fmm
„Als liefhebber zeg ik: sluit
grens voor export antiek"
Mandela en niet de muziek telt
VEILINGMEESTER TROMMELEN VEILT 150 SPEELDOZEN:
In 1992 groot
Beckett-festival
in Den Haag
50.000 gulden
Lezen
service
VAN G0GH-
■8*sijthoff pers
De rode bloem:
mooihoormaar
waargaa t het over
KUNST/RTV
CeklócSowuvnt
ZATERDAG 14 APRIL 1990 PAGINA 27.
LONDEN Hoewel de in
drukwekkende lijst artiesten
namen anders doet vermoe
den, is het 'Nelson Mandela -
An international tribute for a
free South Africa'-eoncert, dat
tweede Paasdag wordt gehou
den in het Wembley Stadion
in Londen, slechts een middel
om vrijheidstrijder Nelson
Mandela een wereldwijd podi
um te bieden om zijn bood
schap uit te dragen. Het con
cert, dat vanaf 18.45 uur recht
streeks door BBC 2 wordt uit
gezonden, is namelijk in zestig
landen te zien.
Nelson Mandela is de hoofd
persoon in dit muzikale circus
en hij zal, in tegenstelling tot
het in 1988 gehouden 'Tribute
to Nelson Mandela', zelf aan
wezig zijn om een half uur
lang een miljardenpubliek toe
te spreken. „Het gaat om zijn
politieke boodschap, de rest is
versiering", zegt organisator
Tony Hollingsworth in Lon
den.
Korter
De show, die met zijn vijf uur
korter duurt dan het eerste
concert, werd in acht weken
georganiseerd en laat een in
ternationale stal aan artiesten
zien. Soms zal het gebeuren
een emotioneel en uniek tintje
hebben. Zo is het concert van
Simple Minds het laatste van
de groep. Zanger Jim Kerr
heeft besloten solo verder te
gaan. Anderev artiesten die op
treden zijn Neil Young, Tracy
Chapman, Peter Gabriel, Dave
Stewart, Lou Reed, Patti La-
belle, Stetasonic, Anita Baker,
Natalie Cole, Miriam Makeba,
Abdullah Ibrahim, Stanley
Clarke, Little Steven, Bonnie
Raitt, terwijl de presentatie in
handen is van komiek Lenny
Henry en acteur Denzel Was
hington.
Daniel Lanois is een van de
muzikale leiders. Hij treedt
ook samen met zijn groep op,
verder staan er twee Afri
kaanse sessies op het program
ma.
Tien minuten
de schijnwerpers staan, treden
in verschillende samenstellin
gen op. Tony Hollingsworth:
„De basisgroep van het roek-
gedeelte wordt gevormd door
de muzikanten die Lanois
meeneemt. Zij begeleiden in
principe alle muzikanten,
maar Tracy Chapman doet
misschien een solo-set terwijl
de Neville Brothers ook zelf
instrumenten bespelen. We
hebben voor deze opzet geko
zen om de wachttijd tussen
groepen zo klein mogelijk te
houden en het gebeuren een
zo uniek mogelijk tintje te ge-j-
ven. Alleen Little Steven^*
Simple Minds en Peter Ga
briel brengen hun eigen groep
mee, maar dat lijkt mij logisch.
Vooral de muziek van Peter
Gabriel speel je niet zomaar'-
even na. Bovendien is de repe-
titietijd heel erg kort".
George Duke neemt de muzraf
kale leiding van het soul- en
jazzgedeelte voor zijn reke-*-''
ning. Hij neemt artiesten mee- -
als Bonnie Raitt, Anita Baker
en Natalie Cole, terwijl Caijy;,^
hus Semenya (een Zuidafrjyy
kaanse vluchteling) en Jonas*
Gwangwa (die de muziek voor
'Cry Freedom' schreef) zorg
dragen voor het Afrikaanse
gedeelte.
HANS PIËT
AMSTERDAM Om je
vingers er veiligheidshal
ve maar bij op te eten.
