Herenigingskoorts
daalt snel in DDR
Het moeizame contact van
twee onhandelbare heren
Oostduitse stad Bitterfeld
sterft in eigen vervuiling
ad sanctos
BUITENLAND
£eidóe6outti/nt
VRIJDAG 16 FEBRUARI 1990 P(-
OOSTDUITSERS HALEN MASSAAL GELD VAN DE BANK
(Van onze correspondent
Rink Drost)
OOST-BERLIJN/BONN
In de DDR is de stem
ming zowel onder de be
volking als in regerings
kringen op een dieptepunt
gekomen. Oorzaak is het
teleurstellende bezoek
van minister-president
Modrow met een aantal
van zijn ministers aan de
regering van de Bondsre
publiek Duitsland in
Bonn.
Vele burgers staan al voor de
openingsuren van de Oostduit
se staatsbank in de rij. Ze ge
ven daarmee uiting aan de on
zekerheid over de toekomst.
Menigeen haalt zijn spaargeld
op om dit om te zetten in
duurzame gebruiksartikelen.
De filosofie daarachter: ons
DDR-geld is straks bij de in
voering van de D-Mark toch
niets meer waard. Anderen
brengen juist grote sommen
zogenaamd 'hoofdkussengeld'
naar de bank. Dat is geld dat
bijvoorbeeld gepensioneerden
hebben overgehouden, maar
ook geld dat handwerkslieden
zich in de loop der jaren als
smeergeld hebben laten beta
len en dat ze aan de belasting
voorbijgesluisd hebben. Dat ri
sico loonde, want het hoogste
belastingtarief in de DDR is 95
procent. Hun idee is dat geld
op een bankrekening eerder
voor inwisseling in aanmer
king zal komen dan opgepot
geld thuis.
Met name bondskanselier Hel
mut Kohl heeft het voor veel
wachtenden in de rijen ver
bruid. Zijn bejubelde beloften
van snelle onbureaucratische
hulp voor de DDR in nog niet
gekende omvang, gedaan in
Dresden op 19 december, wor
den nu ais holle frasen ge
waardeerd.
De herenigingskoorts is bij de
DDR-burgers pijlsnel gedaald,
nu Bonn niet wenst te praten
over een solidariteitsbijdrage
ter stabilisering van de toe
stand in de DDR. Zij geloven
dat de Bondsrepubliek erop uit
is om de DDR 'voor een appel
en een ei' te kopen. „Als het zo
moet hoeft die hereniging voor
mij niet", meent een boze
bankklant in Berlijn die geld
voor een nieuwe in de
DDR 10.000 Mark kostende
koelkast komt halen. „Laat die
overige twee miljoen DDR-
burgers maar mooi alsnog naar
de Bondsrepubliek vertrek
ken. Dan hebben we een flink
aantal opeters en potentiële
werklozen minder en kunnen
we met een vrije marktecono
mie zelfstandig verder".
Verantwoording
De officiële waardering van
het bezoek aan Bonn door de
DDR-regering kan pas maan
dag worden verwacht, wan
neer verantwoording wordt
afgelegd aan de Volkskammer
en de Ronde Tafel in Oost-
Berlijn. Maar regeringswoord
voerder Wolfgang Meyer gaf
op zijn wekelijkse persconfe
rentie alvast een pittig voor
proeve. Hij verweet Kohl het
botte afwijzen van ook maar
Erich Honecker
bekent schuld
OOST-BERLIJN De
voormalige Oostduitse pre
sident en partijleider Erich
Honecker heeft de verant
woordelijkheid op zich ge
nomen voor de vervalsing
van de uitslag van de ge
meenteraadsverkiezingen,
die op 7 mei van het vorig
jaar in de DDR werden
gehouden. Bovendien
heeft Honecker toegege
ven verantwoordelijk te
zijn voor de politieke en
economische crisis waarin
de DDR momenteel ver
keert. Honecker deed dit
in een verklaring die gis
teravond door minister
zonder portefeuille Eppel-
mann voor de tv werd
voorgelezen.
een deel van de gevraagde so
lidariteitsbijdrage, waarmee de
stroom landverhuizers tot
staan zou moeten worden ge
bracht. „De BRD-regering
toonde in deze kwestie echter
geen tegemoetkoming, hoewel
ze bij herhaling had gesproken
van solidaire directe maatrege
len ter ondersteuning van het
stabiliseringsproces in de
DDR", aldus Meyer. „Het
voorstel van een monetaire
unie en een economische ge
meenschap kan niet als directe
maatregel worden opgevat.
