Goed schaker met
een sterk geheugen
45:
Ccidóc Qowumt
Litouwen tart Moskou met een eigen grenswacht
Perestrojka in de mode
MARCA-CLUBLEDEN-10%
KOLBERT 46-56
KOLBERT 46-56
KOLBERT 46-56
KOSTUUM 48-56
KOSTUUM 46-54
OVERHEMD 37-44
STROPDASSENi
PANTALON 46-56
PANTALON 48-56
BUITENLAND
WOENSDAG 21 MAART 1990 PAGINA
„Groot-Brittannie
niet beleefd genoeg"
PARIJS Het leven van de journalist Far-
zad Bazoft zou mogelijk zijn gespaard als
Groot-Brittannie Irak op een beleefdere ma
nier om clementie had gevraagd, aldus de
Iraakse ambassadeur in Frankrijk, Abdul
Razzak El-Hashimi. „Als je om clementie
vraagt, dan zeg je „alstublieft", maar in plaats
daarvan heeft Groot-Brittannie zich bediend
van dreigementen, chantage en het uitoefe
nen van druk", aldus de ambassadeur. Vol
gens hem heeft de Iraakse president Saddam
Hussein zich in het verleden in vergelijkbare
gevallen wel clement getoond. Bazoft, die was
verbonden aan het Britse weekblad The Ob
server, werd afgelopen donderdag in Irak ge
ëxecuteerd nadat hij was veroordeeld wegens
spionage.
(vervolg van de voorpagina)
MOSKOU De Baltische republiek Litou
wen, die zich wil afscheiden van de Sovjet
unie, heeft gisteren plannen ontvouwd voor
de vorming van een eigen grenswacht, on
danks het feit dat Moskou met klem heeft
gewaarschuwd geen eigen diensten in het
leven te roepen ter vervanging van de door
de centrale regering van de Sovjetunie ge
leide instellingen.
De Litouwse autoriteiten hebben sinds drie
dagen vrijwilligers geworven voor de vor
ming van wat door hen wordt omschreven
als „eenheden voor regionale zelfverdedi
ging". Premier Kazimera Prunskiene ver
klaarde dinsdag dat Litouwen binnen tien
dagen 37 grensposten hoopt te installeren
aan zowel de grens met de Sovjetunie, waar
nu de Sovjet-politie de douanefaciliteiten
beheert, als aan de grens met Polen, waar
het grensverkeer wordt gecontroleerd door
personeel van de KGB.
Sovjetminister van buitenlandse zaken
Edoeard Sjevardnadze, op bezoek in Nami
bia, herhaalde daar tegenover VS-ambtge-
noot James Baker dat Moskou geen geweld
zal gebruiken om onafhankelijkheidsbewe
gingen in de Baltische republieken te on
derdrukken.
VS-president George Bush zei blij te zijn
dat Sovjetleider Gorbatsjov blijft streven
naar „vreedzame veranderingen" in Litou
wen ondanks zijn meningsverschil met Vil
nius.
De president wees erop dat Moskou vreed
zame veranderingen in Oost-Europa heeft
ondersteund. „Dat is ook essentieel in het
geval van Litouwen, dat is wat iedereen
wil, democratie en vrijheid zelfbeschik
kingsrecht en ook een vreedzame ontwik
keling". De Amerikaanse regering sprak
eerder de hoop uit dat de Sovjetunie en Li
touwen er in zouden slagen hun menings
verschillen uit de weg te ruimen. Witte-
Huiswoordvoerder Marlin Fitzwater riep
de regering in Moskou op „de wil van de
Litouwse burgers te respecteren". „Was
hington erkent de Baltische republiek niet
als onafhankelijke staat, maar wij houden
de situatie nauwlettend in de gaten....wij
hebben ons standpunt al kenbaar ge
maakt".
De Nederlandse regering volgt de ontwik
kelingen in Litouwen na de uitroeping van
de onafhankelijkheid niet zonder zorg,
maar vertrouwt erop dat de politieke pro
blemen ,via een dialoog tussen Moskou en
Litouwen zijn op te lossen. Volgens het mi
nisterie van buitenlandse zaken is een Ne
derlandse erkenning van een onafhankelijk
Litouwen op dit moment niet aan de orde.
Het ministerie vindt het tevens voorbarig
in navolging van Canada de Sovjet-ambas
sadeur te ontbieden nadat militaire Sovjet
vliegtuigen zondag niet-aangekondigde
vluchten uitvoerden boven de Litouwse
hoofdstad Vilnius. Moskou zei dat het om
normale oefenvluchten ging en weersprak
suggesties dat het ging om militair machts
vertoon om Litouwen weer in het gareel te
krijgen.