Want aanraken is niet toe
gestaan en de honderd
vijftig bijeen gebrachte
muziekmachientjes van de
meest vernuftige con
structie zijn om van te wa
tertanden. Maar de vin
gers jeuken.
Veilinghuis De Eland aan de
Elandsgracht in Amsterdam
brengt vrijdagavond 20 april
een collectie van ongeveer 150
speeldozen en klokken met
speelwerk onder de hamer die
in Nederland uniek is en mo
gelijk in heel Europa en ver
der. De collectie kan worden
bekeken vandaag tot en met
maandag, steeds van tien tot
vijf.
De collectie cilinderspeeldo-
platenspeeldozen, klok
ken en andere objecten, maakt
deel uit van een veel meer
omvattende veiling van kunst,
antiek, horeca en andere in
boedel, maar veilingmeester
P.J.C. Trommelen is wel zo
verstandig geweest de speeldo
zen apart te veilen. „Het is ook
wel heel uniek allemaal".
En dat is het. En het verhaal
eraan vast zit eveneens.
Trommelen: „Al jaren krijg ik
een man uit Hilversum op be-
ioek, Herwijer, die dertig jaar
gleden op de rommelmarkt
een grote stalen plaat kocht,
Engelse organette in noten kast, met zeven papieren orgelbanden.
met van die gaatjes erin. Hij
wist niet wat het was, maar hij
vond die plaat zo mooi. Later
kocht hij er meer van en ook
een apparaat om die platen
mee af te spelen, want het wa
ren natuurlijk muziekplaten
voor een platenspeeldoos.
Toen kreeg die man de verza-
melkoorts te pakken en kocht
hij waar hij maar op het ge
bied van speeldozen de hand
op kon leggen. Hij was van
beroep graficus, ging nooit met
vakantie en stopte elke cent in
z'n verzamelhobby".
In dertig jaar verzamelde de
Hilversumse graficus honderd
vijftig speeldozen. Trommelen:
„Rijp en groen, stuk en gaaf.
Sommige apparaten liet hij re
pareren en restaureren, som
mige niet. Een tijdje geleden-
belde hij me op, of ik langs
wilde komen. Om te kijken. Ik
wist niet wat ik zag: in één ka
mer van een Hilversums flatje,
bijelkaar gepropt honderdvijf-
tuig speeldozen. Herwijer zat
er wat moedeloos bij. 't Moet
weg, zei hij. Ik zie het niet
meer zitten".
Veiling
Trommelen: „Ook het mu
seum 'Van speeldoos tot piere
ment' in Utrecht is ter sprake
gekomen, maar daar wilde
Herwijer niet van weten. Ver
kopen die boel en voor zoveel
mogelijk, zei hij. Een museum
levert niks op, meneer. Ik heb
van m'n leven geen vakantie
gehad, al ons geld ging naar
die speeldozen. Misschien heb
ik nog een paar jaar te leven
en nu wil ik ook wel eens ge
nieten en reizen maken".
De totale collectie zal volgende
week vrijdag twee tot vier ton
opbrengen, verwacht Trom
melen. „Ten minste. Maar
Herwijer zal er niets aan heb
ben, hij is twee weken geleden
overleden. Het geld gaat naar
zijn vrouw".
De collectie speeldozen is niet
alleen uniek, ze is prachtig en
geeft bovendien een compleet
beeld van de hele klokken- en
speeldozenhistorie. Tromme
len kan een Frans exemplaar
uit de 17e eeuw tonen waar
mee de geschiedenis van de
speeldoos is begonnen: een ap
paraat dat vogelgeluiden op
roept. Met een blaasbalg wor
den via een houten cilinder
met pennen orgelpijpjes bebla-
zen. „Het is uitgevonden om
kanaries wijsjes te leren flui
ten. Toen dat er eenmaal was,
werd het principe van de ci
linder verder ontwikkeld, met
platen, trommels en bellen,
soms ook als slagwerk in grote
staande klokken. Edison
kwam veel later met z'n
spreekmachine".
Wat er ook van terecht kwam,
het zit in de collectie-Herwijer.
