tru^ii
e 'Bolk'moet nog een vlekje wegwerken
Vrouwe Justitia leest ook de krant
Politiek
Partij
Parlement
pagmENLAND
CeidóeSowumt
ZATERDAG 26 MEI 1990 PAGINA 5
.AG „Tot u al-
ik: u bent hier-
gekomen om uw
luchten, en dat is
laar zijn congressen
ïaar morgenmiddag
ingres afgelopen en
het uit!". Met deze
besloot Frits Bol-
afgelopen week-
n Zwolle zijn eerste
idevoering als poli-
ider van de VVD.
tein hoopte daar-
bereiken dat er
zaterdagmiddag
ïeer, zoals partij-
r Ginjaar dat
'getoeterd' zou
door individuele
tevergeefse moeite,
jr uur eerder had Loek
te, notabene de vice-
pr van de VVD-fractie
Bolkesteins rechter-
en interview gegeven
lee verslaggevers van
[derland. En wat zei
s daarin? „Als Frits
[in de weg van het
«ti «:7 Jtieve liberalisme pro-
r,'VTte slaan- dan weet ik
«ïim r moeilijkheden
-3514701 ^vachten". Volgens de
trom 12. [rzitter zijn de meeste
liberale kamerleden er perti
nent op tegen dat de koers
weer naar rechts wordt ver
legd. Hermans kondigde aan
dat hij zelf eventueel het initi
atief tot het verzet zou nemen.
Dat zal overigens niet zo lang
meer mogelijk zijn; Loek Her
mans staat op de nominatie om
burgemeester van Zwolle te
worden. Wellicht dat hij daar
door de vrijheid voelde om
Bolkestein in de marge van de
Algemene Vergadering, het
hoogste orgaan van de VVD,
te beschuldigen van liberalis
me a la Wiegel ofwel van con
servatisme!
Overigens was dat de spijker
op de kop. „Waarom is het no
dig", zo vroeg Bolkestein zich
in Zwolle hardop af, „dat men
sen uit Polen naar de bollen
streek komen om bloembollen
te pellen?" Terwijl de aanwe
zigen in de bomvolle Buitenso
ciëteit collectief de oren extra
spitsten borduurde de kersver
se fractieleider nog even op dit
thema voort. „Bij mij om de
hoek is een hotel door Ieren
verbouwd. Ik heb niets tegen
Ieren, 's Avonds hoor ik ze
zingen onder mijn raam. Maar
waarom kunnen Nederlanders
dat werk niet doen?"
Ook vele anderen in de zaal
genoten. Zestien open doekjes
kreeg Bolkestein tijdens zijn
(en de Eerste Kamer!) moeten
speech, iets wat na Wiegel nog
geen enkele liberale voorman
had mogen beleven. Zou de
VVD dan eindelijk de man
hebben gevonden die de partij
uit de woestijn kan leiden?
Zijn gehoor wilde het maar al
te graag geloven.
Maar de gunst van de Algeme
ne Vergadering verkrijgen is
één ding. De gunst van de
fractie is een tweede. Volgens
Loek Hermans is het nog lang
niet zeker dat Bolkestein bij de
volgende kamerverkiezingen
de lijst van de VVD zal mogen
trekken. „Hij zal pas uitzicht
krijgen op een voortzetting
van zijn politieke leiderschap,
als hij er in slaagt de populari
teit van de VVD bij de kiezers
weer te vergroten". Met ande
re woorden: wil Frits Bolke
stein de onomstreden generaal
van de liberale troepen wor
den, dan zal hij begin volgend
jaar eerst 'even' de slag om de
zetels in de Provinciale Staten
Verscheurd
Of hem dit zal lukken is in de
eerste plaats afhankelijk van
zijn vermogen de eenheid in
de partij te herstellen. De
VVD was in Zwolle meer ver
scheurd dan ooit. Zonder
moeite waren er vier, vijf ver
schillende stromingen aan te
wijzen. Er waren AVRO-libe-
ralen, TROS-liberalen, Vero-
nica-liberalen en VPRO-libe-
ralen. Anders gezegd: deftige
notabelen, kleine middenstan
ders, jonge zakenlieden en een
enkele intellectueel met pro
gressieve inborst.
