ran
cle dood
it Pincent
opstaan
A-
TZ 1
iVv cl ielc
£eidóe(2ou/uwit
HILVERSUM - „Triviale kennis
van de Derde Wereld is het leukste
wat er is. Alles waarvan pedemago-
gen zeggen: 'dat is voor ons niet
van belang', wil ik weten. Neem
een eenvoudig iets als eten. Wist je
dat maar zevenentwintig procent
van de mensheid daarvoor mes en
vork gebruikt? De rest doet het met
stokjes of met ziin handen, en wat
dat laatste betreft nog op verschil
lende manieren. De één maakt bal
letjes, terwijl de ander het eten van
zijn platte hand haalt. Nee, triviale
geschiedenis is heerlijk. Waarom
heet een kind bijvoorbeeld Vrijdag?
Simpel, omdat het op die dag werd
geboren".
Han van der Meer, die net de succes
volle serie 'Spoorloos' heeft afgesloten,
verheugt zich zichtbaar op de zes nieu
we afleveringen van de 'Ver van mijn
bed Show'. De eerste. 'Van vorsten, vis
sers en andere vrijers', is een special,
die op 20 april is te zien. Hij handelt
over het Afrikaanse eilandje Mfangano
in het Victoria Meer. De andere vijf
zijn praatprogramma's die onder de ti
tel 'Kanjers uit onze voormalige kolo
niën' vanuit De Plantage in Amsterdam
worden uitgezonden.
Han (lachend): „Ik heb in dertien sei
zoenen van 'De ver van mijn bed show'
ontdekt dat de Derde Wereld veel gro
ter is dan Nederland. Het stikt er van
de onderwerpen, ook van die tutti frut-
ti. Kijk, ontwikkelingssamenwerking,
het woord alleen al...maar als je het op
een indirectie manier probeert, kan dat
tegelijkertijd ook leuke televisie opleve
ren. Dat is ook de uitdaging, vind ik,
om door middel van respect de visie
van ons blauwoogjes op de Derde We
reld wat bij te stellen. Ik gebruik daar in
het praatprogramma 'sterren' voor die
afkomstig zijn uit onze voormalige ko
loniën. Mijn droom is om wat verder
op in het seizoen nog een aantal speci
als te doen. Ik denk dat mensen verha
len zoals over dat eilandje leuk vinden.
Ik wil niet vervallen in het maken van
natuurfilms; daar hebben we er al ge
noeg van".
Pedant
,,De vijfendertig minuten durende praat
show wordt horizontaal geprogram
meerd uitgezonden, elke vrijdag om
kwart over elf. Wel heel laat vind ik,
maar aan de andere kant leren de kijk
cijfers, dat wij op die avond, als kijkend
Nederland, het laatst naar bed gaan. 'De
ver van mijn bed show' is altijd uit ge
weest op een heterogeen publiek. Vroe
ger werkten we voor een miljoen kijkers,
zo pedant waren we. Als we dat aantal
niet haalden, voelden we ons niet goed
genoeg. Maar als Ajax aan de andere
kant zat, keek niemand. Ik wil een breed
publiek. Ik jjioet het niet hebben van die
geitewollensokken of die ambtenaren
van Buitenlandse Zaken, van die mis
lukte onderwijzers of ex-paters. Dèèèg.
Ik moet het hebben van mensen die zeg
gen: de Derde Wereld! Wat bedoel je?
Mensen die van reizen houden. Er zaten
altijd een heleboel KLM'ers onder ons
kijkvolk".
„Er zitten wel nadelen aan die horizon
tale programmering. Vroeger werden de
shows in een maandelijkse cyclus uitge
zonden. Dat was leuk omdat je dan door
het seizoen heen te zien was. In die we
kelijkse frequentie is het voorbij voor je
het weet. Maar laat ik even fantaseren:
als je na 'De ver van mijn bed show' op
hetzelfde tijdstip eerst een reeksje maakt
ZATERDAG 7 APRIL 1990
KRO-cuIJuur
van
'Spoorloos'
én'Dever
van mijn béd
show'
Han van der Meer, in het decor van
'Spoorloos': „In de dertien seizoenen van
'De ver van mijn bed show' heb ik ontdekt
dat de Derde Wereld veel groter is dan
Nederland".
FOTO: PR
over toerisme en dat laat volgen door
een serietje sport buiten de kalklijnen,
dan komt onze kijker optimaal aan zijn
trekken. Dat vind ik horizontaal pro
grammeren".
