Eilandmentaliteit begint
Zwitsers op te breken
Oostduitsers dromen over nieuwe toekomst
I
II
inal
Ie
c.trr 1000
'SeidóaSowtant^
ZATERDAG 23 JUNI 1990 PAGINA 27
Zwitserland moet hoognodig in
therapie. Het land met de laagste
werkloosheid en het hoogste
welvaartspeil in Europa, is voor het
eerst in zijn zevenhonderdjarig
bestaan ten prooi aan grote
verwarring. De Europese
eenwording stelt de bevolking voor
een onmogelijk dilemma: moet de
gekoesterde neutraliteit worden
opgegeven of zal Zwitserland
degraderen tot het Twello van de
Twaalf? Volgens bankiers,
industriëlen en politici is er nog
méér aan de hand. „Alles wat ons
het gevoel gaf bijzonder te zijn,
glipt ons uit de vingers", meent een
bestuurslid van de mega-holding
Crédit Suisse. „De grenzen in
Europa worden opnieuw
getrokken, misschien is ook ons
staatsbestel aan vervanging toe",
overweegt een beleidsmedewerker
van het ministerie van
buitenlandse zaken. Verslag van
een identiteitscrisis.
EMMENTHAL - Een metalen
kluisdeur verschaft toegang tot een
betonnen bunker, diep onder het
maaiveld, waar aan de muren rode
brancards keurig in het gelid han
gen, medicijnen en voedsel zijn op
gestapeld en de luchtzuiveringsin
stallatie geruststellend snort. Dit is
niet het NAVO-hoofdkwartier,
maar de atoomkelder van een
deegwarenfabriekje in het dorp
Huttwill te Emmenthal. „Begin dit
jaar opgeleverd volgens standaard
voorschrift", merkt marketing-di-
recteur Franois Barbier op, terwijl
hij een verbanddoos terzijde
schuift.
„De koude oorlog is al lang voorbij,
maar de Bundesrat houdt stug vast aan
de verplichting dat elk gebouw een eigen
atoomkelder moet hebben", aldus Bar
bier die zichzelf vooral als een zuinige
Zwitser ziet. Deze gang van zaken zint
hem dan ook allerminst. „Honderddui
zenden franken weggegooid geld", ver
zucht hij.
Barbier noemt de atoom-manie van
Zwitserland een treffende illustratie van
de eiland-mentaliteit die het Alpenrijk
eeuwenlang kenmerkte. „Wij groeven
ons diep in de bergen in, als muizen in
een Emmenthaler kaas, en waanden ons
veilig. Maar de laatste jaren verandert
|de wereld om ons heen in een rap tem
po. De centrale regering in Bern is niet
in staat er slagvaardig op in te spelen.
Men wacht af, en velen zien daar overi
gens ook geen kwaad in. Die politiek
van jezelf afzijdig houden heeft ons in
het verleden immers behoed voor twee
wereldoorlogen die heel Europa in brand
hebben gezet".
Ironisch genoeg is het juist Europa dat
Zwitserland nu dwingt tot een nieuwe
bezinning op zijn grondslagen, oude in
stituten en zijn toekomst. Het besef
dringt door dat het land niet langer on
verschillig kan blijven onder de revolu
ties in Oost-Europa en de stormachtige
politieke en economische éénwording
van de Twaalf. Steeds meer beleidsma
kers en zakenlieden raken bevangen
door de vrees dat het land door de ge
schiedenis ingehaald zal worden. Speelt
Zwitserland straks nog wel mee in de
eredivisie als het Verenigde Europa in
1993 zijn beslag krijgt? Of mag het op de
reservebank plaatsnemen om de vaart
der volkeren vanaf de zijlijn gade te
slaan?
