Zonder hiernamaals moet
alles uit 'hier en nu' komen
'final
naie
Raadslidmaatschap wordt onderbetaald
PROF. TEN HAVE OVER GEZONDHEIDSOBSESSI
■foklóe&Mj/tcuit1
ZATERDAG 17 MAART 1990 PAGINA
'Wat is het belangrijkste in uw leven?'. Op die
vraag geven de meeste mensen als antwoord:
'gezondheid'. Zelfs gereformeerden - toch be
horend tot de meest godvrezenden in ons
land - vinden hun lijf en leden belangrijker
dan zoiets als 'geloof of de zekerheid van ziele-
heil. Het belang dat Nederlanders hechten aan
gezondheid blijkt ook uit de cijfers. Per jaar be
steden we met z'n allen zo'n veertig miljard
gulden aan gezondheidszorg, dat is zo'n negen
procent van wat de Nederlanders met elkaar
verdienen. Sommigen noemen de wens om
vooral gezond te zijn en te blijven een obsessie.
Daarom nam de rooms-katholieke Thomas
More Academie in haar lezingenserie 'De obses
sies van de twintigste eeuw' ook het onderwerp
gezondheid op. Een van de inleiders op die
avond was prof. dr. Henk ten Have uit Maas
tricht. Met hem een gesprek over de achtergron
den van het huidige denken over gezondheid,
en over actuele problemen bij de verdeling van
de schaarse middelen die moeten leiden tot de
zo gewenste gezondheid.
Volgens prof. Ten
Have is er altijd
wel vrees voor de
dood geweest.
„Maar dat is wat
anders dan die
complete angst voor
het grote
verdwijnen van
onze tijd".
FOTO: SP
MAASTRICHT - De vraag wie
wel en wie niet voor een dure hart
transplantatie in aanmerking zou
moeten kunnen komen is interes
sant, maar er gaat een vraag aan
vooraf: ten koste van wie en van
wat willen we eigenlijk hart-, lever
en andere dure transplantaties?
Vinden we bijvoorbeeld bij voor
baat dat het geld beter daaraan kan
worden besteed dan aan zorg voor
gehandicapten en zwakkzinnigen?
Sommige mensen zijn daar wel uit.
Voor hen is het leven zo de moeite
waard om geleefd te worden, dat ze
vinden dat een harttransplantatie
in het ziekenfondspakket moet
worden opgenomen.
Prof. dr. H.A.M.J. ten Have, bijzonder
hoogleraar in Maastricht die zich vopral
bezighoudt met medische ethiek vindt
dat meer mensen intensiever over deze
problematiek moeten nadenken.
Dat doorbreekt de vanzelfsprekendheid
waarmee nu allerlei keuzen worden ge
maakt tussen inderdaad bijvoorbeeld
dure transplantaties en zorg voor gehan
dicapten. Dat nadenken helpt, denkt
Ten Have, in het algemeen bij het oplos
sen van de problemen met de schaarste
in de gezondheidszorg.
Hij is wat dat nadenken betreft best een
beetje optimistisch. Onlangs was hij
gastspreker in Den Haag op een cursusa
vond van de katholieke Thomas More-
Academie en ontmoette daar een groot
en zeer belangstellend publiek voor pre
cies deze onderwerpen.
Het staat voor de hoogleraar (medicus
èn filosoof) vast: de 'obsessie' voor de
gezondheid die we in onze cultuur zien,
heeft te maken met de wijze waarop we
aankijken tegen leven en dood. Heel
kortweg en zwartwit gezegd komt het er
op neer dat wanneer m een samenleving
het geloof in een hiernamaals niet meer
bestaat, het hiernumaals vreselijk be
langrijk wordt. Het hier en nu is het eni
ge leven dat bestaat, dus moet ten koste
van alles worden geprobeerd dat leven te
verlengen.
Ten Have: „In onze cultuur heerst de
grote angst voor het totale verdwijnen;
wie het leven verliest heeft alles verlo
ren. Maar mensen kunnen ook anders
denken, onze angst voor de dood is niet
universeel. Dat blijkt ook wel uit histo
risch onderzoek: in vroeger tijden werd
het sterven zoveel mogelijk in eigen
hand gehouden; bijna geénsceneerd werd
er afscheid genomen en daarna overleed
men. Er was geen reden om dat sterven
uit te stellen, omdat de taken waren vol
bracht".
