final
De
lange
weg
naar een nieuw Zuid-Afrika
igjBB|
v
ZATERDAG 19 MEI 1990
£eicUc0omxmt
de zwarte bevolking enorme verwachtin
gen gewekt. Hoe kan Nelson Mandela
duidelijk maken dat die verwachtingen
bij lange na niet kunnen worden inge
lost?
De teleurstelling van veel zwarten zal
moeten worden verzoend met de voort
durende angst van vee) blar.ken voor het
toekomstige bewind. John Kane Ber-
man: „De blanken hebben hun toekomst
voortdurend getracht veilig te stellen
door middel van repressie en geweld.
Eindelijk lijkt de gedachte te zijn door
gedrongen dat het zo niet langer kan.
Dat neemt niet weg dat er voor De
Klerk risico's aan zitten. Maar die heeft
hij, daar ben ik van overtuigd, heel goed
doordacht. Ik geloof in zijn oprechtheid,
maar hij moet voorzichtig opereren om
het blanke verzet, de blanke angst, niet
nog meer munitie te geven".
Dat zegt in zekere zin ook Steve Tshwe-
te, lid van het uitvoerend comité van
het ANC. „De Klerk heeft haast. Als hij
de zaak te lang rekt lopen steeds meer
aanhangers van hem weg".
Hoe diep dat blanke wantrouwen is en
tot welke bizarre ideeën het kan leiden
blijkt onder meer uit een boekje dat de
Conservatieve Partij (CP), de parlemen
taire pleitbezorgers van de apartheid,
aan belangstellenden rondstuurt. Zwar
ten die bij blanken in het huishouden
werken, zouden een deel van hun be
scheiden inkomen in een fonds van het
ANC storten. Als tegenprestatie krijgen
zij na de politieke omwenteling het huis.
„Deze bediendes moet gevraagd worden
wat er met hun werkgevers zal gebeuren.
Waar die dan moeten leven? Of zouden
de contributies ook de service inhouden
van een moordcommando, om werkge
vers en hun families ]uil de weg te rui
men?", aldus de CP-prOpa'ganda.
Verzoening
Ondanks deze en andere propaganda,
ondanks de huidige polarisatie en on
danks veertig jaar onderdrukking, on
recht en geweld heeft Joe Seremane er
een rotsvast vertrouwen in dat het uit
eindelijk zal komen tot een verzoening
tussen blank en zwart. Hij is directeur
van de afdeling Gerechtigheid en Ver
zoening van de Zuidafrikaanse Raad
van Kerken. Daarnaast is.hij ex-gevan
gene (zes jaar) van Robbeneiland en tot
op de dag van vandaag doelwit van inti
midatie-pogingen door de Zuidafrikaan
se politie.
„De kerken kunnen in een situatie als
hier in Zuid-Afnka niet neutraal zijn. Zij
moeten stem geven aan de opdracht van
God te streven naar gerechtigheid voor
iedereen. De weg naar de huidige onder
handelingen tussen de regering en het
ANC is lang geweest en pijnliik. Velen
hebben groot persoonlijk leed moeten
verdragen. Maar dat er nu gesproken
wordt is een teken van hoop, een signaal
dat we in staat zijn problemen op te los
sen. Daarbii past geen wraak maar ver
zoening. We moeten ons richten naar
het voorbeeld van Christus die, toen hij
aan het kruis was geslagen, niet opriep
tot wraak of vergelding maar voor zijn
folteraars vergeving vroeg. Het is nu
onze taak de christenen in Zuid-Afrika
ervan bewust te maken dat het Evange
lie hen ertoe verplicht zich in te zetten
voor gerechtigheid en vrede. We moeten
proberen de menselijke relaties in dit
land tc herstellen. Wij willen de mensen
bevrijden die het apartheidsregime hoog
houden uit angst voor hun broeders en
zusters, zodat we samen kunnen werken
aan een onverdeeld Zuid-Afrika".
JOS TIMMERS
'Toilet-Town' in Khayelitsha:
honderden toiletten wachten op de
nieuwkomers uit Crossroads, die
hier van de grond af een nieuw
bestaan moeten opbouwen.
FOTO'S: PERS UNIE
KAAPSTAD - Op het grote bord
langs de weg heet het nog 'Town 3,
Village 3' van Khayelitsha, de
woonstad voor zwarten die veertig
kilometer buiten Kaapstad in hoog
tempo uit de grond wordt ge
stampt. Maar in de volksmond is
de vlakte achter het bord reeds om
gedoopt in 'Toilet-Town'. Honder
den betonnen toiletgebouwtjes
- met toiletpotten, maar zonder
deuren - staan te wachten op de
nieuwe bewoners van 'Village 3'.
