1
Leven, schrijven en van alles daartussen
Bas Heijne: De satiricus als onderwerp van eigen spot
EcidócSouoont
Alleen Ritzen kan
studenten nog redded
Jonkman pleit voor
meer samenwerkin
BINNENLAND/ BOEKEN
DONDERDAG 29 MAART 1990 PAGIN Q
Miljoenenorders
groente en fruit
verwacht uit DDR
HILVERSUM De Hil-
versumse handelsonder
neming Intact gaat binnen
twee weken een kantoor
;openen in Oost-Berlijn om
•groente- en fruitexport
[vanuit Nederland te be
vorderen. Verkoopdirec
teur W. Schmidt zegt al
voor dertig miljoen gul
den aan contracten te
hebben gesloten met
Oostduitse land- en tuin-
bouwondernemingen.
Schmidt verwacht dit jaar
nog voor in totaal 400 mil
joen gulden aan orders
voor Nederlandse land
en tuinbouwbedrijven in
de wacht te kunnen sle
pen.
Intact is door de Oostduitse
onderminister voor landbouw,
P. Findeis, aangezocht voor dit
doel een consortium op te zet
ten. Daarin zullen naast Intact
zitting hebben de Cebeco-Han-
delsraad, VEK-adviesbureau
en de groente- en fruitexpor-
teur Cordis in De Lier. Daad
werkelijke contracten zijn met
dit consortium nog niet afge
sloten. Wel lopen al individue
le contracten met Nederlandse
bedrijven. Intact heeft, als
handelsvertegenwoordiger van
225 Nederlandse bedrijven,
yoor dertig miljoen gulden or
ders geboekt voor aardappel
zaailingen, appelbomen, zaden,
Yuka-stammen en bloembol
len. Volgens Schmidt betaalt
het Oostduitse ministerie voor
alsnog geen cent mee ^an het
initiatief.
elke donderdag de
bijlage bil uw krant met
informatie over films. muziek
theater, recreatie, exposities
en een complete agenda
Aegcn in Leewarden
Met gesloten ogen en een grimas opende premier Lubbers giste- vuurpijlen en rook. Naast Ruud Lubbers Aegon-topman drs.
ren een nieuwe vestiging van de verzekeringsmaatschappij Ae- J.F.M. Peters en op de achtergrond de Friese commissaris van
gon in Leeuwarden. Door het indrukken van een vuurwerk-onste- de koningin Hans Wiegel
kingsmechanisme werd de omgeving van het gebouw gehuld in foto: anp
ROTTERDAM Het Ambte-
narencentrum (AC), een van
de vier ambtenarencentrales,
vindt dat de vut-regeling bij
de overheid zeker nog tot het
jaar 2010 moet blijven bestaan.
De regeling is onmisbaar als
werkgelegenheidsinstrument,
zo betoogde secretaris mr. K.
van der Hoek van het (onaf
hankelijke) AC vandaag op
een bijeenkomst van zijn orga
nisatie in Rotterdam. Op korte
termijn komt er een regerings
standpunt over een ambtelijk
rapport waarin besparingsmo
gelijkheden op de (dure) over-
heidsvut worden aangegeven.
Die variëren van volledige af-
AC pleit voor langdurige vut
schaffing tot een hogere vut-
leeftijd of een lagere uitkering
en flexibele mogelijkheden tot
uittreding. Flexibel pensioen
lijkt pas een alternatief als het
hele bedrijfsleven zou mee
doen.
