Andere kant van de medaille:
'Stem van het stille verzet'
Bewonderaar maakt
fotoboek van werk
Sierk Schroder
kompleet menu in Franse serie
ft
„Geen gelijksoortige
programma's tegelijk'
TONEELPRODUKTIE OOK OP KRO-TELEVISIE
J
Mimicri
matig
in Saldo
Mortale9
«JST/RTY
QeidwQowuvnt
ZATERDAG 21 APRIL 1990 PAGINA 17
concert in de Franse serie
>erd door solisten en leden
Residentie Orkest onder lei-
ii Alexandru Lascae. Muziek-
Den Haag, gisteravond.
irogramma voor muzi-
reeleters met voorkeur
de Franse keuken: als
irecht Widor en Pou-
Is hoofdgerecht Peroti-
"urail en Miriglio en
igerecht Rivier, Caplet
uruflé. Al dat goede, al
ele, verpakt als num-
ien van de Franse serie,
werd gisteravond in het Mu
ziektheater uitgevoerd 'door
enkele solisten en door leden
van het Residentie Orkest
geleid door Alexandru Las
cae.
Het waren stuk voor stuk in
teressante werken, maar de
Franse sopraan Anne- Marie
Rodde moet zich toch wel
ongelukkig gevoeld hebben.
Met Noel Lee aan de piano
bracht zij liederen van Wi
dor en Poulenc in een zaal
die voor zang toch wel .over
sized' genoemd mag worden.
Tijdens de liederen 'Soirs
d'Eté' van Widor werden uit
voerenden en publiek de
stuipen op het lijf gejaagd
door een keiharde toeter.
Een misverstandje in de re
giekamer. Maar mevrouw
Rodde beschikt over een ju
weel van een stem en sterke
zenuwen, haar aandeel had
veel schoons te bieden. Na
haar optreden (en de eerste
pauze) wisselden de musici
en de bezettingen zich in rap
tempo af. Aan variatie geen
gebrek: tweestemmige gezan
gen van de Proprium Missae-
gezangen van de twaalfde
eeuwse Perotinus (in een in
strumentatie van Peter-Jan
Wagemans), een .unhei
misch' werk dat Murail in
1975 schreef voor fluit, harp
en strijkkwintet en een on
vervalste Nederlandse pre
miere van een Legende voor
saxofoon en ensemble door
Caplet in 1903 geschreven
maar pas twee jaar geleden
in een kast gevonden. En dat
alles met veel overgave, in
zet en kundigheid ten gehore
gebracht.
ADRIAAN HAGER
Dertiende Uitmarkt
op Museumplein
AMSTERDAM De dertien
de Uitmarkt wordt dit jaar op
24, 25 en 26 augustus gehouden
op het Museumplein in Am
sterdam. Het AUB is de orga
nisator van deze openingsma
nifestatie van het culturele sei
zoen. Op 13 podia treden dui
zenden artiesten op met een
gedeelte van hun nieuwe pro
gramma.
De voorstellingen en concer
ten hebben onder meer plaats
in Het Concertgebouw en het
Stedelijk Museum. Daarnaast
nemen vele honderden groe
pen en instellingen deel aan
de informatiemarkt.
HILVERSUM De Hilversumse omroepen hebben gisteren de
laatste details geregeld van de coördinatie tussen de drie netten,
waartoe eerder al in principe was besloten. Het TROS-bestuur
stemde in met een schema van zogenoemde omroepen van
dienst. Die moeten op de dag dat zij voor die taak aangewezen
zijn erop toezien dat er op de drie netten niet tegelijkertijd ge
lijksoortige programma's worden uitgezonden. Ook is het de be
doeling dat er elke dag een actualiteitenrubiek wordt uitgezon
den. De coördinatie tussen de drie netten is ingegeven door de
verscherpte concurrentie van met name RTL/Veronique. Hil
versum wil per 1 oktober met deze nieuwe werkwijze starten.