Wie dat zo voor doet komen
en wie doet alsof het aan de
regering-Modrow of aan de
Ronde Tafel heeft gelegen dat
het in Bonn niet direct is ge
komen tot de afsluiting van
zo'n monetaire unie en econo
mische gemeenschap, die. pro
beert de openbaarheid te mis
leiden".
Aanmatigend
In het Westduitse parlement,
de Bondsdag, kwam de Duits-
landpolitiek gisteren uitge
breid aan de orde tijdens de
behandeling van een aanvul
lende begroting. Regering en
oppositie slingerden elkaar
verwijten naar het hoofd.
In zijn veelvuldig door inter
rupties verstoorde regerings
verklaring noemde bondskan
selier Kohl het aanbod aan de
DDR van een monetaire unie
en een economische gemeen
schap 'een initiatief zonder pa
rallellen'. Hij vervolgde: „Voor
de Bondsrepubliek Duitsland
betekent dit dat we daarmee
onze sterkste economische ac-
tiefpost inbrengen: de Duitse
Mark".
De sociaal-democratische op
positieleider Hans-Jochen Vo
gel bracht daar tegenin: „Het
mag niet gebeuren dat de ene
groep aan de Duitse hereni
ging verdient en de andere
groep daarvoor moet opkomen
met een verslechtering van
haari levensstandaard". Hij
verweet Kohl, dat die zich
aanmatigend heeft opgesteld
tegenover Modrow en diens
delegatie.
Nederlandse
hulp voor
Roemeense
ziekenhuizen
DEN HAAG Het Neder
landse Rode Kruis stuurt
veertien ziekenhuizen in de
Roemeense regio's Neamt,
Iasi en Vaslui het komende
jaar elk kwartaal een grote
zending elementair chirur
gisch materiaal. Ook vijftig
huisartsen krijgen regelmatig
een nieuwe voorraad. Het
Rode Kruis financiert de
hulp uit de opbrengst van de
Actie voor Roemenië. Daar
naast geeft het Nederlandse
Rode Kruis ook steun aan te
huizen voor gehandicapte
kinderen.
Gebed
Tussen de de
monstraties
om aansluiting
bij Pakistan
door vinden
moslims in de
Indiase stad
Srinagar elke
dag tijd om
hun religieuze
plichten te ver
vullen. De
strijd van de
moslims, die
zich willen los
maken van het
door hindu's
gedomineerde
India, heeft de
afgelopen we
ken aan tien
tallen mensen
het leven ge
kost.
FOTO: AP
Roemeens
protest
Woedende demon
stranten in de Roe
meense hoofdstad
Bukarest. Daar
werd gisteren door
enkele duizenden
mensen gedemon
streerd voor het
vertrek van een
aantal ministers en
leidende figuren
binnen het leger.
Zij zouden te nau
we banden hebben
onderhouden met
het bewind-Ceau-
sescu. Premier Ro
man heeft beloofd
een onderzoek in
te stellen naar het
'foute' gedrag van
zijn ministers. De
demonstranten lij
ken daar echter
weinig vertrouwen
in te hebben.
FOTO: AFP
BITTERFELD Kana
len gevuld met onbehan
deld chemisch afval stro
men langs de huizen,
schoorstenen braken gifti
ge zwarte en gele rook uit
en gebouwen zijn over
dekt met een dikke laag
aanslag: welkom in het
Oostduitse Bitterfeld, de
smerigste stad van Euro
pa. Zelfs de naam van
deze stad wijst op de mi
lieuramp die zich hier na
de opbouw van een gigan
tisch chemie-complex
heeft voltrokken.
Jarenlang werd de omvang
van de milieuproblemen in de
60.000 inwoners tellende stad,
op zo'n vijftien kilometer ten
noorden van Leipzig, door de
communistische autoriteiten
verborgen gehouden. Maar
door de politieke veranderin
gen in Oost-Duitsland wordt
de verschrikkelijke toestand
van de stad eindelijk openlijk
besproken en in de publiciteit
gebracht. Volgens milieu-acti
visten is Bitterfeld een „cata
strofe", een „chemische tijd
bom" en een van de meest
vervuilde stukken van Euro
pa.