Die nieuwkomers zijn de zwarte bewo
ners van Crossroads, de illegale woon
wijk vlakbij het vliegveld van Kaapstad,
die de autoriteiten reeds jaren een doorn
in het oog is. Bulldozers komen er tegen
woordig niet meer zo snel aan te pas,
maar op een dag, niemand weet nog
wanneer, komen de vrachtwagens voor
rijden en zullen hele families gedwongen
worden met hun schamele bezittingen te
verhuizen naar Khayelitsha. Waar ze ge
acht worden bij een toilet een eigen hut
op te trekken. Want het ANC mag dan
zijn gelegaliseerd en Nelson Mandela
kan dan wel gesprekken voeren met pre
sident De Klerk; de apartheid is nog
l©S lang niet uitgebannen. De weg naar het
O 50 n'euwe Zuid-Afrika is nog lang. Heel erg
lang. En niemand die weet of en hoe het
land dat eindpunt zal halen.
At Nu de euforie rond de 'gesprekken over
'•fcv gesprekken' tussen president De Klerk
tingelen ANC-leider Mandela wat is weg-
geebd, is het zicht op de enorme proble
men waar Zuid-Afrika voor staat scher
per dan ooit. Want de apartheid dood
verklaren is één ding; de daadwerkelijke
afbraak van veertig jaar apartheid is niet
in enkele weken of maanden te verwe
zenlijken.
Dat is, aldus een veelgehoorde opvatting
in Zuid-Afrika, direct het grootste pro
bleem voor zowel Mandela als De Klerk.
Zij hebben die tijd niet. Ter rechter- en
linkerzijde staan tegenstanders klaar die
niets liever zien dan dat de nu opge
bouwde sfeer van vertrouwen tussen de
beide onderhandelaars zo snel mogelijk
teniet wordt gedaan.
Er zijn groepen, vooral aan de kant van
)NB0Ulhel ANC, voor wie het allemaal niet snel
'genoeg kan veranderen. Aan de andere
kant van het politieke spectrum vinden
we de extreem-rechtse blanken, die de
ogen gesloten houden voor het onver
mijdelijke einde van de apartheid en be
reid zijn hun waandenkbeelden gewa
penderhand te verdedigen.
De Klerk en Mandela bezig zien heeft
dan ook iets van het kijken naar voor
zichtig balancerende koorddansers, die
weten dat als de één van de draad afvalt,
de ander ook de diepte in tuimelt. En
waar zij optreden is géén vangnet ge
spannen.
kering
rdij
Ondanks zijn hoge leeftijd is Nelson
Isoleren, Mandela eigenlijk nog een betrekkelijke
nieuwkomer. Hij zat meer dan 27 jaar in
de gevangenis en belandde vanuit zijn
cel zo in het midden van de politieke
"et. b'aik'o arena. Dat maakt zijn optreden totnutoe
chterzijdi waarschijnlijk extra indrukwekkend.
Maar lang niet alle aanhangers van het
ANC herkennen zich in de gematigde
toon van Mandela en zijn herhaaldelijk
beleden vertrouwen in de integriteit van
De Klerk. Vooral in de zwarte woonste
den bevinden zich grote groepen zeer
militante jongeren. Op een schutting in
Johannesburg wordt Mandela in enorme
letters verweten dat hij de belangen van
de zwarte bevolking verkwanselt: „Man
dela sell-out!". In een deel van de zwarte
media wordt nog steeds uiting gegeven
aan het geloof in een rechtstreekse con
frontatie. Ook de vakbonden willen
eigenlijk niets horen van een compromis
met de blanken en hanteren, in weerwil
van de gebeurtenissen in Oost-Europa,
nog steeds de marxistische retoriek. Zo
I Kg viel in een van de laatste nummers van
het zwarte politieke tijdschrift 'New Era'
te lezen dat de kapitalistische pers liegt
als zij schrijft dat het socialisme dood is.
„Het socialisme is superieur aan het ka
pitalisme, omdat het voorziet in voedsel
voor iedereen, geen werkloosheid kent,
recht geeft op goede behuizing en goed
zoals
joed
ciezen
Stu en goedkoop openbaar vervoer. Dat zijn
itenlai) rechten die maar weinig kapitalistische
landen kunnen aanbieden", aldus een
zekere Comrade Y..
