ten feest van vreugde en angst
jet symbool is vrij
Behoedzame euforie in hoofdkwartier ANC
Vrijheidsmars is
niet te stoppen
AVONTUREN VAN KAPITEIN ROB
P^TENLAND
CeidóeSou/uwt
MAANDAG 12 FEBRUARI 1990 PAGINA 5
(Van onze correspondente
Gaye Davis)
jKA Terwijl Nelson Mande-
gisteren opmaakte voor het
k uit de Victor Verster gevan-
I verzamelden zich duizenden
h^Bters daar vandaan leden van
zi/rikaanse Nationaal Congres in
>ncgschap in een grote hal in het
neiriegebied van Lusaka. Onder
deftïe licht van televisielampen
lic|n zij in hun handen en zon-
j|ïn bekend vrijheidslied: „Ro-
la Mandela, freedom is in
jft^iands": de vrijheid is in je
'edn, Nelson Mandela.
Mf
erfenkomst was in alle haast georga-
>eri niet in de laatste plaats om de in-
eh__
ternationale pers zoet te houden, die
steeds ongeduriger werd als gevolg van de
schijnbaar geringe respons op de nieuwe
ontwikkelingen van de kant van een be
weging op de drempel van een nieuw tijd
perk.
Buiten de hal wemelde het van de, door
antieke taxi's naar de geheime plaats van
bijeenkomst gevoerde, buitenlandse tele
visieploegen en journalisten, wachtend op
iets, om het even wat, wat hun aanwezig
heid daar zou kunnen verklaren: dat de
secretaris-generaal van het ANC, Alfred
Nzo, op het programma stond, was hoop
gevend en genoeg reden om te blijven
wachten.
Het gezang was echter nog maar nauwe
lijks weggestorven of een mededeling
werd gedaan die die hoop de grond ins
loeg: Gehoopt was, zo zei ANC-woord-
voerder Tom Sebina, dat een aantal hoge
leiders de bijeenkomst zou bezoeken,
maar er was bericht gekomen dat zij „el
ders" waren. „Communicatieproblemen,
transportproblemen en het regenachtige
seizoen" hadden de organisatie van een
formele viering van Nelson Mandela's
vrijlating parten gespeeld.
Sinds eind jaren zeventig bestaat het
hoofdkwartier van de bekende vrijheids
beweging uit een verzameling van verval
len, lage gebouwen, weggestopt in een
met afval bezaaid achterstraatje vlakbij de
hoofdweg van de Zambiaanse hoofdstad.
De afgelopen week had de beweging te
kampen met telefoonlijnen die buiten
werking waren geraakt door de seizoens
gebonden stortbuien: urenlang werd ge
probeerd contact te leggen met de ballin
gen van het ANC verspreid over de 36 di
plomatieke posten in Europa, Scandina
vië, de Sovjetunie, Japan en Australië.
Vergelijkbare problemen waren er ook bij
de communicatie met de in het buitenland
gestationeerde leden van het 34 man ster
ke Nationaal Uitvoerend Comité. Hun te
rugkeer is vereist voor een cruciale, bui
tengewone vergadering van het besluit
vormingslichaam die deze week moet be
ginnen.
De agenda van de vergadering, die bijeen
geroepen was vlak na de legalisering van
het ANC anderhalve week geleden door
president van Zuidafrika F.W. de Klerk,
is in alle haast bijgesteld: Het Comité moet
zich kunnen concentreren op de belang
rijkste vraag waarmee het ANC zich nu
geconfronteerd ziet. Dit is de vraag hoe de
organisatie, die zich zo lang in dienst ge
steld heeft van clandestiene activiteiten
binnen Zuidafrika zichzelf moet herstruc
tureren in een massale volksbeweging die
vrijelijk binnen de Zuidafrikaanse gren
zen opereert.
Het is noodzakelijk dat het ANC zo snel
mogelijk bovengronds aanwezig is „thuis",
in Zuid-Afrika. Verwacht wordt dan ook
dat de kwestie van de terugkeer van de
ballingen een belangrijke plaats zal inne
men op de agenda van de vergadering.
