Na wal El Saadawi en de strijd tegen de sluier
Portugal decor voor
debuterende auteurs
t\
Wat een vakantie!
Het vissersleven in de Zeeuwse delta
Van 't Hek wekt
brede lach op
met zijn columns
Liefdesboeketje van
Joan Armatrading
BOEKEN EN PLATEN
Cetdae Sou-tont
ZATERDAG 23 JUNI 1990 PAGINA 20
Gjelt de Graaf: „Het talent" - roman.
Uitgave Amber. Prijs 29,95
Frans van der Schraaf: „Boerenw
hiskey" - vier verhalen. Uitgave
Querido. Prijs 29,90
Heeft Gerrit Komrij er door
zijn vestiging in Portugal voor
gezorgd of is het gewoon een
gevolg van de touristische in
dustrie die de Nederlandse va-
kantie-ganger de laatste jaren
in grote drommen naar dat
land stuwt?
Of is er niets aan de hand en is
het louter toeval dat twee de
buterende auteurs hun verha
len in Portugal laten spelen?
Een korte, ongevaarlijke
mode? Opvallend is het wel.
Frans van der Schraaf komt
met „Boerenwhiskey", waarin
vier verhalen. Gjelt de Graaf
laat zijn roman „Het talent"
ook in een Portugees dorpje
spelen. In beide gevallen
treedt een buitenstaander op,
waardoor de zaak in beweging
komt. Een klassiek verhaal-
procédé!
Gjelt de Graaf die „Het talent"
schreef, verplaatst zich naar
een Portugees plaatsje, dat
door Lord Byron „paradise"
genoemd schijnt te zijn: Sintra.
Verteller is de plaatselijke ver
koper van ansichtkaarten, die
door de centrale positie van
zijn nering en door al zijn los
sere en vastere connecties met
de bewoners van het plaatsje
heel veel weet. Deze infor
mant, de ik van het verhaal,
brengt verslag uit van het
doen en laten van de bewo
ners en de bezoekers van Sin-
tra.
Colares
Dat leven houdt niet veel in.
Op de eerste pagina's zitten ze
al gauw aan de colares, in de
laatste alinea nog steeds. Intus
sen zijn er spanningen ge
weest, is er veel aan erotiek
goed en fout gegaan, zijn er
machtsspelletjes geweest en
hebben tal van personen hun
plaats gekregen in het verhaal.
De Hollandse kunstenares die
optreedt heeft daar natuurlijk
een stevig aandeel in, dat ver
baast niemand. Want alles ligt
nogal voor de hand in dit ver
haal. Vlot en gemakkelijk ver
teld. Het beklijft dan ook ner
gens, omdat het bij literair
Frans van der Schraaf
Boerenwhisky
sightseeën blijft.
Veel anders is dat niet in de
verhalenbundel waarmee
Frans van der Schraaf debu
teert. „Boerenwhiskey" heet
dit boekje en het bevat vier
verhalen, waarvan het titel
verhaal het eerste en het lang
ste is. Hier is de buitenstaan
der de ik, die vertelt hoe hij
langzaam ingevoerd raakt in
een kleine Portugese gemeen
schap, waar voor hem onbe
kende normen, wetten en
machten regeren. Ook hier
gaat het uiteindelijk om de
schets of tekening van die ge
meenschap en de relaties tus
sen de mensen daarvan. Het
uitoefenen van macht over el
kaar wordt in vele vormen er
varen en dat is feitelijk de spil
van het verhaal.
Opmerkelijke overeenkomsten
in beide boeken. De drank, de
vrouwen en de erotiek, de bot
sing van culturen, de gruwelij
ke machtsprocessen. In beide
verhalen een veelheid van
slecht uitgewerkte en vaak
nauwelijks geïntroduceerde
personages, die soms letterlijk
nergens vandaag komen, uit
de lucht komen vallen. Veel
zwakheden dus. Maar als je
dan toch aan het vergelijken
gaat, winnen de vier verhalen
Gjelt
de Graaf
Het talent
van Van der Schraaf het van
de roman van De Graaf. Mis
schien ook wel vanwege dat
bijzondere verhaal „Tango",
het derde uit het boekje van
Van der Schraaf, een geslaagd
en gedreven verhaal over
troebele, tot vernietiging en
uitzinnigheid leidende licha
melijke passie. Het Portugese
decor is hier geen modisme,
maar de natuurlijke omgeving
van de gebeurtenissen.