Witkoppen
Met een jongensachtige ondeugendheid
vervolgt Han van der Meer: ,,Ik ben blij
dat ik nooit een vak heb geleerd, want
dan was ik waarschijnlijk nooit op dat
eilandje terecht gekomen. Het is ook nog
maar pas ontdekt door ons witkoppen,
zo'n honderddertig jaar geleden. Daar
vóór is de westerse beschaving er altijd
omheen getrokken. Natuurlijk, want wat
moet je met zo'n eiland. We waren ook
de eerste westerse cameraploeg die er
heeft gefilmd. Ik ben er verhalen tegen
gekomen. echt Homerus-verhalen als
'Ilias' en 'Odyssee'. Ik lieg niet. We heb
ben mensen gesproken die regelrecht af
stammen van Ugandese koningen. Dan
was er een machtswisseling en wie de
strijd verloor werd op. een praal gezet en
het Victoria Meer. dat wel anderhalf
keer Nederland is, opgestuurd. Zo kwam
het eerste hof zo'n tweehonderd vijftig
jaar geleden op Mfangano terecht. Het
eiland ligt aan de Kenyaanse kant. Er is
geen schriftcultuur, dus alles wordt mon
deling overgedragen. Maar het zijn geen
domme mensen. De eerste zwarte direc
teur van de Barclay Bank in Nairobie
komt van Mfangano. Heel pientere men
sen dus, maar wel Urkers, Britten... Ik
bedoel, echte eilandbewoners. Vijftien
jaar geleden werd daar voor het eerst het
wiel geïntroduceerd door een pater uit
Zevenbergen, die hier nog heeft gevoet
bald tegen Kees Rijvers. Ik ben eind vo
rig jaar twee keer op Mfangano geweest.
Eerst voor research, later om er te fil
men. Er zitten achttienduizend mensen
op dat eiland en echt iedereen heeft er
een functie. Ook oma. De kinderen sla
pen tot ze zes jaar zijn bij oma in de
hut. De praktische functie, gezien de
mondelinge overlevering, is dat oma
verhalen kan vertellen. Aan het eind yan
zo'n verhaal moef ieder kind een zinne
tje zeggen. Kan oma gelijk kijken of nie
mand in Slaap is gevallen".
Ouderwetser
„Die 'Ver van mijn bed Shows' zijn wat
ouderwetser in hun televisie-aanpak,
maar het zijn echt aangeklede aardrijks-
kundelesjes. 'Spoorloos' zou ik aangekle
de geschiedenislesjes willen noemen. Het
blijkt een heel succesvolle reeks. Daar
om komen we ook met 'Spoorloos' te
rug. We hebben in de afgelopen weken
iets van vijfduizend brieven gekregen en
er misschien eenentwintig kunnen be
handelen. Ik hoop op 1 juli de kern van
de nieuwe ploeg bij elkaar te hebben, zo
dat we weer kunnen gaan lezen".
„'Spoorloos' is een ideale vorm van wat
ik 'tweeweg televisie' zou willen noe
men. En dat het werkt is gebleken uit de
reacties. Mensen waren bedroefd of juist
heel boos dat het was afgelopen. En de
kijkcijfers liegen er ook niet om. We
hadden ondanks de concurrentie van
bijvoorbeeld 'Bananasplit' toch gemid
deld één miljoen kijkers. Maar de serie
was met zijn zeven afleveringen te kort,
hoewel we op die vrijdagavond wel veel
zendminuten vulden. Ik merkte het op
straat. Na de vijfde aflevering werd ik
aangesproken door mensen die zeiden:
'dat vind ik nou een leuk programma'.
Met 'Screentest', twee jaar geleden, had
ik hetzelfde. Mensen hebben tijd nodig
om er aan te wennen. Ik ben blij dat de
KRO heeft gezegd: 'we gaan er mee
door'. Het is toch een vorm van geschie
denis schrijven, al gaat het dan vaak om
een persoonlijke geschiedenis. Ik sprak
laatst met Jan Bank, een oud-collega van
mij en nu hoogleraar moderne geschie
denis in Leiden. Hij zei: 'Het is niet al
leen een chic programma, maar ook één
waaraan je wat hebt".
Archiefbeelden
„Ik wil in de volgende serie, die vanaf 7
oktober wordt uitgezonden, dan ook niet
te veel leunen op de archiefbeelden
waarmee we de afgelopen weken rijkelijk
hebben gestrooid. De kwaliteit van de
onderzoekers zal deze keer dus zwaarder
wegen omdat wc het vooral moeten heb
ben van goede verhalen. Het moeten
ook zuivere verhalen zijn, want je komt
snel terecht in een wat doezelige sfeer:
zoon zoekt vader... Hoezo? Heeft die va
der zich tijdens de oorlog in de verplich
te figuren gestort of zit er iets anders
achter? Je loopt dus risico's, maar als
journalist ben ik opgevoed met een be
hoorlijke dosis argwaan. Ik zou einde
loos blijven doorvragen en dat hoop ik
de nieuwe onderzoekers ook mee te ge
ven, die argwaan...".