Buitengewoon onliberaal was
de manier waarop deze groe
pen met elkaar omgingen. Dat
had weinig meer met discus
siëren te maken; dat waren or
dinaire ruzies. Zonder
schroom beschuldigde men el
kaar van hypocrisie, lafheid,
rancune, absolute smakeloos
heid en arrogantie. Dat men
op het allerlaatst tot bezinning
kwam en de moties van wan
trouwen tegen het hoofdbe
stuur introk, betekende hoog
uit een korte wapenstilstand.
Op zaterdag, 'the day after the
night before', bleken de mes
sen in Zwolle nog levensgroot
op tafel te liggen. Een voor
beeld: twee kandidaten voor
het hoofdbestuur werden door
de vergadering weggestemd,
louter en alleen omdat ze door
datzelfde hoofdbestuur waren
voorgedragen. Wat moet dat
worden als de partij zich in het
najaar gaat uitspreken over de
kandidaatstelling voor de Eer
ste Kamer? Het is bepaald niet
ondenkbaar dat een aantal
VVD'ers dan zal proberen par
tijvoorzitter Ginjaar uit de se
naat te verdrijven.
Aan Frits Bolkestein de taak
dit soort rancune uit te ban
nen. Maar hoe? De 'Bolk', zo
als hij door medestander Da
vid Luteijn, fractievoorzitter
in de Eerste Kamer, liefko
zend genoemd wordt, hoopt de
VVD weer tot een eenheid te
smeden door te wijzen op de
vijanden die alle liberalen ge
meen hebben: CDA en PvdA.
Ja, ook de christen-democra
ten vallen momenteel in deze
categorie. Nu zij 'heulen' met
de sociaal-democraten, zijn er
wellicht stemmen bij hen weg
te halen.
Reclame
Vandaar dat ook premier
Ruud Lubbers, onder wie Boll-
kestein met zoveel genoegen
diende als minister van defen
sie, een forse veeg uit de pan
kreeg. De VVD-leider noemde
het schandelijk dat Lubbers de
herdenking van de Duitse in
val in 1940 had gebruikt om
reclame te maken voor sociale
vernieuwing. „In het CDA is
Lubbers niet gewend kritiek
te krijgen. Dat is niet goed
voor een mens en daarom
krijgt hij het van mij. Die
dienst bewijs ik hem graag,"
aldus Bolkestein. Gelach en
applaus!
Natuurlijk werd ook vice-pre-
mier Wim Kok en diens PvdA
niet gespaard. Maar niet van
wege een teveel aan nadruk
op de sociale strijd maar juist
vanwege het omgekeerde.
„Als de socialisten zich gaan
gedragen als liberalen, dan is
het plezier er af. Ik zou hen
daarom willen toeroepen:
Makkers, houdt vast aan uw
ideaal. Het politieke landschap
in Nederland mag niet te vlak
worden. Wij liberalen zijn niet
bleu. Weest u niet roze!"
Ten slotte vroeg Bolkestein
zich af wat voor beleid de sa
menwerking van CDA en
PvdA eigenlijk oplevert. Geen
beleid. „Dit kabinet is zo log
als de enorme meerderheid
waarop het steunt. Het is een
kabinet van luchtballonnen,
van ijdelheid en competentie
strijd".
Slechts in één opzicht is het
team van Lubbers en Kok vol
gens Bolkestein wél duidelijk:
het wil niets van belastingver
laging weten („Waarom niet?
Wat is daar toch mis mee?") en
het geeft sneller geld uit dan
de burgers het bij elkaar kun
nen verdienen. En dat terwijl
Nederland een schuld heeft
van ruim driehonderd miljard
gulden ofwel 21.000 gulden
voor iedere man, vrouw en
kind binnen de landsgrenzen,
rekende Bolkestein voor.
Helmstok
Een brede glimlach verspreid
de zich op het vlezige gelaat
van een man in een mooi,
blauw pak die in de Buitenso
ciëteit pontificaal op de eerste
rij zat. Inderdaad, dat was
Hans Wiegel, die na alle 'ge
klungel' met Ed Nijpels en Jo
ris Voorhoeve eindelijk een
'karaktervaste man' aan de
helmstok van de VVD ziet
staan.