De kwestie wordt bemoeilijkt doordat De
Klerk de leden van het ANC slechts een
gedeeltelijke amnestie heeft toegezegd:
een anmestie die diegenen uitsluit, die
.veroordeeld zijn wegens of beschuldigd
zijn van gewelddaden in naam van de be
weging Het ANC zal waarschijnlijk niet
afwijken van de voorwaarden die zijn ge
steld in de Harare-verklaring, de blauw
druk van het ANC voor onderhandelin
gen: vrijlating van alle politieke gevange
nen en de totale opheffing van de nood
toestand.
Ondanks de euforie over de ontwikkelin
gen van de afgelopen twee weken, stelt
het ANC zich dus behoedzaam op. Pallo
Jordan, hoofd van informatie en publici
teit van ANC: „We willen dat De Klerk
ingaat op de voorwaarden van de Harare
verklaring. Tot dusver heeft De Klerk de
verklaring behandeld als een „smorgSs-
brod", een uitgebreid voorgerecht: hij
proeft de gerechten die hem lekker lijken
en laat de andere staan".
van de voorpagina)
Ast AD Op het
Int dat Nelson en
ie Mandela gister-
^Jag hand in hand de
van de Victor Ver-
evangenis uit lopen,
an op honderden
"een in Zuid-Afrika
^Jme feesten en op-
et ]n. Vooral in de
woonsteden gaan
hinensen toy-toyend
^aide straten. De toy
de specifieke stamp
s/an de zwarte Zuid-
rtpen.
eNe vreugde is niet alge-
jDe reacties weerspiege-
(euforie aan de ene kant;
begrip en de angst aan
arWe zijde. Zelden ook zal
ai\deeldheid binnen de
gemeenschap duidelij-
jn geweest dan gister-
rï. Een deel van de blan-
a ert het feest van de be-
|r*jg met de zwarten mee.
ïeTn verbijten zich, thuis
1 ftraat, over de gebeurte-
eiVan de afgelopen dagen.
)Xfcrijpelijk dat ze hem la-
Hin", zegt een zakenman
aclannesburg hoofdschud-
°lZe hebben mij m'n hele
n verteld welk kwaad
fei)a vertegenwoordigt. Ik
wJoit anders geweten dan
in de gevangenis thuis-
?'Dan zie je hem opeens
i president glimlachend
afoto, alsof het twee gelij-
Grote vreugde in het stadion van Soweto: Mandela is vrij.
ken zijn. Een dag later loopt
hij vrij rond. Daar snap ik niks
Het is veel Zuidafrikanen nog
niet duidelijk of president De
Klerk in snel tempo een welo-
niek. „We zijn ons allemaal
bewust dat hier geschiedenis
geschreven wordt. Het is ver
bazingwekkend om die grijs
aard hand in hand met zijn
vrouw over straat te zien lo
pen. Hij ziet er opmerkelijk
verwogen plan ten uitvoer goed uit. Ik was best nieuws-
brengt of dat hij handelt in pa- gierig naar zijn uiterlijk, want
hij was 27 jaar niet in het
openbaar verschenen. Hij ziet
er sterk uit, ondanks zijn leef
tijd en ondanks het feit dat hij
al die jaren in de gevangenis
heeft doorgebracht. Ik vind
hem wel erg mager', zegt een
inwoner van Boksburg, die al
de hele dag voor de tv zit.
Kaapstad, enkele uren later.
In dit van oudsher liberale
bolwerk hebben zich voor het
stadhuis tienduizenden men
sen verzameld om Mandela
een groots welkom te berei
den. Er zijn opmerkelijk veel
blanken.
Veel mensen staan al urenlang
in de enorme hitte en naarma
te het wachten langer duurt,
wordt de stemming grimmi
ger. De aanwezigen nemen
geen genoegen meer met lei
ders als dominee Boesak: zij
willen Mandela.