De hoop is dat met ingang van die datum ook in de middag tele
visie uitgezonden kan worden. Aan minister D'Ancona van wel
zijn, volksgezondheid en cultuur heeft de omroep daarvoor een
bedrag van 50 miljoen gulden
reld- en
ropese
emière RO
HAAG Het Residen-
Jkest brengt op 5 mei
^bijzondere premières: de
«première van de nu
fige De Profundis van
Liszt en de Europese
«re van het derde piano-
ït van dezelfde compo-
jHet derde pianoconcert
[gereconstrueerd door de
'Skaanse musicoloog Jay
jblatt. Bij het zoeken
materiaal voor zijn disse-
vond hij eerst in Weimar
|er in Budapest onbeken-
jukken van Liszt. Het
l8te gaan om de bijna vol-
versie van het al wel
de maar erg incomplete
ar Concerto. Het door
blatt gereconstrueerde
Jaat nu door het leven als
Berde pianoconcert van
aldus een woordvoerster
et Residentie-Orkest. Het
I pianoconcert duurt on-
r 15 minuten. De diri-
5 Jacek Kaspszyk en de
.op piano is Steven May-
NOS-tv maakt opna-
ratie
Leidse
irtebrugkerk
)EN Koordirigent
:'cteI Verhoeff en organist
ert Grondsma, beiden
ïDen Haag, zijn be-
ortfld tot muzikale me
rkers van de Leidse
ELTFtfbrugkerk. Zij volgen
W- vichmitz op die zeven-
i aar jaar lang aan deze
tel. umkerk was verbon-
Een adviescommissie
bij de beoordeling
"^"kandidaten niet al-
■^het accent gelegd op
f Jtale vakbekwaam-
maar ook op erva-
Verhoeff, dirigent van
teer Die Haghe Sang-
[het Filharmonisch Koor
intare en Leiden Sym-
krijgt de leiding over
xenzangkoor St.Caecilia
'er het gemengde koor
[artebrugkoor'. Verhoeff,
steren werd onderschei
iet het Diplome de Mé-
Vermeil van de Société
iennes-Lettres, over
benoeming in Leiden:
~an Schmitz heb ik in de
n jaren veel activitei-
Leiden ontplooid. Ik
:n hechte relatie met de
xugkerk, ook als voor
van de stichting Orgel-
,eiden. Met het kerkbe-
worden plannen ontwik-
om van de Harteburg-
:en muzikaal centrum te
Daarnaast wil ik met
tola Cantorum veel aan-
aan het Gregoriaans
Grondsma, nu nog or-
van de Haagse H. Pau-
rk, noemt het Maarschal-
;rd-orgel van de Harte-
;rk een orgel om trots
zijn. ,Een echt Neder--
orgel dat, mede dank zij
schmitz, in een optimale
[verkeert'. Als tweede or
is benoemd Anton den
luit Ridderkerk. Verhoeff
(rondsma moeten in hun
icht slagen om van de
februgkerk een levendig
caal centrum te maken,
cerkbestuur is van me-
jdat gesproken kan wor-
ran een .reddings-opera-
ïker wat betreft het koor.
er op of er onder
wij hebben het volste
)uwen dat met Verhoeff
indsma die operatie vol-
zal slagen".
ADRIAAN HAGER
irlopende reeks
lermuziek bij
kling AGA Zaal
TERDAM Ter gele-
pid van de opening van
ïn AGA Zaal in de
erdamse Beurs van Ber-
wordt daar op 28 en 29
een Kamermuziekmara-
gehouden. Gedurende
[maal twaalf uur worden
44 concerten van on-
kr 20 minuten gegeven,
beeste ensembles zullen
an uit musici van het Ne-
ads Philharmonisch Or-
De presentatie van de
Whon, die beide dagen om
uur begint, is in handen
AMSTERDAM „De an
dere kant van de medaille
is, dat tallozen zich in de
oorlog heldhaftig gedroe
gen, zónder daar een me
daille voor te krijgen.
