Nabestaanden tobben
met gezondheid en
psychische problemen
'Jacomine zal altijd bij me blijven'
'Jack in Quebec, daar begin je weinig mee'
Gek worden
MENSEN DIE BERUSTEN IN DE DOOD VOELEN ZICH GEZONDER
Klachten
Waarom
Schuldgevoel
Aanvaarding
£eidóc0omatit
UTRECHT - Na de dood van een
partner kampt veertig procent van
de achterblijvers met 'stevige psy
chische problemen'. Na anderhalf
jaar is dit percentage slechts met
vijf procent gedaald. De gezond
heidsklachten zijn het grootst bij
mensen die blijven zoeken naar het
'waarom' en niet kunnen berusten
in het verlies van hun geliefde.
De helft van alle mensen die samenle
ven komt vroeg of laat alleen te staan.
Zij overleven hun partner en worden ge
confronteerd met de leegte van de dood.
Heel normaal en tegelijkertijd heel pijn
lijk. Omdat het een van de meest voor
komende ervaringen is, lijkt de verwer
king ervan een kwestie van tijd, waarin
de pijn slijt en draaglijker wordt door
begrip en steun van de omgeving. Uit
onderzoek van de Rijksuniversiteit
Utrecht blijkt echter dat de omgeving
vaak niet thuis geeft. „De omgeving
toont vaak weinig begrip. Botte en dom
me opmerkingen worden er gemaakt zo
als: je bent jong en mooi, je vindt wel
weer iemand. Anderen durven er niet
met nabestaanden over te praten uit
angst dingen op te rakelen. Maar je ra
kelt niets op, want de meeste nabestaan
den zijn er zeker de eerste tijd dagelijks
mee bezig. Het is een mythe dat het na
een jaar wel over zou zijn. Het tweede
jaar van het rouwproces is vaak juist
nog moeilijker. Dan komen de vergelij
kingen: vorig jaar rond deze tijd deden
we dit en gingen we daar naar toe", ver
telt onderzoeker Henk Schut van de
vakgroep Klinische Psychologie en Ge
zondheid. Om meer inzicht te krijgen in
rouwprocessen vroegen hij en collega Jos
de Keijser aan zeshonderd nabestaanden
wat het betekent om een geliefde te ver
liezen. De medewerking die de onder
zoekers kregen was indrukwekkend. Zij
kregen niet alleen het uitgebreide vra
genformulier volledig ingevuld terugge
stuurd, maar ook rouwadvertenties, een
cassettebandje, tot zelfs een dagboek van
iemand die lange tijd op sterven heeft
gelegen. Schut: „Het was wel even
schrikken dat mensen deze persoonlijke
bezittingen aan wildvreemden toesturen.
3e luistert en leest met enige gêne, je
voelt je een beetje een gluurder".
Met de gegevens willen de onderzoekers
werken aan meer begrip en hulpverle
ning voor de achterblijvers: hulp door
maatschappelijk werkers, maar ook door
middel van voorlichtingsbrochures. „Na
Mensen durven soms niet met nabestaanden te praten over degene die net is overleden, uit angst dingen op te rakelen. „Maar je rakelt niets op, want de meeste nabestaanden zijn er
zeker de eerste tijd dagelijks mee bezig", zeggen onderzoekers van de Universiteit van Utrecht. FOTO: SP
een^ sterfgeval weten mensen vaak niet
wat hen overkomt en hoe ze er mee
moeten omgaan. De angst om gek te
worden is geen zeldzaamheid. De helft
van de mensen heeft geregeld het gevoel
contact te hebben met de overledene. Ik
huil nog elke dag, ben ik wel goed snik,
schreef een van de nabestaanden. Als je
niet weet dat veel meer mensen die ge
voelens hebben, dan ligt het voor de
hand dat je dat erg raar vindt".
In een voorlichtingsbrochure zouden zij
hun gedrag kunnen herkennen. Maar
herkenning alleen is voor veel mensen
niet voldoende. Jaarlijks belanden drie
duizend mensen met verwerkingsproble
men bij maatschappelijk werkers. De
onderzoekers hebben een begeleidings
programma ontwikkeld waarin wordt
bij alle pijnlijke momenten.