JAN VERSTAPPEN
Het begin van een vakantie is vaak niet zo leuk: de reis naar
bestemming is meestal lang en saai. Rindert Kromhout hee
hiervoor een oplossing bedacht: een vakantieboek voor kinderf
met als titel „Wat een vakantie!". In „Wat een vakantie!" staa
naast allerlei tips om je niet te vervelen goede verhalen van o:
der anderen Wim Hofman, Els Pelgrom, Gianni Rodari en Ri:
dert Kromhout zelf. Tonke Dragt schreef een heel leuk „do
verhaal" over het land Burocratië. Natuurlijk is het vakanti
boek niet alleen voor mensen die lang in de auto moeten zitte
Je kan het ook lezen als je ook lezen als je gewoon thuisblijf!
Kees Slager en Paul de Schipper:
„Vissers verhalen over hun leven in
de delta". Uitgave De Koperen Tuin.
Prijs 37,50, gebonden: ƒ45,-.
De zee is altijd al een onuitput
telijke bron van verhalen ge
weest. Wie om een vertelling
verlegen zit, zal zelden ver
geefs aankloppen bij de va
rensgezellen en vissers, die op
de soms verraderlijke zilte plas
de dagelijkse kost verdienen.
Het lag dan ook zeer voor de
hand dat de journalisten Kees
Slager en Paul de Schipper
voor hun boek over het vis-
sersbestaan in de Zeeuwse del
ta in de eerste helft van deze
eeuw, de vissers en hun vrou
wen zelf veelvuldig aan het
woord lieten. Hun boek, een
uitgave van De Koperen Tuin
uit Soest, heet dan ook „Vis
sers verhalen over hun leven
in de delta".
Ze interviewden bijna zestig
vissers in de zuidwestelijke
delta, mannen die in de Oos-
ter- en Westerschelde, in de
Grevelingen en het Haring
vliet en in de kustwateren van
de Noordzee met hun hoogaar
zen, hengsten, blazers en lem-
merjachten de zoutwaterkeu
ken afgraasden. Dit leverde
authentieke kleurrijke verha
len op over het dagelijks leven
in de delta.
Armoede
Het beeld ever de gemeen
schap van toen wordt com
pleet wanneer er behalve
mannen ook vrouwen aan het
woord komen. Zij vertellen
het verhaal over het werken
in de loodsen van de vaak har
teloze pelbazen, in de oester
putten, over leuren van de
zware manden met vis en over
de armoede. Want er werd
vaak bittere armoede geleden
onder de vissers. En toch is het
boek geen jammerklacht over
onrecht dat het vissersvolk is
aangedaan.
Want hoe zwaar het leven ook
was, de vissers genoten ook
van hun mooie en vrije vak.
Of om met een van de geinter-
viewden te spreken: „Vissen
was mooi, jongen. De natuur
was nog ongerept. Je zag zee
honden en dolfijnen. Prachtig.
Ik heb nog op roggen gevist.
Als we er geen vijfhonderd op
een dag hadden, dan was het
slecht. Op de Oosterschelde
doken dolfijnen achter ons
schip boven water: „ssst...ssst",
hoorde je dan". Maar dat het
leven ook hard en bepaald
geen lolletje was blijkt wel uit
andere uitspraak: „Ze zeggen
wel eens, dat ze d'r jeugd over
willen doen. Nou, ik voor geen
ton, voor geen honderddui
zend gulden! Al die ellende. Ik
moet nog brullen als ik er aan
denk".