De centrale regering in Bern heeft zijn
hoop gevestigd op nauwere samenwer
king tussen de zeven landen van de Eu
ropese Vrijhandels Associatie (EVA) en
Brussel in wat genoemd wordt de ge
meenschappelijke Europese Economi-
EG LEGT BIJL AAN WORTEL STAATSBESTEL
sche Ruimte (EER). Wat de 'EER' pre
cies moet inhouden weet niemand, en de
onderhandelingen daarover gaan pas
volgende maand van start. Intussen
spoelt het zand weg onder de voeten van
de EVA-organisatie: Oostenrijk koos
reeds het zekere voor het onzekere en
heeft een aanvraag voor het EG-lidmaat-
schap ingediend. Ook het EVA-land
Zweden lonkt naar Brussel, hetgeen de
onderhandelingspositie van de Associa
tie er niet sterker op maakt.
Vice-president Helmut Reincke van de
Holding-maatschappij Credit Suisse (ei
genaar van een van de drie grootste ban
ken in Zwitserland) noemt de opstelling
van de overheid een voorbeeld van typi
sche Zwitserse bangigheid. „Men kiest
voor de middenweg: deelnemen aan de
EG maar zonder lid te worden. Het is
vlees noch vis, een laf beleid. Maar be
grijpen doe ik het wel. De Europese een
wording legt namelijk zo ongeveer de
bijl aan de wortels van ons staatsbestel.
Alles wat ons het gevoel gaf bijzonder te
zijn, glipt ons uit de vingers. Ons federa
le stelsel met onafhankelijke kantons en
ons geliefde referendum, onze politieke
en militaire neutraliteit, dat alles zal og
de helling moeten als we ons bij de EG
aansluiten. Want een kanton of referen
dum kan nooit Europese wetgeving on
gedaan maken. Die bevoegdheden zou
den uit handen worden gegeven. Toch
ben ik ervan overtuigd dat we dat offer
moeten brengen willen we in Europa
niet hopeloos achterop raken".
Besluiteloosheid
Beleidsmedewerker Daniel Woker van
het ministerie van buitenlandse zaken
doet zijn uiterste best de verantwoorde
lijkheid voor de Zwitserse besluiteloos
heid tegenover het EG-lidmaatschap el
ders te leggen. Ze zou het gevolg zijn
van de opstelling van de Europese Com
missie en de onvoorspelbaarheid van de
Zwitserse bevolking. „De grenzen in Eu
ropa worden opnieuw getrokken, mis
schien is ook het Zwitserse staatsbestel
aan vervanging toe", filosofeert hij.
Maar voegt daar meteen aan toe: „U
moet begrijpen dat de discussie over een
eventueel EG-lidmaatschap puur theore
tisch is, omdat de Europese Commissie
duidelijk heeft laten weten dat voor
1993 geen nieuwe leden worden toegela
ten".
Dan is er nog de barrière van de volks
raadpleging. Deelname aan de EER kan,
zo hoopt Woker, ooit uitmonden in vol
ledig lidmaatschap. Maar dan zal de
Zwitsere bevolking zich wel in meerder
heid voor aansluiting bij de EG moeten
uitspreken. Juist op dat punt krijgt Wo
ker het zweet in de handen. „De uit
komst van zo'n referendum is tot het
laatste moment onzeker. U weet hoe het
in maart 1986 met het referendum over
het lidmaatschap van de Verenigde Na
ties is gegaan. Kabinet en parlement wa
ren vóór en opinie-onderzoeken wezen
uit dat een meerderheid van de bevol
king die opvatting deelde. Maar toen
men naar de stembus ging bleek plots
liefst driekwart tegen. De angst onze
neutraliteit te verliezen gaf de doorslag
toen het er op aan kwam".
Narcisme
Tito Tettamenti, een vooraanstaand eco
nomisch analist in Zwitserland en ge
vreesd om zijn vijandige 'overvallen' op
winstgevende firma's, hekelt deze neu
traliteitspolitiek. Hij spreekt van een „in
zichzelf gekeerde cultuur die tot een ze
ker narcisme leidt, aanzet tot arrogantie
en discriminatie en de opvatting voedt
dat wij en niet de anderen de wereld tot
voorbeeld zijn".
