esprek zwarte leiders
►ver geweld in Natal
gyantrouwen beheerst Zuid-Afrika dertig jaar na verraad Verwoerd
Italië en
Spanje
smeken
om water
.mnestie voor Litouwse deserteurs
Impasse dreigt voor Weens wapenoverleg
JITENLAND
tteidóe Sou-uxiit
VRflDAG 30 MAART 1990 PAGINA 5
[avel wil bemiddelen
kwestie Litouwen
AAG De Tsiechoslowaakse president
:lav Havel heeft gisteren een beroep ge-
n op Sovjet-president Gorbatsjov on
dialoog met de leiders van Litouwen t€
innen over het streven naar onafhanke-
heid van de Baltische republiek. In een
gram aan Gorbatsjov en de Litouwse
sident Vytautas Landsbergis bood Havel
land aan als „neutraal terrein" voor be-
ekingen. „Iedere vorm van geweld, al-
i een dreigement al, kan het vreedzame
reel in Europa ernstig schaden," waar-
uwde Havel.
ïalve Tsjechoslowakije hebben gisteren
Denemarken en IJsland aangeboden
Is neutraal terrein te dienen voor mo-
jke onderhandelingen tussen de Balti-
republiek Litouwen en de Sovjetunie.
NASA „bezuinigt" met
ruimtepakken van 680 miljoen
WASHINGTON Met ruimtepakken die 680 mil
joen gulden per stuk kosten denkt de Amerikaanse
ruimtevaartorganisatie NASA een oplossing te heb
ben gevonden voor de financiële strop die haar te
wachten staat. Een NAS A-studiegroep kwam on
langs tot de conclusie dat aan het ruimtestation, dat
in het midden van de jaren negentig wordt gecon
strueerd, per jaar 2.200 uur onderhoudswerk moet
worden verricht bij zogenoemde Eva's, ofwel ruimte
wandelingen. Bij de planning ging de NASA uit van
130 uur onderhoud. Door gebruik te maken van
hoge-druk ruimtepakken kan de voorbereidingstijd
van een ruimtewandeling vier a vijf uur worden be
kort. Tegenover het Congres benadrukte NASA ech
ter dat het station ook zonder de dure pakken kan
functioneren en dat het onderhoudsprobleem het
project niet in gevaar brengt.
DDR schrapt visum
plicht voor Turken
OOST-BERLIJN Oost-Berlijn en Ankara
zijn overeengekomen met ingang van 27
april de wederzijdse visumplicht voor Turk
se en Oostduitse staatsburgers te schrappen.
Daarmee creëert de demissionaire DDR-re-
gering een nieuwe probleem voor de Bonds
republiek Duitsland. Want de BRD heeft
haar grenzen voor buitenlanders die niet uit
EG-landen komen of niet van Duitse afstam
ming zijn met een nieuwe asielwet nagenoeg
dicht gemaakt. Doordat de DDR nu als sluis
fungeert, kunnen de Turken ongehinderd
West-Berlijn binnenkomen. Personencontro
le wordt aan de Westberlijnse kant van de
grens niet uitgevoerd. En via West-Berlijn
levert een reis naar de Bondsrepubliek wei
nig problemen op.
Anti-tv -
baksteen
GENEVÈ Wie meent dat de
wereld al alles heeft, vergist
zich deerlijk. Dat bewijst de
catalogus van de 18e Geneefse
uitvindersbeurs die vandaag
open gaat Woede en afkeer
over wat er op de tv is, kan nu
eenvoudig, zij het tijdelijk
worden gekoeld door een
zachte baksteen van een Britse
firma, die tegen het scherm
kan worden gesmeten, het ap
paraat voor een paar seconden
uitschakelt. De beurs telt een
record van 595 deelnemers uit
25 landen met duizend nieuwe
„vondsten".
