grote hoeveelheden electriciteit nodig -
weet ik nog niet. Zonnecellen, windener
gie en ook waterkracht zullen een rol
hebben te vervullen, maar vooral bij
zonne-enereie en wind praten we over
zeer specifieke toepassingsterreinen; ze
zullen - ik zie eerlijk gezegd geen enor
me technologische doorbraken op deze
terreinen plaatsvinden - echter een
marginale rol spelen".
W erkmaatschappijen
Van Wachem geldt als de hoogste man
van Shell, maar dat begrip is bij dit be
drijf voor velerlei uitleg vatbaar. Offi:
cieel is Van Wachem de baas, omdat hij
president-directeur is van de Shell
Groep, die alle werkmaatschappijen
overkoepelt. Dat is dus weer wat anders
dan Shell Nederland, waar drs. Hooy-
kaas het voor het zeggen heeft. Shell Ne
derland is één van de vele werkmaat
schappijen en slechts een onderdeel(tje)
van de Shell Groep. Als er in Nederland
iets gebeurt, dan is dat niet primair de
verantwoordelijkheid van Van Wachem,
maar van Hooykaas. En zoals de Shell
Groep zich niet verantwoordelijk voelt
voor doen en laten van Shell Nederland,
voelt ze zich dat ook niet voor Shell
Zuid-Afrika, Shell Maleisië, Shell Italië
en noem al die werkmaatschappijen
maar op in de ruim honderd landen
waar het bedrijf zit. Gaat er ergens iets
mis, dan ligt dat niet aan Shell, maar
aan (de leiding van) Shell in het betref
fende land. Zo wordt de indruk gewekt
dat er niet één, maar vele Shells zijn.
Die merkwaardige, nogal ondoorzichtige
organisatie heeft te maken met de speci
fieke bedrijfscultuur. Shell is een combi
natie van een Nederlandse en een Britse
onderneming, die aanvankelijk eikaars
concurrenten waren, maar in 1907 beslo
ten tot samenwerking. Er kwam een
overkoepelende Groep, waarin de Ne
derlandse afdeling (de Koninklijke) zes
tig procent van de zeggenschap had en
het Britse deel (Shell Ltd.) veertig pro
cent. Daaronder kwamen de werkmaat
schappijen met bijna volledige autono
mie.
Volgens Shell heeft dat als groot voor
deel dat het bedrijf wordt gezien als van
het betrokken land zelf; autoriteiten
noch bevolking beschouwen het als een
buitenlandse onderneming. 'Shell hoort
hier thuis' is de vaak gehoorde kreet. In
het specifieke geval van Zuid-Afrika
heeft de Shell Groep ook steeds gezegd,
dat dit een zaak is van Shell Zuid-Afri
ka. Met andere woorden; Shell is geen
centraal gestuurd lichaam en kan dus
geen invloed uitoefenen op wat er in
Zuid-Afrika gebeurt. Dat lijkt wat onge
loofwaardig, maar deze structuur heeft
voor het bedrijf als grote voordeel dat
nooit goed duidelijk is wie nu eigenlijk
waarvoor verantwoordelijk is.
Geschiedenis
Zo bepaalt de geschiedenis voor een be
langrijk deel het huidige beeld van Shell.
Een historie, die begint bij lampolie, dat
in de vorige eeuw een wereldwijd gewild
produkt was. Boerenzoon Aeilko Jans
Zijlker uit het Groningse Nieuw-Beerta
maakte als 40-jarige administrateur voor
de Oost-Sumatra Tabak Maatschappij
een inspectiereis in Noordoost-Sumatra.
Hij moest schuilen voor een tropisch on
weer in een verlaten tabaksschuur. Daar
bij viel hem op dat de toorts van de hem
vergezellende mandoer rustig brandde
en een helder licht verspreidde. De man
doer maakte hem duidelijk dat de toorts
was gedrenkt in aardwas, die dreef op
poelen in de buurt. Zijlker schepte wat
drab weg bij de poel en stuurde het op
naar Batavia voor analyse. Daar bleek
dat de dessah-olie na destillatie ongeveer
zestig procent lampolie bevatte.
Met veel moeite wist Zijlker geld los te
krijgen om proefboringen te laten ver
richten, waarvan er maar één echt suc
cesvol was. Ondanks vele tegenslagen en
aanvallen van opstandige Atjehers op de
installaties, kreeg hij steun van koning
Willem III om het bedrijf dat hij wilde
oprichten de naam Koninklijke Neder
landse Maatschappij tot Exploitatie van
Petroleumbronnen in Nederlands-Indiè
te geven. Op 16 juni 1890, vandaag dus
precies honderd jaar geleden, werd de
oprichtingsacte ondertekend. Een half
jaar later overleed Zijlker in Singapore,
onderweg naar Batavia.