Ach, om eerbewijzen za
ten ze ook niet verlegen,
ze deden, wat ze vonden
dat ze moesten doen. Puur
altruïsme". De Engelse
auteur Wilfred Harrison,
die dit zegt, schreef er een
toneelstuk over 'Stem van
het stille verzet' dat begin
mei in enkele theaters in
ons land wordt gespeeld
en in verkorte vorm door
de KRO wordt uitgezon
den op vrijdagavond 4 mei
om 20.25 uur op Neder
land I. In Den Haag wordt
het stuk van bijna ander
half uur gespeeld op 5 mei
in theater Branoul.
Het spel verwoordt de lotge
vallen van vervolgde mensen
die de oorlog overleefden en
die van hun stille redders.
Harrison: „We leven in een
tijd van hebzucht en agressie.
Ja? We hebben niet zo veel
over voor onze medemens.
Niet waar? Maar ze zijn er
toch, de mensen die hun nek
uitsteken, die risico's willen lo
pen voor een ander. Soms om
het avontuur van dat risico,
soms omdat ze niet anders
kunnen. Maar over deze men
sen hoor je nooit, die doen hun
werk in stilte. Ja natuurlijk,
die stilte was essentieel voor
hun werk, maar het was ook
dat soort mensen die helden
waren zonder daarvoor een
beloning te verwachten".
Het stuk wordt, in de regie
van Tony Craven, gespeeld
door Maya Bouma, Wim Ser-
lie, Tom van Beek, Frans Kop
pers, Teuntje de Klerk, Guido
Jonckers en Bas Grevelink.
Het ging in 1988 in het Natio
nal Theatre van Londen en
was vorig jaar te zien op BBC-
televisie als 'Rescuers Spea
king'. Het is in het Nederlands
vertaald door Tom van Beek.
Onderzoek
Basis voor het stuk was een
onderzoek door de Ameri
kaanse professoren Samuel en
Pearl Oliner onder zevenhon
derd mensen in en buiten Eu
ropa, de overlevenden en zij,
die dat mogelijk maakten.
Harrison: „In de laatste we
reldoorlog zijn onvoorstelbare
wreedheden begaan, laten we
dat vooropstellen. Maar dan
moeten we ook niet vergeten,
dat er tienduizenden onbaat
zuchtige hulpverleners waren,
die anderen het leven hebben
gered. Dat stemt me optimis
tisch en daaruit kunnen we
ook hoop voor de toekomst
putten".
Harrison heeft geprobeerd een
spel te schrijven dat geen tra
gedie werd, maar ook geen
blijspel, al is er een beetje ge
voel voor humor in verwerkt.
„Ik heb geprobeerd de betrok
kenen van toen aan het woord
te laten, een Poolse militair,
een Nederlandse huisvrouw,
een Italiaanse priester, een
Poolse boer. Maar ook een
Duitse soldaat. Het waren niet
allemaal machtswellustelin
gen, er waren ook Duitse sol
daten met een geweten, be
grijp dat óók".
Geen sensatie
Harrison heeft met zijn stuk
de positieve kanten willen
schilderen, naast de inmiddels
breed uitgemeten vormen van
onrecht en geweld. „Want
naar de positieve kanten is tot
op heden te weinig gekeken.
Nee, die mensen zullen er
nooit om vragen, want daar
waren het juist de mensen
naar. Maar ik vond het nodig
die kant eens grondig te be
lichten".
Harrison weet precies hoe dat
kwam. „Op een school vertel
de ik over de oorlog, de gede
porteerde joden, de concentra
tiekampen. Niemand mag ver
geten wat er toen is gebeurd.
Tot opeens een meisje haar
vinger opstak en nogal driftig
vroeg of er nou echt niks
goeds was te vertellen over die
oorlog. Ze hadden al zo veel
narigheid naar hun hoofd ge
kregen, het was een grote poel
van ellende voor ze geworden.