Op een gegegeven moment ko
men de opgekropte spannin
gen tot uitbarsting. Aan de
rand van de menigte komt het
tot plunderingen en rellen,
waartegen de politie hard op
treedt. Er vallen vier doden en
talrijke gewonden. Maar dan
keert opeens de rust terug. De
spanning wordt voelbaar en
opeens is hij daar, op het bal
kon van het stadhuis, samen
met zijn vrouw Winnie. Er
gaat een schok door de menig
te. De man die 27 jaar in de
gevangenis heeft gezeten staat
als vrij man in Kaapstad. De
vreugde die zich van de aan
wezigen meester maakt is niet
te schrijven.
Na een inleiding door zijn
strijdmakker Walter Sisulu
neemt Mandela het woord.
Van een groot blok leest hij
met opvallend krachtige stem
een niet mis te verstane rede,
waarin zelfs een compliment is
verwerkt aan het adres van
president De Klerk. Maar de
eigenlijke boodschap is duide
lijk: doorgaan met het verzet
totdat de apartheid totaal is af
geschaft. Aan het slot van zijn
toespraak zingt Mandela, sa
men met de tienduizenden die
aan zijn voeten staan, het lied
van het ANC: 'God zegen
Afrika'.
Domper
Voor veel blanken blijkt de
krachtige opstelling van Man-
dela in zijn toespraak een
domper op hun toch al niet zo
grote feestvreugde. „Een hele
boel blanken zijn ervan over
tuigd dat er wat moet veran
deren. Ze zijn ook blij dat er
beweging is. Maar als die har
de rede van Mandela de toon
zetting is voor de komende on
derhandelingen tussen blank
en zwart, is het duidelijk dat
de grootste moeilijkheden nog
op ons liggen te wachten", al
dus een zakenman.
„Blank Zuid-Afrika heeft Nel
son Mandela uit zijn gevange
nis gelaten. Laten we hopen
dat hij nu niet de blanken in
een gevangenis zet, een gevan
genis van onmogelijke eisen.
Dat leidt alleen maar tot nieu
we onrust, tot verwarring en
tot geweld. Daar hebben we
genoeg van gehad in dit land.
De blanken moeten verder
bloedvergieten zien te voorko
men. Maar Nelson Mandela
ook. Ik vrees dat de moeilijk
ste tijd nog voor ons ligt".
Intussen kent de vreugde on
der de zwarten geen grenzen.
Vooral in Soweto, de zwarte
woonstad bij Johannesburg,
vieren honderdduizenden uit
bundig feest, veelal gehuld in
zwart-geel-groene kleren, de
kleuren van het ANC.
2LSON MANDELA:
HAAG Nelson
phla Mandela is vrij.
■na 28 jaar is de lei-
In het Afrikaans Na
il Congres en de op-
■r van de gewapende
pl 'Speer der Natie'
middag uit gevan-
Jiap ontslagen.
leen voor de zwarten in
ifrika maar voor de hele
is Mandela het symbool
strijd tegen apartheid,
jarige grijsaard is tot een
gestegen dat slechts
ard wordt door de
n onder de charismati-
(iders Mahatma Gan-
Maarten Luther King.
eigen verdediging tij-
let beruchte Rivoniapro-
1964 bleek hij een be
id spreker te zijn, kalm
:refzeker. Zijn brieven
de gevangenis toonden
iepn vasthoudendheid.
Fdet ANC bleef hij dé lei-
Pok terwijl hij stenen
en wier raapte op Rob-
r*nd Hij groeide uit tot
'"imbool.
V(jnprins
pfen van twaalf, dertien
drtien jaar, die halverwe-
>r|jaren zeventig de straat
?tgen vonden in Mandela
„2n voor wie het waard
i vechten. Een zwarte ju-
Jeie het gepresteerd had
>egen advocatenkantoor op
teen; een zwarte amateur
bokser, die guerrillatraining
had genoten in Algerije; een
zwarte vader, die door de blan
ken in de cel was gegooid om
weg te rotten achter vochtige
muren. Over Mandeia's capaci
teiten als leider zullen weini
gen twisten. Van jongs-af-aan
is hem ingepompt dat hij ko
ning zou worden over de Tem-
boe-stam in het huidige Trans
kei. Nelson Mandela geboren
op 18 juli 1918 te Qunu, een
klein stadje in het zuidoosten
van Transkei, kreeg als prins
en troonopvolger een traditio
nele en gedegen opleiding tot
stamhoofd.