Dode bij oproer in
Slowaakse gevangenis
PRAAG Bij het neerslaan van een muiterij
in een Tsjechoslowaakse gevangenis ten noor
den van Bratislava zijn gisteren één dode en
dertig gewonden gevallen. De opstand van de
gevangenen is bedwongen door oproerpolitie
en parachutisten. De muiterij brak uit nadat
een verzoek om collectieve gratie was afgewe
zen. In de gevangenis, een 18de eeuws slot in
de stad Leopoldov, worden zware criminelen
bewaakt. De politie verschafte zich met gewe
ren toegang tot het slot dat door de gevange
nen met benzinebommen werd verdedigd. Bij
de aanval raakte naast 29 gevangenen ook één
cipier gewond. Eén gevangene was reeds over
leden toen de aanval van de oproerpolitie
werd ingezet. Hij is waarschijnlijk van een in
stortend, brandend dak gevallen.
NNESBURG
leider Nelson Man
en Zulu-leider Man-
ithu Buthelezi willen
lande maandag in
iland een gezamenlij-
vredesbijeenkomst or-
ren, in een poging
einde te maken aan
geweld, dat in de af-
FOt|oPen yier jaar al bijna
1)0 mensen het leven
Jft gekost.
icjeia en Buthelezi waren
in8 dvrienden, maar hebben
har niet ontmoet sinds
Surj^dela op 11 februari na 27
uit gevangenschap werd
'ig jilagen. Zij hebben wel tele-
sch contact gehad en over
geweld tussen hun weder-
se aanhang gesproken,
r de verheviging van het
eld in de afgelopen twee
:n heeft geleid tot de plot-
ïge aankondiging van de
bijeenkomst op een veld in de
township Taylor's Halt, een
van de gewelddadigste gebie
den in Natal.
„Mensen komen op afschuwe
lijke wijze om het leven in Na-
tal, en dat is de reden waarom
dit zo snel mogelijk moet ge
beuren", zei ANC-woordvoer-
der Ronnie Mamoepa. „Het is
van het allergrootste belang
dat zij (Mandela en Buthelezi)
elkaar ontmoeten", zei M.V.
Ngema van Buthelezi's Inkat-
ha-beweging. Ngema deed een
beroep op werkgevers om hun
zwarte personeel maandag
vrijaf te geven.
Dodencijfer
Volgens politie- en ziekenhuis
woordvoerders zijn in de afge
lopen twee dagen minstens 25
doden en 35 zwaargewonden
gevallen. Sommige ziekenhuis
functionarissen verklaarden
echter dat het dodencijfer ho
ger lag, omdat sommige lijken
door familieleden waren opge
haald voordat ze geteld kon
den worden.
De Inkatha en het ANC heb
ben nooit een gezamenlijke
bijeenkomst georganiseerd.
Beide groepen zijn tegen
apartheid, maar verschillen
van mening over de manier
waarop deze bestreden moet
worden, over de vorm van de
toekomstige regering en over
de stammenstructuren.
Intussen heeft de burgemees
ter van Pietermaritzburg,
Mark Cornell, gisteren tijdens
een gemeenteraadsvergade
ring de afkondiging van de
staat van beleg bepleit in
Edendale Valley, waar de af
gelopen twee dagen bijzonder
hevig is gevochten. In het ge
bied zijn naar schatting 200
huizen platgebrand. Honder
den mensen zijn hun dorpen
ontvlucht en hebben toevlucht
gezocht in kerk- en schoolge
bouwen aan de rand van Pie
termaritzburg, de hoofdstad
van de provincie Natal.
In het centrum van Johannes
burg demonstreerden onge
veer 5.000 zwarte vakbondsle
den tegen plannen van de re
gering om het vervoer, zieken
huizen en andere openbare
voorzieningen te privatiseren.
Bij de effectenbeurs van Jo
hannesburg werd een petitie
afgegeven waarin nationalise
ring van de economie werd
bepleit als middel om arme
zwarten te helpen. In Johan
nesburg werden de betogers
ongemoeid gelaten, maar in
Pretoria werd een soortgelijke
demonstratie van ongeveer
2.000 mensen door de politie
met charges beëindigd. De po
litie hield 39 mensen aan,
maar zei niets te weten van
gewonden. Vakbondsfunctio
narissen verklaarden echter
dat ongeveer 40 betogers hon
debeten en klappen hadden
geïncasseerd, of door traangas
bedwelmd waren geraakt.
Gwapende leden van de Inkathabeweging marcheerden gisteren door de straten van Edendale, in
de Zuidafrikaanse provincie Natal, waar deze week minstens 25 mensen zijn omgekomen tijdens
confrontaties tussen anti-apartheidsgroeperingen.
