De moeizame evacuatie uit Duinkerken
Crisis in onderwijs knaagt aan toekomst Zuid-Afrika
Rare oorlog
Blessure
Onvergetelijk
[Openplaatsen
Verspilling
Absurd
Zwarte kranten
'£eidóc Sou/tont'
GINj
DUINKJEiyCEN - Schuine daken
net van die herkenbare rode dak-
jannen zie je niet veel meer in het
:entrum van Duinkerken. In een
jramatische episode uit de Tweede
Wereldoorlog werd het oude
Vlaamse hart van de Noordfranse
teehaven verwoest door Duitse ar-
illerie en Stuka-bommenwerpers.
Tussen 20 mei en 3 juni 1940 dreigde in
)uinkerken een ongekend militair deba-
:le en ook het einde voor honderddui-
:enden Britse en Franse soldaten. Vol-
comen verrast werden ze door de snel-
leid van de Duitse pantseropmars en de
unvoorwaardelijke overgave van de Bel-
jsche koning Leopold. Een net van staal
loot zich om de latere geallieerden,
daar dank zij een meesterlijk geïmpro-
riseerde reddingsactie, operatie Dyna-
10, kon het leeuwendeel van de Brits-
tanse troepen de dans toch ontsprin-
en. Alles wat aan tonnage kon worden
ipgebracht, tot raderboten, visserssche-
n, reddingssloepen en zeilboten toe,
rd naar de belegerde haven gediri-
;rd. Moordende Duitse bombarde
menten lukte het niet de evacuatie te he
etten van 220.000 Engelsen, de basis
hran de Britse strijdkrachten, en 118.000
Fransen en Belgen. Duinkerken werd
lan de overzijde van Het Kanaal een
symbool van opoffering en hoop. Voor
pakkt le Fransen was de nederlaag minder glo
rieus, aangezien het gehele centrale front
in de volgende dagen ineen zou storten.
De weg naar Parijs lag open en op 14
|uni paradeerde de Wehrmacht onder de
Krc de Triomphe.
Vie zii ien'
een.
Ti en
's-Gi
•chrijvefc
"RUM
ZATERDAG 26 MEI 1990 PAGINA 27
vakantie
ongeveer 80.000 Dunkerquois, zoals
de bewoners van de stad worden ge
noemd. hebben sindsdien al lang weer
nieuwe daken boven hun hoofd. In de
wederopbouw tekenden Pa-
ij se architecten het ene na het andere
>lok. Voor zover ze de stad kenden was
iet van de zomervakantie. Ondanks zijn
ndustrieén was en bleef Duinkerken ge-
iefd vanwege zijn brede stranden en
gastvrijheid. Een Franse tegenhanger
-an Oostende, inclusief mosselen, frites
:n bier. De snelle bouwtekenaars uit de
loofdstad hadden echter weinig benul
van de gure winters en de zuidwester
kjstormen langs Het Kanaal. Net als in
botterdam dienden er een nieuwe haven
arbeiderswoningen uit de grond te
worden gestampt, zij het dan op veel be
scheidener schaal. Duinkerken kreeg
uniforme wijken en etagewoningen met
ilatte daken. „Die heren architecten uit
'arijs hadden vooral haast, met als ge
volg dat de huizen van bovenaf wegrot
ten doordat het water op de daken bleef
staan. En in de meeste straten tocht het
doordat ze de huizen niet goed op de
wind hebben gebouwd", vertelt Marius
Weber (84). De voormalige schooldirec
teur en Duinkerken-veteraan is
niettemin verknocht aan zijn stad.
Tweemaal zag hij haar branden. In juni
1940, toen hij na verschrikkelijke ge
vechten een paar uur te laat op het
strand aankwam en, samen met 40.000
lotgenoten, de evacuatie naar Engeland
miste èn in mei 1945, toen de Duitse
stadscommandant, admiraal Frisius, tot
na de overgave bleef doorvechten. Mau
rice Weber was toen bij het verzet.
De Duitsers heeft de joviale Fransman
inmiddels veel vergeven. Dat ze in 1870
zijn familie uit Lotharingen verjoegen en
in 1914 zijn vader doodden bij een gas
aanval op Amiens. Dergelijke tragedies
overkwamen talloze Franse families.
,Maar een SS'er de hand schudden lukt
nog steeds niet", zegt hij met verkramp
te kaken. „In juni 1940 kon ik ze vreten,
die moffen. Een vrachtwagen met ge
wonde Engelse soldaten staken ze in
brand. Levend werden die jongens ge
grild".