Dat heeft me aan het denken
gezet en toen ik de interviews
las van de Oliners, ben ik aan
het werk gegaan. Het was heel
eenvoudig eigenlijk; ik kon ge
woon schrappen in de vragen
en antwoorden en het resul
taat daarvan kon ik recht
streeks voor het stuk gebrui
ken. Het bestaat dan ook voor
namelijk uit dialogen en mo
nologen. En begrijp één ding
heel goed: er is voor het stuk
niets verzonnen, alles is wer
kelijkheid, het zijn de woorden
van de betrokkenen zelf".
Waarom?
Centraal in de interviews met
de 700 hulpverleners en over
levenden is steeds de vraag ge
weest: waarom deed je dit, hoe
denk je hierop terug. Harrison:
„Je stuit op de eest uiteenlo
pende redenen. Soms blijkt op
voeding de basis, soms een
soort zucht naar avontuur: de
spanning van het hebben van
onderduikers. Of het risico
van betrapt te worden als uit
daging".
Dat moet allemaal uit het spel
blijken, in het theater en op
televisie. Harrison: „Okee,
sommigen zullen reageren op
de manier van: ja, maar dat
wisten we allemaal toch al
wel. We weten toch, dat er
hulpverleners waren en dat
een aantal dank zij die mensen
de oorlog overleefden. Maar
dat maakt dit stuk niet over
bodig. In tegendeel. Wij, alle
betrokkenen willen aantonen
dat er hoop voor de toekomst
is. En dit ïs de essentie van het
stuk: de mens is tot meer in
staat dan competitie en agres
sie, de mens is in staat een be
tere wereld te maken. En ik
weet ook wel, dat de bevol
king van elk land niet anders
wil dan een wereld in vrede.
En dat het de leiders zijn, die
de oorlogen maken. Maar dan
nog; zonder medewerking aan
die leiders is er ook geen oor
log. Ook dat wilden we kwijt".
FRITS BROMBERG
OPENING SCHRÖDER-EXPOSITIE IN WASSENAAR
DEN HAAG In het
Wassenaarse raadhuis De
Paauw wordt morgen een
tentoonstelling geopend
van werk van Sierk
Schroder, „één van de be
langrijkste portretschil
ders van de laatste helft
van deze eeuw", vindt
Fred Klomp. Hij heeft
met Dik Mesman een fo
toboek over Schröders
werk samengesteld dat tij
dens de opening wordt ge
presenteerd.
Klomp: „Vijftien jaar geleden
was ik op een tentoonstelling
van Haagse aquarelisten. Daar
hingen drie Sierk Schröders.
De middelste daarvan was
werkelijk een schoonheid. Een
man kwam naast me staan en
ik vroeg hem: welke vindt u
de mooiste? Waarop de man
zei: maar meneer, dat kost
veel geld. Ik antwoordde: Ja,
maar het is wel de beste. De
man was Sierk Schroder zelf.
Ik kocht die prachtige aqua
rel".
Het eerste contact tussen be
wonderaar Fred Klomp en de
kunstenaar was gelegd. Nu
zijn zij dikke vrienden en zoe
ken zij elkaar minstens één
keer per 14 dagen op.
Klomp is zijn verzameling be-
tonnen met twee werken van
chröder. Zijn liefde voor het
werk van deze schilder groei
de snel en zo ook zijn verza
meling. Toen hij zes of zeven
stuks in zijn bezit had, greep
de kunstenaar in. Klomp: „Hij
zei tegen me: Fred, als je zo
doorgaat moet ik je onder cu
ratele stellen". Dat is nooit ge
beurt en wie nu in het huis
van Klomp rondkijkt, ziet dat
de muren vol hangen met
Schröders kunstwerken.
Schroder heeft onder andere
de laatste drie koninginnen
geschilderd.