Trommelen: „De belangstel
ling wordt elk jaar groter, met
name uit het buitenland en Ja
pan voorop en ook Amerika
nen kopen wat ze kunnen vin
den. In Amsterdam was een
zaak met puntgave speeldozen:
in één klap voor een miljoen
aan een Amerikaan verkocht.
Wat dat betreft is Nederland
een echt luilekkerland voor
Japanners en Amerikanen,
Wat al heel duidelijk met
schilderijen aan de hand is,
steeds hogere prijzen, steeds
meer naar het buitenland,
slaat over op antiek. Tromme
len: „Ik ben nu vijftien jaar
veilingmeester, ik weet zeker
dat tal van Japanners hier
stromannen hebben om voor
ze te kopen. Wij Nederlanders
zijn echt een beetje krenterig,
een stuk antiek mag niet zo
veel kosten, het is ons al gauw
te duur. Een kwestie van prio
riteit: we geven kapitalen uit
aan auto's, maar kunst en an
tiek moet op een koopje. Maar
het buitenland heeft er veel
geld voor over, daar realiseren
ze zich dat de voorraad be
perkt is, er wel af gaat en niets
bij komt. In Griekenland, in
de Oostbloklanden geldt een
uitvoerverbod voor kunstvoor
werpen. Als liefhebber ben ik
er een voorstander van, dat
ook in Nederland een uitvoer
verbod van antiek komt, als
handelaar natuurlijk niet. Het
is een goede handel".
Een kleintje
Vergeleken bij Christie's en
Sotheby's weet Trommelen
zich een kleintje. „Maar wat
vrijdag bij ons onder de hamer
komt, hadden ze maar wat
graag willen hebben. We heb
ben richtprijzen aangegeven,
van honderd gulden tot dertig
duizend. Maar dat was prik
ken met de natte vinger, die
prijzen kunnen alle kanten op,
we hebben er ook niet zo heel
veel ervaring mee. De laatste
keer dat we ook speeldozen
verkochten, hadden we er zes.
Nu honderdvijftig".
De belangstelling is groot. Het
zijn de echte verzamelaars die
nauwlettend rondspeuren,
van 3 wisselbare rollen waarop
sommigen met vergrootglas in
de hand, spiedend en keurend.
Er zijn losse stalen platen met.
stukje klasieke muziek, kleine
eenvoudige speeldoosjes waar
van de waarde op honderd
gulden wordt geschat, tot
staande klokken met speel- en
slagwerk van twintig-, dertig
duizend gulden, naar vermoed.
Niet alles is heel, aan sommige
apparaten ontbreekt wel een
tongetje. Maar alles kan geres*
taureerd en voor de hoorn-
grammofoons die er óók zijn^-;
kunnen nog steeds staler»--
naaldjes worden gekocht. D^-
speeldozen, in alle vormen erf*'"
maten, zijn in de meeste geval
len eigendom geweest van de
beter-gesitueerden; het zijn
doorgaans hele kunstwerken, i
meestal afkomstig uit de ne
gentiende eeuw, sommige uit
de achttiende en in enkele ge
vallen uit de zeventiende.
Maar. voor alle gevallen geldt:
de construktie is steeds van
professor Sickbockachtig ver
nuft. En het meeste werkt en
zal nog eeuwen werken. Schit-.
terend.
FRITS BROMBERG
Oude passiemuziek
werkt verstillend
Composities van Heinrich Schütz en
Christoph Demantius door het En
semble Bouzignac. Kloosterkerk,
Den Haag. Gisteravond.
Passiemuziek om stil van te
worden, werd gisteravond uit
gevoerd door het Ensemble
Bouzignac. Het optreden in de
Kloosterkerk vormde de af
sluiting van een zes concerten
tellende tournee met op het
programma composities van
twee belangrijke voorlopers
van Bach: Heinrich Schütz en
Christoph Demantius.