Tettamenti: „Maar je moet kortzichtig
of helemaal blind zijn wil je de huidige
malaise ontkennen. Ik hoef de financiële
schandalen met het witwassen van
drugsgelden, de affaire rondom de gehei
me registratie van burgers en de beslui
teloosheid over het EG-lidmaatschap
maar te noemen. De kern van onze ma
laise ligt in het feit dat we er maar niet
in slagen een alternatief voor onze ei
landcultuur te ontwikkelen. We hebben
ons verslapen en ondernemen alleen iets
als de omgeving ons daar toe dwingt. Ik
houd de politici, ondernemers en intelli-
gentia allemaal verantwoordelijk voor
deze inerte situatie".
Urs Ammann, chef 'Europa' van het ex
portbureau OSEC erkent ruiterlijk dat
de werkgeversorganisaties nauwelijks
een stimulerende rol spelen bij de dis
cussie over de Europese rol van Zwitser
land. „Van een bedrijfslobby pro-EG is
geen sprake, daarvoor zijn de onderne
mers zélf te verdeeld over de hele kwes
tie", meent hü. „De multinationals zoals
Nestlé, Ciba Geigy en Sandoz zijn al ac
tief in de overige Europese landen en
staan vrij onverschillig tegenover een
EG-lidmaatschap. Veel kleinere bedrij
ven vrezen de Europese concurrentie.
Met name onze landbouwsector, die
zwaar gesubsidieerd wordt, zal zware
klappen krijgen als Zwitserland zich ooit
bij de EG zou aansluiten. Zo heeft een
recent onderzoek uitgewezen dat tachtig
procent van onze landbouwbepalingen
niet strookt met die in Brussel".
Ammann voegt daar fijntjes aan toe dat
Zwitsers' 'Alleingang' de bevolking in
het verleden beslist geen windeieren
heeft gelegd. Hoewel het land nauwelijks
natuurlijke hulpbronnen kent is het wel-
Het beeld dat veel n
Zwitserland hebben: ruimte voor
lange wandelingen, wat
grazende koeien en een
berglandschap op de
achtergrond.
FOTO:
ZWITSERS VERKEERSBUREAU
vaartsniveau (koopkracht en inkomen
per hoofd van de bevolking) er hoger
dan in de EG-landen. De economie
groeide vorig jaar met ruim drie procent.
Het grootste wonder is nog wel de gerin
ge werkloosheid: ondanks het feit dat
ruim 600.000 Europeanen in Zwitser
land aan het werk zijn zoekt slechts 0,6
procent van de bevolking een baan.
Bankwezen
Economische analisten schrijven een
groot deel van dit succes toe aan de 'Fi-
nanzplatz Schweiz': het bank- en beurs-
wezen, dat zoveel inkomsten genereert
dat de overheid haar belastingtarieven
op een bijzonder laag peil kan houden.
Maar ook aan dat sprookje dreigt een
eind te komen, voorspelt Firtz Stahel,
stafmedewerker van de bank Schweizeri-
sche Kreditanstalt. „Geld is onze voor
naamste grondstof. Het totale belegde
vermogen van de Zwitserse banken be
draagt 968 miljard frank, dat is meer
dan drie keer ons nationale inkomen.
Onze politieke stabiliteit, de lage inflatie
en sterke munt, hoog opgeleid personeel
en bankgeheim waren steeds de motoren
achter dit succes. Maar al deze factoren
zijn nu aan erosie onderhevig".