Gele sofa
Klomp: „Schroder is een min
naar op afstand, maar ook een
man die voor zijn werk staat.
Zijn naakten zijn nooit stoot-
aangevend. Er spreekt liefde
voor het vrouwelijk lichaam
uit. Hier, bekijk dit werk
maar". Klomp wijst een foto
aan in zijn boek van een naak
te vrouw die gebukt op de
rand van een sofa zit. Mooi.
De gele sofa is een belangrijk
element in het werk van
Schroder. Inmiddels ook in
het leven van stoffenverkoper
Klomp. „Zijn belangrijkste
werk is gemaakt op de gele
bank". Hij wijst naar het mid
den van de woonkamer. „Kijk,
daar staat-ie" De bank is zelfs
zo belangrijk dat het een
plaatsje krijgt op de tentoon
stelling in Wassenaar.
De meeste tentoonstellingen
van de 87-jarige kunstenaar
zijn verzorgd door Fred
Klomp en andere bewonde
raars, omdat ze willen dat zijn
werk meer bekendheid krijgt.
Daarom hebben Klomp en Dik
Mesman ook het boek samen
gesteld met 79 afbeeldingen
van door hun gekozen, schil
derijen. „Ik koester zo'n enor
me liefde voor het werk van
Schroder. Toen ik de gelegen
heid en de goedkeuring van
hem kreeg om een boek samen
te stellen, was ik gelukkig. Het
heeft Mesman en mij vele
weekeinden gekost, maar dat
heb ik er graag voor over ge
had".
Gemeentemuseum
Het heeft Klomp niet alleen
veel tijd gekost, maar ook veel
geld. De totale kosten van het
boek kwamen op anderhalve
ton. „Het geld is door een zeer
grote vriendenschaar bijeen
gebracht en ik vind het geld
ook niet belangrijk. Ik heb het
boek uit liefde gemaakt".
Maar ook met veel zorg. De
volgorde van de afbeeldingen
is nauwkeurig gekozen, er zit
een lijn in de kleur of in de
aard van de afbeelding.
Toch is het boek niet overal
met waardering ontvangen.
Een beetje geërgerd vertelt
Klomp over zijn ervaringen
met het Haags Gemeente Mu
seum. „Eens kreeg Schröder
de kans om daar te exposeren,
op voorwaarde dat er geen
portretten zouden hangen.
Aan het einde van de expositie
kreeg hij de opdracht om de
toenmalige directeur van het
museum te portretteren.
Vreemd hè? Ook kreeg hij een
penning van verdienste van de
stad Den Haag. Toen ik met
mijn boek bij het Gemeente
Museum kwam, was de reac
tie: sorry meneer Klomp, maar
dat zoeken de bezoekers bij
ons niet en bovendien vinden
we het boek te duur. Nee, het
Gemeentemuseum heeft bij
ons afgedaan".
LIESBETH WITTEMAN
Toneelvereniging Mimicri met „Sal
do Mortale" van Dimitri Frenkel
Frank in de regie van Hans Hölzel.
Cultureel Centrum Warenar te Was
senaar, gisteravond. Herhaling: Van-
Een prachtig décor, waarin
vier speelplaatsen waren ver
werkt, omlijstte het blijspel
Saldo Mortale van toneelvere
niging Mimicri. De amusante
inhoud is op een treffende wij
ze verwoord door Dimitri
Frenkel Frank en geeft de
vier spelers alle kans om hun
talent te gebruiken. Bij Mimi
cri beleef het spel helaas aan
de magere kant. Wim van Po-
lanen als de geslepen oplichter
Stefan Bleecker, bediende zich
van te veel stereotiepe gebaar
tjes waardoor zijn rol nogal
aan de oppervlakte bleef. Wil
Borsboom vierde haar 25-jarig
toneeljubileum met de rol van
Isabella Parmintier, een wat
saaie boekhoudster. Haar scè
nes op het kantoor kwamen
natuurlijk over en als haar al-
ter-ego, een Barones, was zij
weer van een totaal andere
kant te aanschouwen. Zij deed
haar jubileum alle eer aan met
deze interessante benadering.
