oord-Tunesië niet voor massatoerisme
I
II
mal
Ie
Neusiedler See
een eldorado voor
vogelliefhebbers
ZATERDAG 10 FEBRUARI 1990 PAGINA 35
Grote appartementsgebouwen en andere kei
dat ze er komen.
Romeinse opgravingen liggen slechts
zestig kilometer van Tabarka. De Ro
meinse stad Bulla Regia is gebouwd op
een open vlakte. De Tunesische regering
heeft uit geldgebrek slechts de helft van
de stad laten opgraven. Dat is jammer,
want na het bezichtigen van het kleine
ronde theater, het badhuis, de markt en
de bibliotheek wil je meer zien, wil je
uren dwalen door de Romeinse straten.
Vooral indrukwekkend zijn de dubbel
gebouwde huizen van de rijke Romei
nen. 's Zomers woonden de Romeinen
vanwege de hitte ondergronds, 's win
ters trokken ze naar het huis boven
gronds. De huizen lijken als twee drup
pels water op elkaar.
Mozaïeken bovengronds hebben de tand
des tijds niet overleefd, maar onder
gronds is er nog wel inlegwerk te bezich
tigen. In het 'huis van de schatten' is een
bassin met een mozaïeken vloer aange
legd. Het bassin, omgeven door schitte
rende zuilen, diende om regenwater op
te vangen. Vlak bij dit bassin bevindt
zich het toilet. De zes gaten in de muur
geven aan dat 'het privaat' toch niet zo
privé was in de Romeinse tijd. Sommige
mozaïeken staan onder een plas water,
andere zijn bedekt met mos. „Dat geeft
helemaal niets", volgens de gids.
De ruim zestig kilometer verderop gele
gen Romeinse stad Dougga is iets beter
verzorgd. Hier groeit geen gras op de
pleinen, maar toch zie je duidelijk dat de
pilaren van bijvoorbeeld de tempel zijn
aangetast. Dougga is hoog gelegen, biedt
van het massatoerisme heeft Tabarka
schitterende panoramische vergezichten,
maar ook hier moet dringend gerestau
reerd worden. Een mate van verwaarlo
zing, die liefhebbers van cultuur met af
grijzen vervult.
Markt
De weg vanaf Tabarka naar de haven
stad Bizerte in het oosten is lang, bijna
tweehonderd kilometer, maar biedt
mooie momenten. Grote vijgeboomgaar
den, wijngaarden en amandelboomgaar
den worden afgewisseld door goudgele
graanakkkers. Maak bijvoorbeeld een
pitstop in de agrarische gemeenschap
Sejnane, waar elke donderdag kooplie
den hun marktkoopwaar uitstallen. De
markt is kleurrijk en druk, grote zakken
vol specerijen geuren je tegemoet, glan
zend fruit ligt verleidelijk uitgestald, pot
ten, pannen en glaswerk staan op dekens
op de grond. Maar niet alleen de koop
waar is het bewonderen waard, de platte
landsbevolking maakt de markt juist tot
een must. Vrouwen met bruine gegroef
de gezichten gaan in fel bedrukte doeken
gekleed. De lappen worden bijeengehou
den met grote sieraden.
De mannen houden zich voornamelijk
bezig met de veemarkt. Het onderhande
len over de prijs lijkt bijna een ritueel:
druk gebarende handelaars, een weglo
pende koper, die weer teruggehaald
wordt door een koopman en tot slot het
samen afrekenen. De weg naar Bizerte
g niet. De Tunesische regering wil ook niet
FOTO'S: PR
blijft boeiend. De vrouwen in kleder
dracht kom je regelmatig tegen, soms
werkend op het land, soms gebukt gaand
onder zware takkenbossen. Die takken
worden onder meer gebruikt voor de da
ken van de huizen, waarin de bevolking
woont.