Daar zal niet vreemd aan zijn
dat Bolkestein vanaf het eerste
heeft uitgesproken. Dat mag
wat slijmerig aandoen, maar
Bolkestein heeft nu al bereikt
dat de dreigende slagschaduw
van Wiegel (voorlopig) ver
dwenen is van het Binnenhof.
Nu nog even dat vlekje van
Loek Hermans wegwerken.
RIK IN 'T HOUT
|ten-justitie', 'hetze-publiciteit', 'een pu-
steniging'. Dat zijn enige van de ter-
aarmee advocaat mr. E. Sutorius de be-
jeving omschreef die is voorafgegaan
ie rechtszaak tegen de Zettense ex-psy-
ir dr. F., die ervan wordt verdacht pa-
seksueel te hebben misbruikt. Volgens
dsman heeft zich niet dikwijls een zaak
daan waarin de onpartijdigheid van de
r zo beproefd wordt als in deze zaak. De
,atige publiciteit rondom de zaak, die
s Sutorius 'zeer onkritisch en eenzijdig'
eest, is er een van de oorzaken van dat
■onderwijs |tr zijn mening geen sprake meer is van
rlijk en onpartijdig proces. De vraag is
redenen oipers een dergelijke invloed kan uitoefe-
,nen (jg rechtspraak.
-onderwjs.r A
kan
is Typeren
als dt
Advocaat
Zettense
psychiater
bang voor
beïnvloeding
van getuigen
en rechter
Dr. mr. U. van de Pol, rechter in Amsterdam en ooit rechtbankverslaggever: „Er kan wel degelijk een situatie ontstaan, gecreëerd door actiegroepen en pers, dat
een rechter een bepaalde druk voelt". foto' anp
justitia, toonbeeld van
kosten digheid. Maar is dat in
art toefn wel het geval?
foto: pers unie
opga
nogelijPf Iedereen
3 'le taferelen die via
word^aanse series ais
agaven,aw en Street Legal
ons vdbuis tot ons komen.
>ns nury°caat weet met een
ig betoog de juryle-
isdanig te bewerken
tranen in hun ogen
logen
int niel
res wil
iet in Amerika niet al-
toegaan als de series
unt u dloen geloven, het blijft
de vak'" Punt van discuss'e
pteren van juryrecht-
laten voldoende garanties
tijdelijP01" een eerlijke en on-
ge beoordeling van-een
van j)e juryleden zijn
i leken en aan allerlei
Bn jedingen onderhevig.
[llen zij uiteindelijk het
In Nederland wordt rechtge
sproken door een onafhanke
lijke rechter. Hij mag zich niet
laten beïnvloeden door infor
matie buiten de rechtszaal,
door stemmingmakerij of emo
ties. Zijn oordeel moet geba
seerd zijn op objectieve argu-.
menten, ontleend aan datgene
wat op de rechtszitting naar
voren is gebracht.
Het recht op een eerlijk en on
partijdig proces, een 'fair trial'
is uitdrukkelijk vastgelegd in
internationale verdragen. Ar
tikel 6 van het Europees ver
drag tot bescherming van de
rechten van de mens en de
fundamentele vrijheden geeft
een ieder het recht op een eer
lijke behandeling van zijn
zaak door een onpartijdige
rechterlijke instantie. Boven
dien moet een ieder die we
gens een strafbaar feit wordt
vervolgd voor onschuldig wor
den gehouden totdat zijn
schuld volgens de wet wordt
bewezen.
In zijn pleidooi in de zaak F.
stelde advocaat mr. E. Sutorius
zich vorige week voor de
rechtbank in Arnhem op het
standpunt dat de essentiële be
ginselen van een behoorlijke
strafvordering in de zaak F.
zijn geschonden en het Open
baar Ministerie daarom niet-
ontvankelijk verklaard moet
worden in zijn vervolging.
Hij citeerde de jurist prof. mr.
P. van Dijk, die er in 1983 op
wees dat veel publiciteit rond
een strafzaak, waarbij het on
derscheid tussen 'schuldig aan'
en 'verdacht van' niet altijd in
de gaten gehouden wordt, een
bedreiging voor het recht op
een eerlijke en onpartijdige
berechting inhoudt.
f|£ KE EN WISKE DE KLEINE POSTRUITER
rechter op het spel te staan,
maar ook getuigen en deskun
digen kunnen dusdanig beïn
vloed worden door wat ze le
zen dat ze niet meer onbevan
gen tegenover de zaak staan.