Het AC pleit voor meerjarige
contracten waarin vut-rechten
worden vastgelegd. Het AC
meent dat er veel te panieke
rig wordt gereageerd op de
vraag of de vut tot die tijd nog
wel betaalbaar zal zijn. De or
ganisatie vindt dat er daarbij
moet worden gekeken naar
alle gevolgen die de vut heeft
op werkgelegenheid en ar
beidsmarkt. Het is immers zo
dat door de vut arbeidsplaat
sen vrijkomen en de doorstro
ming wordt bevorderd. Het
AC kreeg bijval van directeur
arbeidsvoorwaarden van het
ministerie van binnenlandse
zaken, mr. H. Schrama. Schra-
ma zag het liefst meer flexibi
liteit in de vut, omdat dan
geen sprake is van opgebouw
de rechten. Door wijziging in
de leeftijd kan gemakkelijk op
ontwikkelingen op de arbeids
markt worden gereageerd. Bij
(flexibele) pensioenafspraken
is dat niet mogelijk, omdat het
daar om opgebouwde rechten
gaat. Woensdag sprak het con
gres van de AbvaKabo (de
grootste ambtenarenbond in
ons land) uit dat de vut-reke-
ning niet op het personeel mag
worden verhaald, zo lang het
nog een werkgelegenheidsin
strument is. Ontwikkelt de vut
zich tot een recht (rechtsposi
tionele regeling), dan kan de
ambtenaar wat de AbvaKabo
betreft meer betalen, zolang
het geen koopkracht kost.
BURGERLIJKE
STAND
LEIDEN Geboren: Suzanne, dr.
van J. P. van Teijllngen en I. E. Ver
boom; Rutger Alexander Maria, zn.
van A. M. M. de Bruljn en A. E. Ma
ters; Gabriëlle, dr. van J. W. Heshusi-
us en J. C. de Jong; Jan Dirk, zn. van
J. de Vries en M. C. Koeleman; Mela-
nie, dr. van D. J. Ouwehand en
P. A. J. Dekker; Kevin Pieter, zn. van
P. Siera en C. E. du Prie; Naslra, dr.
van E. M. Mouchih en M. Mouchlh;
Abel, zn. van A. Desta Belai en A.
Kahssay; Stephania Catharina Wllhel-
mina Maria, dr. van A. G. Warmer-
dam en C. A. M. J. Buts; Jan Albert,
zn. van E. A. Heijnis en R. C. Schuite;
Hendrik Pel, zn. van A. van Dode-
weerd en E. van de Bijl; Patrick, zn.
van J. Rietkerken en K. Berndt; Pas
cal, zn. van J. Keijzer en C. J. van
Abswoude; Jan, zn. van J. Boom en
K. J. Verhoeven; Christian Rutger, zn.
van P. Swager en L. A. J. van Schle;
Rico, zn. van A. Minke en J. A. M. Plt-
ters; Lieza Jacoba, dr. van T. Lamers
en J. van Rossum; Iris Carleen, dr.
van M. Sijlmans en W. C. E. J. Swart
Ranshuysen; Micha, zn. van L. F. C.
Engel en M. R. Schoo; Nikki, dr. van
P. H. Nibbering en J. A. van Hensber-
gen; Ennio Antonio, zn, van A. J. Jan-
sen en L. V. de Bruin; llona, di*. van A.
Kattenberg en J. A. W. de Goeij; Ani
ta Alida Justina, dr. van L. J. M. van
der Sande en A. P. Schuitemaker;
Jacqueline Denise Michelle, dr. van
F. G. de Grave en C. N. E. Raasveldt;
Leonle Geertruida Maria, dr. van
H. W. Rotteveel en G. T. van Kampen;
Melanie, dr. van P. van der Kraan en
T. van Rijn; Oktay, zn. van M. Gezici
en G. Gezici; Natasha, dr. van E. P.
Fort en L. Fort; Tijmen Jan Jacobus,
zn. van A. Pronk en H. H. A. Abma;
Roland Bastiaan, zn. van C. Vermeu
len en C. de Vink; Michiel Johannes,
zn. van A. A. M. van den Ingh en J. M.
Witteveen; Cuno Arnout, zn. van
C. J. M. van der Kraan; Jeffrey Ba
rend Jan, zn. van C. Blok en J. H. van
Duijn; Ismay, dr. van F. A. J. van Kes-
teren en J. H. M. C. van Steijn; Jacob,
zn. van D. A. Spaargaren en H. C.