De overgang van het platteland naar de
stad is groot. Bizerte doet heel Frans
aan. Mooi aangelegde palmenboule-
vards, witte herenhuizen, moderne flats
en een grote haven. Bizerte was voor de
Fransen al een militaire basis en is dat
gebleven voor de Tunesièrs. Behalve een
modern gedeelte heeft Bizerte een oude
Andalusische wijk, de Medina genaamd.
Smalle straatjes met huizen in pastel
kleuren, prachtig bewerkte smeedijzeren
balkons en druk betegelde bogen boven
de deur. Kinderen raken je aan, achter
volgen je met opgeheven hand, proberen
een graantje mee te pikken van de toe
risten. De gids waarschuwde al van tevo
ren dat geld geven taboe is. Hij vertelde
dat de kinderen van de toeristische oost
kust van Tunesië niet meer naar school
gaan en een dagtaak maken van het be
delen bij toeristen. Nu maar hopen dat
het met het noorden van dit land niet
zover komt.
KARIN SWIERS
Voor meer informatie: Tunesisch
Nationaal I 'erkeersbureau. Munt
plein 2. driehoog, Amsterdam.
ter; ook dat is een van de oorzaken
waardoor de rietkragen almaar dichter
en dikker worden.
Toch is de Neusiedler See als vogelge-
bied vergelijkbaar met erkende ornitho
logische eldorado's als de Camarque in
Zuid-Frankrijk. Grauwe, purper- en zil
verreigers broeden er, omdat het meer
wemelt van de kikkers en padden. Ook
de lepelaar is er te vinden, evenals de
roerdomp en (uitgezette) knobbelzwa
nen, plus vele in het riet nestelende
soorten. En niet te vergeten de grote
trap, die in het zeventig vierkante kilo
meter grote vochtige weidegebied nabij
Seewinkel voorkomt. Ornithologen heb
ben er twintig van deze vogels geteld,
die voor een wonderlijk en imposant
schouwspel zorgen tijdens de balts in de
maanden april en mei. In de herfst val
len er soms wolken spreeuwen (twee tot
drie miljoen exemplaren) neer op de.
aangrenzende wijngaarden. Net op het
moment dat de oogst op het punt staat
te beginnen en de druiven vol sap zijn.
In de zomer is dat het geval met (steek)-
muggen, die in dichte zwermen tussen
de bomen en struiken aan de boorden
van het meer voorkomen.
Niet alleen vogels leven rond de Neu
siedler See. Ook wilde zwijnen en reeën
scharrelen rond in deze omgeving, ter
wijl een vijftigtal beroepsvissers hun net
ten uitgooien om snoekbaars, paling en
karpers te vangen. Het maakt de Neu
siedler See tot een uiterst gevarieerd ge
bied. Binnen het totaal zijn tal van ge
bieden als natuurgebied aangemerkt zo
als de tweeduizend hectare grote Hut-
weide, dat als kerngebied van het toe
komstige nationale park zou kunnen
fungeren. Hier is nog iets te bespeuren
van het oorspronkelijke poesta-land-
schap waar vroeger grote kudden graas
den. In Hongarije is dit landschaptype
nog veelvuldig aanwezig, maar in Oos
tenrijk vrijwel niet meer. Dank zij de
hulp van het Wereldnatuurfonds heeft
thanr. ook het Oostenrijkse Burgenland
nog een stukje van dit landschapstype
kunnen behouden.
Ondanks alle bedreigingen kan het ge
bied nog altijd bogen op een ongekende
rijkdom en variatie wat flora en fauna
betreft. Maar, zegt Rudolf Berger, het is
vijf voor twaalf en we moeten ons haas
ten willen we die rijkdom en die ver
scheidenheid behouden. Hopelijk is het
niet te laat.
