Van mij
nag VVD
■tnet D66
fuseren"
Vim Kok zal een list moeten verzinnen
Politiek
Partij
Parlement
ÏÏD NIJPELS:
dl
ÏNENLAND CcidócSoivUMlt zaterdag 24 maart 1990 pagina 5
zijn vruchten af toen in mei
vorig jaar het CDA/VVD-ka-
binet uiteenspatte. Ruud Lub
bers, die witheet was over het
'verraad' van WD-fractielei-
der Voorhoeve, wendde on
middellijk de steven naar de
PvdA. En op 7 november
stond het kabinet-Lubbers-
/Kok op het bordes van Huis
ten Bosch. Het gejuich in de
PvdA voor Wim Kok nam
ovationele vormen aan.
Afbrokkeling
Bijna niemand had in de gaten
dat het electoraat van de partij
intussen langzaam maar gesta
dig afbrokkelde. Het begon
met de statenverkiezingen van
1987, waarbij de PvdA 0,3 pro
cent verloor. De Europese ver
kiezingen van 1989 bezorgden
de partij een verlies van bijna
drie procent. Bij de kamerver
kiezingen van vorig jaar her
stelde de PvdA zich enigszins,
maar dook toch weer onder de
magische grens van vijftig ze
tels.
Toen de opiniepeilers terug
waren van vakantie, bleek dat
de terugkeer van de PvdA in
de regering het afnemen van
haar populariteit niet kon stui
ten. Integendeel, de vele con
cessies die Kok bij de formatie
aan Lubbers had gedaan, en
de eerste daden van de nieuw
bakken minister van financiën
(halvering van het zogeheten
'nieuwe beleid') bracht een
aantal partijgenoten in de aan-
valshouding.
Oud-partijbëstuurder Felix
Rottenberg verrichtte de af
trap. „Kok laat de PvdA als
een ongeïnspireerde club aan
modderen". Paul Scheffer, we
tenschappelijk medewerker
van de partij, plaatste een ge
vaarlijke voorzet: „Men wrijft
zich tevreden over de buik, zo
van: we hebben ons doel be
reikt, we zitten in de rege
ring". Het scheidende kamer
lid Jan Schaefer scoorde kei
hard in de linker hoek: „In de
politiek is het niet ongebruike
lijk dat na vier verloren ver
kiezingen de hele partijtop
wordt weggesmeten".
De oud-banketbakker was er
van overtuigd dat de PvdA
door het „tandeloze" gedrag
van Wim Kok bij de gemeen
teraadsverkiezingen de ver
nieling zou ingaan. Hij kreeg
nog meer gelijk dan hijzelf
vermoedelijk voor mogelijk
had gehouden. Nog geen 28
procent van de kiezers koos
afgelopen woensdag voor de
partij van Kok. Als er kamer
verkiezingen waren geweest,
zou de PvdA elf zetels zijn
kwijt geraakt. Daarmee zijn de
sociaal-democraten zelfs nog
iets beneden het niveau geko
men van de jaren zestig, toen
zij werden aangevoerd door
tamelijk bleke figuren als Ne-
derhorst en Vondeling.
Roemloos
Is daarmee gezegd dat ook
Wim Kok een kleur- en roem
loos einde wacht? Dat zal er
vanaf hangen. Er zijn twee
mogelijkheden. Kok kan zich
de nederlaag zo aantrekken
dat hij krampachtig gaat pro
beren zijn imago te verande
ren. Dat zou hem weliswaar
wat roder maken, maar het
zou tevens het risico doen ont
staan van een kabinetscrisis.
Het zelfbewuste CDA is be
paald niet in de stemming om
akkoord te gaan met een aan
tal geforceerd linkse planne
tjes.
Kok kan er echter ook voor
kiezen door te gaan op de in
geslagen weg. Het lijkt erop
dat hij dat zelf ook wil. „Ik
laat me niet zenuwachtig ma
ken door welke gemeente
raadsverkiezingen dan ook.
Mijn lijsttrekkerschap was
deze keer niet aan de orde",
bitste Kok tegen een in zijn
ogen brutale televisieverslag-
ger van NOS-laat. Hij kondig
de aan dat de PvdA-ministers
zich in het kabinet keurig aan
het regeerakkoord zouden blij
ven houden. „Het is een goed
en evenwichtig stuk".