Opvallend komisch waren de
rollen van Chris Smits. Hij
vulde alle kleine bijrollen in
en deed dat met stem en mi
miek en slechts kleine hulpat
tributen, waardoor hij net de
kleine essentieële verschillen
zichtbaar maakte. Annelies
van Santen als de sexy kan
toorjuffrouw maakte van haar
optreden een spontaan stulqe
toneel en paste uitstekend in
de structuur van het spel.
Mimicri heeft erg hard ge
werkt aan een goede presenta
tie, maar Hans Hölzel is qua
regie erg aan de oppervlakte
gebleven. Het vaak komisch
bedoelde taalgebruik haalde
daardoor niet alle lachers uit
het stuk en dat was bijzonder
jammer. Wil Borsboom werd
aan het einde van de avond
onderscheiden met de Mimi-
cri-herinneringsspeld, die zij
zichtbaar ontdaan in ontvangst
nam.
ROB VAN DER MIJL
Zomaar touwtje
springen in
Lieve mensen
Stichting Wereld Premières: „Lieve
mensen" (Publikumsbeschimpfung)
van Peter Handke. Vormgeving en
regie: Harrie Hageman. Met Jacque
line Beck, Petra van Hartskamp,
Stefan Louman, Hannah van Mun
ster, Henriette Remmers, Annemie-
ke Rigter, Kees Scholten. Korzo,
vrijdag 20 april, vanavond nog eens.
„Publikumsbeschimpfung"
heette „Lieve mensen" bij Pe
ter Handke, die filosofische to
neelschrijver uit West-Duits-
land. In 1966 was het schok
kend en zelfs in het Handke-
festival in het Hot (was het in
1980?) kon het nog mee. Het
publiek uitschelden vanaf het
toneel brak met de traditie dat
de zaal de „vierde wand" van
het theater vormde. Het plaat
ste de kunst van het theater
weer in de wereld.
Toen een paar jaar geleden
Nieuw West met een eigen
vorm van „publieksbeledi-
ging" kwam, was de verras
sing eraf. Het publiek liet zich
hier in Den Haag geen reactie
ontlokken en toen de spelers
zich ontblootten, kwam er
geen schok teweeg. Er is niets
nieuws ojider de zon, zei Pre
diker.
Dat „Lieve mensen" in de re
gie van Harrie Hageman voor
al lief en ook wel aardig is, zit
hem niet in het spel, noch in
een geniale mise en scène. Pe
ter Handkes „Publikumsbe
schimpfung" gaat over theater
en confronteert het publiek
daarmee, weten wij inmiddels.
,,U bent de karakterspeler, de
jonge held", zeggen de actrices.
Via de theaterwet van de om
kering hebben zij het dus over
zichzelf, en zo gaat het voort.
Op de rode vloer, tussen rode
wanden, lopen, staan en zitten
twee mannen en vijf vrouwen
in rode glanzende kleren. De
aanhef van hun tekstzeggen
geschiedt al touwtje springend.
Ze spreken om de beurt, tege
lijk, hard, zacht en zingen een
liedje. De mededelingen zijn
samen te vatten als een filoso
fie over het theater. De hande
ling lijkt doelloos, of ze touw
tje springen, een kaartje leg
gen, een stripteaseie doen of
een voorzichtige choreografie
uitvoeren.
Het is meta-toneel: toneel over
toneel. Leuk dit stuk weer
eens gezien te hebben, al ont
breekt elk gevoel dat deze ver
sie een zekere noodzaak heeft.
Ook van het acteren valt wei
nig te zeggen. Dat is niet op
vallend slecht, maar mankeert
overtuiging en persoonlijk
heid. Precies de bedoeling van
de schrijver, dat is het. En wat
moet het publiek daarmee?
PETER SNEL