De smadelijke evacuatie uit Duinkerken
was het eindpunt van een onafwendbare
aftocht. Een serie blunders van de Fran
se legerleiding, de grove onderschatting
van de Duitse oorlogsmachine en hoog-
Alles wat maar varen kon werd indertijd ingezet om de honderdduizenden soldaten bij Duinkerken over te Van Duinkerken was na die eerste oorlogsdagen weinig meer over.
varen naar Engeland, voor ze door de Duitsers in de pan werden gehakt.
FRANSEN EN BRITTEN HOUDEN GESCHEIDEN HERDENKINGEN
Op het strand van Duinkerken hadden de Engelsen vrachtwagens zee gereden als kunstmatige landingsbrug.
lopende Frans-Britse meningsverschillen
over de te volgen tactiek moesten wel
verkeerd aflopen. In de windstille perio
de die volgde op de gezamenlijke oor
logsverklaring aan Hitier na de inval in
Polen (de 'dróle de guerre' of rare oor
log, want vooralsnog zonder gevechten)
stortten de Fransen hun betonwallen
precies; daar waar de Duitse legerleiding
geenszins van plan was om aan te val
len. De grens met Duitsland heette afge
grendeld door de Maginotlinie. Hoe
waardeloos die 'onneembare' verdedi
gingswerken waren bleek toen de tankdi
visies van Von Rundstedt er met een
simpele boog omheen gingen. Door de
Ardennen en over Zeeland stootten de
pantsers door de Franse linies, gesteund
door onophoudelijke stuka-aanvallen.
De Duitsers hadden de 'Blitzkrieg' uitge
vonden en het Brits expeditieleger kon
de opmars slechts hier en daar afrem
men.
Op 19 mei 1940 besloot Churchill tot
evacuatie nadat de commandant van het
Engelse expeditieleger; Lord Gort, hem
de uitzichtloze situatie had geschilderd.
De volgende dag al werden de eerste
Britse eenheden overgevaren, zonder dat
de Fransen daarin waren gekend. De
moeilijke verstandhouding wordt rond
uit slecht wanneer de Engelsen aanvan
kelijk alleen hun eigen soldaten evacue
ren. Pas vanaf 29 mei worden ook Fran
se en Belgische militairen meegenomen.
Onbegrip en traditionele Frans-Britse
antipathie zijn dan al zo hoog opgelopen
dat het weinig scheelt of de geallieerden
schieten op elkaar.
Voor Charles Lenglart (76). voormalig
loco-burgemeester van Duinkerken en
destijds luitenant in het, ingesloten, ze
vende Franse legerkorps is de chaotische
evacuatie een pijnlijke blessure geble
ven.
„Van begin af aan klikte het niet tussen
ons. Het Engelse expeditieleger was een
prima uitgerust keurkorps van beroeps-
FOTO'S: ARCHIEF SP
militairen. Een beetje hooghartig, maar
een koninklijk leger. Daar tegenover
maakten wij de indruk van een samen
geraapt zooitje, zoiets als het republi
keinse leger in de slag bij Valmy en dan
nog op klompen. Terwijl wij in bouw
vallige boerderijen ingekwartierd waren
zaten de Engelse officieren in de 'grands
hotels' van Touquet-Plage. Mijn regi
ment had de bestelauto van een groente
boer als enige vrachtwagen. De Engelsen
was dat een zorg; met het beste materi
aal zoefden ze langs. Irritaties waren on
vermijdelijk. Toen het Franse opperbe
vel ons bevel had gegeven te evacueren
werden we bij Lille tegengehouden door
Engelsen. Ze lieten ons langs omdat het
theetijd was. De kuststrook was verdeeld
in zones en de Engelsen lieten niemand
in hun gebied toe. Naderhand heb ik al
les goed begrepen, maar in de situatie
van toen was het onverteerbaar. We
hadden bevel gekregen zo snel mogelijk
naar de kust te gaan en Engelsen wilden
ons niet laten passeren. Dat en een beet
je propaganda zorgde voor grote span
ningen. Waarom zouden Engelsen eerder
vertrekken dan de Fransen, vroegen we
ons af. Sommigen vonden dat normaal,
anderen gingen er van uit dat wie het
eerst bij de boten kwam ook kon ver
trekken. De Engelsen namen alleen een
heden aan boord. Geen individuele sol
daten, want dat konden deserteurs of
spionnen zijn. Ik was er getuige van hoe
een Franse officier een Engelse schild
wacht een geweer op de borst moest zet
ten, anders had hij ons niet doorgela
ten".