Het programma wordt aangeboden aan
mensen die na anderhalf jaar nog met
problemen zitten. En die groep mensen
is veel groter dan de onderzoekers zelf
hadden gedacht. „Veertig procent van de
nabestaanden lijdt vier maanden na het
overlijden van hun partner zo'n rottig
bestaan dat zij onder normale omstan
digheden een indicatie voor psychia
trisch onderzoek zouden krijgen. Na an
derhalf jaar heeft nog vijfendertig pro
cent stevige psychische problemen. Wij
dachten dat het er veel minder zouden
zijn". En de omgeving van de nabe
staanden denkt niet anders. „Kort na de
Tweede Wereldoorlog dacht men dat je
er na zes weken wel overheen was. Nu
gaat men er van uit dat het na een jaar
wel over is. Maar uit het onderzoek
blijkt dat een rouwproces niet in tijd is
uit te drukken", hldus Schut.
Gevoelens van verdriet voeren de bo
ventoon na een overlijden van een ge
liefde. Vrouwen voelen zich over het
gemeen verdrietiger dan mannen en
ook wat wanhopiger. Een op de
deelnemers aan het onderzoek voelt
uiterst eenzaam. Van agressie en bo
heid is relatief weinig sprake met uitzij'
dering van nabestaanden die hun i
ner door een verkeersongeval hel
verloren.
Opvallend vinden de onderzoekers
bijna iedereen meer is gaan klagen o
de gezondheid sinds de partner is ovei
den. Veel gehoorde klachten zijn rur
loosheid, spierpijn, een brok in de k<
slecht slapen, hoofdpijn, duizeligheid
een verdoofd of tintelend gevoel in
handen en vingers. Veel nabestaam
vinden het voorts moeilijk de dagelij
werkzaamheden op te pakken en sp
ken van een sombere gemoedstoesta 'v{
Een kwart van de nabestaanden
slaapmiddelen of medicijnen tegen
ning en nervositeit. Het alcoholgebr
ligt even hoog. Vrouwen slikken 1
dan mannen, maar mannen dril
meer. Hoewel het aantal klachten
gering is, wordt de huisarts nauweli
bezocht en is het ziekteverzuim laag.
LEII
richt
Leid
niscc
:um
le di
iet
le hi
z )e
c :en
I Ie d'
:t
2
:hen
ie, 1
•lkac
'tïe si
*(iok
•P ,v«
H] n
inl e;
at c
an c
ithal
eerd
jnst
SIHt
ita
De onderzoekers concluderen dat er fondu
verband bestaat tussen de gezondheidichilc
het vinden van een verklaring voor oofd
dood van een partner. Het eem* an
'waarom' spookt door de hoofden Wijk
alle nabestaanden. Maar de mensen ome
geen verklaring kunnen vinden kampeer
met meer slaapproblemen, voelen z^eutt
vaker verdrietig, angstig, eenzaam
hebben meer moeite met de omgang i
de mensen om zich heen. De nabesta
den die blijven zoeken naar een verl
ring en niet kunnen berusten, heb jruk
het helemaal te kwaad. Zij zijn over
algemeen beduidend somberder
stemd, slapen slecht en hebben orm
meer lichamelijke en psychische kla
ten. Schut: „Vooral mensen voor wie
overlijden erg onverwacht plaatsv(
hebben moeite met de acceptatie van
verlies. Zij hebben zich niet of nau
lijks kunnen voorbereiden. Misschie
de schok van een plotselinge gebeurt*
wel een extra iets wat verwerkt m
worden naast het verlies zelf'.
Voor gelovigen is het rouwproces i
gemakkelijker dan niet-gelovigen.
hebben het voordeel dat ze gemakkf
ker een verklaring vinden voor de do
Zij schrijven die toe aan een hoj
macht, maar worstelen tegelijkertijd i
het probleem dat diezelfde hogere mi
de dood had kunnen voorkomen en s
len niet zelden God verantwoordelijl
MONIQUE VAN DE
TILBURG - Het was een zaterdagmiddag in
januari. Jacomine lag even te rusten op de
bank. Jacques tegenover haar. Om kwart over
vier veerde hij op. Zijn vrouw werd onrustig en
stootte onverstaanbare geluiden uit. Heel even
maar. Toen was ze weer rustig. Het bloed dat
63 jaar door haar lichaam had gestroomd, was
plotseling in de hersenen stil komen te staan.