Hoe de Arnhemse rechtbank
over dit pleidooi denkt zal blij
ken als op 30 mei het vonnis
wordt uitgesproken. Tot die
tijd kan de rechtbank geen en
kele mededeling doen over de
zaak. Ook aan een uitspraak
over hoe rechters in het alge
meen omgaan met invloeden
vanuit de pers waagt men zich
niet. Elke mededeling in die
richting zou een vooruitlopen
op de zaak zijn.
Rechtbankverslaggever Jac.
van Veen, jarenlang werk
zaam voor het Parool, tegen
woordig voor Vrij Nederland
en het Algemeen Dagblad, is
ervan overtuigd dat de pers
invloed heeft op rechters.
„Een rechter kan zich daar
niet aan onttrekken. Die in
vloed doet zich niet zozeer gel
den bij de vraag of iets bewe
zen is of niet, dan kijkt men
puur naar juridische argumen
ten, maar meer bij het bepalen
van de strafmaat. Vaak wordt
er ook in het vonnis bijgezegd
dat de grote onrust die een be
paald delict heeft veroorzaakt
onder het volk meegespeeld
heeft. Maar dat iemand juri
disch al veroordeeld is door de
invloed van de pers, dat is on-
Professionals
De Nijmeegse hoogleraar straf-
en strafprocesrecht prof. mr.
A. Machielse, zelf raadsheer in
het Hof te Arnhem, wil geen
doorslaggevende betekenis
toekennen aan de invloed van
de pers. „Mijn ervaring is dat
de rechter zijn oordeel ont
leent aan het dossier en de
stukken op de zitting. De pers
geeft wel bijkomende informa
tie. Je leest het omdat je geïn
formeerd wilt zijn over hoe er
elders over gedacht wordt. Het
is niet zo dat die meningen je
oordeel beïnvloeden".
Machielse wijst op het feit dat
de rechtspraak in handen is
van professionals. Door de op
leiding en selectie van rechters
en de cultuur die heerst bin
nen de Nederlandse rechterlij
ke macht is er sprake van een
professionele houding onder
rechters die ervoor zorgt dat
rechters afstandelijk staan ten
opzichte van invloeden van
buiten. „Je kunt uit het dossier
of uit wat je in de krant leest
wel een bepaald beeld van ie
mand krijgen. Mijn ervaring is
echter dat dat beeld op de zit
ting helemaal opnieuw gecon
strueerd moet worden. Dacht
je bijvoorbeeld: nou dat is wel
erg zoals die tekeer is gegaan,
dan kan toch wanneer de ver
dachte in levenden lijve voor
je staat dat beeld grondig bij
geschaafd worden, als het al
niet helemaal anders wordt.
Ook dat wat de raadsman aan
voert en wat in het reclasse-
ringsrapport staat noopt tot
bijstelling".
De Nederlandse rechter is zich
zeer bewust van zijn verant
woordelijkheid, aldus Machiel
se. „Het feit dat je onafhanke
lijk bent en voor het leven be
noemd legt een extra zware
verantwoordelijkheid op je.
Ook het bedrukkende gevoel
dat je als rechter macht hebt
over mensen, dat je met je ei
gen beslissing levens van men
sen kunt ruïneren".
Getuigen
Het is in Nederland niet moge
lijk dat door de invloed van de
pers de onpartijdigheid van de
rechtspraak in het geding
komt, meent Machielse. Wel in
andere landen, waar gebruik
wordt gemaakt van juryrecht
spraak. Waar leken aan de
rechtspraak deelnemen is het
veel moeilijker om onbevan
genheid te garanderen. Ma
chielse geeft wel toe dat de
waarneming van getuigen ge
kleurd kan worden en vatbaar
is voor hernieuwde interpreta
tie. Getuigen kunnen wel ge
ïnspireerd raken door wat ze
lezen. „Maar ook dan moet de
rechter uitmaken wat iemand
werkelijk gezien heeft of wat
hij denkt dat hij gezien heeft.
Als je veel strafzaken hebt ge
daan krijg je daar ervaring in
als rechter. Uit die verklarin
gen moet je dan als rechter de
waarheid zien te pellen".