Een haastig, op 26 juni, gesloten proto
col ter verbetering van de samenwerking
kon daar weinig aan veranderen. Lord
Gort en de Franse generaal Blanchard
koesterden een wederzijdse afkeer van
elkaar met als gevolg tal van misverstan
den. Een dieptepunt werd bereikt toen
een Engels konvooi in de nacht van 2 op
3 juni voor Duinkerken aankwam en
zonder passagiers rechtsomkeer moest
maken. Op de kades stond niemand.
Terwijl de Fransen elders wachtten lie
ten de Britten twee vrachtvaarders zin
ken opdat de Duitsers de haven niet
meer konden gebruiken. Consternatie in
het Franse kamp. De nacht erop revan
cheerde de Royal Navy zich met een hu
zarenstukje door ondanks de barricade
26.000 Fransen te evacueren. De brouil
le tussen Gort en Blanchard zou de geal
lieerden niettemin duizenden krijgsge
vangen kosten. Een enorme hoeveelheid
materieel moest op de stranden worden
achtergelaten.
Met 600 andere Franse militairen werd
de verbitterde Lenglart uiteindelijk op
een mijnenveger naar Sheemess gevaren.
„Achteraf beschouwd lieten we ons mis
schien te zeer door onze emoties meesle
pen. Maar ons land stond in brand, ter
wijl de mensen aan de andere kant van
Het Kanaal nog konden pootjebaden.
Enfin, de Engelsen hadden gelijk, wij
waren een verslagen leger".
De aankomst in Engeland was voor veel
Fransen onvergetelijk. Voor het eerst
sinds vele dagen konden de uitgeputte
soldaten slapen, zich wassen en er was
bovendien genoeg te eten. „Die officiers
mess in Sheemess was fenomenaal. Wat
een rijkdom en met hoeveel stijl werd je
daar bediend", zegt oud-luitenant Len
glart. De trots van de Britse officieren
viel hem op. „Duinkerken was hoe dan
ook een prachtig wapenfeit, want het
was gelukt ruim 330.000 soldaten te eva
cueren, terwijl men aanvankelijk dacht
maar 30.000 man te kunnen overbren
gen".
Marius Weber heeft de overzijde van
Het Kanaal nimmer gezien. Steeds werd
zijn vooruitgeschoven regiment door de
Duitsers achteruit gedrukt, van Walche
ren tot aan Duinkerken.
„Telkens moesten we ons ingraven en
pas op het laatste moment mochten we
ons terugtrekken. Met zware verliezen.
Alleen de officieren wisten dat ons regi
ment werd opgeofferd om de evacuatie
te dekken. De Engelsen hebben daarvoor
wel de zwaarste offers gebracht. Je kunt
de kerkhoven van Vlaanderen aflopen,
overal vind je graven van groepjes En
gelsen die bewust werden achtergelaten
en tot het einde weerstand hebben gebo
den. Ik heb veel Engelse soldaten gezien
met een schot in de nek. De SS had de
pest aan Engelsen. Logisch dat de Brit
ten hun eigen soldaten het eerst wilden
evacueren. Bovendien waren driekwart
van de bootjes waarmee ze overvoeren
Engelse bootjes".
Even zuidelijk van Duinkerken schoot
Webers uitgedunde regiment de laatste
kogels. „In Zeeland had ik ergens op een
stadhuis een fiets gevorderd voor een
soldaat van 42. Hij kon moeilijk lopen.
Tijdens een gevechtspauze vlak voor
Duinkerken hebben verschillende solda
ten dank zij die fiets nog hun huis of
hun familie kunnen zien. Onze eenheid
bestond bijna helemaal uit Duinkerkers,
veel havenarbeiders. Achter zich zagen
ze hun stad en misschien wel hun hui
zen branden. De woede zat in hun hart.
Van hen zijn er 74 gesneuveld. Het wa
ren de beste soldaten die ik ooit gezien
heb".
Engelsen en Fransen herdenken vandaag
en morgen de grootscheepse evacuatie
van Duinkerken. Défilés en ceremonies
worden, ook na vijftig jaar, echter strikt
gescheiden gehouden: vandaag is de
Franse dag. morgen de Britse. Marius
Weber haalt er zijn schouders over op:
„Ieder zijn temperament. De Engelsen
zijn zoals ze zijn. Als ze iets organiseren
moet het een typisch Engelse manifesta
tie worden. Wij denken daar anders over
en dat zal altijd wel zo blijven".
BOB VAN HUËT
jur).
DURBAN - Een 'stenen vloer,
wanden en dak van metalen golf-
ilaten en wat eenvoudig meubilair,
•at is in twaalf woorden het
:hoolgebouwtje van Godfrey 'Sa
leiks' Mdevolawa in een 'squatter'-
ijk, even buiten de Zuidafrikaan-
se havenstad Durban.
