van dinsdag tot en met 26 augustus een foto- en videotentoonstelling over de prima ballerina Alexan dra Radius te zien. Radius nam op 20 juni van dit jaar afscheid na een carrière van 33 jaar. Het Nederlands Instituut voor de Dans en Het Nationale Ballet le verden een belangrijke bijdrage aan de totstandkoming van de expositie, aldus een bekendma king van het Theatermuseum. Radius was vanaf 1970 als eerste soliste aan Het Nationale Ballet verbonden. 'WE HEBBEN ZO'N PRACHT REPRODUKTIE VAN ONZE VAN GOGH' 'Een Van Gogh aan de muur', NOS, donderdag 26 juli, Nederland 3, 20.20. HILVERSUM „O, we hebben zo'n pracht repro- duktie van onze Van Gogh hangen. En wel op een mooie plaats in de huiskamer. Het was al lang m'n bedoeling om iets van hem te kopen. Totdat ik twee jaar gele den op m'n verjaardag, door geldelijke geschen ken van mijn vrouw en mijn familie, eindelijk in de gelegenheid was. En zou het nu voor geen geld weer willen missen. Voor al ook omdat de mens die erachter staat, creatief zo als hij was, is van groot belang. Triest dat zo'n groot mens zo aan zijn einde moest komen." Aldus de constructiebankwer ker meneer Verheul, die in de televisiefilm 'Een Van Gogh aan de muur' toelicht waarom hij een reproduktie van 'Café terras bij avond' van de Ne derlandse schilder Vincent van Gogh in zijn woonkamer heeft. De film (gemaakt in 1977 en eerder vertoond in de serie 'Beeldspraak' van de NOS in februari 1978) wordt donderdagavond herhaald, aan de vooravond van 29 juli. Zondag is het echt zover: dat is de datum waarop het honderd jaar geleden is dat Van Gogh in het Franse plaatsje Auvers- sur-Oise de laatste adem uit blies, na een klungelig pistool schot in z'n buik. Zelfmoord? Ongeluk? We zullen het nooit weten. Wat we inmiddels wel weten, is dat het 'verhaal' van de man aan zijn werk een heel aparte dimensie heeft ver schaft. Het gaat niet alleen om die zonnebloemen of dat bruggetje of die cypressen, zelfs niet al leen om die gedurfde kleuren. Het gaat ook (misschien wel: vooral) om het feit dat de schilder zo'n dramatische ro manticus was, een van schil derkunst bezeten man, een 'gek' volgens velen, die met oogkleppen door het leven ging vol van scheppings- en onderzoekingsdrang, en die 'Een Van Gogh aan de muur', donderdag in herhaling te zien.' dat leven ook nog eens vast legde in pathetische mijmerin gen die hij (tussen de smeek bedes om geld) in zijn brieven aan broer Theo vastlegde. Kortom: Vincent van Gogh is een fenomeen dat uitstijgt bo ven zijn doeken. De Fransen vinden hem vanwege het feit dat hij zijn spectaculairste werk in hun land maakte een Fransman, maar wij weten wel beter. Wij Nederlanders hebben Van Gogh in ons'hart gesloten als een van ons. En we krijgen nooit genoeg van dat bruggetje, van die zonne bloemen, van die irissen. En niet te vergeten: van dat café terras bij avond. Over dat laatste vooral gaat het in 'Een Van Gogh aan de muur'. Digna Sinke laat in deze film een aantal 'gewone' mensen aan het woord, die een zwak hebben voor Vincent en voor dat schilderij uit 1888, ge maakt op de Place du Forum in Arles. Ze vormen een selec tie uit de ruim 1300 liefheb bers die reageerden op een op roep in de krant en op de tele visie, en leggen uit wat hen zo pakt in dat schilderij waarvan ze een reproduktie aan hun muur koesteren. Dat levert een hartveroveren- de film op, waarin nu eens niet de kunstdeskundologen hun zegje doen, maar doodnor male mensen uit allerlei lagen van de bevolking. De een wat beter bespraakt dan de ander, de een wat meer gegrepen door Van Gogh dan de ander, de een van 'losser', de ander wat meer bevangen door ca merastress. Wel heeft