„Een programma als 'Spoorloos' is net
als 'De ver van mijn bed show' een
show die past in de KRO-cultuur. Het
biedt een service aan de kijker, zonder te
preken. Want waartoe zijn wij op aarde?
Wij zijn op aarde om programma's te
maken. Als het aan mij had gelegen, wa
ren het er negen geworden, maar dat
ging niet. Geen geld. De nieuwe serie
krijgt tien afleveringen en wordt op zon
dagavond uitgezonden. Zal ik even de
nieuwe problemen schetsen? Dat bete
kent bijvoorbeeld dat er over de hele we
reld geen bevolkingsregister open is. Dus
misschien moeten we met de nieuwe se
rie al op woensdag aan het werk. Het is
natuurlijk belangrijk om op zondagmid
dag een goede aankondiging te doen,
waarin je in een half uur de zaken neer
zet en tegen de mensen zegt: we hebben
u nodig voor deze gevallen en vanavond
om half negen hoort u meer. We gaan
met de nieuwe serie vroeger de lucht in.
Ik vind half negen echt een prachttijd.
Maar in tegenstelling tot de afgelopen
reeks duren de nieuwe afleveringen geen
tachtig minuten maar een Uur. Gevolg is
wel dat mijn gevallen min of meer
moeten staan vóór de uitzending, anders
red ik het nooit. Bij deze serie bleek tel
kens weer dat het in het laatste kwartier
gebeurde. Het was dus een leuke pilot-
serie, maar een proef voor wat? Deze
nieuwe gegevens zetten alles weer op
zijn kop...".
Uitdaging
„Maar het is wel een leuk probleem. De
uitdaging wordt er nog groter door. Kan
ik toch die persoonlijke geschiedenis
met al zijn emoties boven water halen?
De spanning zit deels ook in het feit dat
je niet zeker weet of het verhaal er uit
komt. Gaat er bijvoorbeeld genoeg adre
naline door zo iemand heen. Hoe reage
ren ze als ze eenmaal voor de camera
staan? Mijn ideaal is een serie te maken
met goede, mooie verhalen, maar de uit
komst weet je nooit van tevoren omdat
je met mensen te maken hebt. Het jour
nalistieke vak blijft onvoorspelbaar. En
gelukkig maar, want als we het precies
wisten, schreven we dagelijks een hit a la
The Beatles. Het is ook geen wetenschap
wat we doen. Journalistiek is niet acade
misch en daarbij heeft televisie-journa
listiek extra horden te nemen. Maar dat
vind ik juist het aantrekkelijke van dit
werk in vergelijking met het schrijven
dat ik vroeger deed. En zo'n rechtstreek
se uitzending maakt het extra spannend.
Ik denk dat de eerste opzet is gelukt.
Mensen kregen na de vijfde aflevering
echt zo iets van: dit is ons programma.
Ik moet mij dan ook sterk vergissen, wil
deze formule niet een aantal seizoenen
meegaan. Wat ik wel hoop is, dat ik van
af oktober niet dezelfde petten hoef te
dragen als tijdens de eerste reeks. Ik was
behalve initiatiefnemer ook presentator
en eindredacteur, echt een hele kluif. De
laatste functie is nu vacant, (lachend) Is
dat misschien iets voor jou?"
HANS PIET
V-'
"1 1 "1 1
LJ-JL L
pi O O r>
*1 i i
HILVERSUM - „Van Gogh leeft
volop voort in Frankrijk. Met alles
wat daarbij hoort, zin en tegenzin.
Bij aankomst in Aries met onze
filmploeg maakte zich een vrouw
los uit de menigte toekijkers. Zij
riep ons toe: 'Stomme Hollanders,
jullie moeten Van Gogh en ons
eens met rust laten. Dat lijkt ner
gens op, al die drukte".