Verloop; Denise, dr. van W. Groen en
M. Wallaart; Kai, zn. van Y. Ninagawa
en J. Ninagawa; Thomas Teunis, zn.
van A. N. Guijt en A. W. H. van der
Meij; Iris, dr. van P. A. M. Teunlssen
en A. H. van den Eljnden; Stefan Dirk,
zn. van A. D. Bouwman en G. M. G.
Weijers; Daisy Geertruida Adriana, dr.
van J. L. van den Broek en G. C. M.
Zonneveld; Raoul Rafaël, zn. van
R. A. M. Kallendorf en C. J. M.
Kemps; Nicolaas Arnoldus, zn. van
H. A. Lammerse en A. C. M. Tiem;
Bas, zn. van R. van de Water en A. M.
van Saase; Tanja Christina, dr. van
A. J. H. Beenen en R. L Beenen;
Marc Jacobus, zn. van R. H. ten Brin-
ke en J. Regeer; Yoah, dr. van H. P.
Kerkvliet en J. E. F. van der Steen;
Amy, dr. van F. G. Schisano en
B. E. S. van Echten; Pieter Johannes
Arie, zn. van A. C. den Heijer en A.
van Duijvenbode; Yasmin Chiara, dr.
van R. E. van West en E. Kevenaar;
Maartje, dr. van J. W. Kokshoorn en
C. M. van der Voort; Sjors, zn. van
H. B. G. van der Wal en M. A. Dijk
stra.
Herman Brusselmans: „Vlucht voor
mij". Uitgeverij Bert Bakker. Prija
ƒ29,90.
Aan het eind van het relaas,
dat je kunt lezen in het nieu
we boek van Herman Brussel
mans, „Vlucht voor mij", komt
de ik-persoon, na een nachte
lijke kroegentocht in Gent,
waar hij zich laveloos heeft ge
dronken, eindelijk weer voor
zijn voordeur terecht. Hij klopt
aan. Gloria doet hem open.
;,En dan barst ik uit in het ty
pische snikken van de dronke
man die met zijn leven geen
weg wil weten. Gloria klemt
zich aan me vast en helpt me
binnen, en sluit de deur.
„Kom," zegt ze, „er is niks aan
de hand..,, er is alweer hele
maal niks gebeurd.... Helemaal
helemaal niks...." Het zijn
zachte, liefdevolle woorden,
die de deur voor de lezer hard
handig dichtgooien. Wat heeft
hij nu gelezen? Een verhaal
vol gebeurtenissen? Of een
verslag van een leven zonder
enig avontuur? Het verhaal
van een leven dat uitsluitend
in geschreven vorm bestaat? of
een fictie over het leven, die
daar mee te maken heeft?
Waar ligt de grens tussen
schrijven en leven? Welke
speelruimte is tussen*die twee
te vinden?
„Vlucht voor mij" bestaat uit
vijf delen. Het laatste deel en
de eerste vier verschillen on
derling in grote mate. Het vijf
de hoofdstuk lijkt uiteindelijk
het verslag van het leven zelf,
de eerste vier hoofdstukken
zijn duidelijk de gedachtespin
sels van een man achter zijn
bureau, die in de nacht drinkt
en schrijft en weet dat hij
maar een paar passen van het
bed verwijderd is, waar zijn
Gloria op hem wacht. Die eer
ste vier hoofdstukken zijn in
briefvorm, gericht aan de ver
der niet bekende Victor, een
Het Gentse kroegleven vormt het decor van Brusselmans' „Vlucht voor mij".
oude man van 84, die niet lijdt
aan kanker, al was de schrij
ver van de brieven daar eerst
van overtuigd.