FOTO: AP
ideif
len
Sui
llin'\PSTAD Blanke
;afrikanen lijken op-
iw een kans te krijgen
te kunnen onderhan-
ïerifen met de zwarte
va^rderheid. Die hoop op
rde|erhandelingen flik-
nd 'de ook dertig jaar ge-
jn, in de donkerste da-
van de apartheid,
op. Toen verbrak de
„lering een belofte
maardoor die hoop de
ig jnd in werd geboord.
Dnt\| vertrouwen bij de
M4rten was een generatie
3eteg verdwenen.
amf
rjioop op nieuwe onderhan-
"tigen tussen blank en
t at in Zuid-Afrika heeft de
hijlopen tijd een grote vlucht
vfcmen door de belangrijke
Vormingen van president
de Klerk. Maar het wan-
Bqwen kan elk moment
T opvlammen. Het toene-
id geweld - ook dat tussen
irten onderling - sinds de
Jating van Nelson Mandela
nt de mogelijkheid voor
jituele besprekingen al in
ïar gebracht. En wat uit-
v0(|elijk het gevolg zal zijn
van de schietpartij afgelopen
maandag in de woonoorden
Sebokeng en Sharpeville,
waarbij doden en gewonden
vielen door politiekogels, moet
nog blijken.
Mars
De koloniale geschiedenis van
Zuid-Afrika is gedompeld in
bloedige incidenten van oor
log, geweld en verraad tussen
de blanken en zwarten aan
beide zijden. Een historische
gebeurtenis in de straten van
Kaapstad op 30 maart 1960
heeft de wereld en alle Zuid
afrikanen getoond wat de ge
volgen zijn van onderhande
lingen zonder wederzijds ver
trouwen.
Dié dag werd een van de
grootste marsen gehouden die
Zuid-Afrika ooit heeft gezien
trouwens voor jaren ook de
laatste massademonstratie. Het
was de dag waarop het blanke
bewind in Kaapstad aan de
dijk gezet had kunnen wor
den. Maar de rede zegevierde,
even, en de Bastille bleef on-
bestormd.
Op die dag stroomde onver
wacht uit de zwarte woonoor
den bij Kaapstad een indruk
wekkende menigte van 30.000
Afrikanen, overwegend man
nen, die vreedzaam en gedisci
plineerd naar het centrum van
de stad marcheerden om hun
eisen kenbaar te maken aan
de onbuigzame regering van
premier Hendrik F. Verwoerd.
Dat was de regering die de
zwarten in zogenaamde 'blan
ke' gebieden puur en alleen
zag als arbeidskrachten, als
'overtollige aanhangsels' of 'tij
delijk aanwezigen'.
Het gebeurde negen dagen na
dat de politie het vuur geo
pend had op zwarte demon
stranten, met 69 doden in
Sharpeville (Transvaal) en
twee doden in Langa (Kaap
stad).
De schietpartijen hadden de
gemoederen in veel delen van
het land tot het kookpunt ver
hit. Die negen dagen groeide
de vastberadenheid en kwa
men de zwarte Afrikanen
massaal samen bij de politiebu
reaus zonder hun gehate (maar
essentiële) identiteitspasjes. Zij
lieten zich met velen arreste
ren en opsluiten in gevange
nissen die niet voldoende
plaats voor hen hadden. Deze
campagne tegen de pasjeswet
was georganiseerd door het
Panafrikanistisch Congres, de
rivaal (toen en nu) van de be
langrijkste anti-apartheidsbe
weging, het Afrikaans Natio
naal Congres. In veel plaatsen
werden stakingen uitgeroepen.
Na een uitzonderlijk hard
vochtig politieoptreden in het
woonoord Langa vroeg in de
ochtend van 30 maart 1960
stroomden de inwoners de
straten in en trokken spontaan
naar hetcentrum van Kaap
stad en veroverden daarmee
een plaatsje in de geschiedenis.
Waardig
Een 23 jaar oude, berooide
handelsstudent, Philip Kgosa-
na, was in die tijd regionaal se
cretaris van het Panafrikanis
tisch Congres (PAC) in Kaap
stad. Hij nam bekwaam de lei
ding over deze deinende men
senzee en voerde een waardige
mars naar de stad aan.