Het Ensemble Bouzignac, dat
al eerder optrad in de serie
'Kerkmuziek in de Klooster
kerk', is een jong ensemble
voor barokmuziek en bestaat
uit koor, vocale solisten en in
strumentalisten geleid door
Anthony Zielhorst. Zij hebben
zich toegelegd op een stijlge-
trouwe weergave van relatief
onbekende muziek uit de ze
ventiende eeuw. De 'Johannes
Passion' die Christoph Deman
tius in 1631 componeerde
maakt inderdaad aanspraak op
de benaming 'relatief onbe
kende muziek', al wil daarmee
niet zijn gezegd dat die onbe
kendheid ook terecht zou zijn.
De compositie behoort tot het
genre 'Figuralpassion', een
wijze van componeren als ver
rijkend element in de zuiver
Gregoriaanse Passie. Demanti
us behandelt de passietekst op
retorische wijze, dat wil zeg
gen dat de emotionaliteit van
de handelende personen in de
muziek voelbaar is. Componis
ten als Demantius houden zich
strikt aan de tekst van het
evangelie van Johannes zon
der toevoeging van een Chris
tus- en een Evangelistenpartij,
zonder aria's en koralen. Deze
directheid en soberheid heb
ben op de toehoorder een be
klemmende uitwerking, de
muziek staat volkomen in
dienst van de tekst. Zo ook de
indringende weergave door de
zangers van Bouzignac. In één
woord: indrukwekkend.
Aan het werk van Demantius
ging een aantal composities
van Schütz vooraf en ook in
dit onderdeel van het pro
gramma toonden Zielhorst en
de zijnen zich toegewijde 'die
naars' van deze oude muziek.
Oud en toch zo nieuw, zo ver-
rissend en zo meesterlijk ge
schréven. Gekozen werd voor
deleft' uit de bundels 'Cantio-
nes Sdcrae' en 'Kleine Geistli-
ehe Konzerte'. Het is een goe
de zaak dat naast de passies
van Bach ook andere compo
nisten in de passietijd aan bod
komen, zeker in vertolkingen
op het niveau van Bouzignac.
ADRIAAN HAGER
DEN HAAG In het voor
jaar van 1992 zal een groot
schalig Samuel Beckett-festi
val worden gehouden in Den
Haag. Van 18 tot 29 maart zal
de stad in het teken staan van
de vorig jaar overleden Iers-
Franse toneelschrijver.
Behalve een groot aantal to
neelvoorstellingen uit binnen-
en buitenland organiseert de
Stichting Samuel Beckett Fes
tival een internationaal sym
posium, lezingen, tentoonstel
lingen, filmvertoningen,
workshops en masterclasses.
Het festival zal voor het groot
ste deel plaats hebben in het
nieuw te bouwen Theatercen
trum aan het Spui en in- de
Koninklijke Schouwburg.
Veel Haagse kunstinstellingen
hebben inmiddels hun mede
werking toegezegd. Het Natio
nale Toneel zal 'Wachten op
Godot', Becketts bekendste
werk, opvoeren in de regie
Samuel Beckett.
FOTO: EPA
van Fran»Marijnen. Marijnen
werkt nu in Vlaanderen aan schappen zullen vermoedelijk
eens op het festival in te sprin
gen. Daarnaast werken de ac
teurs Lou Landré en Chaim
Levano elk aan een stuk van
de Frans-Ierse toneelschrijver.
Naast de Nederlandse gezel-
Becketts 'Eindspel', en ook die
productie zal vermoedelijk tij
dens het festival worden opge-
ook een gfoot aantal buiten
landse gezelschappen
Den Haag komen. Inmiddels i
voerd. Ook De Appel en Het contact gezocht met de belang- genwoordigster van de ervan
Gebeuren komen met Beckett- rijkste Beckett-regisseurs en - Sa,r""'1 J-
voorstellingen, en het Neder- toneelspelers
lands Dans Theater onder
zoekt de mogelijkheden even-
Frankrijk,
Ierland", Groot-Brittannië, de
Bondsrepubliek, Israel, en Po
len. De bedoeling is van één
stuk zowel de Engels- als
Franstalige versie op te laten
voeren, omdat Beckett zijn
stukken altijd schreef in deze
twee talen met vaak opvallen
de verschillen tussen de twee
versies. De buitenlandse Bec-
kett-vertolkers zullen ook
'masterclasses' geven.