Dat voornemen lijkt verstan
dig. De marges in de Neder
landse politiek zijn zo smal dat
het niet reëel is om nu, na vier
maanden regeren, al grote da
den van het PvdA-smaldeel in
het kabinet te verwachten. Te
gen die achtergrond is het ei
genlijk al heel wat dat de
mensen die moeten leven van
een uitkering of een ambtena
rensalaris er na zoveel jaar
achteruitgang en stilstand
weer eens iets bij hebben ge
kregen en dat er voor het eerst
sinds de oprichting van de
Navo (1949) flink bezuinigd
wordt op Defensie.
Maar daarmee hebben we nog
geen antwoord op de vraag
waarom zovelen de PvdA dan
toch bij de eerste de beste ver
kiezingen sinds haar terugkeer
achter de regeringstafel in de
steek hebben gelaten. Dat zou
kunnen komen door de stijl
van Kok en Co. In zijn streven
om de Drees van de negenti
ger jaren te worden heeft de
huidige PvdA-leider wellicht
vergeten dat een politicus al
tijd herkenbaar moet blijven.
Hoeveel compromissen de
oude Willem ook met de KVP
sloot, in de ogen van zijn ach
terban bleef hij de felle bestrij
der van de toenmalige katho
lieke leider prof Carl Romme.
Er zal echter bijna niemand
zijn die de jonge Wim als zoda
nig bezig ziet tegen Ruud Lub
bers, de huidige aanvoerder
der katholieken (en protestan
ten). Op de een of andere ma
nier wekt Kok de indruk dat
hij heel blij is Lubbers te mo
gen Assisteren bij het vervul
len van diens zware ambt.
Misschien heeft zijn eigen
functie daar ook iets mee te
maken. Een minister van fi- i
nanciën is voor het grote pu
bliek ëen soort penningmees
ter, wiens enige taak het is de
centjes van de club zorgvuldig
te beheren. Dan val je natuur
lijk niet zo op als je een pre
mier naast je hebt die even
eens wars is van potverteren.
Wil Wim Kok na het gejuich
ontkomen aan verguizing, dan
zal hij toch snel een list
moeten verzinnen. Hij zal al
thans de indruk moeten wek
ken dat zijn partij geen bijwa
gen is van het CDA. Samen
met de overige PvdA-minis
ters en -staatssecretarissen zal
Kok moeten overkomen als
een stoere locomotief die zono
dig krachtig de andere kant
uit trekt
RIK IN T HOUT
de vraag hoe je de burgers
meer bij de plaatselijke poli
tiek kunt betrekken. Gerrit
Brokx, die in Tilburg zit, had
er zelfs Jos Brink voor inge
huurd, maar ook daar was de
opkomst schrikbarend laag".
Orakel
.Burgemeestersverkiezingen?
Nee, daar ben ik tegen. Ik
vind dat burgemeesters een
onafhankelijke positie moeten
behouden en dus benoemd
moeten blijven door de Kroon.
Ik ben wel een groot voorstan
der van het houden van een
lokaal referendum, bijvoor
beeld over een groot bouw
plan, maar ik denk dat je zelfs
fl HAAG Vier jaar
iet nog maar geleden
Wim Kok in de soci-
democratische gelede-
werd gezien als een
sia:
PvdA'er richtte begin
J zelfs een actiegroep op,
zich ten doel stelde de Par-
1 hf tan de Arbeid de kamer-
rva bezingen in te laten gaan
Wim Kok als lijsttrekker
plaats van de 'versleten'
pden Uyl. Zelfs een nuch-
tman als Wim Thomassen,
bijna legendarische oud-
qJ jemeester van Rotterdam,
stak in laaiende geestdrift.
t Kok erbij halen "rQ
kucmmnirlnnlnn al
,3,
jren.
fanclub 'Wim Kok Voor
die er dus aanzienlijk
1 e' der was dan de onlangs op-
z ichte vereniging van Han-
[aij-vereerders, had in zo
re succes dat Den Uyl op
partijraadsvergadering de
-FNV-voorman op het po-
m trok en hem uitriep tot
enige echte opvolger.
;ia rdoor kon de oud-FNV-
aali rman in mei '86 gaan fun-
md :n als 'lijstduwer'. Dat leg-
ice de PvdA geen windeieren:
ger letels. Het was de op één na
e uitslag van de partij in
bestaansgeschiedenis.