Jan Keja, regisseur van de NOS/BRT-
film 'Langs de kant van de weg' over het
leven van de dit jaar zo gevierde schil
der, kan terugzien op een bewogen werk
periode. „Dan moet je weten, dat de
winkeliers van Arles tijdens het verblijf
van Van Gogh aan de burgemeester een
petitie hebben faangeboden met de eis,
dat de schilder uit de gemeente zou wor
den verwijderd. Het gaf maar onrust
met die lastpost. Met dat beroemde
bruggetje uit het schilderij van Van
Gogh zijn ze al helemaal over de schreef
gegaan. Die oorspronkelijke brug bestaat
niet meer in die vorm. De Franse Van
Gogh-stichting en het Vreemdelingen
verkeer aldaar betreurden dit dermate,
dat zij dertig meter verderop een van het
origineel afgeleid schertsbruggetje heb
ben vervaardigd teneinde toeristen,
vooral de vele Japanners, gelegenheid te
geven elkaar erop te fotograferen. Maar
op dit bruggetje sluit geen weg aan".
„Voor onze film hebben we het anders
opgelost. Onze decorateur schilderde de
verdwenen delen op een glasplaat en
plaatste die voor de camera. Een vondst.
Dat hebben we later ook gedaan bij het
filmen aan de Seine-oever in Parijs,
waar we al die voortrazende auto's niet
konden gebruiken. Daar hebben we een
rand van struweel laten verven op een
glasplaat. Op de beeldband verdwenen
de auto's als bij toverslag. In Arles lag
dat iets moeilijker. Om daar een calèche
over het bruggetje te laten rijden net zo
als bij Van Gogh, moesten we opstaande
spijlen bijplaatsen die achter de koets
verdwijnen. Anders zie je de trucage.
Net toen we zouden gaan filmen stak de
mistral op, met windvlagen van honderd
kilometer per uur. Alles tegen de vlakte.
Konden we de volgende dag opnieuw
beginnen".
verder, „dat je niet de hele dag kon
men. Wil je de kleuren in de schilderijen
van Van Gogh natuurgetrouw op de
filmband hebben, dan moet het zonlicht
in de gunstigste stand benut worden.
Dat moment viel dagelijks tussen half
vijf en vijf uur. Dan moest er snel door-
gefilmd worden. In Parijs viel dat op ze
ker moment tegen. Door toedoen van
flics. Er mag nergens gefilmd worden
zonder toestemming van het stadsbe
stuur. Dat was tevoren vanuit Hilver
sum schriftelijk allemaal prachtig gere
geld. De plaatsen van opnamen en de
duur ervan waren precies omschreven.
Tijdens het filmen had je steeds politie
mensen bij je die je naar die stevig ge
stempelde toestemmingen vroegen.
Geen nood, al was het lastig. Maar be
halve vaststaande opnamen had ik ook
sfeerbeelden nodig. Die kon je niet tevo
ren vastleggen. Dat gebeurde improvise
rend, een shotje van de Notre Dame,
van de Are de Triomphe en van de Eif-
feltoren. Opnamen van drie minuten.
Daar konden wc geen toestemming voor
laten zien. Met camera en al moesten we
mee naar het bureau. Daar werden we
een uur vastgehouden, terwijl de politie
ons dwong tienduizenden francs boete te
betalen. Dat hebben we geweigerd. Veel
heen en weer gepraat, boze gezichten.
Ten slotte kwam er een hele hoge Piet
aan te pas, die vaststelde dat Van Gogh
cultuur was en dat we dus mochten fil
men. De volgende dag hebben we onze
regenjassen over de camera's gedrapeerd
bij weer nieuwe opnamen. We hadden
geen zin in opnieuw een uur politiebu
reau".
Karakters
„Toen ik door de NOS en de BRT voor
deze film was gevraagd, begon ik prompt
alles te lezen wat ik over Van Gogh te
pakken kon krijgen. Daarna moest ik in
overleg treden met Ger Beukenkamp, de
schrijver van het scenario. Dit leidde
langer dan een jaar tot regelmatige ses
sies in het bijzijn van de NOS-drama-
turg Dik Willemse. Als Beukenkamp
zegt vijf zinnen nodig te het>ben om
daaruit het karakter van een bepaald
personage te laten spreken, ziin dat voor
mij drie zinnen te veel, omdat ik beeld
gebruik om karakters uit te diepen. Na
elke sessie moest ik mijn draaiboek her
zien en hij zijn tekst, net zolang tot we
in hetzelfde vaarwater zaten. Dat werk
verlangt van twee kanten offers".
„Tegenvallers hebben zich genoeg voor
gedaan. Zo reed grimeur Arjan van der
Grijn- met Ids van der Krieke als Van
Gogh en Jean-Loup Wolff als Paul Gau
guin in de buurt van St. Remy naar een
opname, toen uit een tegenliggende file
een oen van een Franse automobilist
zich losmaakte en recht op onze auto af
reed. Een frontale botsing was alleen te
voorkomen door het stuur ijlings om te
gooien. Van Gogh en Gauguin zeilden
door de auto en moesten wegens ont
wrichtingen een maand in het zieken
huis blijven. Al die tijd lagen de opna
men stil".