Tijdens het festival vindt in
Den Haag het congres plaats
van de Amerikaanse Samuel
Beckett Society, in samenwer
king met de Nederlandse Bec-
kettstichting, de Haagse Hoge
school en de universiteiten
van Leiden en Amsterdam.
Het Haags Centrum voor
Kunstzinnige Vorming geeft
workshops over de schrijver.
Verder is het de bedoeling dat
ook de omroep inspringt; Bec
kett schreef vijf TV-stukken,
die nooit eerder in ons land
zijn geproduceerd, en zes hoor
spelen. Hiervoor wordt nog
een producent gezocht. De
NOS overweegt om drie Britse
eenakters aan te kopen voor
uitzending tijdens het festival.
De totale begroting van het
festival belopen 800.000 gul
den. De organisatie rekent ter
dekking van de kosten op sub
sidies van de gemeente Den
Haag, het ministerie van
WVC, de Europese Gemeen
schap en op bijdragen van het
bedrijfsleven. Het initatief tot
hét festival is genomen door
de Hagenaars Ton van de
Langkruis en Ruud Hisgen. Zij
zijn in de voorbereidingen bij
gestaan door een begeleidings
groep, waarin naast een verte-
van Samuel Beckett ook de
voorzitter van de Samuel Bec
kett Stichting en een drama
turge zitting hebben.
Prins Bernard heeft op paleis
Soestdijk uit handen van zan
geres Anita Meijer een cheque
van 50.000 gulden in ontvangst
genomen. Het geld is bestemd
voor het Wereld Natuur Fonds.
Het bedrag werd bijeen ge
bracht met de achtdelige com
pact disc-serie '25 jaar Top
40'. De overhandiging van de
cheque is vanavond te zien in
het bijna twee uur durende
gala rond deze hitparade (Ned.
2 om 19.05 uur) vanuit de Rot
terdamse discotheek Tomor-
rowland. Z.K.H prins Bernard
zal dan ook bekend maken
aan welk doel het bedrag zal
worden besteed.
ADVERTENTIE
tentoonstellingen in Amsterdam en
de Veluwe
Vertrek: vrijdag 25 mei
's Morgens is er een bezoek aan het Kröl-
ler Muller Museum, waar u de tekeningen
van Van Gogh kunt bewonderen. In de
loop van de middag is het vertrek naar het
Van Gogh museum, waar bijna alle be
roemde schilderijen van Van Gogh zijn
tentoongesteld.
TELEFOON 070-3 190 882
Inclusief mvervoer per luxe touringcar
■kopje koffie met cake «entrees voor de
beide tentoonstellingen «begeleiding
door een docente kunstgeschiedenis
Exclusief mde lunch «het diner
Titus Tiel Groenestege en The boys
from heaven spelen De rode bloem.
Teksten: Van Gogh, Garsjin en Ar-
taud. Regie: Canqi Geraedts. Gezien
op 13 april in de Leidse Schouw-
Het verband tussen kunstzin
nigheid en krankzinnigheid is
vaak gelegd. Geen wonder, er
zijn veel gevallen van kunste
naars bekend die geestelijk
flink rammelend aan hun ein
de kwamen.
Maar is hun gekte wel zo gek?
Zijn ze niet door een maat
schappij die alleen uitblonk in
gebrek aan begrip tot waanzin
en eventueel ook zelfmoord
gedreven?
Voor zover regisseuse Cangi
Geraedts dat aan de orde wil
stellen, kan ik meekomen. Zij
maakte in dit doe-meer-met-
Vincent-jaar een voorstelling
met teksten uit Van Goghs
brieven en van Wséwolod
Garsjin en Antonin Artaud,
die net zoals onze nationale
held het laatste deel van hun
leven met grote psychische
moeilijkheden kampten.