Gaddafi wil boyco
Bondsrepubliek
ROME De Libische le
Gaddafi heeft de islamil
wereld opgeroepen een e
mische boycot in te stellenjd-
gen de Bondsrepubliek,
contacten met de VS en
Brittannie, landen die de
plomatieke betrekkingen
Libië hebben verbroken,
nen te worden gemeden,
Gaddafi in een rede in Tri)
Aangenomen wordt dat
oproep verband houdt me
recente brand in de omstrei,
gifwapenfabriek in Ri
waarvoor Libië de VS,
Bondsrepubliek en Israel
antwoordelijk acht.
oorjc
lanta
100 i
LITOUWSE LEIDER LANDSBERGIS
VILNIUS t)e strijd van
Litouwen voor onafhan
kelijkheid wordt aange
voerd door een vriendelij
ke, pretentieloze musico
loog, professor Vytautas
Landsbergis. Kan de lei
der van de nationale be
weging nu de angst voor
een Sovjet-interventie
groeit zijn tot dusver be
toonde koelbloedigheid
bewaren?
Het lijdt geen twijfel dat pro
fessor Landsbergis' bedaarde
persoonlijke stijl en zijn grote
diplomatieke talenten bijge
dragen hebben tot zijn leider
schap van Sajudis, de Litouwse
nationale beweging. De over
koepelende organisatie omvat
de meest uiteenlopende poli
tieke stromingen - hoewel zij
op dit moment vereend zijn in
de strijd voor onafhankelijk
heid. Ook heeft Sajudis men
sen die, tenminste oppervlak
kig bezien, krachtigere per
soonlijkheden zijn en meer po
litieke vaardigheden hebben
dan Landsbergis.
Toen Landsbergis in 1988 lei
der werd van Sajudis, was dit
een voornamelijk symbolische
functie. Niemand kon toen
vermoeden dat binnen twee
jaar Landsbergis president zou
zijn en de vergadering van de
Opperste Sovjet zou voorzitten
die - in theorie - de onafhan
kelijkheid van Litouwen zou
herstellen.
Nu die onafhankelijkheid be
reikt, krijgen sommige Litou
wers echter last van „koudwa
tervrees". Landsbergis' leider
schap zal dan ook in de ko
mende weken zwaar op de
proef worden gesteld.
Aristocratie
Niet alleen zijn talent, maar
ook zijn naam heeft Landsber
gis aan het leiderschap gehol
pen. De naam Landsbergis is
in Litouwen vrijwel synoniem
voor aristocratie. Naar de fa
milieoverlevering was de
stamvader van het geslacht
een heer uit Duits Saxen die
dienst nam in het leger van
het Russische Keizerrijk onder
Katharina de Grote. Hij werd
beloond met een landgoed in
de buurt van de Litouwse stad
Paneziris.
Dat professor Landsbergis niet
van Litouwse afkomst is, is
iets dat de Sajudisleiders nu
liever zouden willen verbloe
men. Dat de familie besloot in
plaats van de Duitse de Li
touwse nationaliteit aan te ne
men is echter een groot com
pliment voor de natie: er wa
ren minstens twee andere mo
gelijkheden.
Die twee mogelijkheden wor
den gesymboliseerd door de
twee kerken aan de Gedymin-
laan in Vilnius, waar Lands
bergis' kantoor zich bevindt.
Aan de ene kant, tegenover
het kantoor van Sajudis, staat
de rooms-katholieke kathe
draal, die in de negentiende
eeuw in een neo-classicistische
stijl is herbouwd door de Po
len. Aan de andere kant, aan
de overzijde van de rivier,
staat de Orthodoxe kerk, die
in de negentiende eeuw is ge
bouwd door de Russische heer
sers van Litouwen als een
symbool van hun gezag.
De groei van de Poolse domi
nantie over Litouwen was in
veel opzichten paradoxaal,
want toen de twee staten in de
middeleeuwen een unie vorm
den, was Litouwen - nog
maar net bekeerd van het hei
dendom - veel groter dan Po
len. Het Litouwse grondgebied
strekte zich uit van de Balti
sche tot de Zwarte zee en om
vatte grote gebieden van de
Oekraine en Witrusland. Meer
extreme nationalisten kijken
nog steeds met weemoed naar
deze oude, „echte" grejizen
van Litouwen.
