Eline Vere
van IJmuiden
op weg naar Den Haag
ZATERDAG 23 JUNI 1990
GROTE
COUPERUS-VERFILMING
INTERNATIONALE
CO-PRODUKTIE
Regisseur Harry Kümel
instrueert zijn filmploeg,
inclusief paarden, tijdens de
opnamen van 'Eline Vere' op
het strand van IJmuiden.
OPNAMESCHEMA
ELINE VERE
De komende weken zal Harry Kümels
'Eline Vere' naar het gelijknamige boek
van Louis Couperus in Den Haag wor
den opgenomen. Producent Matthijs
van Heijningen vraagt Hagenaars begrip
voor de tijdelijke ongemakken die de
filmploeg hier en daar kan veroorzaken.
De data zijn:
24 juni buitenopnames Sweelinckplein.
25 juni stormscène in Groot Clingen-
'dael.
26 juni buitenopnames Surinamstraat.
27 juni id.
28 juni buitenopnames Juffr. Idastraat-
/Oude Molstraat.
30 juni Surinamestraat in sneeuw.
1 juli Kon. Schouwburg in sneeuw.
2 juli opnames met koetsen op het
Lange Voorhout.
3 juli Burg. v.Karnebeeklaan in
sneeuw; opnames in Juff. Ida-
straat/Oude Mol/Molenstr.
8 juli Vos-in-Tuinstraat, ongeluk met
koets in de sneeuw.
in je brief schrijft). Please, answer me
sincerely".
Jonge meisjes
Vijf jaar later schrijft Couperus - zich
ergerend aan het 'domme gegrinnik'
over zijn roman 'Wereldvreede' - aan
de schrijver-criticus Frans Netscher:
„Litteraire kunst in ons land is al wei
nig, maar litteraire kritiek is totaal nihil.
Het zijn een troep anonymi zonder den
minsten geest des onderscheids. En Van
Deyssel, met de sublimiteit van zijn
krankzinnigheid, Van Deyssel is zoo on
rechtvaardig en partijdig mogelijk. Van
Deyssel heeft zich altijd in mij vergist,
en nu, nu weet hij misschien wel beter,
maar doet hij of hij zich dóór vergist.
Eline Vere hemelde hij tot de wolken op,
hij moest eens weten in welk een onar
tistieke bui Eline Vere geschreven werd:
in een wanhoop over mijn poézie, die ik
voelde sombreeren en toch zoo lief had,
in een bui van het kan-me-niet-bom-
men, om eens een langen roman te
schrijven - lang k la Tolstoi - voor het
groote publiek, en dien de jonge meisjes,
waarmee ik flirtte, aardig zouden vin
den. Dat is de geschiedenis van Eline
Vere".
Dat zette Couperus dus achteraf op pa
pier. De waarheid zal wel ergens onder
weg tussen 1888 en 1895 liggen. Coupe
rus was tenslotte de poseur, de dandy in
domineesland, de man die, volgens An
nie Salamons later, door Den Haag fla
neerde alsof hij z'n hele leven lang niets
uitvoerde. Maar die daarnaast als een
koelie aan zijn berg van romans werkte.
Mooi stemmetje
Ergens begin 1990 moet er een zucht
van verlichting geslaakt zijn in het kas
teel Bolenstein, de behuizing van produ
cent Matthijs van Heijningen en zijn
Sigma Filmproductions. Een minstens
tien jaar oud plan werd werkelijkheid:
'Eline Vere' kon een speelfilm gaan wor
den. Kosten zeven miljoen gulden, een
co-produktie tussen Frankrijk, België en
Nederland. Een in Parijs acterende Fran
se actrice in de hoofdrol, Nederlandse en
Belgische acteurs van naam, een Franse
geluidsploeg, en Nederlandse art-direc-
tion. De Belg Harry Kümel ('Mauper-
tuis', 'Monsieur Hawarden', 'De komst
van Joachim Stiller') krijgt de eindver
antwoordelijkheid. Het scenario werd in
den beginne door Jan Blokker geschre
ven, na door hem weer uit de la te voor
schijn gehaald te zijn lichtelijk bewerkt
door zijn Franse collega Patrick Pesnot.
En het camerawerk komt van Eddy van
der Enden.
De film zal begin 1991 in de Cannon-
theaters gaan draaien. Veel later zullen
IJMUIDEN/DEN HAAG - Toute
La Haye is op Scheveningen. „Wat
een 'foule', het is vreeslijk", zou
Eline Vere er anno 1880 van heb
ben gezegd. De rol van het Scheve-
n ningse strand wordt vertolkt door
een stuk zand bij de pieren van IJ
muiden onder de anachronistische
rook van de Hoogovens.