Emmy
Jan Keja werd mede voor deze film ge
kozen, omdat hij in Amerika over een
zekere reputatie beschikt. Hij kreeg er ja
ren geleden een 'Emmy' voor zijn verfil
ming van verhalen van Guy de Maupas
sant en een Emmy-nominatie voor weer
ander werk. De Van Gogh-film moet
naar een groot aantal landen worden
verkocht, waaronder ook Amerika en Ja
pan. De Van Gogh-film is voor een
Emmy aangemeld, evenals voor de Prix
d'Italia.
Keja: „Ik wil niet over gebrek aan geluk
klagen. Op vrijwel alle opname-dagen
had ik prachtweer. En op de dag van
Vincents begrafenis begon het geheel in
de sfeer van het gebeuren ineens triestig
te regenen".
„Je hebt mooi weer nodig als je de ko
renvelden rond Au vers schildert of het
appelboompje, waarvan bij veel mensen
op de schoorsteen een reproduktie staat.
Wat hebben sommige mensen toch tegen
het populariseren van de figuur Van
Gogh? Rembrandt staat op vele koek
blikken. Dat schaadt hem toch niet als
schilder? Van Gogh schreef zelf, dat hij
een schilder voor het volk wilde zijn.
Dat heeft hij bereikt. Ik denk dat hij bo
ven in de hemel glimlachend neerziet op
wat hij heeft aangericht als kunstenaar,
precies wat hij als mens wel vergeten
kon. Hij wilde het volk achter zijn
kunst".
„In het verfilmen van het afsnijden van
zijn oorlel heb ik iets van ritueel willen
leggen. Van Gogh was een bewonderaar
van de Japanse prentkunst, maar ook
van de Japanse rituelen, tot en met hara
kiri. Het behoort in de Japanse zeden tot
Vincent van Gogh
wordt door regisseur
Jan Keja gezien als
een kunstenaar die
gevoel had voor
dingen die anderen
ontgaan.
FOTO: PR
een erezaak om bij een definitief af
scheid van iemand een stukje van je ei-
gen lichaam mee te geven. Hij koos zijn
oor met geen andere bedoeling dan zijn
vriend Paul Gauguin te overtuigen van
zijn oprechte gebondenheid aan die
vriendschap. Ik wilde die beelden er la
ten uitzien als een rituele handeling".
Trucages
„Daarom vind ik het ook niet erg om
openhartig te doen over trucages, zoals
bij het bruggetje van Aries en in Parijs.
Alles bij film en theater is illusie. King
Lear is Ton Lutz en niemand anders.
Het lijkt mij, dat kennis van dit soort
dingen bij de kijker juist de prikkel op
wekt toch eens goed te kijken of het ge
lukt is".
„Ik zie Vincent als een kunstenaar die
gevoel had voor dingen die anderen ont
gaan. Dat maakte hem kwetsbaar. De ar
tiesten in die tijd leefden ongezond. Het
cadmiumgeel dat hij gebruikte en de bi-
tumenverven bevatten puur vergif, net
als de absint die ze in die dagen dron
ken. Misschien dat we daarover iets ver
nemen uil de brieven dié Theo terug
schreef aan Vincent. Die brieven worden
dit jaar pas voor het eerst gepubliceerd,
terwijl de brieven van Vincent al jaren
openbaar zijn. Op de dag van verschij
ning zul je mij 's morgens vroeg bij de
boekhandel zien".
„De waanzinscène aan het slot pakte ons
echt aan. Van Goghs laatste schilderij,
de korenvelden rond Auvers. Eerder
maakte hij die met maaiers en zaaiers
erop, zelfs kraaien. Op zijn laatste doek
zie je geen levend wezen meer. Van
Gogh totaal vereenzaamd, temidden van
de gele gloed van de weerstrevende hal
men, gevolgd door zijn dood".
Keja tot slot: „Bij terugkeer in de stad
van Ids van der Krieke als Van Gogh,
diens dubbelganger, in een open auto na
een warme dag met opnamen in de vel
den liep opnieuw een menigte te hoop.
Een vrouw riep met de armen ten hemel
geheven: 'Een geestverschijning, zie, Van
Gogh is uit de dood opgestaan'. Toen
viel zij flauw".
TON OLIEMULLER