Landclaims en verzoeken aan
de nieuwe regering om het op
te nemen voor de „rechten"
van Litouwers die buiten de
huidige grenzen wonen, wor
den door Landsbergis niet
aangemoedigd.
De Litouwse identiteit lijkt
verwaterd te zijn door de ver
overing van grote Slavische
gebieden. In de middeleeuwen
werden veel officiële Litouwse
documenten in Slavisch dia
lect opgesteld. Het Litouws,
een van de oudste Indo-Euro-
pese talen en nauw verwant
aan het Sanskriet, was de taal
van de boeren.
De boeren benadrukten hun
nationaliteit ook door middel
van hun godsdienst. De Litou
wers zijn rooms-katholiek, in
tegenstelling tot de Duitse pro
testanten in het noordwesten
en de Russisch orthodoxen in
het oosten.
„Litouwer worden" in de ne
gentiende eeuw was meer dan
een paspoort kiezen (die wa
ren er ook niet). Voor de ont
wikkelde bourgeoisie beteken
de dit het opbouwen van de
natie waartoe men wilde beho
ren. In deze zin kunnen men
sen als Landsbergis' voorvade
ren de „vaderen van hun
land" genoemd worden.
Dit geldt vooral voor Lansber-
gis' grootvader van moeders
zijde, Jonas Jablonskis, die
door de eerste moderne Li
touwse grammatica te schrij
ven bijdroeg tot een modern
„ontwikkeld" Litouws. Een
van de redenen waarom Li
touwse intellectuelen Lands
bergis als leider accepteren is
dat hij „zo'n zuiver Litouws
spreekt".
Landsbergis'grootvader van
vaderszijde maakte deel uit
van de eerste generatie van
schrijvers in deze taal, en
werd verbannen naar de Rus
sische provincie Tambov we
gens zijn verzet tegen het tsa
ristische bewind.
Landsbergis' vader vocht in de
Eerste Wereldoorlog voor een
onafhankelijk Litouwen. Ook
in de Tweede Wereldoorlog
streed hij voor de onafhanke
lijkheid van het in 1940 door
de Sovjetunie geannexeerde
Litouwen.
In 1944 vluchtte hij voor de
naderende Sovjettrepen naar
Oorstenrijk. Enkele jaren later
keerde hij naar Litouwen te
rug. Hij leeft nog steeds en
werd tijdens de onafhankelijk
heidsdebatten „de patriarch
van de nationale wedergeboor
te" genoemd.
Tijdens de Sovjetbezetting
heeft Stalin de Litouwers
nooit enige clementie betoond.
Een op de vier Litouwers is
tijdens zijn bewind „verdwe
nen". Lokale etnische bewe
gingen kregen slechts zijn toe
stemming omdat zij een mid
del waren om meer substantië
le bedreigingen voor de Sov
jetmacht te verdelen.
Toen Stalin de drie Baltische
republieken inpikte als deel
van zijn buit van het Molotov-
Von Ribbentrop pact, was hij
meer geïnteresseerd in het
breken van Polen dan in de
onbeduidende etnische identi
teit van de Balten.
Toen Vytautas senior vluchtte
voor het Rode Leger, nam ju
nior zijn oorspronkelijke Duit
se naam weer aan. Zijn vader
had die ooit gewijzigd in de
Litouwse naam Zemkalnis.
Gezien zijn ballingschap en
politiek was het voor de fami
lie thuis verstandiger een an
dere naam te dragen.
Professor Landsbergis en zijn
moeder werden onder het
Sovjetbewind beschermd om
dat zijn moeder tijdens .de
Duitse bezetting joden en com
munisten had helpen ontsnap
pen, zodat Landsbergis zelf
nooit aan vervolging blootge
staan heeft.
Zijn uiteindelijke beroepskeu
ze werd sterk beïnvloed door
de trotse nationale traditie van
zijn familie. Hij werd musico
loog. Volgens zijn vrouw Gra-
zina was zijn besluit musicolo
gie te gaan studeren „deel van
het algemene doel in zijn le
ven het bewustzijn van de
mensen op een positieve ma
nier te vormen".
Radicalisme
Het object van Landsbergis'
muziekstudie was de compo
nist Mikolujas Ciurlionis (ge
storven in 1911), een van de
leidende figuren gedurende
Litouwens „eerste nationale
wedergeboorte". Ciurlionis
kreeg wegens zijn religieuze
mystiek en nationalisme van
de Sovjetautoriteiten in Litou
wen het stempel opgedrukt
van „decadent en irrelevant".