Luide klonk het geiuich voor
Kok. Het was duidelijk dat de
dagen van Den Uyl nu echt
geteld waren. En inderdaad:
nadat het CDA samen met de
toen nog gezworen kameraden
van de VVD het kabinet-Lub-
bers/De Korte had gevormd,
was het zover. Joop den Uyl,
die 22 jaar de PvdA had ge
leid, ging bescheiden op het
achterste bankje in de Tweede
Kamer zitten. Zijn plaats op de
voorste rij werd bezet door
Wim Kok.
Op de lauweren rusten was er
voor de nieuwe fractieleider
niet bij. Kok besefte zeer wel
dat hij de PvdA, die bijna
twaalf jaar machteloos opposi
tie had gevoerd, weer 'regie-
rungsfahig' moest maken. Sa
men met de nieuwe partijvoor
zitter Maijanne Sint, die de
'radikalinski' Max van den
Berg was opgevolgd, probeer
de Kok de PvdA ervan te
doordringen dat de tijd van
navelstaren voorbij was en dat
van nu af de luiken wijd open
gegooid zouden worden. „Wie
bondgenoten zoekt, moet ze
eerst maken", herhaalde Kok
steeds maar weer.
Het duo Wim Marjanne
slaagde in zijn opzet. Dankzij
het nimmer aflatende gesjor
en getrek aan het roer verleg
de de PvdA als een mammoet
tanker heel langzaam de koers
naar stuurboord. Dat wierp
EN WISKE DE BEZETEN BEZITTER
(c) Standaard Uitgeverij/Wavery Productions
Hoe win je de verkiezingen
En vooral: hoe voorkom je dat
je ze verliest? Twee politici
hebben zich de afgelopen
weken over die vraag het
hoofd gebroken. PvdA-leider
Wim Kok en VVD-voorman
Joris Voorhoeve wilden het zó
graag eens een keertje
meemaken: de armen in de
lucht en het gezicht op een
zomerse dag. En dan roepen
tot een juichende menigte:
Bedankt voor de steun! We
hebben ze mores geleerd!".
Helaas: voor beiden blijft dat
een schone droom. De VVD
kon het schamele resultaat
van de vorige verkiezingen
maar nèt vasthouden. Dat
laatste was overigens al een
hele verrassing. Voorhoeve
had enorm zijn best gedaan om
uit te leggen dat het electoraat
zijn keus vooral niet door de
landelijke politiek moest laten
bepalen, maar door 'het goede
werk dat de liberalen in de
gemeenten zélf hebben
verricht'. „Stem op ons, maar
niet om mij", luidde vrij
vertaald de boodschap van de
fractievoorzitter. En het
liberale volksdeel kleurde
opgelucht de juiste vakjes
De nederlaag van de PvdA. de
vierde op rij, deed de partij en
haar leider op de grondvesten
schudden. In het heetst van de
verkiezingsstrijd had Kok nog
een ware gedaanteverandering
ondergaan. Het verruilde het
imago van de sobere en
deskundige
schatkistbewaarder voor dat
van goedheiligman. Een
meesterlijke metamorfose!
Het regende kadootjes in het
land en de gulle gever was
steeds weer Wim Kok.
Alleenstaande bejaarden
waren het eerst aan de beurt.
Als blijkt dat hun aow-tje er
dit jaar niet op vooruit gaat,
dan zorgt de minister van
financiën hoogstpersoonlijk
dat dit nadeel weer wordt
rechtgetrokken, beloofde Kok.
Dat kon vergrijzend
Nederland in zijn zak steken!
Vervolgens ging de PvdA-
bisschop op bezoek bij de
trein- en busreizigers. Die
mogen hun reiskosten boven
de dertig kilometer van hun
belasting blijven aftrekken.
Kassa! Toen dat weer zure
gezichten gaf bij de
automobilisten streek St. Wim
opnieuw over zijn hart.