De stad wordt gedomineerd
door de chemische complexen
CKB en FKC, die beide in
handen van de overheid zijn,
en enkele krachtcentrales. In
de fabrieken worden herbici
den, pesticiden en verf gepro
duceerd. In 1968 zijn bij een
ontploffing bij CKB zeker ze
ventig personen om het leven
gekomen. Als er veel wind
staat, houden de mensen in
Bitterfeld en het nabijgelegen
Wolfen de ramen dicht om de
penetrante chemische stank
tegen te gaan.
Metalen
Buiten de woonwijken heeft
de bruinkoolwinning, die in de
DDR in dagbouw geschiedt,
grote gaten in het landschap
geslagen. Volgens Hans Zim-
mermann, een lokale milieu
activist, is de bodem ernstig
verontreinigd door vloeibaar
chemisch afval dat zonder be
handeling, zoals in Westerse
landen gebruikelijk is, in ri
vieren en meren is geloosd.
Drie rivieren in de omgeving
zijn biologisch dood.
In geheime rapporten, die
door het Westduitse blad „Der
Spiegel" openbaar zijn ge
maakt, staat dat de omgeving
vervuild is met sulfaten,
chloor en kwik. Volgens Zim-
mermann is het water waar
schijnlijk ook met het kanker
verwekkende dioxine ver
vuild, maar weet niemand
hoeveel en welke soorten che
misch afval en zware metalen
zich in de bodem bevinden.
Zimmermann verklaarde
vooral bezorgd te zijn over het
feit dat de gevolgen van de
vervuiling voor de gezondheid
van de bevolking op de lange
termijn onbekend zijn.
Volgens westerse onderzoe
kers is de levensverwachting
van de gemiddelde inwoner
van Bitterfeld ten minste vijf
jaar korter dan in de rest van
de DDR en lijdt een groot deel
van de bevolking aan long
ziekten en kanker. Bij kinde
ren komen veel botgroeistoor-
nissen voor. „Van alle mensen
die hier jong sterven, gaan de
meesten dood aan kanker", al
dus Heyroth. Melk en vlees
voor de bewoners wordt veelal
verkregen van koeien die gra
zen op stukken land waar ja
renlang giftige industriële
dampen zijn neergeslagen.
Verwaarlozing
Oost-Duitsland heeft vanaf de
jaren zestig een industriële ex
pansie doorgemaakt, maar
heeft daarbij stelselmatig de
veiligheids- en milieu-aspecten
verwaarloosd. De uitstoot van
bepaalde giftige stoffen, zoals
zwaveldioxide, waardoor bo
men sterven, is hoger dan in
alle andere Europese landen.
Een met bruinkool-gestookte
krachtcentrale in de buurt van
Cottbus produceert alleen al
meer zwaveldioxide dan alle
krachtcentrales van Denemar
ken en Noorwegen samen.
Ongeveer twee derde van de
bossen en rivieren van de
DDR zijn middelmatig tot ern
stig vervuild en een groot deel
van de bossen sterft af door
zure regen. In de omgeving
van Leipzig is 75 procent van
de bossen reeds gestorven. De
aantasting van de gezondheid
door milieuvervuiling is in
Oost-Duitsland aanzienlijk: in
de omgeving van een mijn in
Freiberg werd bijvoorbeeld in
de urine van kinderen arseni
cum aangetroffen.
Voor de catastrofe van Bitter
feld zijn twee redenen: de wei
gering van de overheid om
openbaar te maken welke ge
varen de bevolking bedreigen
en de driedubbele salarissen
die aan de personeelsleden
van de chemische complexen
werd uitbetaald. Volgens Zim
mermann is de bevolking niet
krachtig genoeg opgetreden te
gen de vervuiling. „Deze stad
is onderworpen aan de chemi
sche industrie en in dat proces
is zij gestorven", aldus de mi
lieu-activist.
TERRENCE PETTY
3.