In hetzelfde nummer van 'New Era' ech
ter ook uitvoerige analyses van de on
dergang van het Oosteuropese socialis
me, waarin het ANC wordt opgeroepen
„de retoriek achter ons te laten" en
vooral niet de „eigen propaganda te ge
loven". In een ander artikel wordt het
ANC voor de keus gesteld: of doorgaan
'2142! °P de oude weë en kiezen voor „socialis
tische armoede" of proberen een rol mee
te spelen op de internationale wereld
markt. Alleen dan kunnen de levens
standaard en de andere sociaal-economi
sche doelstellingen van het ANC worden
gerealiseerd. Het hijsen van de ANC-
vlag, zo wordt cynisch geconstateerd, zal
er niet toe leiden dat opeens alle proble-
j men worden opgelost.
BIN
Els
Zuid-Afrika wordt heen en weer geslingerd
tussen hoop en vrees. Hoop, omdat het ANC en
de regering eindelijk met elkaar in gesprek zijn
en de leiders van beide delegaties, Nelson
Mandela en F.W. de Klerk, vastbesloten lijken
het land naar een nieuwe toekomst te leiden.
Vrees, omdat van verschillende kanten wordt
getracht de toenadering ongedaan te maken.
Maar ook vrees, omdat zelfs wanneer het ooit
tot een politieke oplossing komt, de problemen
waar het land dan nog voor komt te staan niet
zijn te overzien. Onze verslaggever Jos Timmers
reisde naar en door het land van de apartheid.
Vandaag het eerste artikel uit een reeks over de
lange, lange weg naar een nieuw Zuid-Afrika.
- -r-
Een van de problemen waar Zuid-
Afrika een oplossing voor moet
vinden: in veel zwarte woonoor
den ontbreekt het aan elementaire
voorzieningen zoals een waterlei
ding, zodat de bewoners aan de
pomp hun water moeten halen.
De richtingenstrijd in het ANC die hier
uit spreekt verbaast John Kane Berman
niet, maar vervult hem wèl met zorgen.
Berman is directeur van het gezagheb
bende Zuidafrikaanse Instituut voor
Rassenvraagstukken in Johannesburg,
een onafhankelijk onderzoeksinstituuut
dat al 55 jaar de barometer van de apart
heid bijhoudt.
Berman: „De fundamentele vraag waar
Mandela voor komt te staan is of hij kan
onderhandelen en compromissen slui
ten, en tegelijkertijd het ANC bijeenhou
den. Ik denk dat dat niet kan. Hij zal,
net als De Klerk heeft gedaan, een keuze
moeten maken en een deel van zijn aan
hang van hem vervreemden. Op dit mo
ment omvat het ANC tal van stromin
gen met sterk uiteenlopende en tegen
strijdige standpunten. Van jonge radica
len tot een brede stroming met zeer ge
matigde opvattingen. Mandela moet dus
kiezen en ik geloof dat hij in binnen- en
buitenland voldoende prestige heeft om
zo'n stap te kunnen verantwoorden. Hij
heeft zoveel charisma dat ik ervan over
tuigd ben dat hij niet alleen een meer
derheid van de zwarten, maar ook een
deel van de blanke bevolking achter zich
kan krijgen. De meerderheid van de
mensen in Zuid-Afrika is moe van het
geweld. Vorig jaar zijn gemiddeld 32
mensen per dag vermoord en uit onze
statistieken blijkt dat het geweld in de
eerste maanden van dit jaar alleen maar
is toegenomen. Een van de dingen die
daarbij opvallen is dat radicale tegen
standers van de apartheid steeds intole-
ranter worden tegen groepen die even
zeer tegen de apartheid, maar minder ra
dicaal zijn".
Andere waarnemers zijn het met deze
analyse volstrekt oneens. Juist het zo na
drukkelijk uitsluiten van de radicale
groeperingen zou volgens hen de weg
openen naar een uitbarsting van zwarte
frustraties en geweld. En Mandela zelf
heeft ook nog geen reden gegeven te ver
onderstellen dat hij aanstuurt op een
breuk.
„Het probleem is", zegt John Kane Ber
man, „dat Mandela in gesprekken onder
vier ogen met leden van de regering en
met anderen wèl suggesties in die rich
ting heeft gedaan. Maar zijn openbare
uitlatingen zijn totnutoe tegenstrijdig.
Als Mandela die breuk aandurft ben ik
zeer optimistisch. Doet hij het niet, dan
zie ik de toekomst somber in".
Obscure clubjes
Maar het is niet alleen Nelson Mandela
die rekening heeft te houden met radica
liserende gevoelens onder een deel van
zijn traditionele achterban. Extreem
rechtse blanken doen steeds vaker van
zich spreken en hebben openlijk aange
kondigd dat zij „zullen afrekenen met de
communistische dreiging van het ANC".