Kroegentocht
Het laatste deel is de kroegen
tocht door Gent, op een nacht
die de schrijver, of beeldhou
wer of schilder Herman Brus
selmans (want hij verbergt
zich onder deze naam steeds in
andere gedaanten), doorbrengt
in het gezelschap van het
dienstertje Dumb Calf. Hij zal
bij zijn eigen Gloria, zijn red
ster, terugkeren. Intussen
heeft hij bijna iets gehad met
het Hollandse meisje dat zich
zelf Deaf Knee noemt, maar
later liever Blind Elbow wil
heten, heeft hij vele gin-tonics
gedronken, is van kroeg naar
kroeg gegaan, waar hij heeft
gevochten, kunstbroeders
heeft beledigd en radelozer
dan ooit is geworden.
De eerste vier hoofdstukken
van „Vlucht voor mij" zijn
werkelijk „literair". De auteur
die zich in zijn fantasieën be
geeft en daar van alles in kan
tewerkstellen. Ze zijn dan ook
in briefvorm, gericht aan de
reeds genoemde 84-jarige Vic
tor, aan wie Brusselmans in
mei 1988 brieven begint te
schrijven. De eerste gaat vlot,
maar langzamerhand gaat er
meer tijd in het afronden van
deze epistels en met de vierde
en laatste brief gaan dan ook
maanden heen. Het thema fic
tie en werkelijkheid ligt steeds
FOTO: SP
duidelijker ten grondslag aan
deze schrijfsels.
Nog sterker: Brusselmans kiest
voor een literair procédé, dat
bijna pastiche wordt. Hij laat
zich leiden door Gerard Reve
in diens hoogtijdagen van de
jaren zestig, omdat hij zijn
brieven in hoge mate model
leert naar de briefboeken. „Op
weg naar het einde" en „Na
der tot u". Dat herken je op
bijna elke bladzijde van deze
episoden uit Brusselmans'
boek. In vele details, zoals het
gebruik van initialen en ande
re afkortingen, het hanteren
van cijfers voor eenvoudige
getallen (1 in plaats van
„een"), het voortdurend sne
ren naar kunstbroeders en -
zusters, het gebruik van steeds
dezelfde ironische omschrij
vingen („het prachtblad H.").
Ook Reviaans is het steeds
verder wroeten in fantasieën
om maar meer ellende te ver
zinnen en in somberheid te
zwelgen. Zo blijft Brusselmans
in zijn vierde brief oeverloos
uitweiden over een hondje
met twee pootjes, dat gruwe
lijk aan zijn einde komt.
Ironische variant
Maar hij verbergt die Reve-
ndbootsing in geen enkel op
zicht. „Literatuur, Liefde
Dood, maar van die drie voor
al de Fictie" roept hij ergens
uit en dat is natuurlijk een iro
nische variant op Reve's slo
gan: „Sex, Drank Dood,
maar de meeste van deze is de
Dood".
Het woord „Fictie" speelt in
die magistrale vierde brief
overigens een hoofdrol. Steeds
weer worden de verhalen, dë
verzinsels, de relazen onder
broken met de dubieuze en
ironische woorden: „Fictie!
Fictie!". Ergens wordt daar
dan een toegevoegd: „Maar
Nooit Leugens!" Brusselmans
wil schrijven, maar dat lukt
hem niet en die spanning
wordt in deze brieven geschre
ven. Een roman met de titel
„Olifanten met een slurf" wil
maar niet op gang komen. Al
leen een titel, verder niets. En
van een dichtbundel, waarvan
hij ook de titel heeft, is er dan
één kwatrijn. Hij is natuurlijk
op zoek naar „Een Kwatrijn,
geschreven ter ere van het
Droommeisie", „en dat kwa
trijn zou alle kwatrijnen, ge
schreven of niet, overbodig
maken". Het zal niet lukken.
Want in het leven en in het
schrijven faalt hij, hoewel Glo
ria hem weer zal ondersteunen
en bemoedigen. Ondanks
Blind Knee, Dumb Calf of
meisjes met welluidender na
men, Witte wah bijvoorbeeld
en vooral ook Mabiche, die we
uit eerdere boeken van Brus
selmans al zo goed hebben le
ren kennen.