„Er is natuurlijk wel altijd vrees geweest
voor de dood, denk ik. Maar dat is wat
anders dan die complete angst voor het
grote verdwijnen van onze tijd. In de
biografieën van Franciscus zie je naar
mijn idee heel duidelijk dat besef van
het leven-na-dit-leven. Bij hem is er zo
iets als: einde is nieuw begin. We gaan
over naar een ander en beter leven. Van
Franciscus wordt verteld dat hij vanaf
de dag van zijn bekering onophoudelijk
ziek was en toch opgewekt. Malaria, tu
berculose, oogontstekingen, het deerde
hem niet. Toch was hij geen masochist,
noch een voorstander van tuchtiging en
strenge ascese. Gezondheid en ziekte wa
ren voor hem gewoon van minder be
lang. Als er geen angst is voor de eindig
heid en sterfelijkheid, ook al herinnert
ziekte ons daar doorlopend aan, dan
wordt gezondheid betrekkelijk en het te
gendeel van een obsessie".
Ziekte, gezondheid en religieus besef ho
ren vanouds bij elkaar. Te denken valt
aan de gezondheidsrituelen in allerlei
culturen, maar ook het voorval waaro
ver het Johannes-evangelie bericht. De
discipelen vragen bij het zien van een
blindgeborene: heeft hij of hebben zijn
ouders gezondigd? Jezus wijst hen te
recht; ziekte is niet het gevolg van een
individuele zonde, maar wel een verwij
zing naar de zondigheid, de onvolmaakt
heid en eindigheid van het bestaan.
Ziekte is - in de vaktaal van Ten
Have - een metafysisch gegeven.
Religieus
In de westerse cultuur zijn die religieuze
aspecten van ziekte en gezond-zijn uit de
geneeskunde verdwenen; geboren wor
den, lijden en sterven zijn tot technische
problemen geworden. Toch heeft ook de
moderne mens behoefte aan die andere
context. Ten Have wijst op de bedevaart
naar Cornelius (die vooral aan zenuw
zieken kracht geeft) in het Limburgse
Borgharen. Jaarlijks nemen daaraan zo'n
vijftienduizend mensen deel. „En hoe
veel gaan er niet naar Lourdes? Je kunt
zeggen dat het volksgebruik is, maar net
zo goed kun je zeggen dat je hieraan
kunt zien hoeveel mensen bezig zijn met
ziekte en gezondheid. Bedevaarten zijn
niet in de eerste plaats gericht op een al
ternatieve geneeswijze, zoiets van: ik
heb nu chemotherapie gehad en nu ga ik
nog naar Lourdes. Wat er gebeurt is dat
ziekte en lijden op een andere manier, in
een ander perspectief aan de orde wor
den gesteld".
„Ik denk trouwens dat het andere per
spectief precies datgene was wat mensen
oorspronkelijk naar de alternatieve ge
neeswijzen trok. In de reguliere gezond
heidszorg krijg je een pilletje en verder
niet; maar medicijnen in alternatieve ge
neeswijzen staan vaak in uitgesproken
perspectief van een bepaalde mens- en
wereldbeschouwing. Misschien moet je
zeggen 'stonden', want allerlei middelen
en technieken uit de alternatieve hoek
zijn nu 'los' verkrijgbaar bij de gewone
huisarts. Je hoeft niet meer in yin-yang
te geloven om een acupunctuur te willen
en te krijgen. Daarmee wordt overigens
naar mijn oordeel het alternatieve ont
kracht".
Ethiek
De filosofie en dat specifieke onderdeel
dat zich bezighoudt met 'het goede le
ven', de ethiek, is de afgelopen dertig
jaar niet ontkomen aan "het 'technische'
en op toepassing gerichte denken in de
samenleving. Ethiek neemt op veel uni
versiteiten een marginale positie in. En
de aandacht die er aan aan ethiek wordt
gegeven is vooral gericht op directe toe^
passing, vooral in de gezondheidszorg.
Van de ethicus wordt een oordeel ge
vraagd over een een concrete situatie: is
die of die behandeling wel of niet oir-
baar, bijvoorbeeld.