ForeholtfT
bekert dcu
VOORHOUT - lN
plaatste zich gisterav.
de vijfde ronde om n
le handbalbeker.
houtse handbalsters,
gen in De Gaasbak
eerste divisie onder;
de Bentelo. De 1
sprong halverwege
werd in de tweede hf„r.
breid tot 17-11. fj
rai
Ondanks de ruime wwj
kon Foreholte niet e v
neren. Zeker als bli|'c0
Voorhoutsen na ve%el
nuten al een gat hadj n
gen van vier punta li
Bentelo te veel ontza__
tegenstander toonde
hervond de ploeg <1
Henk Kruser zich. Or
voering van de metl
rol spelende Irma
deed Bentelo in h<
vervolg weinig onde
ervaren speelsters m
kemethy. In het beg
tweede helft verk|B-
gastploeg de achtersle:
tot drie punten, maa(e
balverlies werd de L
uiteindelijk toch ij.
Zelfs de persoonlijke*
van de met een neij^
mer spelende Mirjat^
kon daar geen verarfn
brengen. Collart en fer
Leeuwen scoorden ui|
elk vijf van de in tobLr
tien treffers.
Ie
Ie
l1
nc
Dekker zof'
jij
partijverli"
c
LEIDEN De squajis
Dekker hebben huntet
ste competitiewedstijle
landelijke eerste divijr
partijverlies i"
De invaller voor A
der. Weerden en kojPt
het tweede team, h
Bruyn opende metl
zege. De tennisleraartf
ker werd daarmee drfo
een game verloor, vf
van de Poel, Grahamf
Brian Witherden ble|d
de reserves van dp
SRC zonder gamevefa
d.
Na de dames (uit de f
eerste divisie) zijn^
heren van de Leid
spelend in de derde iT
degradeerd. Tegen Vl
uit Leidschendam d
slechts een theoretisd
lijkheid (4-0 winst) o»
lagere divisie te
Het werd een maxll
derlaag, waarbij alleét
Verrier twee games jg
nen, maar uiteindelijke
verloor. li'
L
Casino Noord wijk lét
3-1 het vijfde teanje
Haagse SRC. Na zegfli
valler Marcel Knijnfls
vaste spelers Ibbel Ai
Anton-Will van Zoelfc)
Jan van Duin een oir
3 nederlaag accepter^
Dierenartsspreekuur
voor minvermogenden
Het houden van huisdieren wordt, mede door
bepalingen van de overheid, steeds duurder.
Vooral de laagstbetaalden in onze samenleving en
hun huisdieren worden daarvan de dupe.
Daarom zal, bij wijze van proef en uitsluitend
op woensdagmiddag, van nu af aan bij dr. F.
Muurling, Plantsoen 23 (achterzijde) te Leiden
consulten, entingen en behandelingen van zieke
dieren worden verricht tegen de helft van het nor
male tarief.
U hoeft niets aan te tonen. Op uw eerlijkheid
wordt vertrouwd.
JUfe Comfortabele bungalows
lesétoiles in een prachtig natuurgebied
aan de maas
met een overdekt zwembad/disco-bar/
bowling/restaurant/supermarkt/pianobar/
tennis/minigolf/kinderspeeltuin/lllm- en congreszalen.
Zeer voordelige weekend- en weektarieven.
Les Etoiles: een berg vakantieplezier
Bel nu GRATIS met onze Nederlands sprekende
reserveringsafdeling: 06/0228044
2 Rue de l'Eglise 5542 Blaimont
MÉÊÊÈÊÈMv-.-.
NA
VIJFTIG
JAAR
HEEFT M'N
TROUWE
SPIJKER
HETDAN
EINDELIJK
OPGEGEVEN.
MORGEN
MAAR
'NS IN
DEKRANT
KIJKEN.
BRIEFWISSELING TUSSEN ELSSCHOT EN BOON
„Als een onweder bij zomerdag" -
de briefwisseling tussen Louis Paul
Boon en Willem Elsschot. Bezorgd
door Jos Muyrens en Victor van de
Reit. Uitgave Querido. Prijs 29,90.