De menigte aan het strand ziet er aller
belabberdst uit. Spijkerbroeken, wind
jacks, truitjes. Plastic bekertjes, koffie-
en theekannen naast paarden, honden en
enkele in honderd-jaar-oude-sjiek gesto
ken acteurs. Een troep ongeregeld met
daartussen de Belgische regisseur Harry
Kümel. Zijn camera's zullen zorgen dat
de rook en het ongeregelde niet in beeld
komen. Dat slechts de stijlzuivere details
overblijven voor de verfijnde wereld
van Louis Couperus. Om te zorgen dat
Eline komt waar ze thuis hoort. Dat dit
IJmuiden onverwijld Den Haag wordt.
Ergens rond 1890 moet er een zucht van
onthutsing door krantelezend Den Haag
zijn gegaan. 'Aaach, Eline is dood'.
Louis Couperus had in hoofdstuk 35
van zijn in de deftige krant Het Vader
land verschijnende feuilleton een eind
gemaakt aan het leven van het persona
ge, dat de harten zijner lezeressen zo
ferm had doen kloppen. Louis Couperus
had daarvoor alleen 'vaerzen' geschre
ven. Laat-romantische gedichten, tradi
tioneel en retorisch, die wat bedompt
oogden naast de nieuwe dichtkunst van
de Tachtigers. Maar met 'Eline Vere'
gooide Couperus het rijmloos over de
epische boeg die tekenend werd voor
zijn werk. En stopte zoveel realisme in
zijn beschrijvingen van personages en
lokaties dat 'toute La Haye' zichzelf, bu
ren of andere notabelen dacht te herken
nen.
Couperus was opeens Nederlands beste
verteller, een ras-romancier. In 1888 (het
jaar dat de publicatie van Eline begint)
schrijft hij in een brief: „Mijn werk heeft
mij de hele winter vervuld en ik heb
mijn boek met liefde geschreven, met
meer liefde dan ik ooit vaerzen schreef.
Ik ga langzamerhand de poëzie uit en
het proza in. Dat lokt mij tegenwoordig
I meer toe".
Een jaar later schrijft hij in een mengsel
i van Engels en Nederlands: „Oh, hoe
heerlijk om psychologisch wezens te
creëren. Ik kijk zeer uit naar je mening
over de dramatis personae van Eline.
Hier in Den Haag zeggen ze dat het alle
maal gelijkende portretten zijn, maar ik
kan je verzekeren dat ze puur fictie zijn,
maar natuurlijk wel 'getoetst aan de wer
kelijkheid'. Vind je Eline echt 'een goed
uitgewerkt natuurecht mensch?' (zoals je
Werkoverleg over 'Eline
Vere'.
FOTO'S: MILAN KONVALINKA
CeidóeSouAa/nt'
Puzzle
Inmiddels hebben zowel regiseur Kümel
zelf - in een 'over shoulder-shot' - de
kennelhouder, en acteur Johan Leysen
- de echte - als Eline's zwager Henk ge
fungeerd. Filmpersonages plegen als een
puzzle samengesteld te worden uit de de
len van meerdere mensen. De 'echte'
Eline komt nog niet in actie. Aan de
vloedlijn wordt voorlopig een nep-Eline
paard op en paard af gehesen. De 'echte'
Eline krijgt van de grimeur nét een lij
dend en ziekelijk gezicht aangemeten,
waardoor ze liever niet voor de fotograaf
opdraaft.
Tot en met augustus zal ze in de weer
zijn voor Eline Vere. Dan is het weer fil
men in Frankrijk (onder meer onder re
gie van Jean-Charles Tacchella) en het
toneel. Ze gelooft in de Europese film.
Ook al betekent dat gegoochel met talen:
„Ik heb met Klaus Maria Brandauer in
een Franse film over de revolutie ge
speeld en zelfs hij wordt nagesynchroni
seerd. Dat is normaal. In Parijs gaat er
geen dag voorbij of ik spreek Engels. We
leven met al die talen en zelfs in één en
dezelfde film moeten ze mogelijk zijn.
Al heb ik de Zwitsers nationaliteit, ik
voel me niet Zwitsers. Als je me vraagt
waar ik thuishoor, zeg ik: nergens. Ik
spreek Frans, ik maak ruzie in het En
gels. Het Nederlandse publiek kent me
nog niet. Maar dat is eigenlijk best goed.
Juist voor die rol van Eline. Een vreemd
meisje. Een meisje dat niet thuis is in
haar wereldje".
Zijn collega van de kennel van Athala
bracht twee van zijn prachtige Duitse
doggen mee, Esta en Coco Chanel, die
bij Couperus nog 'Ulmer Doggen' heet
ten. Dieren en kinderen plegen een plaag
voor filmregisseur te zijn, maar Esta en
Coco zijn schatten. Alleen bij de eerste
opnames, wanneer ze achter de paarden
aan door de branding moeten rennen,
zijn ze de paarden veel te ver vooruit.