Kaapstad heeft die dag nooit
vergeten. De blanke inwoners
van de stad raakten in paniek,
sloten hun winkels, haalden
hun kinderen van school. De
telefooncentrales raakten
overbelast. Het leger en de po
litie omsingelden het parle
mentsgebouw om een gevrees
de massale aanval op de cita
del van apartheid af te weren.
Een helikopter klapwiekte bo
ven de menigte.
Kgosana was echter niet van
plan op te trekken naar het
zwaar versterkte parlements
gebouw. Drie blokken voor
het parlement sloeg hij rechts
af en hield samen met de
30.000 demonstranten stil
voor het politiehoofdkwartier
op Caledon Square. Daarmee
brak het kritieke moment aan
waarop het woord van de
blanke regering op de proef
gesteld werd.
De verantwoordelijke politie
chef, kolonel I. P. S. Terblan-
che, onderhandelde op be
schaafde wijze met Kgosana.
Hij greep niet naar het door
zijn superieuren geprefereerde
geweld. Kgosana verzocht om
een onderhoud met de minis
ter van justitie, F. C. Erasmus,
om hem de eisen van het PAC
voor te leggen: de beëindiging
van de politierazzia's, de af
schaffing van de pasjeswet,
een minimumloon van een
pond sterling per dag en geen
represailles tegen de zwarte
leiders.
Terblanche zei hem dat Eras
mus niet beschikbaar was
hij was „aan het lun-
waarop Kgosana en een of
twee van zijn collega's werden
verwacht. Met deze belofte op
zak keerden de demonstranten
in vrede terug naar Langa, op
hun acht mijl lange tocht be
geleid door een eenzame poli
tiewagen.
Meedogenloos
Waar Kgosana naïef was, was
de regering meedogenloos.
Kgosana en twee andere PAC-
afgevaardigden dienden zich
om stipt vijf uur aan op het
politiebureau. Daar deelde de
plaatselijke commissaris van
de veiligheidspolitie hun mee
dat de noodtoestand was afge
kondigd en dat ze onder arrest
stonden. De regering van Ver
woerd had Terblanche in de
kou laten staan. Verbitterd en
uit de gunst verliet hij niet
lang daarna de dienst.
Na deze publiekelijk verbro
ken belofte geloofde de zwarte
bevolking de blanken gewoon
niet meer. Het was een keer
punt in de relatie tussen blank
en zwart in dit gekwelde land,
vertrouwen zo hard no-
chen" maar beloofde plech- dig is. Binnen enkele dagen
waren het ANC en PAC ver
boden en gingen de leiders
tig een onderhoud te regelen
voor vijf uur 's middags,
naar de gevangenis of in bal
lingschap. Kgosana vluchtte
het land uit toen hij op borg
tocht vrijgelaten was.
In 1961 brak een guerrillaoor
log uit die sindsdien heeft
voortgeduurd. Een geweldda
dige ondergrondse zijtak van
het PAC, de Poqo, legde zich
toe op het aanvallen van blan
ke burgers op plaatsen als de
Bashee River Bridge in Trans
kei (vijf blanken vermoord) en
Paarl Dij Kaapstad (twee blan
ke jongeren vermoord).
Een blank parlementslid
merkte op dat het woord van
de blanke man in 'verder dis
krediet' gebracht was onder de
zwarten. Dit was ongetwijfeld
waar en de kosten waren as
tronomisch.
In de Verenigde Staten heeft
het congres bepaald dat onder
handelingen in goed vertrou
wen moeten voorafgaan aan
de opheffing van sancties te
gen het huidige Zuid-Afrika.
De verbroken belofte in een
volgepakte straat in Kaapstad
is nog niet vergeten.
ANTHONY HAZLITT HE
ARD
De auteur is voormalig hoofd
redacteur van de Cape Times
te Kaapstad.
(Van onze correspondent
Aart Heering)
ROME/BARCELONA Ita
lië en Spanje hebben dorst.