Ten Have: „Eigenlijk is dat heel gek, dat
steeds maar vragen naar het goed-of-
kwaad-oordeel van de ethicus. Van een
kunstfilosoof vragen we toch ook niet
een goed schilderij te maken; van de we-
tenschapsfilosoof toch ook niet dat hij
zelf aangeeft hoe een experiment opgezet
moet worden, uitgevoerd en geëva
lueerd? Van de ethicus vragen we dat
wel: hij moet in allerlei concrete situaties
ja of nee zeggen. Gelukkig denken steeds
meer ethici dat het zo eigenlijk niet kan.
'We moeten ons meer bezighouden met
de filosofische vragen', vinden ze. Bij
voorbeeld: wat voor soort leven willen
we eigenlijk; wat houden kwaliteitsoor
delen over 'leven' eigenlijk in. Of: wat
zijn de achtergronden van het niet ac
cepteren van de eindigheid van het be
staan?".
In ons land bestaan 220 medisch-ethi-
sche commissies, verbonden aan instel
lingen voor gezondheidszorg. Een goede
zaak, vindt Ten Have, als mensen in de
gezondheidszorg zich nadrukkelijk bezig
houden met ethische vragen. Maar er is
een gevaar. In Amerika is het al zicht
baar: de medische commissie kan func
tioneren als het morele geweten van het
ziekenhuis dat dwingende adviezen geeft
aan de behandelaars. „Je ziet in de Vere
nigde Staten dat artsen, verpleegkundi
gen gaan denken dat de medisch-e
sche commissies de beslissingen ner
en dat zij louter uitvoerders zijn van
uitkomsten van dat morele beraad,
ontstaat dan een beeld van een sc
ethisch consulent diè samen met de
handelaars de bedden langs gaat en
ethisch oordeel uitspreekt. De arts is
dan voor de 'technische uitvoering',
immers apart iemand voor de ethisi
vragen".
Zo moet het dus niet, vindt Ten Ha
maar de ontwikkeling in ons lands n
wel er wel naar, waarschuwt hij
Wie
beslist?
hij
teg
he
Terug naar de harttransplantaties,
beslist? Ten Have wijst op de merkw;
dige situatie dat vrijwel alle advie
over besteding van schaarse middelei
de gezondheidszorg wijzen in de richt
van de politiek. „Op centraal niv
moeten beslissingen worden genom
Maar wie luistert naar het politieke
bat over volksgezondheid merkt dat
politiek haar verantwoordelijkheid i
oppakt. De oplossing wordt gezocht
een of ander compromis. Zo van:
doen alle dure operaties wel, maar
alles een paar minder".
„Dat is een kwalijke zaak, want de fe
lijke beslissing wordt zo verschoven n
het werkveld. Artsen staan voor
ziekbed en moeten de beslissing nem
hij wel of hij niet. En dus zijn ze
dwongen allerlei niet direct medisch
langrijke beslissingen te laten meewej
Leeftijd bijvoorbeeld of de wijze waa
iemand heeft geleefd (roken, drink
drugs) en wie weet, of iemand veel ta
spreektHet werkveld zoekt naar
teria omdat het wordt opgezadeld
keuzen die de politiek niet aandurft'
„Door juristen wordt wel de nadruk
legd op de gelijkwaardigheid van iet
een; individuele factoren mogen
meespelen bij de keuze van wel of
behandelen van mensen. Iedereen m
dezelfde kans op behandeling hebben
het ideaal. Maar ik weet niet of je
goed uitkomt met zo'n manier van c
ken. Het is natuurlijk duidelijk dat in
praktijk een arts veel meer weet van'
patiënt dan diens puur medische g
vens. En als hij voor een keuze kom
staan: of de een of de ander helpen,
gen dan die individuele aspecten
meewegen? Moet een moeder van
jonge kinderen voorgaan op een alle
staande man van vijfenvijftig jaar
moet dat niet?. Juristen zeggen dan:
deze manier treedt veel verhulde selet
op. Ik vind die interpretatie niet terei
Het probleem is dat je in dit geval j
algemene regels kunt maken. Maar
je dat niet kunt, betekent toch niet da
'dus' moreel verkeerd zit?".
Ethiek moet niet worden versmald
'morele technologie', vindt Ten Have
filosofie omvat meer dan vragen
kennis-theoretische aard. De filosofis
vraag: 'wie is de mens' opent een
wijder veld, ook voor de ethiek. Dai
er ook ruimte voor de levensbeschou
lijke invalshoek en komen waarden
die de 'obsessie van de gezondheid'
licht aantasten.