Gezellig
Ook het sociale leven komt in
het boek uitvoerig aan de
orde. Hoe was dat kort na de
eeuwwisseling in de vissersge
zinnen: weinig eten, zelden
snoep en als kind al vroeg aan
het werk. En toch kon het er
gezellig zijn. Dat blijkt wel uit
het verhaal van Koos Minne-
boo uit Veere. Als kind moest
hij al leren om netten te brei
en. „Dat begon na het eten om
half zes. Soms kwamen er wel
eens een visser langs, die ver
waaid lag in de haven. Dan
werd het altijd gezellig, want
die had sterke verhalen en
daar luisterde ik als kind
graag naar. En als de kachel
lekker brandde..een van ons
kon op de mondharmonica
spelen en daar zongen we alle
maal bij"
De auteurs schreven tussen de
verhalen functionele verbin
dende teksten, zodat er een
zeer lezenswaardig geheel ont
stond De teksten zijn ver
fraaid met, soms juweeltjes
van foto's van toen. Het was
ook een zeer goed idee van de
auteurs om achterin het boek
een foto-galerij op te nemen
met de gezichten van de men
sen die aan het woord komen.
GÉ ANSEMS
Youp van 't Hek, de meest be
sproken „journalist" van het
huidige WK voetbal, bekende
deze week dat zijn boekje
„Niks spel, knikkers!" loopt als
een trein. De al enige tijd gele
den uitgegeven verzameling
van (zevenendertig) vorig jaar
verschenen columns op de
sportpagina's van NRC Han
delsblad handelt over „Bobo's,
de sponsors, de /-side en de F-
side, de anabolen en alle ande
re ongezonde zaken", zoals de
tekst op de achterfap verraadt.
„Inderdaad een goedkoop suc
ces", beaamt de auteur nu in
het weekblad Voetbal Interna
tional. „Want het boekje kost
maar een tientje", aldus Van 't
Hek over zijn pocket, waarvan
het motief luidt: „de onder
kant van de sport, maar wel
met een brede lach".
Bij wie van de humor van
sloddervos Van 't Hek houdt,
wekken de verzamelde co
lumns inderdaad vaak een
brede lach op. Ondanks het
feit dat de meeste inmiddels
flink gedateerd zijn, want ze
stammen stuk voor stuk uit de
periode van vóór Van 't Heks
veelgeprezen oudejaars-confe-
rence. De cabaretier, die zich
momenteel dagelijks in het
beeld weet te wurmen tijdens
het WK-journaal, bewijst in
„Niks spel, knikkers!" (een ti
tel die overigens in het boekje
niet letterlijk is terug te vin
den) slechts een enkele keer
dat het leuk schrijven iets an
ders is dan leuk praten.
Fout
Een enkele grammaticale fout
bewijst dat Van 't Hek geen
auteur-van-nature is, maar hij
geeft daar zelf een even plau
sibele als olijke verklaring
voor. Na een column met als
kop „Kees Schenk(t) Bols",
waarin hij consequent
„spreekt" over Art (in plaats
van Ard) Schenk, roert hij
drie pagina's (in werkelijkheid
een week) later weer hetzelfde
onderwerp aan. „De opletten
de lezer denkt nu: Had hij het
Youp van 't Hek
FOTO: SP
Voor wie moeite heeft te
zeggen dat hij van zijn ge
liefde houdt, biedt de afgelo
pen week twee alternatieven
voor het inmiddels mis
schien wat afgezaagde bosje
bloemen op de vrijdagmid
dag. De eerste is een cassette
van het Melissa Etheridge-
concert, dat de VARA dins
dagavond uitzond en dat de
meest pure (muzikale) lief
desverklaring aller tijden
liet horen met een veertien
minuten durende uitvoering
van „Like The Way I Do".
Het tweede alternatief kan
wat gemakkelijker verkre
gen worden en heet „Hearts
and flowers". Het is de veer
tiende elpee van Joan Ar
matrading en biedt een rijk
boeket liefdesbetuigingen
met de warmte van een
zoen. Ze zingt wat geliefden
vaak alleen denken en
brengt in „Good Times" een
hommage aan het bedriiven
van de liefde, een bezigheid
die de laatste jaren steeds
vaker wordt gedomineerd
door de angst voor aids. „Ik
wil niet opstaan nadat we de
liefde hebben bedreven. Ik
wil niet naar huis, maar bij
je in bed blijven", zingt Joan
in een soulvol-decor van
high-hate, bassynthesizer en
lichte gitaartonen om de
spanning vervolgens lang
zaam op te voeren met een
gitaarsolo en synthi-strij-
kers.