Hij somt op: „Zwitserland is niet langer
het enige politiek stabiele paradijs in Eu
ropa, ik denk dat Nederland en Frank
rijk op dit punt met ons kunnen wed
ijveren. De jaren waarin onze munt
steeds meer waard werd liggen ver ach
ter ons, de frank is na een periode van
devaluatie in rustiger vaarwater geko
men en zal op zijn best het niveau van
de Duitse mark volgen. De inflatie is
fors opgelopen, volgens de cijfers over
mei dit jaar tot ruim vijf procent. Dan
scoren Nederland en Duitsland aanmer
kelijk lager. De arbeidsmarkt begint zich
tegen ons te keren, want het tekort aan
goed opgeleid personeel wordt steeds nij
pender. Tenslotte neemt het bankgeheim
in betekenis af. Het aantal particuliere
nummerrekeningen daalt, de meeste gel
den worden nu door institutionele beleg
gers ingelegd. Overigens is het bankge
heim tegenwoordig in Oostenrijk beter
gewaarborgd. Na alle schandalen van de
afgelopen jaren is hier wetgeving aange
nomen die het witwassen van drugsgel
den effectiever bestrijdt".
Troefkaart
De Bundesrat heeft intussen zijn hoop er
op gevestigd dat het Verenigde Europa
zijn gezond verstand zal gebruiken en
Zwitserland niet buiten zal sluiten. „Wij
hopen er op dat we in de toekomst actief
bij de besluitvorming betrokken worden
en deel uit kunnen maken van een Euro
pese toekomst", zegt Daniel Woker van
Buitenlandse Zaken. Zijn belangrijkste
troefkaart is de handelsbalans met de
overige EG-landen. „Totaal exporteren
wij voor 84 miljard frank naar Europa,
maar importeren veel meer: voor 95
miljard. De EG heeft dus een aanmerke
lijk belang om de handel met Zwitser
land niet te frustereren. Intussen zitten
wij niet stil. De overheid en steeds meer
bedrijven stemmen hun regels en wetten
af op de Europese richtlijnen".
Urs Ammann van het exportbureau
OSEC is niet pessimistisch. „Onze sa
menleving verstard noemen zou Zwit
serland onrecht doen. Het is waar dat
onze consensuspolitiek leidt tot trage be
sluitvorming. Maar op een aantal terrei
nen, bijvoorbeeld op milieugebied, lopen
we belangrijk vóór. En onze industrie
toonde de afgelopen jaren een forse slag
kracht".
Ammann tikt op zijn horloge van Zwit
serse makelij en glimlacht. „Onze uur
werkenindustrie was toch door de Jan-
panse concurrentie volledig van de kaart
geveegd? Welnu, we zijn weer helemaal
terug! Iedere Japanner die vindt dat hij
wat voorstelt is tegenwoordig gebrand
op een Zwitsers horloge. Wie had dat
ooit kunnen denken? De Zwitserse won
deren zijn echt de wereld nog niet uit".
PAUL KOOPMAN
HEILIGENSTADT - Hubert Rulitschka
weet al precies wat hij gaat doen als hij
volgende maand zijn Oostduitse geld
heeft ingewisseld voor Westduitse mar
ken. „Het gaat meteen op de bank", zegt
hij zonder aarzelen.
Rulitschka, die op de kleine markt in de
grensplaats Heiligenstadt bakkerij pro-
dukten verkoopt, zegt het zich niet te
kunnen veroorloven om „als een waan
zinnige geld te gaan uitgeven. Ik zou ten
slotte na 2 juli mijn baan wel eens kun
nen kwijtraken".
Nog een ruime twee weken en dan treedt
de DDR officieel de kapitalistische we
reld binnen en op de gevolgen daarvan
is men niet helemaal gerust. De West
duitse mark zal na d^ op 19 mei over
eengekomen economische eenwording
de officiële munteenheid zijn in heel
Duitsland en de Oostduitsers mogen
maximaal vierduizend Ostmarken inwis
selen tegen een koers van 1-1 (dat komt
neer op ongeveer 4.500 gulden). Voor de
rest van hun geld zullen ze genoegen
moeten nemen met twee keer zo weinig
Westduitse marken.