KLAAS GOÏNGA
Voor informatie over vakantiemoge
lijkheden in het gebied van de Neu
siedler See: Oostenrijks Toeristenbu
reau, Stadhouderskade 2, 1054 ES
Amsterdam
CeidócSomont
enïusiedler See werd ongeveer 13.000
gevormd en is een van de
trlijkste fenomenen uit de voor-
ast van Moeder Natuur. Een 270
chtnte kilometer groot zout steppe-
ii waarvan de gemiddelde diepte
;rcfc anderhalve meter bedraagt. Op
z'nige plaatsen valt het meer droog:
gritte poeder dat achter blijft op de
atesten bodem is pure soda. In de pe-
Defvan juni tot september zijn derge-
)eiplaatsen geheel met een lila tapijt
a ft: dan bloeit de zoutaster. Een van
strca vijftig plantesoorten, die in dit
a gedijen.
jaar geleden viel het
stenelemaal droog. Boeren dachten er
mer de bodem in gebruik te nemen
Hier en daar werd
entarwe ingezaaid. Tot ineens na drie-
water terugkwam en het meer
tvlorspronkelijke vorm weer aannam,
iet vallen er ook nu nog steeds stuk-
Broog en dan wordt het land ge-
Da om er vee te weiden. In veel min-
mènate echter dan vroeger het geval
Het riet wordt daardoor niet meer
en ook vergrassing van de
gen treedt in toenemende mate op.
een van de veertig
s lieren die in dit gebied voorkomen,
npet er maar knap lastig mee. Maar
blijkt zich te kunnen aanpas-
i in is dichter naar de wijngaarden ge-
acn om voedsel en een onderkomen
leeken.
i Ituurgebied
01
telaag de dag is de Neusiedler See een
natuurgebied. Niet alléén een bij-
'ér vogelreservaat, maar ook een
waar bijzondere plantengemeen-
te vinden zijn. Zo groeit er de
te! niet geel (maar purperkleurig)
Pnde koningskaars. Bovendien:
grote waterverdamping (200 tot
miljoen kubieke meter per jaar)
Is de Neusiedler See voor een plaat-
J: microklimaat, dat de wijnboeren
'V te stade komt. De Burgenlandse
)t!is van uitstekende kwaliteit. Overi-
zijn die wijnboeren bij natuurbe
schermers niet erg geliefd. De chemische
bestrijdingsmiddelen waarmee zij hun
wijngaarden besproeien, passen allesbe
halve in het beheersconcept dat de bio
logen voor ogen staat. Vandaar dat boe
ren, wier wijngaarden binnen de reser-
vaatsgrenzen liggen, beheersovereen
komsten krijgen aangeboden. Dat bete
kent een soort ecologische wijnbouw om
het milieu zo weinig mogelijk te belas
ten. Wanneer dat leidt tot verminderde
opbrengsten ontvangen de wijnboeren
daarvoor een compensatiebedrag. Dat
gebeurt sinds 1972.
Of dat ook aan Hongaarse kant gebeurt?
De Oostenrijkers halen hun schouders
op. Waarschijnlijk spuiten ze daar onge
limiteerd, vermoeden de Burgenlandse
wijnboeren. Desondanks wil Oostenrijk
graag dat dit unieke meer, dat zich uit
strekt tot in Hongarije, als internatiaal,
grensoverschrijdend natuurreservaat
wordt aangemerkt.
Overigens hebben de Oostenrijkers ook
boter op het hoofd waar het het beheer
van de Neusiedler See betreft. Zij heb
ben er toe bijgedragen dat veel van het
aparte karakter van het meer is aange
tast. En, voegt Rudolf H. Berger, die een
boekje over het meer heeft geschreven,
eraan toe: als de mensen die hier wonen
niet beseffen dat ze wat moeten inleve
ren wanneer de Neusiedler See als be
schermd natuurgebied wordt erkend.
dan helpen de beste maatregelen niet.
