Een waarnemer voor elke duizend kiezers
Uiterlijk begint Zuid-Afrika
op een normaal land te lijken
van de zege
Symbolen OPKOMST EN NEERGANG VAN DE APARTHEID (II)
Mandela komt ook
naar Nederland
BUITENLAND
ËaicUetSowutfit
VRIJDAG 23
FEBRUARI 1990 PAGIN
VERKIEZINGEN NICARAGUA BESTE GECONTROLEERDE UIT GESCHIEDENIS
Daniel Ortega bij zijn triomfantelijke intocht in Managua van afgelopen woensdag. Niemand twijfelt er aan dat hij de verkiezingen gaat winnen. foto: ap
(Van onze verslaggever
Lucas Bolsius)
MANAGUA „Todo sera
mejor!" „Alles zal beter
worden". Met die leus
probeert president Daniel
Ortega zondag bij de ver
kiezingen het grootste
deel van de arme Nicara
guaanse bevolking achter
zich te krijgen. Belangrijk
voor de toekomst van Ni
caragua wordt de reactie,
zondagavond, vanuit Was
hington over de betrouw
baarheid van de verkie
zingen.
Het oordeel van président
Bush zal straks bepalend zijn
of de VS de economische boy
cot opheffen en de steun aan
het gewapend verzet intrek
ken. Daarmee heeft Bush ei
genlijk de sleutel in handen of
Ortega zijn slogan kan waar
maken.
De Nicaraguaanse president is
er alles aan gelegen om het
predicaat „eerlijk" te krijgen.
Zijn regering heeft flink wat
maatregelen genomen om te
voorkomen dat er getwijfeld
kan worden aan de rechtma
tigheid van de uitslag. Onder
de vlag van de Verenigde Na-»
ties en de Organisatie van
Amerikaanse staten is een
groot aantal buitenlandse
waarnemers tot het land toe
gelaten. Zij houden al maan
denlang de verkiezingscam
pagnes van de tien partijen in
de gaten en zullen zondag
nauwkeurig de tellingen op de
stembureaus controleren. De
afgelopen week is hun aantal
tot boven de tweeduizend ge
stegen. Omgerekend naar het
aantal kiezers heeft iedere
waarnemer ongeveer duizend
stemgerechtigden onder zijn of
haar hoede. Aan de vooravond
van deze verkiezingen kan
dan ook al worden gezegd dat
zij de best gecontroleerde zijn
in de wereldgeschiedenis.
Geen twijfel
Door de paar honderd Neder
landers die in Nicaragua wo
nen en werken wordt in over
grote meerderheid niet getwij
feld aan de eerlijkheid van de
verkiezingen. De uit Honse-
lersdijk afkomstige Paul Kes-
ter schetst het beeld duidelijk:
„De Sandinisten zijn overtuigd
van de overwinning en doen
er alles aan om het verkie
zingsproces eerlijk te laten
verlopen. Bij de oppositie is
het tegendeel het geval. Zij
sturen openlijk aan op een
chaotische situatie als zondaga
vond de stemmen moeten
worden geteld. Zo proberen ze
de internationale wereld op
het verkeerde been te zetten
en nieuwe verkiezingen te for
ceren. Ik hoop dat ze dat niet
lukt".
De uit Friesland afkomstige
landbouwdeskundige Lutsen
Faber moet er niet aan denken
dat de UNO als overwinnaar
uit de bus rolt. „Ik denk dat
dat een ramp zou zijn. We zijn
het er allemaal over eens, en
de Sandinisten erkennen dat
zelf ook, dat er door het FSLN
fouten zijn gemaakt. Maar als
je ziet hoe dat grote oppositie-
blok van de UNO zich opstelt
en zich volledig uitlevert aan
de Amerikaanse politiek, dan
kan ik bij een nederlaag van
Ortega maandag beter gelijk
mijn koffers pakken".
De UNO wordt wel omschre
ven als een monsterverbond.