Jacques besefte niet dat het nooit meer zou
gaan stromen en holde naar de buurvrouw voor
hulp. In één oogopslag constateerde de ver
pleegkundige de dood. „Ik heb met mijn vrouw
vaak over de dood gesproken. Ik heb er ook
over gepreekt in de Levenskerk. Maar als de
dood dan in één minuut in je huiskamer staat,
is het toch anders. Ik dacht iets te weten van de
dood. Nu weet ik, hoe weinig ik er van wist en
weef'.
„Ik was niet boos, niet verbitterd» Ik was ont
redderd. Ik ben een uitgesproken regelbaasje en
dit kon ik niet regelen". En direct daarna moest
er te veel geregeld worden. „Ik werd geleefd. Zo
ontzettend veel moest er geregeld worden. Mijn
dochter zat nog in Egypte, ik wilde zelf de litur
gie voor de uitvaart schrijven en ik werd be
stookt met vragen van de begrafenisonderne
mer. Essentiële vragen, maar ook onbenullige.
Of mijn vrouw gecremeerd of begraven moest
worden en hoeveel sneden cake er op de recep
tie moesten liggen". Maar Jacques stond er niet
alleen voor. Hij werd gesteund door zijn twee
kinderen en talloze vrienden en familieleden.
„Ik zou niet kunnen kiezen voor een uitvaart
alleen met de kinderen. Te eenzaam. Het heeft
mij geholpen dat de kerk en het crematorium
tot staans toe gevuld waren. Mensen die bin
nenkomen en je omhelzen. Samen huilen. Dat
is heel belangrijk. Het verlicht je verdriet".
Het hervatten van het dagelijks leven deed Jac
ques goed. Zijn drukke baan als onderwijskun
dig adviseur en de dagelijkse huiselijke beslom
meringen deden hem beseffen dat het leven
doorgaat. „Ik had me uitdrukkelijk voorgeno
men de dingen die ik gewend was te doen zo
veel mogelijk voort te zetten. Gewone dingen,
zoals de tafel dekken en zo. Want een man ver
loedert nu eenmaal eerder dan een vrouw".
Maar de confrontaties met zijn verlies waren
talrijk. Begrafenissen van anderen waren een
verschrikking. Bepaalde liederen bewegen hem
nog steeds tot tranen. En de eerste vakantie
zonder Jacomine was er een vol herinneringen
aan haar. „Jacomine en ik gingen altijd samen
met de caravan op vakantie. Toen ze was over
leden wilde ik eerst de caravan weg doen. Wat
moet je daar nu mee in je eentje? Maar toen is
mijn zoon mee geweest. Het was een pittige va
kantie. Jacomine en ik hebben heel veel ge
reisd. Overal in Europa ligt wel iets. En dan zit
je soms in een hoekje te huilen".
De ongegeneerdheid van een kind in Boedapest
zette hem aan het schrijven. Het meisje vroeg
hem op de man af of hij niet getrouwd was,
waarop Jacques zich terugtrok in zijn caravan
en begon aan zijn 'vakantie-overpeinzingen van
een prille weduwnaar'. Niet om het verlies van
zijn vrouw van zich af te schrijven maar om
zijn gevoelens meer onder controle te krijgen.
„Het geschreven stuk vormde de afsluiting van
een periode van verdriet. Ik was tot dan toe
voornamelijk bezig geweest met heden en verle
den. Tijdens mijn tweede vakantie in novem
ber was alles anders. Ik was alleen in Kenya en
voelde me gelukkig. En dan krijg je een schuld
gevoel. Mag ik me gelukkig voelen zo kort na
de dood van Jacomine? Maar ik wist dat Jaco
mine mij ook het liefst gelukkig zou zien. Ik
peinsde niet meer zoveel over heden en verle
den maar hield me voornamelijk met de toe
komst bezig. Blijf ik alleen of ga ik een nieuwe
relatie aan? Het nog misschien twintig jaar al
leen leven schrok mij mateloos af. Als ik straks
met pensioen ben en steeds meer mensen om
me heen weg zie vallen, schrompelt de wereld
ineen. Ik ben geen man om alleen te blijven.