De jurist dr. mr. U. van de Pol,
rechter in Amsterdam, zelf
rechtbankverslaggever ge
weest, schreef in 1986 een
proefschrift over het open
baarheidsbeginsel in de straf
rechtspleging: 'Openbaar Te
recht'.
Van de Pol: „Er kan wel dege
lijk een situatie ontstaan, ge
creëerd door actiegroepen en
pers, dat een rechter een be
paalde druk voelt. Dan is het
moeilijk om open en vers te
genover eén zaak te staan. En
de norm voor een 'fair trial' is
een 'open mind'. Vooral als de
publiciteit eenzijdig is kan dat
zich voordoen. Zelf heb ik dat
ervaren in de zaak van de
aanrander met de hond. Die is
'in the picture' gekomen toen
hij vrijgelaten werd wegens
cellentekort. Ook dat ging met
een grote mate van publiciteit
gepaard. Het belangrijkste is
dat je je bewust bent van die
Machielse is het hier mee eens.
„Je leeft niet op een eiland en
er komt langs alle kanten in
formatie op je af. Zolang je je
daar bewust van bent kun je
die invloeden waarderen en
dan ben je al een heel eind".
Menten
Volgens Van de Pol kan publi
citeit over een strafzaak een
dergelijke omvang aannemen
dat het beginsel van 'fair trial'
in gevaar komt.
Als voorbeeld noemt Van de
Pol in zijn boek de zaak Men
ten. In die zaak spande de ad
vocaat van Menten een kort
geding aan tegen de journalist
Hans Knoop om verdere pu-
blikaties in het blad Accent te
voorkomen. Het Amsterdamse
Hof achtte het in die zaak
geenszins denkbeeldig dat pu-
blikaties in Accent het publiek
of een bepaald deel daarvan
zozeer zouden beïnvloeden ten
nadele van Menten, dat perso
nen die als getuige a décharge
zouden kunnen en willen op
treden, zich daarvan onthou
den om zich niet in eigen
kring onmogelijk te maken.
Vooral het publiceren van be
schuldigingen nadat met de
strafvervolging is begonnen
kan de verdediging schaden.
De Europese Commissie voor
de Rechten van de Mens be
sliste in 1981 echter dat het be
ginsel van eerlijke berechting
en het vermoeden van on
schuld niet geschonden waren
in de zaak Menten. Vijandige
gevoelens waren in deze zaak
onvermijdelijk aangezien de
Nederlandse publieke opinie
uiterst gevoelig was ten aan
zien van in de oorlog begaan
onrecht. De commissie had
geen aanwijzingen gevonden
dat de rechters in die zaak be
vooroordeeld waren of dat zij
zich hadden laten leiden door
emotionele en irrelevante
overwegingen. De rechterlijke
onpartijdigheid was door de
heftige perscampagne niet in
gevaar gekomen. De commis
sie zag vooral een garantie in
het feit dat Menten door be-
roepsrechters was berecht en
niet door een jury.
Verkrachting
Van de Pol: „De zaak Menten
is wel vari een totaal andere
orde dan de zaak F. Dat kun je
niet vergelijken met elkaar.
Het ging om een heel ander
soort misdaden. Niet dat een
verkrachtingszaak minder erg
zou zijn, maar het scheelt toch
wel of je verdacht wordt van
verkrachting of van het verle
nen van hand- en spandien
sten bij het doodschieten van
mensen. Ook de omvang en
intensiteit van de zaak was
van een totaal andere orde".
Volgens Van de Pol moet de
pers zich wel houden aan de
regel dat iemand pas veroor
deeld is als de rechter zich
heeft uitgesproken. „Je mag
best' als doorgeefluik functio
neren. maar iemand mag niet
door de pers veroordeeld wor
den. Ik denk dat Sutorius
daarmee de juiste grenzen
heeft i
ngegeven
JOLANDA PLATSCHORRE
Het gehuil van de wolven in
het grote enge VVD-bos klonk
vorige week in Zwolle zo
bloeddorstig, dat zelfs de
anders zo flegmatieke
Leendert Ginjaar er even de
rillingen van kreeg. „Mensen,
zo komen we er niet uit!", riep
hij met van emotie en angst
bezwangerde stem. Maar na
een poosje had Leendert
zichzelf alweer hervonden.
Zoals het een echte leider
betaamt, rechtte hij de rug en
liet weten dat hij hoe dan ook
stand zou houden in het
duistere VVD-woud.