Diverse partijen en groeperin
gen, van uiterst rechts tot
links hebben een plaatsje be
machtigd binnen deze gelegen
heidscombinatie en proberen
een graantje mee te pikken uit
de door de Amerikanen met
dollars rijkelijk gevulde ver-
kiezingsruif. Onder hen bevin
den zich omstreden figuren
die in het verleden voor de
verdreven dictator Somoza
hebben gewerkt of de afgelo
pen jaren leiding hebben gege
ven aan de Contra's. Een echt
politiek programma heeft de
UNO niet. Simpelweg zijn ze
tegen de Sandinisten en met
vrij veel gemak beloven ze de
vrede in het land te brengen.
Dollars
Als exponent daarvan is de
Nicaraguaanse jeugd ieder
een vanaf zestien jaar heeft
stemrecht! al voorgespie
geld dat de militaire dienst
plicht tot het verleden zal be
horen als dona Violeta presi
dente zal zijn. Bovendien zal
de oppositie de vastgelopen
economie weer vlottrekken.
Beloftes die eenvoudig gedaan
kunnen worden, omdat zij zich
gesteund weten door de Ame
rikaanse regering. Die heeft
enkele jaren geleden een eco
nomische boycot over het land
uitgeroepen en heeft vele mil
joenen dollars gestoken in de
militaire activiteiten van de
Contra's. De VS zijn dus be
reid beide activiteiten te stop
pen als de UNO de macht in
handen krijgt. En daarvoor
heeft Washington enkele mil
joenen dollars in de campagne
gestopt van Violeta Chamorro.
Dat dat geld niet geheel is ge
bruikt zoals de Amerikanen
graag gezien hadden, werd
duidelijk toen twee weken ge
leden in de Verenigde Staten
openlijk kritiek is geuit op de
campagne. Ook in Nicaragua is
de gebrekkige manier opge
vallen. Paul Kester: „In het
begin was de campagne van
UNO chaotisch, later is dat be
ter geworden. Het beeld dat
echter bij de mensen is blijven
hangen, is een oppositie die
wanhopig als een eenheid naar
buiten wil komen".
Daarentegen is de campagne
van de Sandinisten als profes
sioneel te omschrijven. Zij
hebben de afgelopen tijd met
succes Daniel Ortega gespre-
senteerd als de persoon die het
land naar betere tijden kan
loodsen.
Contra's
Kester: „Bij de UNO is meer
dan de helft van het beschik
bare geld gebruikt voor de sa
larissen van het kader en was
er dus relatief een klein be
drag beschikbaar voor propa
gandamateriaal. Overigens ge
biedt de eerlijkheid wel te zeg
gen dat het FSLN gebruik
heeft gemaakt van allerlei
staatsmiddelen. Bovendien zijn
de nodige mensen bij diverse
instellingen en bedrijven vrij
gesteld voor de campagne.
Maar dat is in deze regio een
heel normale situatie".
Een van de belangrijkste items
van de verkiezingsstrijd was
de rol van de Contra's, die
vanuit de buurlanden, maar
ook in meer afgelegen gebie
den in Nicaragua actief zijn.
Ook de afgelopen week kwa
men nog vier burgers door het
geweld om het leven. Zowel
Kester als Faber verwachten
dat de positie van de Contra's
de komende tijd zal verzwak
ken. „Het zijn kleine groepjes
van ongeveer vijftien perso
nen die plunderend en moor
dend rondtrekken. Ze voelen
zich in de steek gelaten door
hun leiders die of in de Vere
nigde Staten zitten of inmid
dels zijn teruggekeerd naar
Nicaragua", aldus Kester. Ook
Faber verwacht geen 1 enkel
strategisch gevaar meer, om
dat de Verenigde Staten min
of meer al hebben aangegeven
dat er geen geld meer wordt
gegeven voor wapens. „Ze zul
len vanzelf droogvallen en
zich hoogstens omvormen tot
criminele bendes".
Voor de toekomst van de op
positiebeweging UNO vreest
de Fries eveneens: „Als de VS
ook die geldkraan dichtdraai
en dan zou het oppositieblok
wel eens heel snel uit elkaar
kunnen vallen. Tenslotte zijn
ze door dat geld ook samenge
voegd".