Dat de Duitse hereniging, waarnaar de
economische eenwording een gigantische
eerste stap betekent, vele minder prettige
gevolgen met zich zal meebrengen, daar
voor sluit bijna niemand de ogen. Hoe
wel moeilijk is te voorspellen hoeveel
het er precies zullen zijn, wordt er reke
ning mee gehouden dat twee miljoen
Oostduitsers zonder werk komen te zit
ten doordat het bedrijf waar ze werken
niet sterk genoeg is om in een kapitalis
tische samenleving te kunnen voortbe
staan.
Mercedes
Ook is men bang dat de invoering van
de Westduitse mark als munteenheid in
de DDR een enorme koopgolf met zich
zal meebrengen en een mogelijke verho
ging van de inflatie in beide Duitslan-
den.
Uit de plannen die inwoners van de
DDR hebben met hun nieuw verworven
Westduitse marken valt zowel hoop als
vrees af te lezen. Sommigen, zoals Ru
litschka de martkoopman, doen het
liefst voorzichtig voor het geval de over
gang naar het kapitalisme minder soe-
peltjes verloopt. Anderen echter kunnen
bijna niet wachten om zich met behulp
van hun Westduitse marken een nieuwe
levensstijl aan te meten.
De gynaecoloog Rudolf Kessel heeft gro
te plannen. Hij vertelt dat zijn vrouw,
die ook arts is, een praktijk aan huis wil
beginnen. „We gaan nieuwe apparatuur
kopen. Die komt allemaal uit West-
Duitsland en kost een hoop geld". Een
collega van Kessel vertelt dat ze zich
verheugt op de economische eenwor
ding, maar niet op de huurverhoging die
daarvan door de afschaffing van een
aantal Oostduitse subsidies het gevolg
zal zijn. „Ik betaal nu dertig mark (bijna
zestig gulden), maar dat wordt, denk ik,
drie keer zoveel", zegt ze. Een jonge
vrouw in het ongeveer twintig kilometer
verderop gelegen Muelhausen vertelt dat
ze een tweedehands Mercedes gaat ko
pen. „We hebben zolang gedroomd van
de westerse welvaart", zegt ze, „en ik
ben niet van plan om de kans om mijn
wensen te vervullen voorbij te laten
Contracten
Hoewel de officiële ingangsdatum 2 juli
is, is de economische eenwording eigen
lijk al begonnen. Een inwoner van het
Westduitse Kassei, net over de grens, is
in Oost-Duitsland- een zaak in tweede
hands auto's begonnen. De prijzen
schommelen rond de 5.600 gulden. Een
mooi bedrag voor een Oostduitser die
net ziin geld heeft ingewisseld. Tal van
Westduitse vertegenwoordigers hebben
in de afgelopen weken in de DDR con
tracten afgesloten en zijn op zoek ge
weest naar een geschikte plek om een ei
gen zaak te beginnen. Westduitse reisbu
reaus hebben in de DDR vestigingen ge
opend. Overal zijn Westduitse artikelen
te koop. Velen, van fabrieksarbeider tot
schoorsteenveger, worden omgeschoold
voor ander werk.
Burgemeester Beck van Heiligenstadt
maakt zich zorgen omdat zijn ambtena
ren niet hebben geleerd hoe ze moeten
omgaan met de westerse bureaucratie,
die nu snel haar intrede zal doen. Ze
worden echter al bijgeschoold.
„De mensen zijn overwegend optimis
tisch, in de wetenschap dat ze geld gaan
krijgen waarvoor ze kwaliteitsvolle pro-
dukten kunnen kopen. We kunnen goe
de televisietoestellen voor minder geld
dan voorheen".
Beck is ervan overtuigd dat de voorde
len van de eenwording zullen opwegen
tegen de nadelen. „We kunnen er alleen
maar op vooruitgaan", zegt hij vol ver
trouwen.