In de pioniersjaren drukten drie mensen
ZATERDAG 16 JUNI 1990
hun stempel op de Koninklijke; Kessler.
Deterding en jonkheer Loudin. Ondanks
zijn grote verdienste voor het bedrijf -
hij wordt de vormgever van de geïnte
greerde oliemaatschappij met belangen
'van put tot pomp' - wil Shell toch lie
ver niet meer te veel aan Deterding wor
den herinnerd. Hij sloeg in de oorlog de
verkeerde straat in en bij zijn begrafenis
lagen vlaggen met hakenkruisen over
zijn kist.
Jonkheer Loudon daarentegen wordt
min of meer als redder van het bedrijf
gezien. Onder zijn leiding werd onder
meer het olieveld Perlak gevonden, op
een moment dat andere putten vrijwel
waren opgedroogd.
Daadwerkelijk verbonden met Neder
land wordt Shell eigenlijk pas op 22 juli
1959, als in eigen land een gasbel wordt
aangeboord. Daarmee is, na het vertrek
van pionier Zijlker uit zijn geboortehuis,
de Koninklijke weer terug in Groningen
en is de cirkel rond. De vondst blijkt één
van de grootste ter wereld - hoe groot
precies wordt om politieke redenen
nooit verteld - en is er indirect ook do
aanleiding voor dat de Koninklijke/Shell
Groep zich ontwikkelt tot de leidende
gasmaatschappij.
Imago
Nu, in 1990, heeft Shell drie pijlers: olie,
gas en chemie. Daarvan is olie in belang
rijkheid fors afgenomen en bezorgt che
mie het bedrijf nog altijd de nodige kop
zorgen. De komende vijf jaar wil Shell
ruim vijftig miljard gulden investeren;
ongeveer de helft in exploratie en pro-
duktie, een derde in raffinage, transport
en verkoop en de rest, ongeveer een vijf
de, voor chemie. Vooralsnog is niet dui
delijk of dat gepaard zal gaan met over
names. Tot nu toe is Shell geen opzien
barende 'opkoper' geweest, meestal gaat
het om kleine firma's of joint-ventures,
vooral in landen waar de overheid een
vinger in de pap wil houden.
In de loop der jaren is het imago van
Shell sterk veranderd. Uit het anekdoti
sche boekwerkje 'De Olieverkoper' van
Oegstgeester C. de Vries blijkt dat ieder
een vroeger trots op je was, als je bij
Shell werkte. Hij besluit zijn relaas mei
de vetgedrukte uitroep 'Shell: een pracht
bedrijf en een goeie baas!'
Misschien nu ook nog wel, stelt Fokje
Zijlstra (in HP van november vorig
jaar), maar niemand zegt het meer hard
op. Zijlstra werkt voor het bureau dat de
reclame voor Shell doet.
Er wordt hard gewerkt aan het imago
van de firma. Shell helpt, er verschijnen
allerlei leuke boekjes - het 100.000 stra-
tenboek bijvoorbeeld -, en er zullen nog
maar weinig Nederlanders zijn die geen
handdoeken hebben gespaard van de ze
geltjes. En om ook maar het vermoeden
van milieuvervuiler te vermijden, wordt
er in een tv-spotje zelfs gesteld dat je
ook maar eens vaker de trein moet ne
men. Een tricky spotje, dat alleen moge
lijk leek nadat Kees Brusse geruime tijd
het volk had toegesproken namens Shell.
En Brusse kon de aardigste man van Ne
derland spelen, dus wat zou er dan mis
kunnen zijn aan Shell?
Groen
Ondertussen doet het bedrijf zelf van al
les om zich te positioneren als 'groen'.
Eerder dan de concurrenten investeerde
het in loodvrije benzine en in 1988 ver
kocht het ook nog meer loodvrije benzi
ne dan enige andere oliemaatschappij.
Topman Van Wachem (van de Shell
Groep dus) denkt dat het mes aan twee
kanten zal snijden: „Ik geloof met dat de
grote aandacht voor het milieu, met
daarbij grote investeringen in moderne
milieutechnieken, negatief zal werken op
de economische groei. Integendeel, het
zijn ook vormen van economische acti
viteit".
Van Wachem is ervan overtuigd dat het
milieuprobleem voor een groot deel zal
moeten worden opgelost door technische
verbeteringen. Hij toont zich daar steeds
weer bijna naïef optimistisch over. Het
grootste probleem blijft vooralsnog de
uitstoot van kooldioxyde (C02). Bijna
niemand in het bedrijfsleven, dus ook
Van Wachem niet, gelooft op dit punt in
een zogenoemde nul-uitstoot.
DICK HOFLAND
Bronnen: Shell Persdienst. SVP Sijthoff. De Olie-
verkoper (C. de Vries: Oegstgeest
altijd een synoniem voor vervuiling is.