VS erkennen elke eerlijke winnaar
WASHINGTON/MANAGUA Washington is volgens minister
van buitenlandse zaken James Baker bereid een Nicaraguaanse
regering te erkennen, die „winnaar is van eerlijke verkiezin
gen". Maar voor uitbreiding van betrekkingen met het Sandinis-
tische bewind is „eerst een langere periode van goed gedrag no
dig". Zo moet het bewind, aldus Baker, subversieve acties beëin
digen en wapenleveranties aan links guerrillastrijders in Mid-
den-Amerika stopzetten. Blijkens alle peilingen zal de huidige
Nicaraguaanse president, Daniel Ortega, in de verkiezingen van
zondag winnen van de oppositiekandidaat Violeta Chamorro,
aan wie de VS de voorkeur geven. De vele internationale waar
nemers in Nicaragua hebben goede hoop dat het er bij de ver
kiezingen eerlijk aan toe zal gaan.
KAAPSTAD Elke
strijd heeft zijn rituelen,
gebaren en jargon. Die
beginnen soms
symbolisch, maar kunnen
allengs grote
zeggingskracht
verwerven. Wie herinnert
zich niet het
Churchilliaanse V-teken
uit de Tweede
Wereldoorlog? Het is met
de revolutie van het
zwarte volk van Zuid-
Afrika al niet anders.
De televisiekijkende
buitenwereld heeft met een
mengeling van ver- en
bewondering kennis genomen
van de 'toy-toy', de stampdans
van zwart Zuid-Afrika. Dit
was oorspronkelijk een
overwinningsdans, uit te
voeren als joggen-op-de-plaats.
Stampen op de grond, het
bovenlichaam licht voorover
gebogen, de armen losjes langs
het lichaam, op het gezicht de
blijheid die bij de overwinning
hoort.
Tegenwoordig gebruiken
demonstranten de toy-toy om
allerlei emoties tot
uitdrukking te brengen, niet
zo zeer de victorie, want die
hebben ze nog niet behaald.
Nu is het vooral een
gedisciplineerde manier om
onderlinge solidariteit,
saamhorigheid, woede,
vreugde en verdriet te uiten.
De toy-toy 'zegt' het allemaal.
Niet authentiek Zuidafrikaans
maar even indrukwekkend is
de gebalde rechtervuist aan
het eind van de schuin
omhoog geheven arm. Het is al
vele jaren het klassieke saluut
van onderdrukte zwarten. Er
zijn twee varianten: met de
duim opgesloten in de vuist en
met de duim er buiten. De
eerste symboliseert
geweldloosheid en de tweede
het tegenovergestelde. De
bekendste strijdkreet is
'Amandla' (macht).
Op massabijeenkomsten
zingen de deelnemers vrijwel
altijd de melodieuze
Afrikaanse hymne 'Nkosi
Sikelel'iAfrika', 'God, zegen
Afrika'. Het is van oorsprong
een missielied van de
Methodisten en ontbeert
derhalve elk revolutionair
karakter. Niettemin, bij
gebrek aan beter omarmde het
ANC het jaren geleden als
officieel strijdlied. Veel zwarte
Zuidafrikanen beschouwen
het inmiddels als hun echte
volkslied, in plaats van 'Die
Stem van Suid-Afrika' van de
blanke.
In de krant van gisteren beschreef Leo
Enthoven de opkomst van de apartheid als
ideologie en de opbouw van het stelsel van
wetten in Zuid-Afrika. Vandaag de afbraak
van de 'kleine apartheid' en de positie van de
'grote apartheid' in het land dat zelf door de
wereldgemeenschap 'apart' gezet is.
KAAPSTAD Iets meer
dan tien jaar geleden leek
het beleid van 'gescheiden
ontwikkeling', dat het
blanke apartheidsbewind
in Zuid-Afrika voert, on
wankelbaar. Nu is de
'kleine apartheid' voor
een groot deel uit het le
ven van alledag verdwe
nen en staat de 'grote
apartheid' onder zware
druk.