Dat zeiden mijn kinderen ook. Even heb ik
overwogen om in een woongroep of commune
te gaan leven, maar uiteindelijk heb ik toch ge
kozen voor een nieuwe relatie. Vanaf dat mo
ment ben ik gaan nadenken hoe je dat moet
doen. In januari plaatste ik twee advertenties in
dagbladen, waarop ik 41 reacties ontving. Zo
vreemd. Alsof je sollicitanten verwacht. Geen
fijne situatie. De twee vrouwen die mijn hart
wat deden vroegen me of ik eigenlijk al wel aan
een nieuwe relatie toe was. Nu ben ik bezig met
een weduwe, een goede vriendin van zowel Ja
comine als mij. Zij heeft al twee mannen verlo
ren en begrijpt me. Als het wat wordt dan zal
de buitenwereld naar mij toe reageren met: zo
vroeg al? En zij zal te horen krijgen: de derde?
We zullen de geruchtenstroom in de hand
Jacques glimlacht om de angst van mensen in
zijn omgeving om 'Het' onderwerp aan te roe-
ren. Omdat hij zelf heel open spreekt over zijn gp*1
vrouw, wordt het onderwerp toch niet doodgez-
wegen. Behoefte aan professionele hulpverle
ning had hij niet, dank zij de steun van familie
en vrienden. Daarnaast vond hij steun in zijn
geloof. „Ik weet niet hoe ik dit rouwproces was
doorgekomen zonder mijn geloof in God. Ik
heb heel bewust gekozen voor een hele lichte
eucharistieviering. Voor vreugde: een stralende
vrouw die is aangekomen in een stralende stad.
Ze is er, dat staat voor mij vast".
Jacques heeft diep en vaak nagedacht over het
waarom van de dood van zijn vrouw maar is
door zijn vertrouwen God nooit in woede ont
stoken. Veel vragen blijven onbeantwoord,
maar daar heeft hij vrede mee. Maar de aan
vaarding van verlies is wat anders dan de ver
werking ervan. „Ook al is het nu zestien maan
den geleden en lijkt er nieuwe vreugde aan te
komen, is het verdriet niet afwezig. Zevenen
dertig jaar samenzijn gaat je niet in de koude
kleren zitten. Jacomine zal altijd bij me blij'
ven".
ZATERDAG 19 MEI 1990 PAGINA
ECHTPAAR RAINS AL TIEN JAAR OP ZOEK NAAR 'VERDWENEN' VADERS
GORSSEL - Gedurende decennia
is het onderwerp onder de mat ge
schoven. De laatste jaren zijn er
drie boeken over geschreven en
Britse en Canadese omroepen heb
ben er televisieprogramma's aan
gewijd. Gedeeltelijk is dat te dan
ken aan de inspanningen van Olga
Rains en en haar man Lloyd. Al
tien jaar zoekt het echtpaar vaders,
in dit geval Canadese oud-soldaten,
die bij de bevrijding van Nederland
in de feestvreugde kinderen hebben
verwekt bij Nederlandse vrouwen.
Ze waren op vakantie in Nederland,
maar zijn deze week weer teruggekeerd
naar Canada om verder te zoeken. Vol
gens Olga zijn er naar schatting zeven
duizend Nederlands/Canadese baby's
voortgekomen uit al dan niet vluchtige
romances. Maar niet altijd heeft dat een
huwelijk tot gevolg gehad. Veel Canade
se soldaten gingen na de oorlog weer
naar huis en lieten hun oorlogsliefje
zwanger achter, soms bewust, maar
meestal zonder te weten wat de gevolgen
van de liefdesdaad waren.
Olga: „Ook mijn man, Lloyd, was een
soldaat, en we leerden elkaar tijdens de
bevrijding kennen. We kregen geen kin
deren, maar zijn samen afgereisd naar
Canada. Pas toen we tien jaar geleden te
rug kwamen omdat mijn man was uitge
nodigd in Amsterdam kwamen we met
de problematiek in aanraking. Aan beide
kanten van de weg, de veteranen kwa
men in een optocht langs, stonden men
sen van in de dertig met spandoeken
waarop stond: 'Bent u mijn vader?'.
Aanvankelijk dacht ik dat het een grapje
was".
Na een gesprek met zo'n 'grappenmaker'
kwam Olga er echter achter dat de vork
wel heel anders in de steel zat. Olga en
Lloyd raakten onder de indruk van de
verhalen van 'vaderloze' kinderen en bo
den aan om in Canada eens op onder
zoek uit te gaan.