„De grote massa van de bevolking moet
eindelijk inzien dat verstoring van dit
landschap de vernietiging van het onver
vangbare kapitaal van de eigen toekomst
betekent". Berger spreekt vervolgens
met afschuw over het gedrag van bezoe
kers. Sommigen nemen bijvoorbeeld de
buidelvormige nesten van het blauw-
borstje mee als souvenir. Soms met eie
ren en al. Ook memoreert hij de (illega
le) handel in opgezette vogels; vogels die
vrijwel uitsluitend in de grensgebied
voorkomen. Voorts zijn veel vogelsoor
ten, zoals de ruigpootbuizerd, de zee
arend en enkele zwaluwsoorten, uit het
gebied vérdwenen, omdat hun broedge
bied te zeer is aangetast.
Maar er is meer dat de Neusiedler See in
gevaar brengt. Een grote waterplas oe
fent nu eenmaal een onweerstaanbare
aantrekkingskracht uit waterrecreanten.
Op veel oeverplaatsen zijn vakantiehuis
jes verschenen. Zeilers en surfers zijn er
volop te vinden en een rondvaartboot
tjoekt het meer vele malen per dag over.
„Maar er wordt nu geen toestemming
meer verleend voor de bouw van vakan
tiehuisjes of -bungalows langs de boor
den van het meer", zegt Alfred Grill, die
daar wel begrip voor heeft, ook al is hij
directeur van het toeristenbureau. Per
slot van rekening wordt de Neusiedler
See jaarlijks ook bezocht door vele tien-
Wh. 'Ad
xm
*1-,
met Duitsland
Oostenrijk dringt zich bij het zien van Tunesische bergdorpjes steeds weer op.
ftRKA - Typische bergdorpjes
en de donkere bossen, groene
lit qden en slingerweggetjes af.
tot tijd duikt een herder
P^en kudde geiten op uit het
ncuiOf een troep kinderen met
ry, Itassen. Alleen de bevolking
>tig iert je er eigenlijk aan dat je
oodord-Afrika bent. De vergelij-
- henet Duitsland, Oostenrijk en
aa? anc^ere bergachtige gebieden
dij zich bij het doorkruisen van
de ioorden van Tunesië steeds
le iop.
de.
Jstplaatsje Tabarka brengt je weer
.^'realiteit. Een azuurblauwe zee en
mdstranden zijn elementen die je
"j Afrikaanse kust mag verwachten.
q I appartementencomplexen, naar
lassen stinkende boulevards en
xopte smakeloze souvenirwinkel-
j' n er gelukkig nog niet. Als het aan
pel^esische regering ligt, blijft dat ook
.^is Tabarka uitgeroepen tot toeristi-
lontwikkelingszone. Montazah-Ta-
7 is de naam van het ambitieuze
jt. Montazah is het Arabische
I voor park. Dit gebied, vlak bij de
grens, moet kwaliteit gaan
X is niet bestemd voor het massa-
he.
ig kilometer buiten het dorp wor
den een internationaal vliegveld, vier
grote hotels en een golfbaan aangelegd.
Het vliegveld is 'misschien' in 1991
klaar, de hotels 'wat later'. Toeristen die
willen genieten van een rustige, ongerep
te, traditionele Arabische kustplaats
kunnen met een gerust hart Tabarka
boeken.
Tabarka heeft genoeg in zich om een
heel aardige toeristenplaats te worden.
Er zijn wat monumenten, er is strand,
zee en zon. Midden in het dorp ligt een
mooi pleintje met exotische bomen en
struiken. Over de paar straten zijn kleine
winkeltjes verspreid die houtsnijwerk,
koraal en aardewerk verkopen. Het
schitterende zestiende-eeuwse Italiaanse
fort van Tabarka is een topper. Het ligt
op de top van een heuvelachtig schier
eiland. Vroeger het bolwerk van de sla
venhandelaar Lómellini uit Genua, nu
doet het dienst als vuurtoren en strate
gisch punt.