Als voorbeeld daarvoor geldt Oost-
Duitsland, waar de levensstandaard aan
zienlijk lager is dan in West-Europa, ter
wijl de vervuiling er vele malen erger is.
W ereldbevolking
Voor een bedrijf als Shell is een visie op
de toekomst van vitaal belang. Presi
dent-directeur Van Wachem zegt daar in
een publicatie van het bedrijf dit over:
„We hebben intern geprobeerd te analy
seren wat de vraag naar energie zal zijn
als er een zekere mate van groei is in de
wereldeconomie. Laten we een paar za
ken als gegeven aannemen: ten eerste
dat de wereldbevolking van ruim vijf
miljard nu in twintig tot 25 jaar met
vijftig procent zal toenemen. Als je dan
ruimte wilt zien voor reële groei van de
welvaart van de bevolking in de arme
landen, dan zul je moeten komen tot zeg
een verdubbeling van het Bruto Mondi
aal Produkt (BMP). Wij zien niet in hoe
dat tot stand kan komen zonder verho
ging van de vraag naar energie. Niet na
tuurlijk een verdubbeling van de ener
gieconsumptie, want er is grote ruimte
voor efficiënter energiegebruik. Maar
zelfs met inbegrip van die besparing
groeit het wereld-energiegebruik. Om
een verdubbeling van het BMP mogelijk
te maken denken we dat zeker een kwart
meer energie nodig is. Nogmaals, daarbij
is al een zeer behoorlijke verbetering
verondersteld van de energie-efficiëncy
in de industrielanden".
„Wat betreft de nieuwe energievormen
kunnen we vooral moeilijk om kern
energie heen. Shell zit niet meer in deze
energietak, maar ik zie nucleair als één
van de meest veelbelovende additionele
of althans groeiende vormen van ener
gie-opwekking. Of dat daarna zal leiden
tot een waterstof-economie - immers,
voor de produktie van waterstof heb je
DEN HAAG - De belangrijkste
vraag bij een jubileum; is er toe
komst? In het geval van Shell bete
kent dat: hoe ga je zo zuinig en
schoon mogelijk om met olie en
gas en wat gebeurt er als die voor
raden over enkele decennia zijn
uitgeput?
In de afgelopen zestig jaar is het energie
gebruik in de geïndustrialiseerde landen,
dus ook in Nederland, fors toegenomen.
De zorg uit het begin van de jaren ze
ventig dat de olie- en gasvoorraden snel
uitgeput zouden zijn, en dat er een dras
tische verandering in het energiever
bruik zou optreden, is ongegrond geble
ken. Er is nog tot ver in de volgende
eeuw genoeg, vooral gas.
Pas eind jaren tachtig is er voorzichtig
een eind gekomen aan die onbegrensde
groei, door enerzijds hogere energieprij
zen en anderzijds een actief milieube
leid. Deskundigen verschillen van me
ning of de vraag naar energie de komen
de decennia verder zal afnemen of juist
weer zal toenemen. Ze lijken het er wél
over eens dat het zwaartepunt in de
energie-discussie blijvend bij het milieu
zal liggen. Het leven zal veranderen en
daarmee ook het omgaan met energie.
Volgens sommigen zal in het begin van
de volgende eeuw gas de belangrijkste
energiebron zijn, ook in het verkeer.
Daarna zal zonnewarmte en geothermi
sche warmte (aardwarmte) die rol over
nemen. Auto's worden uiteindelijk wel
licht voortgedreven met waterstof. Weer
anderen denken dat de hele volgende
eeuw zal worden beheerst door kern
energie.
In de armere landen, inclusief Oost-Eu
ropa, zal de toenemende welvaart ver
moedelijk gepaard gaan met een toene
mende vraag naar energie. Waarbij Shell
als immer aantekent, dat welvaart niet
Shell bestaat vandaag precies honderd jaar.
Begonnen in Indonesië als de 'N.V. Koninklijke
Nederlandse Maatschappij tot Exploitatie van
Petroleumbronnen in Nederlands-Indië'.
Uitgegroeid tot één van de grootste bedrijven
ter wereld. Qua omzet is General Motors groter,
qua winst - jaarlijkse al snel meer dan tien
miljard gulden - wint Shell de slag. Op eigen
terrein, olie en gas, is het inmiddels Nederlands-
Britse imperium door niemand te volgen. Enige
serieuze concurrent is Exxon, maar dat blijft
zowel in omzetcijfers als winstcijfers ver achter.
Shell is in vrijwel elk land ter wereld
vertegenwoordigd. Ook in Zuid-Afrika. Wie
met olie omgaat heeft niet altijd schone handen.
Maar Shell combineert maatschappelijk
onbehagen moeiteloos met commercieel
scucces. Want, zegt topman ir. Lodewijk van
Wachem altijd, je moet een zekere
eigenwijsheid tonen, zodat je niet door elke
modegril je koers verandert.
£eidóc6ou4a/nt