In 1952, hij had toen inmiddels
zijn studies in letteren, wijsbe
geerte en rechten afgerond,
zag hij definitief af van troon
sopvolging. Hij wenste niet te
regeren over een onderdrukt
volk. Samen met zijn grote
vriend, de huidige ANC-voor-
zitter in ballingschap Oliver
Tambo, opende hij een advoca
tenkantoor in Johannesburg.
In datzelfde jaar verliet hij
echter zijn kantoor weer om
vrijwilligers voor het Afri
kaans Nationaal Congres op te-
leiden. Hij probeerde een net
werk in het hele land aan te
leggen, een netwerk dat ge
weldloos, maar continu verzet
moest plegen tegen de schei
ding op grond van rassen. In
maart 1960 kwam een dramati
sche ommekeer in deze werk
wijze van het ANC en Mande-
la.
In Sharpeville opende de poli
tie het vuur op een menigte
demonstranten, die pasjes ver
brandde. Zeventig mensen
werden gedood; zeker twee
honderd raakten gewond. Tij
dens het Rivoniaproces in 1964
zou Mandela onder een dood
stil gehoor verklaren dat dat
het moment was waarop „het
zwarte volk van Zuid-Afrika
de keuze moest maken tussen
zwichten of terugvechten".
Voor Mandela was het eigen
lijk geen keuze: „Het stond
vast dat we onze strijd moesten
voortzetten. Al het overige zou
een laffe overgave hebben be
tekend". Het ANC richtte de
Speer der Natie op, een gewa
pende afdeling die het overi
gens het eerste decennium al
leen op onbemande, militaire
doeleinden had gemunt.
Pretoria voelde zich bedreigd;
het waren dagen van demon
straties, pasjesverbrandingen
en oproer. Het ANC en zijn ra
dicalere tegenhanger Pan Afri
kaans Congres (PAC; Afrika
alleen voor de Afrikanen) wer
den verboden. Razzia's volgden
in de zwarte woonsteden. Man
dela wist lange tijd uit handen
van de politie te blijven. Hij
bleek een artiest in vermom
mingen, een 'Zwarte Pimper
nel'. Zelfs Winnie Mandela
met wie hij, na een eerder hu
welijk, in 1958 was getrouwd
herkende hem soms niet wan
neer hij onverwachts opdook.
Opruiing
Twee jaar later liep de 'Zwarte
Pimpernel' echter toch tegen
de lamp; overigens niet nadat
hij doodgemoedereerd heel
Afrika was doorgereisd. Hij
zou verraden zijn (door de
CIA), toen hij in Durban in
Docudrama over
leven Mandela
bij Veronique
HILVERSUM RTL-Ve-
ronique zendt morgenavond
(20.00-23.25 uur) een film
uit over het leven van
ANC-voorman Nelson Man
dela. De film „Mandela" is
gemaakt in 1986. Hij schetst
het leven en de voortduren
de strijd tegen apartheid
van Mandela en zijn vrouw
Winnie. Het is een Brits-
Amerikaanse co-produktie,
geregisseerd door Philip Sa-
ville. De rol van Mandela
wordt gespeeld door Danny
Glover, bekend uit de speel
film „The color purple". Al-
fre Woodard vertolkt de rol
van Winnie Mandela. De
opnamen werden gemaakt
in Zimbabwe omdat in
Zuid-Afrika zelf niet mocht
worden gefilmd.
een chauffeurskostuum werd
opgepakt. De aanklachten be
helsden 'opruiing' en 'illegale
grensoverschrijdingen'; Man
dela kreeg vijf jaar celstraf.