Welaan: wie met een collega
zijn 'carpooit' mag een blije
rijder blijven en ongestraft 44
cent per kilometer van zijn
baas toucheren. Was de sint
nog iemand vergeten? Ach.
hoe had hij hèn toch over het
hoofd kunnen zien: de
werklozen en
arbeidsongeschikten! Drie
dagen voor de verkiezingen
kregen ook zij een stukje
marsepein in de schoen: in juli
gaan de uitkeringen ifiet zeker
1,5 procent omhoog, beloofde
Kok. En hij gaf een vette
knipoog: wie nu nog niet op
mij stemt is goed gek.
Zijn heel veel Nederlanders
dan woensdag inderdaad gek
geworden? De goedgeefsheid
van Kok werd in elk geval
beloond met een dramatische
nederlaag. Wat was daar in
vredesnaam de oorzaak van?
Misschien was Koks
vermomming als Sinterklaas
niet helemaal perfect en kon
het volk onder het kanten
ondergoed toch nog de streng
gesteven broekspijpen van de
schatkistbewaarder zien. Dat
maakte de
uitkeringsgerechtigden wat
wantrouwig. En wat
ontdekten zij? Die anderhalf
procent hogere uitkering
levert in feite niet meer dan
een extraatje van netto één
gulden per maand op (er zat
immers al een verhoging van
1,4 procent aan te komen).
Da 's dus een half zakje friet, of
vier porties mayonaise. Die
mocht Kok wel in zijn haar
smeren.
Bij de volgende verkiezingen
doet de PvdA-chef er wijs aan
zijn karmozijnrode mantel en
mijter in de verkleedkist te
laten liggen. Zolang zijn zak
niet tot de rand met echte
cadeautjes gevuld is, zullen eb
te weinig gelovige kindertjes
zijn om de PvdA aan een
overwinning te helpen, is nu
gebleken. Dan hanteerde
Bondskanselier Helmut Kohl
het Sinterklaas-effect met
meer succes. Afgelopen zondag
veegde hij de communisten en
socialisten in de DDR in één
klap van tafel. Zijn simpele
recept: 'Stem op ons en voor je
het weet rijd je in een
Mercedes'. Naar verluidt zingt
men bij de Oostduitse
bruinkoolhaarden nu nóg
liedjes voor Sin te Kohl.
TRUBBELS
gemaakt. Ik vond het langza
merhand tijd worden voor iets
anders. Een heel belangrijk ar
gument was ook dat ik, als
oud-fractieleider en oud-mi-
nister, een bijzondere positie
in de VVD-fractie innam. Ik
wilde Joris Voorhoeve op geen
enkele wijze voor de voeten
lopen, maar de consequentie
daarvan was wèl dat ik erg op
m'n tellen moest passen en me
vrij rustig moest houden, want
alles wat ik zei zou op een
goudschaaltje worden gewo
gen. Dat maakt het werken op
het Binnenhof natuurlijk min
der aantrekkelijk. Als ik was
blijven zitten had ik nog vier
jaar gemuilkorfd door het le
ven moeten gaan".
„En tenslotte telde ook m'n
leeftijd mee. Ik word nu veer
tig en heb dus bij wijze van
spreken nog een heel leven
voor me. Als ik zo'n acht a
tien jaar burgemeester blijf,
heb ik daarna misschien weer
zin in een terugkeer naar de
landspolitiek. Daar ben ik dan
ook nog niet te oud voor, want
er zijn zat mensen die pas op
hun vijftigste aan een kamer
lidmaatschap of een ministers
post beginnen".
In Breda is er voor Ed Nijpels
heel wat zendingswerk te ver
richten, want de belangstelling
voor de lokale politiek is daar,
zoals bij de raadsverkiezingen
bleek, bedroevend gering.
Slechts 49 procent van de kie
zers ging er op de eerste lente
dag naar de stembussen. Nij
pels: „Die desinteresse heeft
mij ook verbijsterd, maar tege
lijkertijd pieker ik me suf over
het verlossende antwoord op
gehandhaafd blijft, ook als
Lubbers weg is en Brinkman
de nieuwe leider wordt".
„Het slinken van de aanhang
van de VVD is ook aan mijzelf
te wijten geweest. Het interne
gedonder in de partij rond
mijn persoon als fractieleider
heeft ons geen goed gedaan. Ik
heb fouten gemaakt, dat geef
ik grif toe, maar dat kwam
voor een deel door onervaren
heid. Kort nadat ik 1982 frac
tieleider was geworden, viel
het tweede kabinet-van Agt.