Bezoekers worden opgewacht door een
militair, maar hij is er niet gestationeerd
om nieuwsgierigen weg te jagen. Het fort
is gewoon te bezichtigen, de militair
volgt breed glimlachend op bescheiden
afstand. Communiceren is bijna onmo
gelijk. Hij verstaat Frans, de tweede taal
van Tunesië, maar hij spreekt het niet.
Lezen en schrijven kan hij evenmin.
Het uitzicht vanaf het fort is magnifiek:
de zee weerspiegelt alle kleuren blauw,
grote donkere plekken geven de koraal
riffen aan. Tabarka is niet voor niets het
koraalcentrum van Tunesië. De haven
met zijn kleurrijke breekbare visserboot
jes ligt er rustig bij. Een enkele stip op
zee bewijst dat de bootjes zeewaardig
zijn. De beboste bergen steken donker
en dreigend af tegen de blauwe hemel.
Maar degenen die zich hierdoor niet la
ten afschrikken, vinden een rijk geva
rieerd achterland.
Het bergdorpje Ain Draham ligt onge
veer 25 kilometer van Tabarka. Het
dorp met de erachter liggende ongeculti
veerde bossen is goed voor een stevige
wandeling. Liefhebbers van de jacht
kunnen er terecht om op wilde zwijnen
te jagen. Ongeveer tien kilometer verder
op ligt Hammam Bourguiba: een kleine
nederzetting, maar wel in het bezit van
heilzame mineraalwaterbronnen. Hele
Tunesische families bezoeken het kuur
oord en hebben kennelijk baat bij het ge
neeskrachtige water.
y /I daar loopt de grens met
ó/jjarije". Alfred Grill wijst met
uitgestrekte arm naar een
palen, die midden in het
"J staan. „Dwars door het water
Aide staatsgrens", verduidelijkt
Op het land is die aangegeven
Maar dat gaan
>2-^ongaren weghalen nu ze vrij
ens over mogen. Wel laten ze
—jaar honderd meter staan. Als
nnering aan de tijd van
In het uiterste zuidoosten van Oostenrijk, in de zogeheten Pannonische laagvlak
te, ligt een unieke steppenmeer van honderden vierkante kilometers, gevuld met
brak en zout water: de Neusiedler See. Het is omzoomd met rietkragen, die op
sommige plaatsen een breedte van vijf kilometer hebben. Een prachtig vogelreser
vaat, waar zo'n driehonderd soorten broeden of geregeld neerstrijken. In 1995 wil
Oostenrijk - beter gezegd de regering van de deelstaat Burgenland waartoe de
Neusiedler See behoort - samen met Hongarije dit meer voordragen als interna
tionaal natuurreservaat. Een project, waarmee Oostenrijk internationaal prestige
kan verwerven.
duizenden natuurliefhebbers (onder wie
veel vogelaars), en die brengen zeker ook
het nodige geld in het laatje. Vandaar
dat de Oostenrijkers er voor waken dat
het unieke karakter van het meer verder
wordt aangetast. Waarbij een Nederland
se bioloog hoofdschuddend opmerkt dat
de Neusiedler See nu al het karakter van
een steppemeer kwijt is en dat dat nooit
meer zal terugkomen. Daarvoor hebben
wijnbouw, landbouw, recreatie en toeris
me reeds een te grote claim op het ge
bied gelegd. „En dat is niet meer terug te
draaien, ook niet via beheersovereen
komsten".
Spanningsveld
In de Neusiedler See wordt het span
ningsveld zichtbaar dat bestaat tussen
enerzijds de natuur en anderzijds mens,
die steeds weer zijn grenzen probeert te
verleggen. Want wijnbouw, recreatie en
toerisme zijn zaken waarmee goed geld
is te verdienen. Doordat de wijnboeren
met kunstmest werken, waait er jaarlijks
ongeveer zeventig ton fosfor in het wa
Nög is de Neusiedler See een uniek na
tuurgebied. Maar het is vijf voor twaalf.
FOTO: PR