Kort daarop deed de politie
een inval op de boerderij 'Ri-
vonia', een belangrijke schuil
plaats van de ANC-leiding. Tal
van belastende papieren wer
den in beslag genomen en de
Zuidafrikaanse justitie meende
voldoende bewijzen te hebben.
Mandela gaf toe sabotage te
hebben gepleegd. Hij verklaar
de dat de acties het gevolg wa
ren van de wens om de jaren
lange onderdrukking van
zwarte Zuidafrikanen door de
blanken tegen te gaan. Hij zei
te strijden voor een vrij en de
mocratisch land waarin alle
mensen gelijke kansen hebben.
HET RAADSEL VAN STRAAT MAGELHAES
59 Wanneer de mannen de vogel op hebben, naderen zij
-lflet vuur. Wat willen zij toch? Jacob Claesz verstaat niets
nje vreemde keelklanken, die zij af en toe uitstoten. Dan
(opeens de moedigste van de twee een brandende tak uit
sUur; de andere volgt het voorbeeld en dan hollen zij beiden
[laar een grot. Jacob Claesz volgt hen. Joelend, de branden
de takken boven hun hoofd zwaaiend, gaan de mannen de grot
binnen en even later komen enkele mannen, vrouwen en kinde
ren naar buiten. Blijkbaar hebben zij zich hier schuil gehouden
voor de vreemde schepen, die enkele dagen hier voor anker heb
ben gelegen en waarvan de zeilen nog heel ver aan de horizon te
zien zijn.
En voor dat ideaal eventueel te
willen sterven.
Samen met onder anderen
Walter Sisulu, Govan Mbeki
en Dennis Goldberg werd hij
tot levenslang veroordeeld we
gens hoogverraad. Mandela
'verdween' op Robbeneiland,
een combinatie van Alcatraz
en Duivelseiland. Het heeft
vele jaren geduurd, jaren van
hard werken, weinig eten, van
geestelijk en sociaal isolement,
voordat Mandela opnieuw
werd 'ontdekt'. Voor de jonge
generatie zwarten in Zuid-
Afrika en voor de activisten in
het buitenland kreeg de naam
Mandela een mythische klank.
Apartheid is geweld, meent
Nelson. De blanke regering is
niet serieus bezig op afzienbare
termijn het geweld af te schaf
fen. En dus kan ik niet belo
ven geen geweld te gebruiken
om een einde aan geweld te
maken, aldus Mandela.
Zijn dochter Zinzi las in 1985
een brief voor tijdens een bij
eenkomst van het Verenigd
Democratisch Front: „Ik was
niet de enige die leed in deze
lange, eenzame weggegooide
jaren. Ik hou niet minder van
het leven dan u. Maar ik kan
mijn geboorterecht niet verko
pen en ik ben ook niet bereid
uw geboorterecht, het recht om
vrij te zijn, te verkopen".
Uit de biografie 'Meer dan
hoop' van Fatima Meer blijkt
dat Mandela meermalen heeft
geleden aan depressies. „Het
ergste van de gevangenschap is
dat je volledig wordt terugge
worpen op jezelf. Er maalt van
alles door je hoofd: sinistere
boosaardige gedachten die tal
rijke twijfels oproepen over de
loyaliteit van mensen buiten
de gevangenis".
Tuberculose
Vanaf 1985 werd Mandela be
ter behandeld: hij kreeg een
radiootje, kranten, hoefde niet
meer te werken en kon stude
ren. Van Robbeneiland ver
huisde hij naar de 'gewone' ge
vangenis Pollsmoor. Hij liep
een tuberculosebesmetting op
en werd na behandeling in een
gevangeniskliniek overge
bracht naar de gevangenis
boerderij Victor Verster, waar
hij regelmatig familie en
vrienden ontving in een huis
dat van alle gemakken was
voorzien. Aanbiedingen tot
vrijlating werden door hem
van de hand gewezen. De rege
ring stelde dat hij in een thuis
land zou gaan wonen en ge
weld zou afzweren. Mandela
wees deze voorwaarden af en
eiste daarentegen dat de de
apartheid moest worden afge
schaft en het Afrikaanse Na
tionale Congres (ANC) moest
worden erkend.