Een aantal oorzaken heeft ge
leid tot de grote veranderin
gen in Zuid-Afrika. De be
langrijkste oorzaken zijn:
- Het terugsturen van alle
zwarte Zuidafrikanen naar
hun thuislanden bleek in de
praktijk onmogelijk. Blank
Zuid-Afrika kan hun arbeids
kracht niet missen, om het
even of het gaat om het delven
van goud of het schoonhouden
van de huizen.
- Druk van de buitenwereld,
onder andere in de vorm van
sancties.
- Massale urbanisatie met gro
te aantallen zwarte Zuidafri
kanen.
- Een ontwakend blank gewe
ten.
- Een nieuw bewustzijn bij ge
neraties jonge zwarte Zuidafri
kanen die ondanks het wette
lijk verbod vakbonden op
richtten en andere rechten op
eisten.
- Uitholling van apartheids-
wetten van binnenuit.
- Economische teruggang.
- Binnenlandse onrust.
In de afgelopen tien jaar heeft
de wetgever veel van de ruim
honderd wetten die de 'klei
ne apartheid' regelen inge
trokken, opgeschort of ver
zacht. Dit proces is onder de
veélvuldig verguisde vorige
staatspresident P.W. Botha in
gang gezet. Die 'kleine apart
heid' is als gevolg daarvan zo
goed als verdwenen. Uiterlijk
begint Zuid-Afrika langzaam
maar zeker enigszins op een
'normaal' land te lijken.
Zo werd bijvoorbeeld in 1985
de wetgeving die gemengde
huwelijken en seks tussen
mensen van verschillend ras
verbieden, ingetrokken. Dit
betekende het einde van één
van de ideologische hoekste
nen van de apartheid die altijd
voor heftige emoties had ge
zorgd. Een jaar later gingen
hotels, restaurants, bioscopen
en theaters voor alle rassen
open. Ook op sommige stran
den werd de 'kleine apartheid'
afgeschaft. Vorig jaar kondig
de president De Klerk open
stelling van alle stranden voor
alle rassen aan. Met de af
schaffing van de 'kleine apart
heid en de door president De
Klerk aangekondigde maatre
gelen, met als hoogtepunt de
vrijlating van ANC-leider Nel
son Mandela, lijkt het erop dat
de regering tot de slotsom is
gekomen dat racistische rege
lingen achterhaald zijn en on
toepasbaar.
Pilaren
De scheidslijn tussen 'kleine'
en 'grote' apartheid is niet zui
ver aan te geven. Het verwij
deren van de bordjes 'slegs vir
blankes' van parkbankjes en
loketten, alsmede vergelijkba
re maatregelen, hebben be
trekking op de 'kleine apart
heid'. De vrijheid van bewe
gen, de commerciële vrijheden
voor zwarte Zuidafrikanen,
het toekennen van vestigings-
recht in blanke gebieden voor
zwarten, het ophéffen van het
hervestigingsbeleid: het zijn
inbreuken op de 'grote' apart
heid. Het geheel van maatre
gelen tot nu toe heeft zonder
twijfel de maatschappelijke
landkaart van Zuid-Afrika
ingrijpend gewijzigd. Het zijn
veranderingen die niet meer
ongedaan te maken zijn en die
ieder op zich extra kracht ver
lenen aan het vliegwiel van
hervormingen.
Vier pilaren houden de 'grote
apartheid' (nog) overeind:
- De zwarte bevolking heeft
geen politieke rechten gelijk
waardig aan die van de blan
ken, met 'name op landelijk ni
veau.
- De bevolking wordt nog al
tijd ingedeeld en geregistreerd
op basis van ras.
- De aparte woongebieden en
aparte overheidsinstellingen
(scholen, ziekenhuizen) blijven
gehandhaafd.
- Een grondwet die de zwarten
geen en de kleurlingen en de
Indiërs beperkte zeggenschap
geeft; en de blanken het laat
ste woord en dus de macht.