Nog steeds spoken ze door zijn
leven, zijn bewustzijn en zijn
fantasieën. Maar Gloria kan
daarmee omgaan en krijgt dan
ook een groot verjaardagsfeest,
dat in de vierde brief wordt
beschreven.
Zo is vanaf de schrijftafel van
alles mogelijk. In deze brieven
staat de verbeelding, de fictie,
voor geen grenzen. Maar dan
zie je in het laatste deel, de
kroegentocht van hoofdstuk
vijf het omgekeerde: drank,
vervreemding, radeloosheid
leveren zo'n spankracht op,
dat de verbeelding ook hier
ongeremd zijn werk doet en de
werkelijkheid danig veran
dert. Het kroeggebeuren krijgt
anderè dimensies, al is steeds
de werkelijkheid de basis. Tus
sen schrijven en leven is nau
welijks ruimte en Brusselmans
zoekt naarstig naar die smalle
marge en de mogelijkheden
die hem daar resten. Dat is ei
genlijk heel spannend.
Veel vragen
Je blijft met veel vragen zit
ten. Zoals de vraag wie Victor,
de oude geadresseerde van de
brieven is. „Jij vermolmde
boskabouter," wordt hem er
gens toegevoegd. Maar dan be
schrijft de auteur in een brief
de moeilijkheden die zijn
nieuw aangeschafte computer
hem oplevert. Schrijven is
techniek!" denkt hij daar. En
dan geeft hij een staaltje van
computer-techniek, tussen
haakjes overigens.
„(Ik kan ook, doch dit terzijde,
het woord „Victor" door het
woord „Dood" vervangen, of
het woord „God", of zelfs twee
woorden: „Iemand, zomaar".
Echtwaar, kom kijken.)" En zo
zitten er in „Vlucht voor mij"
in kleine wendingen veel ont
hullingen en ontknopingen.
JAN VERSTAPPEN
DEN HAAG „Nee,
hoor. Lenen wordt heus
niet duurder voor stude
renden, en ook de schuld
hoogte verandert niet. De
nadelige gevolgen voor
studenten van de overhe
veling van de studielenin
gen naar banken en ande
re financiële instellingen
zijn minimaal. Alleen de
geldverstrekker is een an
dere, voor de rest blijft al
les hetzelfde".
In dergelijke bewoordingen
presenteerde de commissie
Verzelfstandiging Studielenin
gen gisteren het advies dat aan
minister Ritzen van onderwijs
is uitgebracht. Strikt genomen
heeft de commissie gelijk.
Toch zit er een addertje onder
het gras. Commissievoorzitter
dr. L.J.C.M. (Bart) le Blanc, te
vens vice-voorzitter van F.
van Lanschot Bankiers, kon
niet ontkennen dat de student
op den duur aan het kortste
eind zal trekken en een hoge
re rente, zal moeten betalen.
Althans, als Ritzen het voor
stel van de commissie-Le
Blanc overneemt.
De banken, pensioenfondsen
en verzekeringsmaatschappij
en zijn namelijk niet van plan
leningen te verstrekken op ba
sis van het lage rentepercenta
ge waartegen de overheid
leent (nu ongeveer 8 procent).
Le Blanc vindt echter da\t met
de privatisering („een com
plexe en gevoelige materie")
niet te hard van stapel moet
worden gelopen.
De commissie adviseert Ritzen
daarom in de eerste fase van
de invoering de studenten bij
wijze van overgangsmaatregel
te ontzien en de komende
twee of drie jaar het verschil
tussen het lage percentage van
de overheid en het hogere van
de banken bij te passen. Een
tweede advies over te nemen
stappen op weg naar privatise
ring volgt later. En zo kon Le
Blanc nu met een gerust hart
schrijven dat lenen niet duur
der wordt en dat de studie
schuld niet zal stijgen.