Landsbergis' studie over hem
was dus in zekere zin een poli
tieke daad.
geloven dat
Landsbergis
achter zijn be-
ruggetrokken
een dissident voor Gorbatsjov
aan de macht kwam. Hij was
een van de oprichters van Sa
judis in 1988 en werd als voor
zitter van het bestuur gekozen
voor de schrijver Vytautas
Petkavicius en communistisch
partijlid en jurist Romualdas
Ozalas. Petkavicius raakte uit
de race door zijn excessieve ra
dicalisme en zijn te duidelijke
ambitie de beweging te leiden.
Landsbergis werd binnen Sa
judis echter gezien als een
compromis.
Veel Litouwers geloven dat
Landsbergis achter zijn be
scheiden en teruggetrokken
voorkomen zowel erg ambi
tieus als erg slim is. Dit gevoel
heeft ertoe bijgedragen dat het
verzet tegen Landsbergis in de
week na de onafhankelijk
heidsverklaring gegroeid is.
Nerveus geworden door de
snelheid van de veranderin
gen hebben veel Litouwers
steunbetuigingen gezonden
aan Landsbergis rivaal voor
het presidentschap, voormalig
president en leider van de
communistische partij Algirdas
Brazauskas.
Deze laatste heeft zijn image
geen goed gedaan door schijn
baar zijn eigen positie te wil
len verbeteren door persoon
lijk met Gorbatsjov te onder
handelen. Liever dan beschul
digd te worden van het verde
len van de natie op een kritiek
moment, heeft hij er nu in toe
gestemd als vice-premier bij
de ontwikkelingen betrokken
te zijn. Velen denken echter
dat een man van zijn formaat
en ervaring het de Sajudisre-
gering erg moeilijk kan ma
ken. Landsbergis lijkt niet de
man die een dergelijke rege
ring bijeen kan houden.
Een van Landsbergis' Sajudis-
collega's geeft echter een an
der beeld. Hij vertelt hoe
Landsbergis, rustig voet bij
stuk houdend tegenover een
ziedende minister van defensie
van de Sovjetunie, deze uitein
delijk dwong op zijn voor
waarden te onderhandelen.
Lawaai
Mevrouw Landsbergis zeg
over het karakter van haar
man: „Vyautas denkt op een
strategische manier. Hij is een
erg goede schaker met een erg
goed geheugen, en kan zich
zelf afsluiten van lawaai en
druk van buitenaf. Hij maakt
nu gebruik van eigenschappen
die hij eerst alleen maar voor
abstracte zaken gebruikte".
Zij beschrijft de oorspronkelij
ke leidere van Sajudis als „een
initiatiefgroep van de Acade
mie van Wetenschappen, be
staande uit mensen die bezig
zijn op het gebied van de Li
touwse kunst, literatuur en
wetenschappen en de bescher
ming van het milieu".
Het meest treffende van de
meeste nieuwe nationale be
wegingen, en zeker ook van
Sajudis, is dat ze eigenlijk be
staan uit de oude, uit de bour
geoisie afkomstige intellectue
le leiders van hun land, die
enigszins gehavend uit de af
gelopen decennia gekomen
zijn maar nog steeds meetel
len. Ze waren sterker dan het
communisme.
Er zijn duidelijke parallellen
te trekken tussen de familiege
schiedenis van Landsbergis en
die van president Havel van
Tsjechoslovakije. Havel heeft
echter een veel hardere leer
school doorgemaakt - de ge
vangenis. Ook geniet Havel
een onbetwistbaar prestige in
zijn eigen land. Ondanks zijn
afkomst, zijn talent en het suc
ces van zijn beweging tot dus
ver, is dat iets wat Landsbergis
nog niet bereikt heeft - en hij
heeft daar nog maar erg wei-
nig tijd voor.
ANATOL LIEVEN
(c) The Times, Londen
Ook in lengte-en/of breedtematen! B
PANTALON 44-54|
Leiden: Hooigracht 89
;eh[t
M
De presentatie van de herfst- en wintercreaties van Emai
Ungaro in Parijs werd gisteren door de kenners gekenscl
als de beste in jaren. De ontwerper brengt oost en west t
en maakt er met zijn Parijse inzicht een aantrekkelijk,
geheel van zoals alleen een meester dat kan.
Onder meer werden lange fluwelen rokken met bloem
tief getoond waarboven glimmende, goudkleurige bh
met rijkelijk doorgestikte fluwelen jasjes werden gedn
De 'perestrojka' werd ingebracht door hoofddeksels vai
Russische leger.
FOTO! Vaa
15. 1.