„Hearts and flowers" is een
elpee, die een paar keer
draaien nodig heeft. Hij
klinkt rauwer en is lichter
van toon dan zijn voorgan
ger „The Shooting Stage",
waarop Mark Knopfler,
Alan Clark, Phil Palmer en
Mark Brzezicki een stempel
mochten drukken in een
soms te ruim in de schijn
werpers gezet jazzy-decor.
daar in zijn vorige stukje ook
niet over?". Om zichzelf ver
volgens vrij te pleiten van zijn
„tikfout". „Dit stukje schrijf ik
meestal op het laatste moment
en bel het dan door naar de
redactie. Namen worden uiter
aard gespeld. Maar niet alle
namen. Er zijn namen en die
weiger ik te spellen. Dat de
stenomeneer het zonder twij
felen met een „T" schrijft,
vind ik al erg, maar dat het
tussen de wimpers van de sla
perige sportredacteur van een
kwaliteitskrant doorglipt is
een schande", sneert hij letter
lijk naar „zijn" dagblad. Waar
in om dezelfde reden ook ooit
Barry Hughes als Barry Joeks
in de kolommen verscheen.
Youk van 't Hek, die zich be
paald niet geneert een Ajax-
fan te zijn, gaat er dezer dagen
prat op dat hij het voortijdige
vertrek van Thijs Libregts al
had aangekondigd. Hij ge
bruikte het zelfs als argument
in zijn pleidooi voor een accre
ditatie voor het WK, waar hij
na een kort geding tegen de
NSP (Nederlandse Sport Pers)
toch als journalist mag rondlo
pen. „Thijs Libregts moet de
plek bij Feyenoord innemen
Rinus Michels kan de plaats
bij Oranje innemen", voorspel
de hij in april van het vorige
jaar.
ROB LANGEVELD
Deze keer is het instrumen
tarium helder als glas, zijn
de arrangementen uiterst so
ber en wordt het geheel on-
derdompeld in strakke rit
me-patronen, die bij Manu
Katche uiterst droog klin
ken. Een opvallende rol is
weggelegd voor het ritme
team Mick Karn (bas) en
Steve Jansen (drums), waar
bij vooral de immer fantasie
volle invulling van eerstge
noemde het materiaal een
heel eigen kleur geeft.
Joan Armatrading betreedt
de emotionele en sentimen
tele paden, die ook het werk
van Kate Bush kemerken en
begrijpt, net als Kate, dat
een volledige muzikale vrij
heid alleen verkregen kan
worden als het stramien van
couplet, refrein, couplet
doorbroken wordt. Joan
speelt leentjebuur bij diverse
muzieksoorten en boekt met
nummers als 'Something in
the air tonight' (met swin
gende blazers en percussie
partijen), 'Someone in the
background' (reggae?) en
'Hearts and flowers (met op
dringerige toetsenpartijen)
opmerkelijke resultaten. Ze
laat haar stem zweven van
bas-laagte tot sopraan-hoogte
en is met haar gitaarspel
trefzeker aanwezig. De tek
sten zijn daarbij een zwem
bad vol emoties, die niet al
leen om een nadere kennis
making vragen, maar het
wispelturige karakter van
de liefde doorgronden. Als
een dokter analyseert Joan
haar patiënt en komt zo totj
een kleurrijk liefdesboeket.
HANS PTF.T
ROTTERDAM Zolang
de Egyptische schrijfster
Nawal El Saadawi (55)
zich kan herinneren heeft
ze moeten strijden. Eerst
tegen haar vader, toen te
gen haar man en tenslotte
tegen de president. Of was
de volgorde anders?,
vraagt ze zich nu af. Maar
haar grootste strijd levert
ze met God, die man en
vrouw ongelijk heeft ge
schapen.