Een al maanden aanhoudende
droogte, de meest hardnekkige
sinds 1945, begint dramatische
vormen aan te nemen. Het
wintergraan is verdroogd, op
Sardinië worden duizenden
schapen met de dood bedreigd,
in Zuid-Italië kunnen de to
maten niet worden geplant en
de wintersport in de Alpen is
zo goed als verloren.
In Noord-Spanje is al officieel
alarm afgekondigd. Barcelona
heeft nog maar voor een
maand normale hoeveelheden
water en heeft de druk op de
kranen al verlaagd. In Bilbao
komt er tussen zes uur 's a-
vonds en zes uur 's ochtends
geen druppel meer uit de lei
dingen. Toiletten in de bars en
restaurants werken niet en de
kapperszaken sluiten eerder.
Ook in Zuid-Italië is het water
al gerantsoeneerd. Twee uur
per dag staat de kraan daar
droog en is het de burgers ver
boden de auto's te wassen of
de tuin overvloedig te be
sprenkelen. De bisschop van
het Noorditaliaanse stadje
Alba heeft zijn gelovigen aan
geraden zich te verlaten op de
voorzienigheid, terwijl andere
zieleherders, met inbegrip van
de paus, de hemel al regen
hebben afgesmeekt.
Tussen september en februari
is in heel Italië niet meer dan
de helft van de normale hoe
veelheid neerslag van deze an
ders zo regenrijke maanden
gevallen. Door de staalblauwe
hemel en de gemiddeld twee
tot drie graden boven normaal
liggende temperatuur werd
het verdampingsproces nog
eens bespoedigd. Het is het
platteland aan te zien. De Tos-
caanse heuvels die in deze tijd
van het jaar grazig groen ho
ren te zijn, zien er geelbruin
uit. Bruisende en kolkende ri
vieren zijn veranderd in trage
donkere stromen. De lozingen
van afvalwater zijn echter niet
afgenomen, zodat het water
extra vervuild is. Dat levert
weer een zuiveringsprobleem
op voor de drinkwatervoorzie
ning die voor een groot deel
van de rivieren afhankelijk is.
Door een onverklaarde mete-
reologische gril is er de afgelo
pen tien jaar in Italië vijftien
tot twintig procent minder
neerslag gevallen dan het ge
middelde van de laatste 200
jaar. Om dat structurele tekort
op te vangen zou het ander
half jaar onafgebroken moeten
regenen. Daarom wordt nu de
exploitatie overwogen van on
dergrondse watervoorraden
waarnaar tot nu toe slechts
door wichelroedelopers is ge
zocht.
Verder heeft de droogte de in
frastructurele gebreken van
Italië's watervoorziening aan
het licht gebracht. Het door de
meeste gemeenten slecht on
derhouden waterleidingnet
verliest door lekkage naar
schatting de helft van het ge
transporteerde water en moet
daarom in de komende jaren
ingrijpend worden vernieuwd.
In Sicilië en Sardinië over
weegt men zelfs de bouw van
ontziltingsinstallaties om zee
water voor consumptie ge
schikt te maken.
;idej
►oor onze correspondent
v0° lexander Mtlnninghoff)
do<
Pi>
ifSKOU/VILNIUS
Sovjet-ministerie van
insie heeft gisteren
iestie aangekondigd
Litouwse deserteurs
vrijwillig naar hun on
deel terugkeren. Maar
iijkertijd wordt een
fvervolging in het
ruitzicht gesteld tegen
die moedwillig de
jetwet op de algemene
ïstplicht blijven over-
a en.
Volgens generaal Markovski
van de Sovjet-generale staf
zijn er ruim 150 Litouwers ge
deserteerd en zijn er 51 deser
teurs opgespoord en naar hun
kazernes teruggebracht. Mar
kovski zei niet of tegen deze
groep maatregelen genomen
zullen worden. De wet voor
ziet in gevangenisstraffen van
drie tot zeven jaar voor deser
tie in vredestijd.
De Litouwse regering, die het
Rode Leger als bezettings
macht beschouwd, heeft de de
serteurs (volgens haar telling
ongeveer 2.000) aangeraden
hun toevlucht te nemen tot
kerkelijke gebouwen, zieken
huizen en andere min of meer
veilige onderduikadressen. Te
gelijkertijd zegt de regering-
Landsbergis dat zij geen enke
le bescherming kan bieden als
het Sovjetleger inderdaad aan
grootscheepse klopjachten op
de deserteurs (in Litouwen
'vluchtelingen' genoemd) be
gint.