Hoe schamel het onderkomen naar Ne-
jderlandse maatstaven ook mag zijn, het
gebouwtje ziet er veel steviger uit dan
|veel van de huizen die er omheen staan.
ialeiks' leerlingen wonen dan ook in een
J'wijk' die grotendeels is volgebouwd met
ikrotten, opgetrokken uit leem, steen,
[plastic, metaal en hout.
In de met geldelijke steun van de Neder-
jlandsc Vastenactie gebouwde school
Jgeeft Saleiks sinds begin van dit jaar bij-
les aan leerlingen van een nabijgelegen
niddelbare school. Daar volgen zij on
derwijs in het Engels, een taal die zij
Ivolstrekt onvoldoende beheersen om
straks met enige kans op succes examen
|te doen.
|Het is een van de gevolgen van veertig
jaar apartheid voor het zwarte onder-
Iwijs. „Een crisis. Anders kun je het niet
noemen", zegt Iron Rensburg. We spre-
Iken hem in wat voor een deel van de
Iblanke Zuidafrikanen 'het hol van de
w' is: het gebouw in Johannesburg
waarin sinds kort, op de vierde verdie-
I ping, het hoofdkwartier van het ANC is
■gevestigd. Rensburg zetelt een etage ho-
I ger, in het kantoor van de National Edu-
cational Crisis Committee, zeg maar het
ministerie van onderwijs van het ANC.
I „De cijfers spreken eigenlijk voor zich",
zegt Rensburg. „De crisis is een direct
F gevolg van het aparjheidsbeleid met zijn
gescheiden onderwijs voor blank en
zwart. Van de zwarte kinderen tussen
acht en negentien jaar oud gaat volgens
onze schattingen zo'n zestig procent naar
school. Desondanks zijn klassen met
veertig a vijftig leerlingen geen uitzonde
ring. Er is een nijpend tekort aan zwarte
scholen, maar tegelijkertijd zijn er in het
blanke onderwijs 338.000 onbezette
plaatsen. Meer dan tweehonderd blanke
scholen zijn gesloten wegens een gebrek
aan leerlingen".
Die scholen liggen meestal in blanke wij
ken en mogen dus op grond van de nog
steeds geldende wetten niet door zwarten
bezocht worden. Tenzij ze zich omvor
men tot gemengde particuliere scholen.
Daartegen bestaat nogal eens verzet van
blanke omwonenden. Mede daardoor
zijn de mogelijkheden voor particuliere
scholen beperkt. Bovendien is het. onder
wijs voor de meeste zwarten gewoon
veel en veel te duur.
Het kost Iron Rensburg weinig moeite
andere cijfers te vinden die zijn betoog
ondersteunen. Cijfers over het onvoqr-
stelbaar lage percentage zwarte leerlin
gen dat het belangrijke 'matric-examen'
haalt, dat recht geeft op een plaats aan
de universiteit. Over de vele slecht opge
leide zwarte leerkrachten. Over het enor
me tekort aan bibliotheken bij zwarte
scholen. Over de achterstelling voor wat
betreft andere voorzieningen, zoals de
gratis schoolboeken. „Aan blanke kinde
ren wordt gemiddeld vier maal zoveel
onderwijsgeld uitgegeven als aan zwarte.
Twintig jaar geleden was dat trouwens
nog achttien maal zoveel".
Tezelfdertijd gaan vele miljoenen verlo
ren door de uiterst merkwaardige wijze
waarop het Zuidafrikaanse onderwijssys
teem is opgezet. Rensburg: „Als gevolg
van de scheiding tussen blanken, zwar
ten, kleurlingen en Indiërs en de politiek
van de thuislanden zijn er niet minder
dan zeventien departementen van on
derwijs en veertien ministers. Dat is een
ongekende verspilling van geld".
De afgelopen jaren van noodtoestand en
schoolboycots hebben de crisis in het
zwarte onderwijs alleen maar verergerd.
Leerlingen bleven massaal weg en talrij
ke klaslokalen gingen in vlammen op.
Volgens Rensburg waren dat veel min
der uitingen van vandalisme dan acties
uit pure frustraties over de „enorme
puinhoop die het onderwijs toen ook al
was".
Rensburg: „De jongeren wilden af van
het oude onderwijssysteem. Maar inwil
liging van die eisen zou in feite afschaf
fing van het gescheiden onderwijs bete
kenen. Dat ging dus niet en leidde tot
grote onrust, want de scholen werden tot
een symbool van het apartheidsbewind".