Op haar zesde voelde ze die
ongelijkheid voor het eerst
toen haar lichaam verminkt
werd door wat zij noemt „de
barbaarse procedure van de
besnijdenis". Vanaf dat mo
ment was haar verzet tegen de
onderdrukking van vrouwen
geboren.
In haar streepjesjurk ziet ze er
die ochtend van het interview
niet echt strijdbaar uit. Ner
veus loopt ze in de hal van het
hotel heen en weer. Toen ze in
Caïro in het vliegtuig stapte,
was zij al gespannen. Zij voel
de zich gevangen in haar eigen
huis, dat door veiligheidsagen
ten werd omsingeld, nadat on
bekenden haar met de dood
hadden bedreigd. En toen ze
hoorde dat de regering het
feministische tijdschrift
waar zij aan meewerkt een
verschijningsverbod had opge
legd, was dat de druppel die de
emmer deed overlopen.
Nawal El Saadawi reist niet
veel, maar nu vond ze het een
welkome afleiding om haar
land te verlaten. Echt ver
baasd is ze niet over de bedrei
ging die zij toeschrijft aan fun
damentalisten, die sterk ge
kant zijn tegen haar feministi
sche publikaties. De beschuldi
gende vinger naar de islam
wijst ze echter direct van de
hand. „De grootste onderdruk
king van de vrouw zie je in
het christen- en jodendom. Sla
er de bijbel maar op na. De
manier waarop Eva wordt af
geschilderd dichter bij Sa
tan dan bij God is gewoon
vernederend. Dat zul je in de
koran niet tegenkomen".
Dat vrouwen bij ons in het
overwegend christelijke Wes
ten desondanks vrijer zijn
dan in de islamitische wereld,
komt doordat het Westen eco
nomisch voorloopt en kerk en
staat hier zijn gescheiden, zegt
Nawal. Dat dat laatste ook in
Egypte moet gebeuren, staat
voor haar vast. Want om daad
werkelijk een einde te kunnen
maken aan de onderdrukking
van de vrouw moeten de poli
tiek en de economie drastisch
veranderen, vindt ze, al ziet
het er daar in Egypte voorlo-"
pig nog niet naar uit.
Sinds 1950 heeft Nawal El
Saadawi 27 boeken geschreven
waarvan er twaalf vertaald
zijn (onder meer 'De val van
de imam' en 'Het eeuwige re
frein', dat vorig jaar bij Bruna
is verschenen). Haar bekend
ste boek is evenwel 'De geslui
erde Eva' (1980). Hierin vertelt
zij over de altijd verdoezelde
meest seksuele proble
men van Egyptische vrouwen
waarmee zij als plattelandsarts
in aanraking kwam, en die
niet zelden het gevolg waren
van primitief uitgevoerde be
snijdenissen.
Sinds zij in 1980 ontslag nam
bij de Economische Missie van
West-Azië, een instelling van
de Verenigde Naties, wijdt zij
zich geheel aan het schrijven.
Dat het aantal besnijdenissen
in Egypte inmiddels sterk is
verminderd en vrouwen iets
meer vrijheid genieten is vol
gens Nawal ten dele te danken
aan haar publikaties. „Ik
schrijf immers al veertig jaar.
Dat betekent dat zeker drie
generaties vrouwen mijn boe
ken gelezen hebben".
Als ze ziet hoe haar dochter en
haar zoon leven, constateert zij
tevreden dat de jonge genera
tie veel meer vrijheid heeft
dan zij in haar jeugd heeft ge
kend. „Mijn dochter heeft eco
nomie gestudeerd. Ze woont in
Cairo, alleen. En heeft zo af en
toe een relatie. Dat was vroe
ger absoluut onmogelijk".
Nawal heeft een dochter uit
haar eerste en een zoon uit
haar derde huwelijk. Beiden
zijn min of meer in haar voet
sporen getreden en bewegen
zich in het artiestenwereldje.
Haar zoon als bioscoop-direc
teur en haar dochter als femi
niste en schrijfster. „Misschien
ken je haar naam: Mona Hei-
mi. Ze schrijft poëzie en korte
verhalen", zegt Nawal trots.