Crux
Voor de studenten zit de crux
nu juist in die tweede, onver
mijdelijke stap. Wil de minis
ter de bezuiniging van drie
vierhonderd miljoen gulden
die de maatregel moet opleve
ren inderdaad binnenhalen,
dan zal de privatisering volle
dig moeten worden doorgezet.
En dat betekent volgens Le
Blanc dat de overheid over
een paar jaar haar 'rentesubsi
dies' zal moeten stopzetten en
dat studenten de rente hele
maal zelf moeten betalen.
4Ioewel Ritzen nog niet heeft
laten weten of hij het advies,
van de commissie zal overne
men, heeft de Landelijke Stu
denten Vakbond (LSVb) in
middels furieus gereageerd op
het voorstel. Volgens de bond
brengen de hogere kosten van
een studielening de toeganke
lijkheid van onderwijs in ge
vaar. De studenten zijn bang
dat met name kinderen van
ouders met een klein inkomen
zich door de hoge studielasten
zullen laten weerhouden van
een studie aan een hogeschool
of een universiteit.
De geschiedenis dreigt zich in
middels te herhalen. Net als
toenmalig minister Deetman,
die het 'bankenplan' bijna
twee jaar geleden bedacht,
6 i
staat Ritzen nu voor de v lies
wie de prijs voor overhev im
van de leningen moet gaaijlle"
talen. Begin vorig jaar vo n d
Deetman afwisselend oviede
met de studenten aan de of
kant en de banken aan di jngi
dere kant. De studenten e kte
toen van de minister dash
zou vasthouden aan het n nstc
percentage van de ovei d
Terwijl de banken alleen hoo
den meedoen als er aanond
próject wat te verdienen
Daarvoor moest het renti
centage op z'n minst ron
tien komen te liggen.
Onder grote druk van
Tweede Kamer, die ook
drong op bewaking vai
toegankelijkheid van het
ger onderwijs, koos Deet
er destijds niet voor de
voor de privatisering bi
studenten te leggen. Het
acceptabel hoge" rentepei I
tage was voor hem één va
redenen de onderhandeli
met de banken uiteindeli
staken.
Dilemma
Minister Ritzen staat nu
hetzelfde dilemma. Er is
ter één aanmerkelijk ver
In de Wet Studiefinancii
is bepaald dat studenten d
afronding van hun studie K
een geringe draagkracht n
in staat zijn hun schuld
lossen dat ook niet hoevi^j
doen. De banken weigerdin
de onderhandelingen r*0
Deetman dat risico op de'er}
te nemen, omdat niet dui< eni
was om hoeveel studente; SL
daarbij zou gaan. Ook vai
afkoopsom in de vorm -
fonds, waarin Onderwijs
lijks zou storten, wilde R
niets weten. Daarmee w?
maat vol voor Deetman.
invoering van het 'b;
plan' moest nog maai.
diepgaand worden gestud bral
Op het zogenoemde du®-
krachtrisico kan het dezë
volgens de commissie
meer afketsen. Le Blanc
als bankman van overit®1
dat de financiële instelli"111
bereid zijn leningen aan^°'
denten te verstrekken. D<*e
thoden voor het berek
van het aantal studentei
zijn studie niet zou kunne
lossen zijn volgens Le 1
aanzienlijk verfijnd. Bi
dien adviseert hij de eers
draagkracht
enigszins te oversch
waardoor het voor
aantrekkelijker wordt ai
project deel te nemen.
sch
due
Ritzen heeft dus in
één probleem minder da
voorganger. Toch blijft h
een dilemma zitten, omd
niet valt te verwachten
financiële instellingen op
eis van een hogere rente
len terugkomen. Het is be
dat Ritzen gelijke kansen
iedereen en daarmee de
gankelijkheid van het
onderwijs hoog in zijn v
heeft staan. Als hij dus d
denten wil sparen en de
ken aan het project wil bi
is er voor hem nog maa
uitweg: de als tijdelijk b<
de 'rentesubsidie' tot in 1
van jaren aan de stud
blijven betalen. De It
daarvan lijken vooralsno
perkt: ongeveer tien m
gulden in 1993. De
ontvangen de hoge rent
ze verlangen en de stud
bouwen geen torenhoge
dieschulden op. Aan Ritz
eer...