Sinds haar schitterende Ham
let, alweer een jaar of vijf te
rug, heb ik een hoge pet op
van Geraedts. Ook in De rode
bloem komt ze met prachtige
visuele vondsten. Het stuk
speelt in een krankzinnigenge
sticht. Hoge schilferige muren,
mooie doorkijkjes, een paar bi-
detten, een tafeltje met een
oude telefoon en daartussen in
zichzelf opgesloten kaalge
schoren patiënten. Onberispe
lijk in jacquet komt een musi
cus Beethoven- spelen. Tenslot
te wordt het podium volgezet
met doeken op ezels, waarop
Van Goghs korenveld met
kraaien wordt geprojecteerd.
Hoofdrolspeler Titus Tiel
Groenestege gooit vanaf een
uitbouw van het podium felge
kleurde frisbies langs Van
Goghs vegen. Heel mooi alle
maal.
Maar waar gaat het nou pre
cies om? De kunstenaar als ge
slachtofferde revolutionair?
De badkuip centraal op het to
neel verwijst naar Marat/Sade
van Peter Weiss, waarin de
held uit de Franse revolutie in
een gekkenhuis wordt ver
moord. Of is het een aanklacht
tegen de maatschappij die zijn
grote geesten eerst als oud vuil
in de hoek trapt en ze pas als
helden viert als daar veel aan
te verdienen is? Het Van
Gogh-circus is inderdaad wei
nig verheffend, maar als aan
klacht komt de voorstelling
niet over door het relativeren
de, cabareteske toontje van
Tiel Groenestege. Hij draagt
daarmee de teksten al niet al
te boeiend voor en, wat erger
is, hij neutraliseert ze. En al
leen de plaatjes blijven over.
DICK VAN TEYLINGEN
Sinds 260 jaar
weer uitvoering
van Bach's
'Köthener
Trauer-music'
UTRECHT De Nederland:
Bachvereniging brengt ki
mend seizoen de 'Köthener
Trauer-music' van Johann Se
bastian Bach. Volgens de
Bachvereniging is dit stuk
maar één keer eerder uitge
voerd: in 1729 bij de uitvaart
van de vorst Leopold von Kö-
then.
Het gaat bij de uitvoering door
de Bachvereniging echter om
een eigen reconstructie van
het stuk. Een gedrukt tekst
boek is namelijk het enige dat
van de oorspronkelijke versie
bewaard is gebleven. De parti
tuur verdween spoorloos aan
het begin van de negentiende
eeuw. Jos Veldhoven, die de
uitvoeringen ook zal dirigeren,
heeft een reconstructie ge
maakt van alle aria's en koren.
De niet gezongen gedeelten, de
recitatieven, werden door Ton
Koopman gereconstrueerd. Bij
hun reconstructies hebben
Veldhoven en Koopman zich
vooral gebaseerd op de weten
schap dat de 'Köthener
Trauer-music' sterk verband
hield met de 'Matthaus Pas
sion', de 'Hohe Messe' en de
zogenoemde 'Trauer-Ode'. De
concerten hebben eind oktober
plaats in Utrecht, Amsterdam
en Naarden.
Amsterdams
Fonds voor de
Kunst verleent
compositie
opdrachten
AMSTERDAM De Stichting
Amsterdams Fonds voor de
Kunst heeft voor dit jaar aan
zeventien componisten op
drachten verleend. Daarmee is
in totaal 180.000 gulden ge
moeid. De commissie die het
bestuur adviseerde, bestond uit
Klaas Torstensson, Leo Sama-
ma en Cees van Zeeland, aldus
het fonds.
De opdrachten gingen naar:
Caroline Ansink, Paul Berg,
Peter van Bergen, Bernard
van Beurden, Jan Boerman,
Jan Bas Bollen, Xander Hun-
feld, Huub Kerstens, Roderik
de Man, Alex Manassen. Daan
Manneke, Chiel Meijering, Mi
chael Moore, Willem W. van
Nieuwkerk, Arthur Sauer, Di-
derik Wagenaar en Barbara
Woof.