Toen moest ik gelijk de ver
kiezingen in en bij de kabi
netsformatie optreden als on
derhandelaar. Dat viel me al
lemaal vrij rauw op m'n dak.
Achteraf gezien zou ik een he
leboel dingen anders hebben
gedaan, maar ja, daar is nu
niets meer aan te doen. Dan is
er nog een vierde oorzaak
waardoor de partij in het dal
terechtkwam, maar die kun je
zo wel raden: het feit dat het
tweede kabinet-Lubbers door
de VVD-fractie ten val is ge
bracht".
Joop den Uyl
„Nee, slapeloze nachten heb ik
er nooit van gehad. Ondanks
alle tegenslagen, hoe groot
ook, heb ik altijd een prima
nachtrust genoten. Maar som
mige dingen vreten wel aan je.
Gebrek aan loyaliteit bijvoor
beeld. Dat vind ik het meest
vervelende in de politiek.
Mensen die je denkt te ver
trouwen en waar je opeens
niet meer van op aan kunt, dat
soort dingen. Men laat je zo
makkelijk vallen, men ver
guist je zo snel, ook als je par
tijgenoten van elkaar bent.
Het heeft me heel wat moeite
gekost daarmee te leren le
ven".
„Joop den Uyl heeft me daar
erg bij geholpen. In 1984 was
FOTO: CEES VERKERK
ik met een delegatie van frac
tieleiders in Moskou. Tijdens
die reis heb ik een uitstekend
contact met Den Uyl gehad.
Op een nacht maakten we sa
men een wandeling over het
Rode Plein en toen klaagde ik
over dat gebrek aan loyaliteit.
Hij heeft mij toen heel vriend
schappelijk, bijna vaderlijk
toegesproken en gezegd dat hij
daar ook last van had en dat
er helaas geen kruid tegen ge
wassen is. De politiek brengt
dat nu eenrqaal met zich mee,
dat moet je aanvaarden. Je
moet gehard worden. Dat ge
sprek heeft me toen bijzonder
goed gedaan".
Heeft Ed Nijpels zich nooit ge
stoord aan het stempel van 'de
jonge hond met z'n boekenkast
vol Donald Duck, Asterix en
Suske en Wiske', dat hem van
af zijn intrede in de politiek
alom werd opgedrukt en dat
hij nooit meer is kwijtgeraakt?
„Ach, ik heb zoveel etiketten
opgeplakt gekregen. In de eer
ste vijf jaar was ik het links-
liberale kamerlid dat zo prach
tig de discriminatie van vrou
wen, homoseksuelen en min
derheden bestreed en het op
nam voor de rechten van min
derjarigen. Als fractieleider
werd ik geleidelijk aan een
rechtse autoritaire bal en als
milieuminister was ik ineens
weer de progessieve jongen".
„Het heeft me allemaal nooit"
veel gedaan. Voor m'n gevoel
ben ik altijd mezelf gebleven,
alleen m'n rol wisselde wel
eens. Langzamerhand word ik
wel wat moe van dat Pietje-
Bell-imago, maar gelukkig
kom ik dat steeds minder te
gen. Ik blijf trouwens volhou
den dat ik strips leuk vind om
te lezen, maar ik zeg er dan al
tijd bij: ik heb nog duizend an
dere boeken hoor!"
DICK VAN RIETSCHOTEN
PAUL KOOPMAN
EN HAAG Ed Nijpels
een gelukkig mens. Op
april aanstaande, de dag
zijn veertigste verjaar-
j, gaat er opnieuw een
ïgensdroom van hem in
rvulling. De derde al.
1977 werd hij kamerlid,
1986 minister en straks
ag hij zich burgemeester
lemen. Weliswaar niet
Ameland, zoals hij het
:h als puber had voorge-
Id, maar in Breda.
OTtom: Ed Nijpels zegt
13 turbulente jaren de
itionale politiek vaar-
el.