Deze grondwet, in 1984 inge
voerd, voorziet in aparte par
lementen voor blanken, kleur
lingen en Indiërs. Er is een in
gewikkeld systeem van aparte
ministerraden in het leven ge
roepen, alsmede gecombineer
de parlementaire commissies
en een Presidentiële Raad. Po
litieke onderwerpen zijn te
genwoordig 'algemeen' van
aard of zijn 'groepsonderwer-
Zwart en blank groetten elkaar opgetogen in Boksburg, toen
daar eind vorig jaar de weer ingevoerde 'kleine apartheid' op
nieuw werd afgeschaft. foto: ap
pen'. Algemene onderwerpen
komen in alle drie parlemen
taire organen aan de orde,
groepsonderwerpen (zoals cul
tuur en onderwijs) alleen in
het 'eigen' parlement. Deze
toedeling van onderwerpen
leidt in de praktijk voortdu
rend tot problemen en soms
lachwekkende verschillen van
opvatting. Deze week verschil
den blanke parlementariërs
heftig van mening of sprink
hanen een 'algemeen' onder
werp zijn voor alle drie parle
menten of een 'eigen' onder
werp van alleen de blanke
volksvertegenwoordiging. Dit
in tegenstelling tot 'mindere'
insecten die allang geboekt
staan als behorend tot de 'ei
gen' problemen van iedere af
zonderlijke bevolkingsgroep.
De apartheid lijkt doorgedron
gen tot de wereld van de in
secten.
De grote massa's van de kleur
lingen en de Indiërs boycotten
de verkiezingen voor hun
'parlementen'. De nieuwe
grondwet leidde tot splitsing
van gemeenschappen, intimi
datie en heftige rellen. Nog
geen 20 procent van de stem
gerechtigde kleurlingen en In
diërs kwam naar de stembus.
Hoewel de grondwet deze
twee groepen een beperkte
mate van inspraak in het
landsbestuur geeft is het uit
gangspunt van de grondwet
racistisch. Om die reden is hij
voor de grote meerderheid
van het volk niet aanvaard
baar.
LEO ENTHOVEN
Jonge aanhangers van het ANC tonen de beide varianten van 'gebalde vuist': met de duim opge
sloten in de vuist symboliseert geweldloosheid, de duim er buiten het tegenovergestelde.
JOHANNESBURG ANC-leider Nelson Mandela hoopt over
enige tijd een bezoek aan ons land te brengen, om de Nederlan
ders te bedanken voor hun steun aan hemzelf en het ANC in de
strijd tegen de apartheid. Mandela zei dat gisteren in een telefo
nisch interview met de KRO-radio. Wanneer hij komt is'overi
gens nog onbekend. Mandela zei dat volgende week, wanneer
hij een bezoek brengt aan het ANC-hoofdkwartier in Lusaka,
nadere afspraken zullen worden gemaakt over zijn reizen naar
het buitenland. Volgens de anglicaanse bisschop Trevor Hudd-
lestone is er een kans dat Mandela op 16 april (Tweede Paasdag)
in Londen zal zijn, wanneer in het Wembley-stadion een concert
wordt gehouden om zijn vrijlating te vieren. In 1988 vond in
Wembley een popconcert plaats vanwege de 70e verjaardag van
Mandela dat in vele landen rechtstreeks door de televisie werd
uitgezonden. In Zuid-Afrika zelf heeft president De Klerk giste
ren ingestemd met het plan van het ANC een delegatie te sturen
voor eerste besprekingen. Er is overigens nog geen datum voor
het overleg vastgesteld.
door Jo Wijnen
Belgisch bier
BRUSSEL Met enige
voldoening heb ik vastgesti
dat menig Nederlander ziel
eindelijk van de slappe,
waterige, vrijwel kleur- en
smaakloze, weinig
ambachtelijke en van karal
en ziel gespeende biersoort
heeft afgewend.
Het industriële bier dat in
Nederland in de handel wo
gebracht is slechts een
grootste-gemene-deler-dran
geworden, dat niets achter1
dan een kater en veel
hoofdpijn. En dat alleen no,
maar bij zeer ruime
consumptie.