Toen Willem Elsschot in be
langrijke mate had bijgedra
gen tot de eerste erkenning
van de indertijd nog jonge
schrijver Louis Paul Boon, on
derhielden deze twee auteurs
gedurende een zekere tijd enig
kontakt met elkaar. Het liep
op niets uit, zoals blijkt uit de
feiten: zij wisselden tussen ja
nuari 1943 en december 1952
26 brieven, vaak korte. Els
schot overleed in 1960, Boon in
1979. Ze zagen geen aanleiding
meer om langer kontakt met
elkaar te hebben. Hun werel
den waren mijlenver van el
kaar verwijderd. Wie dat alle
maal eens wil lezen, kan te
recht bij een uitgave van Que
rido, met de titel „Als een on
weder bij zomerdag", waarin
de korte briefwisseling tussen
de twee schrijvers is gepubli
ceerd, met nog een aantal bij
komende stukken, een inlei
ding en toelichtingen. Ook
boeiende illustraties vinden
een plaats in het boekje, dat
onder redaktie stond van Jos
Muyres en Vic van de Reit.
Het kontakt tussen Boon en
Elsschot heeft een paar boei
ende kanten, ook al heeft het
niet tot veel geleid wat betreft
vriendschap of wederzijdse
waardering. Boon blijkt mede
door Elsschot zijn eerste echte
waardering als literator te
hebben verkregen. Hij ontving
in 1942 de Vlaamse literatuur
onderscheiding, de Leo J.
Krijn-prijs voor zijn manus
cript van „De voorstad groeit",
dat in 1943 zou verschijnen.
Elsschot had zitting in de jury,
hetgeen nogal opmerkelijk ge
noemd wordt, omdat hij zich
steeds verre hield van het lite
raire leven. Toen hij Boons
manuscript onder ogen kreeg,
gaf hij zich na 60 pagina's ge
wonnen. Hij schreef Angèle
Manteau, uitgeefster en mede
jurylid, een kort briefje waarin
hij ziin voorkeur voor dit ge
schrift te kennen gaf. Een
paar dagen later kreeg Boon te
horen dat hij deze prijs in ont
vangst mocht nemen. De twee
schrijvers ontmoetten elkaar
daarna bij een diner ter gele
genheid van de prijsuitreiking,
in Brussel. Twee maanden la
ter begon Boon brieven te
schrijven aan Elsschot. Er ont
stond volgens de redacteuren
van het boekje „een corres
pondentie die de sporen van
een wat moeizaam verlopen
vriendschap draagt".
Mooi is dat je beide auteurs zo
aardig herkent in hun brieven.
Op 24 maart 1947 schrijft Boon
aan Elsschot: „Ge stelt me
weer voor een probleem!...
Maar, laat ik u eerst zeggen
wat er met uw vorige brief is
gebeurd: ik komt thuis en mijn
vrouw wijst met haar ogen
naar de tafel, 'een brief van
Willem Elsschot' en aan die
ogen zie ik dat er iets speciaals
is. En?... vraag ik. En... zegt ze,
hij beweert dat gij... enfin ge
zult het lezen, maar het heeft
me ontroerd, ik heb er een
beetje bij geweend. Dit ter il
lustratie hoe goed het ons doet,
na de gewone snert, ook eens
wat waarderende woorden te
lezen". Het is het begin van
een uiterst belangrijke brief in
de relatie tussen Elsschot en
Boon, die de beëindiging van
hun kontakt inluidt.
Intussen zijn er aardige dingen
aan de hand geweest in de we
derzijdse brieven. Boon begint
met Elsschot te verzoeken of
hij hem het manuscript van
zijn roman „Abel Gholaerts"
ter lezing en beoordeling mag
toezenden. In mei '43 ontvangt
hij dat, nadat hij gevraagd
heeft om een handschrift dat
„duidelijker getijpt en dus be
ter leesbaar zal zijn, want „De
Voorstad Groeit" heeft mij
veel zweet gekost".
Dat manuscript was dan ook
getikt zonder kantlijnen en
zonder interlinie. In juni van
dat jaar stuurt Elsschot zijn be
oordeling naar Boon, met een
verontschuldiging dat hij het
manuscript nog niet kan re
tourneren, omdat een van zijn
zonen het aan het lezen is. Hij
deelt mee dat de figuur van
Abel Gholaerts hem sterk aan
Vincent van Gogh doet den
ken, waar Boon in een latere
brief op doorborduurt.