vrijwel iedereen een boeiend verhaal te vertellen, over Vincent, over de manier waarop de re produktie in huis is gekomen, en waarom dan wel, en waar om die er nu nog altijd hangt, en waarom die zo waardevol is, al zijn de kleuren allang verbleekt. Een kostelijke film, volkomen terecht uit het NOS-archief opgevist, en op een mooi moment. ROME Na een sluiting van zeven jaar is het Ro meinse Palazzo delle Es posizioni volkomen ver nieuwd weer opengesteld voor het publiek. Het Pala Expo, zoals het in Rome wordt genoemd, is na de verbouwing zonder twijfel het mooiste museum van Rome geworden en wordt nu al aan geduid als het Romeinse Beau- bourg. Maar de architect Cos- tantino Dardi, die het project heeft uitgevoerd, spreekt lie ver van een anti-Beaubourg, omdat voor de bouw van het Parijse cultuurcentrum de Hallen genadeloos met de grond gelijk gemaakt zijn, ter wijl hij het bestaande juist heeft willen handhaven. Dardi heeft de trappen en de zalen van het barokke Palazzo har monieus willen combineren met een ultramodern en func tioneel interieur en is daar naar mijn smaak uitstekend in geslaagd. Wie deze zomer in Rome komt, moet dan ook ze ker eens een bezoek brengen aan het vernieuwde Pala Expo, dat tot tien uur 's avonds open is en voorzien van een dakrestaurant en een uitstekend functionerende air conditioning. Tijdvakken Ter gelegenheid van de ope ning is het Pala Expo het to neel van maar liefst drie inte ressante tentoonstellingen te gelijk, verdeeld over verschil lende tijdvakken. In de kel dergewelven exposeert Mario Schifano, een in 1934 geboren schilder van grote fel gekleur de doeken met een voorliefde voor prehistorische monsters en videobeelden, die in de kale catacomben uitstekend tot hun recht komen. Op de tweede verdieping is een tentoonstel ling gewijd aan Rubens en zijn school. Van Rubens zelf zijn een vijftigtal schilderijen te zien naast tekeningen en et sen. De nadruk ligt op de pe riode 1600-1608, die de schilder doorbracht in Italië, onder meer als hofschilder van Vin- cenzo Gonzaga, de hertog van Mantua. Het is algemeen be kend, .dat Rubens' Italiaanse jaren van doorslaggevend be lang zijn geweest voor zijn la tere stijl, maar het gaat wat ver om, zoals de spreker bij een tentoonstellingsvideo doet, hem in wezen Italiaanse schil der te noemen en om de cata logus te wijden aan Pietro Pa olo Rubens. De meest verrassende exposi tie is juist de meest 'antieke', die onder de titel 'Het grote Rome van de Tarquinii' de be trekkelijk onbekende oerge- schiedenis van de stad behan delt. Volgens klassieke ge schiedschrijvers als Livius en keizer Claudius is Rome in het jaar 753 voor Christus gesticht door Romulus, de eerste ko ning. Na hem volgden zes an dere koningen, totdat in 509 voor Christus de republiek werd uitgeroepen. Moderne wetenschappers hechtten tot voor kort maar weinig geloof aan de mythen van de ko ningstijd en de koningen zelf werden als legendarische per soonlijkheden beschouwd. Maar recente archeologische vondsten hebben duidelijk ge maakt dat de antieke historici er veel minder ver naast zaten dan werd gedacht. De eerste vaste nederzetting in Rome stamt inderdaad uit de 8e eeuw voor Christus en van de laatste drie koningen Tarqui- nius Priscus, die regeerde van 616 tot 578 voor Christus, Ser- vius Tullius (578-534) en Tar- quinius Superbus (534-509), staat nu vast dat zij werkelijk hebben bestaan. Aan deze drie heersers is deze expositie daar om opgehangen. Onder hun leiding groeide Rome uit van een dorp van houten hutten tot een ommuurde nederzet ting van 300 hectare, in die tijd een fikse stad. De urbanisatie ging gepaard met de bouw van een groot