ELSBETH KI
RIJNSBURG F. Jonk
man, burgemeester van
Rijnsburg en voorzitter
van het Samenwerkings
orgaan Duin- en Bollen
streek (SDB), hield gister
avond een pleidooi voor
meer samenwerking op
regionaal gebied. Hij deed
De dertigjarige Bas Heijne is
een bedrijvig schrijver. Sinds
zijn debuut in 1983 publiceerde
hij columns in Vrij Nederland,
recensies in NRC/ Handels
blad, reisverhalen, en romans.
Dat debuut, de roman „Laatste
woorden", werd onlangs door
zijn vaste uitgever, Bert Bak
ker, in een goedkope pocket
versie op de markt gebracht,
in een reeks waarin ook her
drukken van romans van Her
man Brusselmans, Tom La-
noye, Tim Krabbé en Bert
Jansen verschenen.
Het betreft hier werken die bij
hun verschijnen door pers en
publiek gunstig ontvangen
werden. Dat gold ook voor
„Laatste woorden", dat
„droomdebuut" (Het Parool),
„verrassend debuut" (De
Volkskrant) en „belangwek
kend startpunt" (De Stan
daard) werd genoemd.
Heijne viel de roem ten deel
die het hoofdpersonage uit zijn
roman, de schrijver Immanuel
('Jojo') Ter Braak, juist zo mist.
Zijn eerste en tot nog toe enige
roman, „Mijn huis", levert
hem voornamelijk uitnodigin
gen voor congressen van bin
nenhuisarchitecten op. Buiten
de kunstenaarskring waarin
hij zich beweegt, geniet hij
weinig bekendheid.
Jojo wil graag een échte schrij
ver zijn, maar heeft geen idee
hoe hij dat moet worden. Zijn,
meestal homoseksuele, vrien
den en kennissen gaat het niet
veel beter, maar zij hebben ge
noeg aan eikaars waardering.
Zoals de dichter Otto de Ger
main, die zijn bundels in
steeds kleinere oplagen laat
drukken en van zijn laatste
werk nog slechts één exem
plaar laat verschijnen dat hij
tijdens een feestje tentoonstelt.
Of Jacoba van Loevestein die
Mozart zingt, maar dan in de
versie met de originele pis- en
poepteksten, terwijl haar
druk-kakelende zuster Geesje
flinterdunne, inhoudsloze ro
mans schrijft die dan door de
critici uitvoerig worden geana
lyseerd. Alleen Jojo's vriend,
Vincent, is buiten het kringe-
3e succesvol, maar die zingt
an ook smartlappen als „Pak
me dan, as je kan en „Als de
zon schijnt".
Het verhaal begint met het
vertrek van Vincent naar Ita
lië en Jojo's ernstige voorne
men in diens afwezigheid nu
echt eens een goede roman te
schrijven. Vincent komt kort
daarop bij een ongeluk om het
leven. In de dagen en weken
daarna komt Jojo er steeds
meer achter wat een egoSt zijn
minnaar eigenlijk was.
Hij bedroog hem steeds met
anderen, had geen enkele ar
tistieke integriteit en ver
maakte, als klap op de vuur
pijl, per testament al zijn geld
en rechten aan een stichting te
zijner nagedachtenis. Van
schrijven komt niets terecht,
ni?t alleen door het verdriet
om Vincents dood, maar ook
omdat het voze en de leegheid
van het kunstenaarswereldje
hem steeds meer opvallen en
gaan tegenstaan.
Uiteindelijk vertrekt hij naar
Rome om inspiratie te vinden.
Daar bezwijkt hij onder een
ernstige zenuwinzinking. In
het ziekenhuisbed besluit hij
nooit meer te schrijven, „geen
aanspraak meer te maken op
het laatste woord".