Het einde van de correspon
dentie heeft een zeer princi
piële kant. Boon treedt hief
duidelijk op als betrokkene bij
het afscheid van Elsschot van
het literaire leven. Het gaat
om een gedicht van de auteur
van „Villa des roses" en van
„Lijmen/Het been", dat gewijd
is aan de Vlaamse strijder, fla
mingant August Borms, die in
1946 ter dood veroordeeld en
gefusilleerd werd. Elsschot
wond zich hier vol veront
waardiging over op. Hij
schreef een hekeldicht en
stuurde dat rond aan zijn
vrienden. Hij verzoekt Boon
het gedicht aan hem op te dra
gen. In 1947 wijst Boon dit ra-
dikaal af. Hij verzet zich tegen
elke vorm van nationalisme.
In Vlaanderen was dat toen
een groot twistpunt. Maar
Boon heeft teveel vrienden
onder het fascisme zien ster
ven! „In Dachau, in Breen-
donk en in Buchenwald".
Hij voegt er in zijn brief aan
Elsschot aan toe: „Ik heb door
de trawanten van dat symbool
(waarmee Borms bedoeld is -
JV) genoeg vrienden weten
neerkogelen".
Boon probeert een paar jaar
later nog eens kontakt op te
nemen, door Elsschot een brief
te sturen. Maar het wordt niks
meer. Elsschot beëindigde na
„Het dwaallicht" uit 1946 zijn
literaire werk, vooral ook naar
aanleiding van de teleurstel
lingen rond zijn Borms-ge-
dicht. Boon bleef hem op een
aantal manieren waarderen en
doet in 1952 nog twee kleine,
pogingen. Twee briefjes, een
ter gelegenheid van Elsschots
zeventigste verjaardag en dan
in december, wanneer hij ein
delijk het boek terugstuurt dat
hij vele jaren in leen had van
Elsschot. Het is, - de symboliek
stijgt ten top, - „Van den Vos
Reinaerde", de oertekst van
Willem Elsschot
FOTO: PR
spotternij over de maatschap
pij van een Vlaamse auteur,
die van zowel Elsschot als
Boon voorvader en inspirator
was. Boon schreef naar aanlei
ding van dit middeleeuwse
verhaal, dat hij in leen had
van Elsschot, zijn „Wapen
broeders". De grimmige ironie
waar Vlamingen hun sterkste
kant in vinden, ten top.
Na de weergave van de 26
brieven tussen Elsschot en
Boon volgen enige illustraties.
Portretten en facsimiles. De
laatste afdeling van dit boekje
bevat een aantal teksten, die
Boon wijdde aan Elsschot. Het
zijn recensies en andere noti
ties. In „De Roode Vaan" be
sprak Boon in 1946 „Het
Dwaallicht". Hij heeft het over
„dat gesmeedijzeren proza van
Elsschot", dat hij op een heel
persoonlijke manier benadert.
Dat is heel boeiend. De hoofd
persoon Laarmans beschrijft
Boon als „de eeuwige Cha
plin", „het mysterie dat lacht
en weent en waarvan ge nooit
weet of hij dramatisch dan wel
komisch aan het doen is". En
iets verder: „Nog immer
heerscht de wet van het oer
woud. Die niet de kracht heeft
om te dooden, zal zelf gedood
worden. Laarmans weet
dit, en al bloedt zijn hart, hij
schopt. Hij bedriegt misschien,
en hij verdient geld. Maar des
ondanks weet hij met dat I
geen weg. Gisteren f
diende hij geld met te j
men", vandaag laat hij zici
sleeptouw nemen door I
doodarme onbekende niki
zichzelf verwenschend
gek, voor nimmer-iets-te-1
en dwaas".
In 1976 komt Boon in
Vlaams Weekblad nog een
Elsschot terug, in een ont
rend stuk: „Misschien wa
in die dagen wel een onl
delbaar jongetje, missel
was ook de maagzweer er
zaak van, maar ik kon
geen mens in aanraking
men of ik kreeg er ruzie i
Nog steeds schaam ik me
de ruzie met Willem
schot...." In de volgende
keert hij het weer om:
ik moet erbij zeggen dat
schot al even onhandell
was als ikzelf".
Twee onhandelbare he
twee eigenzinnige schrijv
die elkaar willen respecte
maar die keer op keer be
fen dat ze in heel verschil
de werelden leven. Een 1
schil van generatie, van ei
ring, van cultuur. Het boi
over deze onmacht en het|
sef daarvan van Muyres
Van de Reit is in veel m
dan literair-historisch opzl
onthullend en verrijkend.
JAN VERSTAPF