aantal tempels en stenen herenhuizen, de droog legging van de moerassen rond de Tiber en de aanleg van we gen en van het Circus Maxi- mus, het terrein voor toernooi en en wagenrennen op de plaats van het huidige Circo Massimo. Onder de laatste ko ning begin Rome bovendien zijn invloed uit te breiden tot de omliggende gebieden. Het eerste begin van een expansie die de stad tot middelpunt van de toen bekende wereld zou maken. Het meest interessante gege ven is dat de heersers die de basis legden voor de latere grootheid, niet behoorden tot de inheemse Latijnstalige be volking, maar afkomstig wa ren uit de Etruskische stad Tarquinia. Tarquinius Priscus was volgens de overlevering zelfs een Griek, die in Italië fortuin had gemaakt en de dochter van een Etruskische edelman had getrouwd om zich vervolgens in het Latijnse stadje Rome te vestigen. Of dat verhaal klopt, valt niet meer na te gaan, maar de invloed van Grieken en van de oor spronkelijk uit Klein-Azië af komstige Etrusken is duidelijk af te lezen uit de tentoonge stelde voorwerpen. Naast ty pisch oosterse elementen als sfinxen en reliëfs met gevleu gelde paarden, figureren Griekse saters, tempels en tra gediemaskers en Latijnse, Etruskische en Griekse in scripties, gewijd aan lokale en uitheemse goden en helden. Het piepkleine Rome van 2500 jaar geleden was dus al een veelvolkerenstad. En toen kei zer Claudius omstreeks het jaar 50 na Christus tegenover onwillige senatoren zijn voor stel verdedigde om ook Gal liërs in de senaat op te nemen, kon hij dan ook met recht be togen dat Rome al in het ver leden de opname van vreem delingen had bevorderd en dat de stad daar wel bij was geva ren. Het is een argument dat zijn waarde nog altijd niet heeft verloren. AART HEERING UTRECHT Met de tentoon stelling „Ik heb geen talent voor ondergeschiktheid" wordt tot 22 oktober op slot Zuylen in Utrecht herdacht dat de schrijfster Belle van Zuylen er 250 jaar geleden als Isabella Agneta Elisabeth van Tuyll van Serooskerken is ge boren. De schrijfster is op het slot opgegroeid en heeft een deel van het werk er geschre ven. Op de tentoonstelling is een groot aantal voorwerpen, boeken en documenten aan wezig, afkomstig uit een aantal musea, bibliotheken en parti culiere collecties in Zwitser land, Frankrijk en Nederland. Ook zijn er schilderijen, manu scripten, vroege drukken van het werk van de schrijfster en voorwerpen van haarzelf of uit haar naaste omgeving te zien. Daartoe behoort meubi lair van haar huis in Zwitser land, waar zij vanaf haar hu welijk tot aan haar dood in 1805 heeft gewoond. Uit haar novellen, romans, pamfletten, toneelstukken en brieven komt Belle van Zuy len naar voren als een vrouw met een zeldzaam oorspronke lijke en onafhankelijk denken de geest vol humor. Al vroeg kwam ze in opstand tegen het deftige, conventioneel inge stelde regentenmilieu, waarin ze opgroeide. In Le Noble, haar eerste novelle, drijft zij geestig en onbarmhartig de spot met de verstarde opvat tingen van de toenmalige adel. Het gevolg was dat haar ou ders onmiddellijk de gehele oplage uit de circulatie lieten nemen. Daarop beoefende zij een moeilijker te censureren vorm van literatuur: de brief wisseling. j\' door René de Cocq Geen Muren Mee 'No More Walls' - Geen Mure Meer, dat was het thema van het immense rockconcert dat ex-Pink Floyd-lid Roger Waters zaterdag aanrichtte o; de Potsdammer Platz in Berlijn, een 'beladen' plaats ii deze thematiek. De bedoeling was goed en werd ook door het publiek begrepen. Dat koi je aan de tv-uitzending wel zien en later in de krant lezer/ J Toch was dat publiek eigenlij alleen maar ingehuurd (en da: nog op