Van het een kwam het ander. Lloyd
spreekt van een sneeuwbaleffect. De pu
bliciteit, zowel in Nederland als in Cana
da, moedigde het echtpaar aan om door
te gaan met het werk. Steeds meer men
sen vroegen de Rains om voor hen op
zoek te gaan naar hun vader. Het werd
de levenstaak van Olga en Lloyd.
Olga: „Wat mij toen, tien jaar geleden,
erg heeft gemotiveerd om na de eerste
zoektochten verder te gaan was een
dochter die haar vader na onze naspeu
ringen terugvond. De oud-soldaat zat in
een rolstoel. Het was heel ontroerend
om te zien en te horen hoe beiden op el
kaar reageerden".
De Canadese omroep CBC wilde een
dramaserie over het onderwerp maken,
maar twijfelde aanvankelijk aan de ge
loofwaardigheid van het verhaal. CBC
ging in op een uitnodiging van het echt
paar om dan maar eens mee te gaan
naar Nederland. De cameraploeg zette
verenigde en incomplete families op de
film en was overtuigd. Na de uitzending
in Canada belden veel vaders het echt
paar.
Overigens is het weerzien van vader en
kind of kinderen niet altijd even prettig.
Olga: „Voor sommigen was het echt be
ter geweest als hun Canadese vader al
dood was geweest. Uiteraard zitten er
ook vervelende mensen tussen. Vaak is
het echter al genoeg als je alleen maar
foto's ziet. Mensen zijn vaak alleen geïn
teresseerd in hun achtergronden, waar ze
vandaan komen, en wie hun vader ei
genlijk was".
De zoektochten in Canada zijn tijdro
vend en vergen erg veel inspanning. Elk
jaar trekken de Rains door het land, en
doen daarbij de kleinste dorpjes aan
waar ze foto's laten zien of namen de
ronde doen gaan. Olga: „Sommige na
men hebben we al tien jaar in de kaar
tenbak zitten, dat is erg sneu voor de
kinderen, maar je hebt soms dan ook
niet meer dan alleen de naam Jack, die
ergens in Quebec zou wonen. Daar begin
je weinig mee".
Daar komt nog bij dat Canada geen be
volkingsregistratie heeft zoals die in ons
land. Als een Canadees verhuist kun je
niet terecht bij de burgerlijke stand om
het nieuwe adres op te vragen, dat is
vaak niet bekend. Een gang over het
plaatselijke kerkhof is voor de Rains
dientengevolge geen ongewone zaak
meer. Desondanks heeft het echtpaar in
de afgelopen tien jaar ongeveer 750 va
ders opgespoord.
Olga: „Ook nu krijgen we nog verzoeken
binnen. Soms omdat de 'kinderen' in
kwestie er heel lang over hebben gedaan
om de zaak te verwerken. Anderen heb
ben gewacht tot hun 'nieuwe' ouders
overleden waren. En twee maanden gele
den bijvoorbeeld kregen we post van een
vrouw voor wie haar Canadese vader al
die tijd verzwegen was. Op een begrafe
nis had een familielid zijn mond voor
bijgepraat. Het schaamtegevoel over wat
bijna een halve eeuw geleden plaats had
werkt nog steeds door".
Ook de vaders hebben dat gevoel. Vaak
onwetend over wat ze hebben aangericht
in het door hen bevrijde dorp trouwden
ze in Canada met een landgenote en ver
gaten de Nederlandse geliefde. Een reac
tie die de Rains dan ook vaak het eerst
Olga en Lloyd Rains waren voor een vakantie in Nederland, maar zijn deze week
teruggekeerd naar Canada, waar ze verder zoeken naar oorlogsveteranen die bij dt
vriiding van Nederland een kind verwekten bij een Nederlandse vrouw.
J 6 FOTO: RON NAGTZJ
te horen krijgen bij het eerste contact is
die van ongelovigheid, en soms zelfs
ontkenning. Over het algemeen belt de
betrokkene dan na een aantal weken te
rug. Olga: „Wat mij opviel is dat hun
Canadese vrouw zich ook zorgen maakt
om de Nederlandse moeder en haar
kind. Zelden maak je mee dat er eel
zie van komt. We komen veel begri
gen".
Het echtpaar Rains is te bereiken
Postbox 94, Hyde Park, Ontario C Kg
da, NOM-IZO.
GERRIT-JAN RIEDS Verk