Na het gesprek tussen de voor
malige president P.W. Botha
en Mandela op 5 juli 1989 ver
klaarde de ANC-leider dat hij
niet was afgeweken van de
mening die hij al 28 jaar was
toegedaan, dat alleen een dia
loog met de democratische be
weging, en in het bijzonder
met het ANC, de enige manier
is om vrede in Zuid-Afrika te
bereiken. Op 13 december 1989
vond een ontmoeting plaats
tussen Mandela en de opvolger
van Botha, president F.W. de
Klerk. Na die ontmoeting ver
wachtte iedereen een spoedige
vrijlating van de ANC-leider.
Het zou echter nog ruim an
derhalve maand duren.
Gisteren, na zijn vrijlating
hield Mandela zijn eerste open
bare toespraak sinds 28 jaar.
Hoewel van zwartharige ro
buuste sportman tot een witha
rige magere man verworden,
blijkt Nelson Mandela nog
niets van zijn charisma verlo
ren te hebben.
JOOS PERSOON
Nelson Mandela tijdens zijn toespraak vanaf het balkon van het
stadhuis van Kaapstad. foto: epa
DEN HAAG Vanaf het bal
kon van het stadhuis in Kaap
stad hield de vrijgelaten ANC-
leider Nelson Mandela gisteren
een toespraak, waarin hij Zuid
afrikaanse anti-apartheidsgroe
peringen en de internationale
gemeenschap bedankte voor
hun hardnekkige campagnes
voor zijn vrijlating.
Tegelijkertijd kondigde hij aan
dat het ANC de strijd zal
voortzetten, desnoods gewa
penderhand, totdat de apart
heid is verdwenen. Hieronder
volgen enige belangrijke frag
menten uit de toespraak.
„Vrienden, kameraden en
mede-Zuidafrikanen, ik groet
u allen in de naam van vrede,
democratie en vrijheid voor al
len. Ik sta hier niet voor u als
een profeet, maar als een nede
rige dienaar van u, het volk.
Uw onvermoeibare en heroï
sche offers hebben het mij mo
gelijk gemaakt hier vandaag te
zijn. Daarom leg ik de reste
rende jaren van mijn leven in
uw handen".
„De vernietiging die apartheid
op ons subcontinent heeft te
weeggebracht is onmetelijk.
Voor miljoenen van mijn volk
is het gezinsleven uit elkaar
gerukt. Miljoenen zijn dakloos
en werkloos. Onze economie
ligt in puin en onze mensen
zijn verwikkeld in politieke
strijd".
„Dat wij in 1960 onze toevlucht
namen tot de gewapende strijd,
met de vorming van de militai
re tak van het ANC, Umkhon-
to we Sizwe, was een zuiver
defensieve actie tegen het ge
weld van apartheid. De factor
die de gewapende strijd nood
zakelijk maakte, bestaat ook
nu nog. Wij hebben geen keuze
dan door te gaan. Wij hopen
dat spoedig een klimaat ge
schapen wordt dat bevorderlijk
is voor een oplossing via on
derhandelingen, zodat de ge
wapende strijd niet langer no
dig is".
„Vandaag wil ik u zeggen dat
mijn besprekingen met de re
gering tot doel hebben gehad
de politieke situatie in het land
te normaliseren. Wij zijn nog
niet begonnen te discussiëren
over de voornaamste eisen van
de strijd. Ik wil benadrukken
dat ik zelf op geen enkel tijd
stip onderhandelingen ben be
gonnen over de toekomst van
ons land, behalve dat ik heb
aangedrongen op een ontmoe
ting tussen het ANC en de re
gering".