eigen kosten en tegen veel 'afzien') om als decor te functioneren. Want voor zove we het begrepen hebben was L van het concert haast niks te 'llje zien (door de grote afstand) e nds> vrijwel niks te horen (vanwege de te zacht afgestelde installatie en de voortdurend boven het plein hangende helikopters). !LV ibor Deze evenementen (begon heaar' niet zo'n beetje met Live-Aid worden met een onafwendbare noodlottigheid steeds meer media gebeurtenissen dan popconcerten. De afmetingen worden zó gigantisch, de afstanden zó groot, de technische hoogstandjes zó ingewikkeld. Als je er al bij mag zijn, ergens achteraan, heb je meer voldoening van het feit dat je erbij was (,ja kinderen, dat heeft opa zélf nog meegemaakt") dan datje kunt meepraten over wat er ti htpi doen was. Als luie tv-kijker heb je het een stuk gemakkelijker: je wordt via de camera 's aan de n hand meegevoerd het podiun iime op, ziet de artiesten van dichtbij, krijgt een redelijk goeie geluidsmix te horen. In Berlijn waren zo te zien kostei an noch moeite gespaard voor wat betreft het aantal camera's, al dan niet op hoogwerkers gemonteerd - jt zeilde al tv-kijker aan alle kanten om het evenement heen (soms zelfs wat te snel, soms zelfs wat te veel wisselend). Akkoord, je miste de spectaculaire dimensies va de Muur en het Vuur; die worden op de buis nu eenn tot sigarenkistformaat gereduceerd. Maar je hoefde ook niet vijftien uur in de fill zullen we maar denken. Geen Muren Meer - wat dat mooi zijn. Maar alle gi wil van Waters, de honden medewerkers aan The Wall, de honderdduizenden op de Potzdammer Platz en de miljoenen aan de buis neeml niet weg dat er nog wel wat werk te verzetten valt op di^ gebied. Schrijnende illustrai' van hoe ver we nog van hel ideaal verwijderd zijn wordt dagelijks in het nieuws geleverd. Mensen begrijpen elkaar maar slecht, willen elkaar ook niet begrijpen. De IKON begon zondagavoi met een vijfdelige dramaseri die deze onmacht, deze onwil op treffende wijze in beeld brengt: 'Sjaloom Salaam'. Hel gaat daarin over de confrontatie tussen moslems pbe en joden in een Engelse industriestad. Over verschil cultuur en godsdienst, over discriminatie, over racisme, over vooroordelen. Zware kost, zeker. Maar: gegoten in een vorm die deze zaken tocl heel toegankelijk moet make: V 0 ook voor mensen die hun amusement voornamelijk zoeken bij de modale soap opera uit de Amerikaanse tv- fabrieken. De serie is gemaakt door BBC, die koos voor een benadering die heel dicht aansluit bij de soap-techniek. Het gaat om twee families, di beide al conflictstof genoeg it eigen gelederen lijken te hebben voor een serie op zichzelf (generatieconflict!). Maar ze krijgen het op zakelij en cultureel gebied ook nog eens met elkaar aan de stok. De rijke en machtige joodse confectiefabrikant contra zijl islamitisch-Pakistaanse ex- werkneemster die voor zichzelf begint en hem beconcurreert; de joodse kleinzoon die warme gevoelens ontwikkelt voor de moslemdochter die bij hem school zit. Traditionele conflictstof te over dus, die hier op levensechte wijze in een zeet geloofwaardig verhaal wordt neergezet. En ook nog eens perfect gespeeld, en perfect geënsceneerd. Een serie die het verdient flink te scoren jjjj^ de kijkcijfers (zowel om de muurdoorbrekende intentie menselijke dramatiek, als om de perfecte artistieke uitwerking). Te vrezen valt dat dat toch niet gebeurt, omdat de uitzendende instantie de IKON is. En de uitzendende zender is Nederland 3, en dn trekt alleen maar kijkers als e re tennis, voetbal of wielrennen op te zien is. lijt de ee

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidse Courant | 1990 | | pagina 6