Avant-garde
Zij heeft haar kinderen bewust
gelijk behandeld. Tegen de
Egyptische gewoonte in, die ze
van thuis gewend was. Nawal
heeft zich er van jongst af aan
tegen verzet dat zij haar ogen
neer moest slaan als haar
broers hardop mochten lachen.
In tegenstelling tot haar zus
sen, die haar altijd al 'te revo
lutionair' hebben gevonden.
Toch vindt Nawal dat ze een
'liberale' opvoeding heeft ge
had. „Voor die tijd waren mijn
ouders heel erg progressief.
Zeker in vergelijking met mijn
ooms en tantes. Mijn zussen en
ik waren dolblij dat we moch
ten studeren, terijl onze nicht
jes allemaal al op hun vijftien
de waren uitgehuwelijkt
Nawal El Saadawi is er trots
op feministe te ziin. Zij spreekt
het woord liefdevol uit en
maakt direct duidelijk dat zij
niet vergeleken wenst te wor
den met die westerse 'zusters',
dié alleen maar hard schreeu
wend en schoppend hun doel
kenbaar maken. „Vrouwen die
geen enkel politiek besef heb
ben, zijn de naam feministe
niet waard. Die zijn alleen met
zichzelf bezig. Feminisme
heeft voor mij niets met seks
of godsdienst te maken, maar
alles met politiek. Het is een
revolutie tegen het patriarcha
le systeem waar de man als su
perieur geldt".
Een van de eerste stappen
hiertoe is dat kinderen de
naam van de moeder krijgen.
Nawal: „Dat is nu een moder
ne opvatting, maar in het oude
Egypte, ver voor de slavernij,
was dat heel gewoon". „Dat
komt doordat Egypte altijd al
de avant-garde van Afrika is
geweest", pocht Nawal. Zij is
bijna jaloers op 'onze' bom-
moeders (bewust ongehuwde
moeders) die een voor haar
nog onbereikbaar ideaal heb
ben bereikt. Dat zij bij de
overheid aanspraak kunnen
maken op financiële steun,
noemt zij een 'ware revolutie'.
Toch zit Nawal nog iets dwars.
Zij kan er niet over uit hoe
vreemd er in het Westen tegen
Arabische vrouwen wordt
aangekeken. „Als ik op jullie
kranten afga, zijn Arabische
vrouwen ofwel gesluierd, of
wel een buikdanseres. Com
plete onzin! En een ontzettend
bekrompen beeld. Vooral dat
van de buikdanseres, want die
bestaat alleen maar in de wes
terse media", tiert ze.
„Omdat de islamitische funda
mentalisten de sluier weer
hebben geïntroduceerd, den
ken veel mensen dat de sluier
onlosmakelijk verbonden
met de islam", vervolgt
„Maar dat is volkomen ten o
rechte. In de koran komt,
tegenstelling tot de bijbel, i
sluier niet voor. En dat is d
te verontrustender, omdat oi
binnen het christen- en jode
dom, dus niet alleen onder
moslims, het fundamentalisi
de kop opsteekt".
Nawal zelf heeft nooit e
sluier gedragen en is dat o
nu niet van plan. Dat beteke
dat zij het hoofd zal moet
bieden aan de fundamental
ten, die Egypte in hun gre
hebben. „Het wordt een o
voorspelbare strijd", verwac
Nawal, „die veel risico's rr
zich mee kan brengen. Ma
ik ben niet bang. Niet meer i
thans".
Nadat ze in 1972 vanwege ha
progressieve ideeën uit ha
baan bij het ministerie v
volksgezondheid werd gez
en in 1981 om diezelfde red
een paar maanden de geva
genis indraaide, is ze er ii
muun voor. „Ik ben en bl
een rebel", zegt ze. „De str
is een deel van mijn leven,
kan niet zonder. En dat is m
schien ook wel de reden wal
om ik niet in Europa wil v
nen. Ik houd van mijn land,
houd van mijn taal en ik ho
van mijn strijd. Ik denk dat
overal elders in slaap zou v
len".
JEANNETTE v. LEEUW1