Door de massale boycotacties en het
harde optreden van de autoriteiten zijn
de afgelopen jaren vele duizenden zwar
te leerlingen uit de boot gevallen. Een
deel van hen behoort tot een 'verloren
generatie' die is opgegroeid in een sfeer
van haat, geweld en vaak ook ordinaire
misdaad. Aan hen is de dramatische op
roep van Nelson Mandela „terug te ke
ren ,naar school" niet besteed.
Een verkeersbord dat waarschuwt voor overstekende scholieren wordt omgeven door
wolken traangas. Dat beeld is symbolisch voor de situatie waarin het zwarte onderwijs
verkeert.
FOTO: UPI
Maar duizenden anderen hebben wel ge
hoor gegeven aan de oproep: het aantal
zwarten dat onderwijs volgt neemt sterk
toe. Rensburg: „Wij proberen voorstel
len te doen voor een nieuwe toekomst
voor het onderwijs. Dat moet gericht
zijn op de opvoeding als mens, met om
er een zwarte, kleurling of Indiër van te
maken. Daarvoor moeten we ook kijken
naar de inhoud van het onderwijs.
Waarom in de geschiedenislessen wel
aandacht voor Jan van Riebeeck, maar
niet over de geschiedenis van bijvoor
beeld de Zulu's? En wat is het nut van
Shakespeare, als we de ongekend rijke
Afrikaanse literatuur volstrekt nege
ren?".
Theo Goggin, adjunct-directeur van het
gezaghebbende Zuidafrikaanse Instituut
voor Rassenvraagstukken, zei onlangs:
„Het is het toppunt van absurditeit dat
een regering, die het einde van de apart
heid heeft aangekondigd, het onderwijs
nog niet heeft aangepakt. De last van ge
neraties van half-opgeleide burgers zal
nog zwaarder op het land drukken dan
de huidige onderwijscrisis".
De regering heeft onlangs een bedrag
van 800 miljoen rand (600 miljoen gul
den) extra uitgetrokken voor het onder
wijs, maar om die bedragen kan Iron
Rensburg alleen wat meewarig lachen.
„Goed bedoeld, maar volstrekt onvol
doende. De huidige onderwijsbegroting
bedraagt zo'n twaalf miljard rand. Voor
het oplossen van de tekorten aan school
gebouwen en andere eenmalige voorzie
ningen is volgens onze berekeningen 21
miljard rand nodig. Als je aan zwarte
kinderen evenveel wilt uitgeven als aan
de blanken, en het niveau op peil wilt
houden, is jaarlijks negentien miljard
rand extra nodig. Dan is achthonderd
miljoen een druppeltje op een gloeiende
Die druppel is een indicatie dat - of
schoon de volledige afschaffing van de
apartheid in het onderwijs niet een-twee-
dne valt te verwachten - de regering De
Klerk de ernst van de situatie wel is
gaan inzien. Want welke politieke toe
komst het land ook te wachten staat, de
huidige crisis in het zwarte onderwijs
knaagt nu al aan dat 'nieuwe' Zuid-Afn-
ka en de gevolgen ervan zullen decennia
lang voelbaar zijn.
Dat is ook een van de redenen waarom
de zwarte kranten bijzondere onderwijs-
bijlagen maken. 'Learning Nation' bij
voorbeeld is de wekelijkse bijlage van d.e
'New Nation', de zwarte krant die enkele
jaren geleden mede met steun vanuit
Nederland (Cebemo/Vastenactie) en de
EG werd opgezet. Acht pagina's met ge
schiedenis- en biologielessen, wiskunde
en een rubriek 'Ken uw lichaam', waarin
aanwijzingen worden gegeven hoe vrou
wen zichzelf kunnen controleren op
knobbeltjes in de borsten.
Saleiks leerlingen zijn nog niet toe aan
het moeiteloos lezen van New Nation.
Nog niet. want drie keer per week ko
men ze bij elkaar in de 'school'. Niet al
leen de studenten aan de middelbare
school, maar ook groepjes jongere, leer
gierige kinderen, vrouwen en werklozen,
's Avonds thuis geeft hij dan ook nog
eens les aan groepjes arbeiders. Want
ook al zijn zij, ieder op zijn hun manier,
slachtoffers van de apartheid en de crisis
in het zwarte onderwijs, ze weigeren bij
de pakken te gaan neerzitten. „De toe
komst van Zuid-Afrika", zo zegt Saleiks,
„is ook de hunne".
JOS TIMMERS
(Dit is het derde artikel naar aanleiding
van een reis door Zuid-Afrika. Het eerste
artikel verscheen zaterdag 19 mei. het
tweede in de krant van dinsdag 22 mei).