„Mijnheer De Klerk is verder
gegaan dan enig andere presi
dent door echte stappen te zet
ten om de situatie te normali
seren. Er moeten echter nog
meer stappen worden gedaan
voordat onderhandelingen
over de voornaamste eisen van
het volk kunnen beginnen. Ik
herhaal voor u onze oproep tot,
onder meer, de onmiddellijke
intrekking van de noodtoe
stand, de vrijlating van alle, en
niet slechts enkele, politieke
gevangenen. Alleen in zo'o ge
normaliseerde situatie, waarin
vrije politieke activiteit moge
lijk is, zijn wij in staat onze
mensen te raadplegen teneinde
een mandaat te krijgen".
„Het volk moet geraadpleegd
worden over de vraag wie zal
onderhandelen en over de in
houd van die onderhandelin
gen. Onderhandelingen kun
nen niet plaatsvinden over de
hoofden heen of achter de rug
om van ons volk. Wij geloven
dat de toekomst van ons land
alleen bepaald kan worden
door een lichaam dat democra
tisch is gekozen op een niet-ra-
ciale basis. Onderhandelingen
over het ontmantelen van
apartheid zullen zich moeten
richten op de overweldigende
eis van ons volk: een democra
tisch, niet-raciaal, een eenheid
vormend Zuid-Afrika".
„Er moet een einde komen aan
het blanke monopolie op poli
tieke macht, en er moet een
fundamentele herstructurering
komen van onze politieke en
economische systemen om er
voor te zorgen dat de ongelijk
heden van apartheid worden
aangepakt en dat onze maat
schappij grondig wordt gede
mocratiseerd".
„Gezegd moet worden dat
mijnheer De Klerk zelf een in
teger man is, die zich scherp
bewust is van de gevaren van
een publiek figuur die zijn be
loften niet nakomt. Maar als
organisatie baseren wij ons be
leid en onze strategie op de
harde realiteit waarmee wij te
maken hebben".
„Onze strijd heeft een beslis
send moment bereikt. Wij roe
pen onze mensen op dit mo
ment te grijpen, zodat het de
mocratiseringsproces snel en
ononderbroken voortgaat. Wij
hebben al te lang gewacht op
onze vrijheid. Wij kunnen niet
langer wachten. Nu is het tijd
de strijd te intensiveren op alle
fronten. Onze inspanningen nu
te laten verslappen, zou een
fout zijn die generaties na ons
ons niet zouden kunnen verge
ven. De vrijheid die aan de ho
rizon gloort zou ons moeten
aanmoedigen onze inspannin
gen te verdubbelen. Alleen
door gedisciplineerde massale
actie kan de overwinning wor
den binnengehaald"
„Wij doen een beroep op onze
blanke landgenoten zich bij
ons aan te sluiten voor het vor
men van een nieuw Zuid-Afri
ka. De vrijheidsbeweging is
een politiek thuis, ook voor u.
Wij doen een beroep op de in
ternationale gemeenschap de
campagne voort te zetten die
het apartheidsbewind moet iso
leren. Nu de sancties opheffen,
betekent het gevaar lopen dat
het uitroeien van de apartheid
mislukt".
„Onze mars naar vrijheid is
niet terug te draaien. Wij
moeten angst ons pad niet la
ten doorkruisen. Algemene
verkiezingen op basis van ge
meenschappelijke stemlijsten
in een verenigd, democratisch,
niet-raciaal Zuid-Afrika is de
enige weg naar vrede en racia
le harmonie".
„Tot slot wil ik terugkomen op
mijn eigen woorden die ik
sprak tijdens mijn proces in
1964. Die zijn vandaag nog net
zo waar als toen. Ik citeer: Ik
heb gevochten tegen blanke
overheersing en ik heb ge
vochten tegen zwarte over
heersing. Ik heb het ideaal ge
koesterd van een democrati
sche. vrije maatschappij waarin
iedereen in harmonie samen
woont en gelijke kansen heeft.
Het is een ideaal waarvoor ik
hoop te leven en het hoop te
bereiken. Maar als het moet, is
het een ideaal waarvoor ik be
reid ben te sterven. Amandla".