„Laatste woorden" is een
goed-geslaagde satire op een
door arrogante leeghoofden
bevolkte kunstenaarswereld.
In Amsterdamse grachtenpan
den, in kroegen en dure disco's
en op saaie feestjes en recep
ties luisteren deze personages
vooral naar hun eigen stem en
brallerige theorieën over wat
kunst moet zijn, maar helaas
nooit is. Elke nieuwe tentoon
stelling, film en roman nemen
ze in zich op en toch zijn ze
niet ontwikkeld.
Heijne maakt al zijn perspna-
ges belachelijk, inclusief Jojo
ter Braak, die alleen door zijn
achternaam en in zijn ambities
op zijn voorganger Menno
lijkt.
In Rome, tijdens zijn ineen
storting, wil hij, net als Nietz
sche, een paard om de hals
vallen, maar in de diepgang
van zijn gedachten kan hij niet
aan hem tippen. Heijne be
schrijft dat met veel verve en
humor en een vakmanschap
dat opmerkelijk is voor een
(toen) drieëntwintigjarige.
Zijn figuren zijn geen echte
personen, maar stereotypen,
zoals dat ook hoort in een sati
re. Soms echter komt dat ge
brek aan eigen karakter op
hinderlijke wijze naar voren,
zoals bij de linkse journalist
Andreas Hokman, een humor
loze, gedreven snuffelaar, die
teveel lijkt op het beeld dat de
gemiddelde Telegraaf-lezer
van zo'n man heeft.
Heijne slaat trouwens in het
algemeen een wat geborneerd
rechtse toon aan. „Mijn huis,
waar hij meer dan drie jaar
aan gewerkt had, was bedoeld
geweest als definitieve afreke
ning met... de jaren zestig... Ja
ren die niets goeds hadden
voortgebracht".
En de jaren zeventig werden
volgens hem gekenmerkt door
„een verstikkend klimaat-
een waanidee: progressiviteit".
Waar Heijne het modieuze van
de beide voorgaande decennia
aanklaagt, vervalt hij zelf in
de 'trendy'-meningen van de
eerste helft van de jaren tach
tig. Voor een homoseksueel
die de jaren zestig niet bewust
heeft beleefd, maar zijn vrij
heid vooral aan de verande
ringen van die jaren te danken
heeft, is dat een nogal aanma
tigende bewering. Bij zulke
uitspraken dreigt de satiricus
onderwerp van zijn eigen spot
te worden.
JEROEN KUIJPERS
dit tijdens de laatste
gadering van het SD5TE
de huidige raadsperio eu
Ita
Omdat in alle gemeenten
menteel druk onderhal
wordt over nieuw te vo ot
colleges van burgemeest
wethouders en de nieuw 07'.
meenteraden binnenkort
stalleerd worden, was he19
teravond de laatste ver ss'<
ring van de SDB in de hi
samenstelling. Verschil
leden van de SDB verdw^
in hiin respectievelijk gei r»,
te uit de raad en kunnen
om ook geen lid van hetHa'
meer zijn. Reden voor voi.8<
ter Jonkman om de ver
ring van gisteravond te b g
ten met een speciaal 2
woord.
De SDB-voorzitter von< *5
zeer belangrijk dat de ger
ten in de Duin en Bollens h 5
Hillegom, Lisse, Sa [*j
heim, Voorhout, Noordwnd
hout, Noordwijk, Warif1
Katwijk, Rijnsburg en Va oy,
burg ook in de toel C;
goed overleg voeren. „Er
hoefte aan regionaal i
Nu, maar nog meer in dl]8'*
komst. We kunnen 'd
schaarse gronden maar V
keer uitgeven. En of we
bij nu de voorkeur gevei m'
bedrijven, woningen, b
bollen of wegen; we zulle !,6i
in meerdere mate in sa»
werking en overleg m
doen. We lopen anders h
sico dat anderen het voo
gaan doen", aldus Jonkrn