Toch zal Leendert het
partijbestuur verlaten. Wie
goed luisterde kon immers
daar in Zwolle achterin de
zaal al een deurtje zachtkens
horen opengaan. Dat was toen
een grote meerderheid van het
VVD-corps zich uitsprak voor
het instellen van een betaald
voorzitterschap. En Leendert,
zo wisten de stiekemerds, is
voor zo'n betaalde functie niet
in de markt. Er moet dus een
andere praeses komen; eentje
die zijn ondankbare arbeid
laat verzachten door
maandelijks te ontvangen
Deze 'centenkwestie' biedt
Leendert, de
onverschrokkene, toch nog
een elegante aftocht via de
achteruitgang. Uiteraard zal
hij geheel uit vrije wil
vertrekken, in navolging van
zovele afgebrande liberale
prominenten vóór hem:
Voorhoeve, Nijpels. Smit-
Kroes en Zoutendijk. Dat was
klasse, meneer Ginjaar!, zullen
de partijwolven roepen. En er
zal een stormachtig applaus
opgaan. Want de VVD is altijd
erg lief als het op
stervensbegeleiding aankomt.
Nu al buigt een
sollicitatiecommissie zich over
de advertentie die geplaatst
moet worden om de nieuwe
leider van de roedel aan te
trekken. Dat wordt nog een
hele klus, realiseren de
headhunters van de partij zich.
Want op de arbeidsmarkt
scoort de VVD nog slechter
dan de noodlijdende
zorgsector.
Zoals het vaak bij advertenties
vergaat, zal ook de VVD het
onmogelijke vragen. De
nieuwe grote man of vrouw
binnen de partij, staat nu al
vast, mag bijvoorbeeld geen
belast verleden hebben.
Daarmee schakelt de
selectiecommissie
gemakshalve in één klap
ongeveer de helft van alle
potentiële kandidaten uit. De
voorzitter moet verder zeker
zo wervend en charismatisch
zijn als de nieuwe Bijzonder
Offensieve Liberale Kanjer
'Bolk', maar mag geen
partijpolitiek bedrijven. De
VVD zoekt dus met andere
woorden een agressief
roofdier, dat zich bij de
lammeren te ruste legt en zelfs
in zijn hongerigste momenten
nog geen spitsmuis verschalkt.
De nieuwe bestuurder moet
verder kruiwagens vol
huppende kikkers (de
kamerfractie) zo behendig
kunnen besturen dat er geen
enkele liberaal kwakend
overboord gaat. Maar
tegelijkertijd dient met
diezelfde kruiwagen een
duidelijke koers te worden
uitgezet. „Ons devies is niet
rechts of links, maar omhoog",
heeft Kanjer Bolk alvast
bepaald. Brokkenpiloten zijn
bij de VVD niet meer gewenst.
Naast de grote mate i
charisma dient de nieuwe
voorzitter niet in de laatste
plaats over een helder en koen
verstand te beschikken. Er
moet immers weer een brede
maatschappelijke discussie
over het liberalisme gevoerd
worden, die echter niet mag
verzanden in richtingenstrijd.
Daarvoor is niets minder dan
een Intellectueel nodig, die
een debat over beginselen kan
leiden zonder dat het
fundament van de partij wordt
aangetast.
Welk salaris zal de VVD wel
niet moeten bieden om het
gewenste Goudhaantje aan
zich te bindenEn grote,
grote vreze is er in het land
wel een liberaal te vinden die
ook maar een beetje op het
geschetste profiel past?
We moeten Dries van Agt
maar vragen voor de baan
riep een liberale afgevaardigde
in Zwolle, zich kennelijk
bewust van dit grote dilemma.
Maar wacht eens even; er was
toch nog een 'zevendeVVD-
minister uit het vorige
kabinet-Lubbers die nog
steeds niets om handen heeft
en noodgedwongen bij Tante
Truus verwijltEen immens
populaire ex-bewindspersoon
met onbetwiste
leiderscapaciteitenEen man
bovendien, die het CDA maar
wat graag mores zal leren
omdat deze partij met de
PvdA is gaan heulenZolang
Onno Ruding nog niet aan de
bak is, is er nog hoop voor de
VVD.
T. RUBBELS