Iet was een buitenkansje",
gt hij in zijn met kinder-
eelgoed bezaaide woonka-
Ge woon een kwestie
in mazzel. Vorig najaar werd
kend dat VVD-burgemees-
Feij van Breda vervroegd
>u opstappen vanwege een
izie met de hoofdcommissaris
Toen die vacature
dacht ik: dat is wel
voor mij. Er zijn maar drie
boven de 100.000
die traditiegetrouw
VVD-burgemeester heb-
Utrecht, Arnhem en Bre-
Breda vind ik daarvan de
dus ik solliciteerde,
dat ik die kans de
tien jaar niet meer zou
er speelde nog veel
mee, hoor. Kijk, na der-
jaar in de landspolitiek
c alles al zo'n beetje mee-
daar niet alle inwoners warm
voor krijgt. Maximale open
heid van het gemeentebestuur
is ook belangrijk, daar zal ik
me in Breda beslist sterk voor
maken, maar nogmaals: een
pasklare formule voor het ver
krijgen Van een burgerij met
hart voor hun gemeente heb
ik niet".
Ook in Breda wil Nijpels de
politieke leiding van de VVD
niet voor de voeten lopen met
uitspraken over het beleid of
de koers van de partij. „Ik heb
geen enkele ambitie om het
orakel van Breda te worden.
Eén orakel in Leeuwarden is
wel genoeg. Maar ik blijf wel
actief in de partij en als er iets
is dat me echt heel erg dwars
zit, dan zal ik daar zeker m'n
mond over opendoen".
Omdat hij nu toch bijna van
het Binnenhof vertrekt, wil
Nijpels op de valreep nog wel
iets over de koers van zijn par
tij kwijt, of er nu een goud
schaaltje klaarstaat of niet. „Ik
hoop dat de VVD als oppositie
partij een onafhankelijke
koers volgt en zich niet naar
rechts laat drukken. Als de
kans tot regeren weer in zicht
komt, moeten alle opties open
staan: regeren met het CDA
maar ook met PvdA en D66.
Naar mijn mening zou de
VVD nu al meer samenwer
king moeten zoeken met D66.
Die partij staat op de keper be
schouwd zeer dicht bij ons. Als
ie mij met Van Mierlo in een
camertje zou zetten, zouden
we in enkele uren op "hoofdlij
nen een gezamenlijk program
ma kunnen opstellen, daar ben
ik van overtuigd. Wat mij be
treft mag de VVD op den duur
zelfs met D66 fuseren. Ik weet
wel dat dat op dit moment een
utopie is en dat e*r met name
tussen de achterbannen tal
van barrières liggen, maar
toch... de gedachte vind ik best
aantrekkelijk".
Fouten gemaakt
De aankomende burgemeester
is met zijn partij de afgelopen
jaren door een grillig berg
landschap getrokken. In 1977,
toen hij in de Kamer kwam,
telde de VVD-fractie 28 zetels.
Vier jaar later werden het er
26, maar onder aanvoering
van Ed Nijpels als nieuwe
fractieleider en lijsttrekker
klom de partij "in 1982 op tot
een recordhoogte van 36 ze
tels. Daarna ging het echter
bergafwaarts: in 1986 bleven
er nog mar 27 zetels over en
op dit moment bestaat de
VVD-ploeg in de Tweede Ka
mer uit slechts 22 leden. Te
rugblikkend heeft Ed Nijpels
wel een verklaring voor dit
verloop, waarbij hij zichzelf
niet spaart.
„Ik denk dat er vier oorzaken
zijn aan te wijzen. Ten eerste
de RSV-enquête. Gijs van
Aardenne, die tijdens het eer
ste kabinet-Lubbers vice-pre
mier was en daarom als het
boegbeeld van onze partij fun
geerde, heeft door die enquête
zo'n forse beschadiging opgelo
pen dat de hele partij daardoor
mede aangetast werd. Het
RSV-virus heeft verwoestend
gewerkt op het vertrouwen in
de VVD. Een tweede oorzaak
van onze neergang ligt bij het
CDA. In de eerste twee kabi-
netten-Lubbers had het CDA
zo'n overheersende positie en
was de uitstraling van de pre
mier zo groot dat het CDA
heel veel stemmen van ons
naar zich toegetrokken heeft.
Inmiddels is het CDA trou
wens veel minder afhankelijk
geworden van de persoon van
Lubbers. De partij zélf heeft
een ijzersterke plaats in het
Nederlandse krachtenveld
veroverd. Ik denk dat die on
aantastbaarheid nog lange tijd
Gezeten tussen box en kinderstoel bereidt Ed Nijpels zich voor op zijn afscheid van Den Haag.