Intussen zijn in diverse delen
van de USSR steunbetuigin
gen aan de Litouwers losgeko
men. Zelfs in het regerings
centrum Moskou waagde een
progressieve groep gemeente
raadsleden hef een veroorde
ling van het optreden van pre
sident Gorbatsjov in deze
kwestie openbaar te maken. In
Letland riep de leider van het
volksfront, Ivans, op tot de
vorming van vrijwilligersbri-
gades van de Letlandse politie
die het buurland te hulp
moeten komen. De belangrijk
ste steunverklaring kwam uit
de Oekraïne, de tweede repu
bliek van de USSR na de Rus
sische Federatie met 50 mil
joen inwoners. Daar riep het
machtige volksfront Ruch op
tot steunbetuigingen aan de
Litouwers. De autoriteiten
hebben dat plan al afgewezen,
maar vooral in Ljvov in de
westelijke Oekraine, het oude
Poolse gebied dat sterke ver
wantschapsbanden met het
eveneens katholieke Litouwen
heeft, lijkt de bereidheid tot
een dergelijk actie zeer groot.
AVONTUREN VAN KAPITEIN ROB
HET RAADSEL VAN STRAAT MAGELHAES
paaipgg Naarmate de reis vordert daalt het moreel van de
"~uanning meer en meer. Het schip heeft een flinke voorraad
11 sel en water aan boord, maar langzamerhand raakt die toch
nuu :n wanneer de constabel probeert met strenge hand een
arr,J er dagrantsoen voor te schrijven, breken gevechten los. De
"ers beschuldigen elkaar voorraden te hebben verstopt, de
r ien worden getrokken en spoedig vloeit er bloed. Alleen
*van Noort houdt het hoofd koel. Een paar leden van de be
manning hebben nog enig verantwoordelijkheidsbesef en helpen
hem getrouw bij de navigatie. Maar wat is er van de anderen
geworden? De mannen sterven, worden overboord gegooid, of
liggen in hun kooi te verhongeren. Als de „Surprise" in mist en
regen Straat Magelhaes binnenvaart, staat Van Noort op de
campagne met één matroos, die, ofschoon verzwakt, hem nog
terzijde kan staan.
Anti-Stasi
betoging
„Geen Stasi-
1 parlement",
staat te lezen
op een van de
spandoeken
waarmee de
Oostduitsers
gisteren mas
saal de straat
op gingen om
te demonstre
ren tegen de
vermeende be
trokkenheid
van de nieuwe
leiders bij de
Stasi, de be
ruchte geheime
politie van het
oude bewind.
Neues Forum
de bewe
ging die de op
stand tegen het
communisti
sche bewind in
de DDR heeft
ingeluid, heeft
een onmiddel
lijk onderzoek
geëist naar de
achtergrond
van de leden
van het nieuw-
gekozen parle
ment.
FOTO: AP
WENEN De Weense onder
handelingen over verminde
ring van conventionele wa
pens in Europa (CFE) dreigen
in een impasse te raken. Wes
terse diplomaten betwijfelen
ernstig of het CFE-akkoord
nog in de herfst van dit jaar
getekend zou kunnen worden
en bereiden zich al voor op
een oplossing: „detailkwesties
zouden in een CFE-II akkoord
een plaats moeten krijgen. De
delegatieleider van de Bonds
republiek, Rüdiger Hartman,
vroeg gisteren in dé plenaire
zitting, om „snelle, flexibele
beslissingen" van alle bij de
onderhandelingen betrokken
landen. De afwachtende hou
ding van de Sovjetunie is de
belangrijkste oorzaak van de
.vertraging. De Sovjetunie zou
eerst willen weten hoe de her
eniging van de beide Duitslan-
den gaat verlopen en zou wil
len wachten op de uitkomst
van het „twee-plus-vier"-over-
leg, de gesprekken tussen de
ministers van buitenlandse za
ken van de vroegere geallieer
den (Groot-Brittannië, Frank
rijk, SU en VS) en de beide
Duitslanden.