Ze willen eerder bij het baasje in de ver
te zijn, dan hij dat wil. Gelukkig blijkt
hun baas ook het paardrijden te befieer-
.sen. Dus bij de volgende 'takes' lopen ze
keurig achter hem en de paarden aan.
Tegen de grijze wolkenluchten is zo al te
zien dat Harry Kümel daar een mooi
plaatje van staat te schieten.
we 'Eline Vere' uitgebreid terugzien als
tv-serie. In elk geval komen er een Ne
derlandse en een Franse versie. Het
mooie stemmetje van de ook al fraaie
Marianne Basler in de hoofdrol zal hier
dan plaats moeten maken voor een nog
onbekende Nederlandse vrouwestem.
Annakarenina
In IJmuiden zit Marianne Basler nog
onder de krulspelden en de handen van
haar Franse grimeuse wanneer ze zegt:
„Ik heb de Zwitserse nationalitiet, maar
ik ben deels in België opgegroeid. Tot
mijn tiende jaar heb ik Vlaams, Neder
lands dus, op school geleerd. Ik kon het
ook spreken. Later heb ik een tijdje bij
mijn grootmoeder in Nederland ge
woond. Ik begrijp de taal nog wel een
beetje en ik zal m'n teksten als Eline ook
in het Vlaams opnemen. Maar in de uit
eindelijke Nederlandse versie krijg ik
een andere stem. Ik zal uiteraard wel de
hele Franse versie doen. Couperus kende
ik niet. Maar Eline doet me denken aan
vrouwefiguren bij Arthur Schnitzler. Ik
heb in Parijs op het toneel kortgeleden
diens 'Liebelei' gespeeld. En al is dat een
vrouw van arme afkomst, er zijn toch
raakpunten. Ik houd erg van Schnitzler.
Het is een beetje dezelfde époque als Eli
ne Vere. Het gaat om bevrijding van
mensen, van vrouwen vooral. Al kwam
het allemaal te gauw en werd het door
de Eerste Wereldoorlog te niet gedaan.
Eline Vere heeft ook iets van Anna Ka-
renina van Tolstoi. Of van Ibsens 'Een
poppenhuis'. Iemand die ergens leeft,
maar er tegelijkertijd niet leeft. Over een
mogelijke belofte van vrijheid, autono
mie, die uiteindelijk door het lot niet
vervuld kan worden".
Scenarioschrijver Jan Blokker - in een
interview in de NRC - liet weten dat hij
Eline als hysterica niet interessant vond,
wel als passief meisje dat lijdt onder
haar omgeving. „Iemand die van alles
wil, maar daarin wordt gefnuikt door
haar kring. Eline Vere sterft aan Den
Haag".
Marianne Basler kent Den Haag nog
niet, al zal ze er de komende weken
voortdurend aanwezig zijn, maar Blok
kers script vindt ze mooi. „Het is een
beetje gedempt, onderdrukt, er wordt
niet van alles in uitgelegd. Daar houd ik
van. Ik heb het niet zo op verhalen of
scenario's die alles er duimendik boven
op leggen en die het publiek en mij be
handelen als imbecielen".
Ulmer doggen
Het stukje strand van IJmuiden moet
een stuk Schevenings strand achter het
Kurhaus voorstellen. Henk, de zwager
van Eline, en zijn rijke vriend hebben
Joop Admiraal (links) en
Johan Leysen brengen de
dynamiek van speelfilm-
opnamen in beeld.
gejaagd en rijden met hun paarden en
hun twee honden door de branding. Ze
hebben een dood konijn bij zich, dat
door regisseur Hairy Kümel tot in dé
tails wordt 'geregisseerd'. In close up
zijn de twee mannen Joop Admiraal en
Johan Leysen, acteurs. Wanneer ze te
paard de branding in rijden zijn het de
eigenaar van de kennel Van Athala (be
tekent: van goede bloedlijn) en de eige
naar van de manége Any Dale, de heer
Joop de Jong. De laatste coördineert al
les wat in Kümels film met paarden en
rijtuigen van doen heeft: „Ze komen
overal vandaan. Grote koetsen, een dok
terskoetsje, een rijtuig met vierspan. Dat
wordt echt sensationeel. Allemaal met
professionele mensen op de bok. We
moeten in Den Haag vaak in kleine
straatjes filmen, en je moet mensen heb
ben die dan met een bespannen koets
achteruit kunnen rijden. En wat dacht je
van een ongeluk enscèneren in de Vos-
in-Tuinstraat? Voor mij is het een mooie
afwisseling van m'n gewone werk. Ik doe
het graag. Straks moet ik met deze paar
den ergens in Limburg zelfs het toneel
op. Die afwisseling is goed voor mij,
maar ook goed voor mijn manege-paar
den".