De kerk zou, aldus Ten Have in dat p
ces wel wat creatiever kunnen zijn,
best een bepaalde inbreng kunnen h
ben in de verwoording van allerlei
dendaagse problemen en oplossin
daarvoor. Er zijn voldoende rooms-
tholieken die zich heel nadrukkelijk
zighouden met dergelijke kwesties. Ze
internationaal gezien spreken rooms-
tholieke ethici een belangrijke rol.
Daartegenover staat het officiële, het
sloten circuit' van de kerk. De bijdr
aan de discussie beperkt zich meestal
louter een afwijzing van allerlei ontv
kelingen. Daardoor zet de kerk zich
buiten spel en gaan kansen verloren
juist als kérk de discussie en de ontv*
kelingen te beïnvloeden.
LUTSEN KOOIST
to
(Vervolg vorige pagina)
DEN HAAG - Hoewel veel men
sen dat niet weten, staat aan het
hoofd van een gemeente niet de
burgemeester doch de raad. Maar
de salariëring is omgekeerd evenre
dig. Zelfs in de vier grote steden
bedraagt de honorering van raads
leden een schijntje van het salaris
dat de burgemeester en wethouders
genieten.
Ter informatie: de eerste burger van
Den Haag 'vangt' jaarlijks rond de twee
ton, woont in een fraaie ambtswoning
(waarvoor hij overigens wel huur moet
betalen) en heeft de beschikking over
een limousine-met-chauffeur. Een raads
lid in de Residentie krijgt maximaal
38.500 gulden per jaar, waarvan een deel
bestaat uit een vergoeding voor onkos
ten.
Havermans vindt dat dat bedrag zo
spoedig mogelijk opgetrokken dient te
worden. „Je schrikt van de toename van
het tijdsbeslag. Raadsleden in een stad
als Den Haag maken werkweken van
twintig tot dertig uur. En dat voor een
vergoeding die veelal onder het be
staansminimum ligt. Er gaan nu steeds
meer stemmen op om van het raadslid
maatschap een deeltijdbaan te maken.
De functie zou daardoor aantrekkelijk
kunnen worden voor mensen die elders
part-time werken óf willen gaan werken.
Maar dan moeten we die mensen voor
hun werk als raadslid ook naar evenre
digheid honoreren. En dan kom je op
een belangrijk hoger bedrag dan ze nu
krijgen. Maar als je uitrekent wat dit de
nationale schatkist zou kosten, dan is
het eigenlijk helemaal niet zo veel. Als
samenleving zouden we dat er best voor
over kunnen hebben".
„Als gemeente Den Haag verrichten wij
coördinerend werk voor de vier grote
steden wanneer het gaat om contacten
met het ministerie van binnenlandse za
ken over dit soort financiële kwesties.
Wij gaan weer aankloppen bij BiZa. Er
moet wat gedaan worden. Je kunt van
mensen niet verlangen dat ze de werk
zaamheden als raadslid er zo maar even
bij doen. Het is ook lang niet altijd
dankbaar werk. Je krijgt heel wat voor je
kiezen. Als je dat gewetensvol wilt doen
dan moet je er heel veel tijd in stoppen.
Bovendien is het zo dat alleen ambtena
ren vrij krijgen voor het raadswerk. An
dere werknemers krijgen dat niet. Als je
de rechtspositie beter regelt, zou je ook
van dat probleem af zijn".
„Ik zeg dit alles niet omdat ik zou vin
den dat de kwaliteit van de raadsleden
op dit moment niet goed genoeg is. Inte
gendeel. In een stad als Den Haag vind
ik dat wij ons gelukkig mogen prijzen
met onze raadsleden. Ik zeg dit, omdat
ik vind dat wij een te groot beroep doen
op onze mensen. Het is onvoorstelbaar
als je ziet hoeveel uur raadsleden bezig
zijn. En ze zijn er elke keer weer, hè. Als
ik de raadsvergadering voorzit en om
me heen kijk, dan denk ik weieens: nou
ja, het is mijn vak, ik word er voor be
taald en goed ook, maar al die anderen
hebben gewoon een andere baan. En
toch zitten ze er ook weer en hebben ze
de Stukken weer gelezen! Is het dan ver
antwoord om die lage beloning te hand
haven? Ik vind van niet".
-