Bier moet ziel en geest
bezitten, zo hebben de Belg
altijd gezegd. Met een kopp
hardnekkigheid zijn ze
daarom hun gueuzes, hun
krieken en hun trappisten
blijven brouwen: uitdagend
substanties die tot proeven,
zelfs tot bijten en happen
noden.
De verheven kracht van ht
Belgische bier moet de dichj
Willem Wilmink door het
hoofd hebben gespeeld doeti
hij de onvergetelijke ode
schreef waarin hij al die
biersoorten bezong. Ik ei tea
de verstikkend mooie laatsè
regels: „Hoegaards Wit Bien
Lamot/ Rodenbach of
Tongerlo/ Chevalier of Ide
Pils/Vriend, ik heb voor el
wat wils". De man heeft ht
helemaal begrepen.
Wat is er mooier dan een
Duvel in een wijdopen bok
voor je te hebben staan, me
bovenlip in het weerbarstig
schuim te dringen en dan e
klein slokje te nemen. Kan
men zich een grootsere
ervaring voorstellen dan in
een gevuld glas Gueuze
Lambiek te kijken, terwijl i
ongrijpbaar zure geur di
eeuwen van wijsheid, gepas
plezier, goede smaak als me
brouwers- en levenskunst
meevoert zich door de I
schuimlaag heenwerkt? I
Ooit heb ik zo'n echte
Belgische brouwerij bezochi
Het was op een metereologii
niet geheel perfecte dag in1
september. We stonden
sprakeloos naast de gistbada
waaruit zo nu en dan enig
onderdrukt gepruttel opsfeej
Een weeë, zure geur hing ai
een nevel boven het brouws
Buiten stonden trompetters
met van pluimen en brede
randen voorziene hoeden o;
ons te wachten. De brouwei
had zelfs ettelijke heuse
Vlaamse steltlopers
gedbntracteerd die hun
kunsten vertoonden op de
binnenplaats van de brouwe,
Toen droegen mannen met
leren schootsvellen voor de
eerste glazen bier aan. We
beten en hapten erin, we
hieven onze ogen hemelwaa
terwijl de eerste slok door i
keelgat gleed; we keken
vervolgens in het glas waar
het inderdaad allemaal gout
was wat er blonk. De zon
schitterde in de
koolzuurbelletjes die zich vt
de bodem van het glas
losmaakten en omhoogstege
om in een hemel van schui.
te worden opgenomen. Gee.
wonder dat enkelen van on
van louter gelukzaligheid e<
boer lieten en later met bijt
lijfelijk geweld van de
binnenplaats moesten word
verwijderd.
Lange tijd heeft de wereld
Belgische brouwmeesters
miskend. Lange tijd heeft o
wereld zelfs gedacht dat de
slappe aftreksels die met
zoveel bombarie aan de ma
worden gebracht een soort
eeuwigheidswaarde zouden
hebben. Maar in de abdijen
de brouwershuizen van Bel
ging men onverdroten voor
met het vervaardigen van
bieren die de industriële
brouwsels tot een farce en
vorm van boerenbedrog
maakten.
Ik geef het graag toe: als ik
hopstaken van West-
Vlaanderen boven het
glooiende land zie uitsteker
overvalt mij altijd een
vreemde ontroering. Men n
het als een vorm van
overdrijving van de hand
wijzen, maar die hopstaken
veroorzaken bij mij die
overrompelende sensatie di
ik ook voel als ik de torem
van de kathedraal van
Char tres boven de
korenvelden van midden-
Frankrijk zie oprijzen.
Laat ik er maar over
ophouden. Met het schrijve
van bovenstaande regels ht
ik mezelf met een beproevi
opgezadeld niet nauwelijks
meer te onderdrukken valt
Zal ik dan toch maar naar
kelder afdalen om er een
pakken?
„Zeg mij, wat wilde gij voc
bier", hoor ik de dichter
Wilmink al maar zingen.