Hoewel het ledental van de Afrikaner
Weerstands Beweging en andere obscure
groepen waarschijnlijk niet meer dan
enige duizenden bedraagt, vormen zij
een regelrechte bedreiging voor president
De Klerk.
Een van de plaatsen waar het blanke na
tionalisme hoogtij viert is Welkom, een
bolwerk van Afrikaner nationalisme in
Oranje Vrijstaat, waar de bijna 50.000
blanke inwoners zich bedreigd voelen
door de 250.000 zwarte mijnwerkers in
de omringende 'townships'. Sinds afgelo
pen maandag zijn in dit op het eerste ge
zicht wat slaperige mijnwerkerstadje spe
ciale politie-eenheden ingezet in een po
ging regelrechte zwart-blanke confronta
ties te voorkomen.
De spanningen in Welkom waren de af
gelopen maanden al hoog opgelopen
door het optreden van de geüniformeer
de en gewapende Blanke Veiligheidsbe
weging. Zwarten die zonder 'goede re
den' in de stad werden aangetroffen,
werden mishandeld en veijaagd. Daarbij
zijn ook slachtoffers gevallen.
Uit protest tegen de knokploegen begon
nen de bewoners van de zwarte woonste
den een boycot van de blanke winkels,
die hun omzetten desastreus zagen ver
minderen. Het afgelopen weekeinde be
sloot de BVB gedurende drie maanden
niet meer te patrouilleren. Maar, zei
BVB-leider Hennie Muller, dan moeten
de zwarten hun boycot staken. Als dat
niet gebeurt beloofde hij een 'oorlog' zo
als Zuid-Afrika die nog niet heeft gezien.
De leden van de BVB zijn echter betrek
kelijk onschuldig vergeleken met de
Afrikaner Weerstands Beweging. De vol
gelingen van Eugene TerreBlanche
scheppen er een genoegen in uitdagend
te paraderen in hun kakikleurige unifor
men, voorzien van een soort haken
kruis-embleem.
TerreBlanche heeft gezegd dat zijn bewe
ging zich tot het uiterste zal verzetten te
gen de plannen van de regering de
macht te delen met de zwarte meerder
heid en kondigde onlangs een 'heilige
oorlog' aan.
„We zijn ervan overtuigd dat we afste
venen op een zwarte revolutie en we zijn
er klaar voor. We zullen vechten voor
wat ons rechtmatig toekomt", aldus Ter
reBlanche afgelopen zaterdag tijdens een
militaire trainingsbijeenkomst van zijn
volgelingen in Ventersdorp.
De een zegt het in Afrikaans, de ander in
het Engels of het Zulu, maar de bood
schap is in beide extremistische kampen
dezelfde: „Vechten voor wat ons recht
matig toekomt". Het is maar een voor
beeld van de nieuwe tegenstellingen in
Zuid-Afrika die, al naar gelang de weg
naar de opheffing van de apartheid ver
der wordt afgelegd, aan het daglicht ko
men.
Het ontwerpen van een politiek systeem
dat tegemoet komt aan de aspiraties van
de zwarte meerderheid en aan de blan
ken voldoende garanties geeft dat zij, zo^-
als Mandela heeft beloofd, niet bang
hoeven te zijn, is in feite al een onmoge
lijke opgave. Maar wie probeert een in
ventarisatie te maken van de problemen
die het land daarna te wachten staan,
slaat de schrik pas werkelijk om het
hart.
De apartheid naar ras en huidskleur
dreigt nu reeds vervangen te worden
door nieuwe onderscheiden die vaak een
direct gevolg zijn van die apartheid,
maar steeds vaker ook dwars door alle
groepen heen lopen. Zoals tussen de rij
ken van elk ras, de groeiende midden
klasse en de volstrekt bezitslozen; tussen
degenen die een huis hebben en het al
maar aanzwellende leger dan daklozen
en krotbewoners; tussen degene die be
hoorlijk onderwijs hebben gehad en de
miljoenen analfabeten en laag-opgelei-
den.
Alleen al met het oplossen van vraag
stukken als gelijke onderwijskansen voor
iedereen, een eerlijke gezondheidszorg
en het onderdak verschaffen aan miljoe
nen 'squatters' zijn bedragen gemoeid
die de Zuidafrikaanse economie in geen
jaren kan opbrengen. Tegelijkertijd heb
ben de vrijlating van Mandela en de le
galisering van het ANC bij een deel van
