Actievoeren
sterk wapen
van consument
Oost-Berlijn: geschiedenis in revisie
Koploper
„ALS MENSEN DE AUTO UIT
MOETEN
WORDT HET MOEILIJKER"
Zeggen en doen
Benenwagen
Begin
CeidóeGotruvnt
Leugen
Verplicht
w&l
V
Steeds meer gemeenten hebben een )i
mokar, waar burgers hun klein chen
afval kwijt kunnen. Maar wat heb jt
aan als hij alleen overdag een uurtje
jou in de buurt staat, terwijl je een W~
dige baan hebt?".
FOTt
is het niet makkelijk om stappen tw
het eigen bedrijf te nemen", meent J
Milieuvriendelijke werknemers
daarom vooral aangewezen op onde
mingsraad en vakbeweging. Ze is ei
overtuigd dat de FNV-leden wèl wi
„Het milieubeleid van de FNV is i
slotte mede tot stand gekomen dotj^
k
de leden erom vroegen".
De industriebonden zijn op dit moffi^
koploper met hun pogingen een arf
met betrekking tot het milieu in de <r
te laten opnemen. Men heeft bijw6
beeld voor elkaar gekregen dat een
nemer zonder direct problemen te jaa
gen zijn chef moet kunnen wijzen opLu
lieu-onvriendelijk gedrag op het vL
Volgens Piet Jansen, districtsbestuufr.
van de Industriebond-FNV in Ro?K
dam, is dit nog maar het prille begii
stuit de vakbeweging nog op veel M
stand van de werkgevers. j,e.
„Een jaar geleden zijn we ermee betn
nen om tenminste de positie van wL,
nemers ten opzichte van het milieu Lj
te leggen. Het was allemaal nog heel'nc
scheiden, maar in de werkgeversweL
liep iedereen hiertegen te hoop", aLj
Piet Jansen. Met de poging om in deL
op te laten nemen dat een werkneLj
bepaalde milieuvervuilende klussen [>u
mogen weigeren is volgens Jansen I
helemaal weinig gescoord. Tot nu
heeft de Industriebond-FNV het pret
één keer voor elkaar gekregen dat
bedrijf zich via de cao verplichtte toi
maken van een milieuverslag. Daai
wordt in kaart gebracht hoe vervuil
een bedrijf eigenlijk is. In feite is dati
meer dan een begin.
Jansen heeft weinig illusies over de!
ken die werknemers zelf binnen het|
drijf zouden kunnen aanpakken,
meel hebben werknemers erg weini
zeggen. Iets veranderen aan de kwa
stoffen die een fabriek uitstoot is ui
sloten. Als werknemer kun je hooi
iets doen aan het zogenaamde 'kleinjj
lieu': werken aan 'schoon in ei
huis'."
ELSBETH KJBO
ti j
de
ïniflL.
wal
De burger wordt mondiger, ook en vooral op het
gebied van het milieu. Daarvan zijn consumenten
en milieuorganisaties en vakbeweging althans
overtuigd. Zij worden dagelijks bestookt met een
enorme stroom van vragen over het milieu. In brede
lagen van de bevolking is de belangstelling voor onze
leefomgeving zeer groot, is de conclusie die zij
daaruit trekken. Uit verscheidene onderzoeken en
enquêtes is gebleken dat mensen zelfs een
behoorlijke som geld extra per jaar overhebben voor
een schonere leefomgeving. Maar de vraag of
consumenten/werknemers bereid zijn hun
milieuvriendelijke gedachten in de praktijk brengen
is moeilijker te beantwoorden. „Tussen zeggen en
doen zit een groot verschil".
DEN HAAG - Wat doe ik met
oud frituur- en oliebollenvet? Wel
ke batterijen kan ik het beste ge
bruiken? Bestaan er milieuvriende
lijke bestrijdingsmiddelen? Hoe be
trouwbaar is ons drinkwater? Mijn
moestuingrond is verontreinigd
met cadmium, wat kan ik nu het
beste doen? Welk wasmiddel is het
beste voor het milieu? Wat bete
kent biologisch afbreekbaar? Is
loodvrije benzine echt beter voor
het milieu? Bestaat er lijm die niet
schadelijk is? Hoe weet ik of er
PVC in plastic zit?
Dit is slechts een greep uit een grote berg
vragen die de verschillende milieu- en
consumentenorganisaties dagelijks voor
geschoteld krijgen. De milieutelefoon
van de Vereniging Milieudefensie kreeg
vorig jaar ruim elfduizend van dergelijke
vragen. De Consumentenbond, die begin
januari de actie 'Milieumelder' hield,
nam in één week maar liefst 3500 tele
foontjes aan met klachten over het mi
lieu.
De meeste klachten gaan over het ge
scheiden inzamelen van huisvuil, wat te
doen met klein chemisch afval, over het
openbaar vervoer en over de overdaad
aan verpakkingen om veel levensmidde
len. Daarnaast hebben consumenten
veel vragen over onder meer wasmidde
len, doe-het-zelf-materialen, vervuilde
grond, schadelijke stoffen in produkten,
auto's en brandstof en over de ingre
diënten van voedingsmiddelen zoals de
geur- en smaakstoffen.
„Wij krijgen tachtig tot honderd vragen
per dag", zegt Sylvia Borg, woordvoer
ster van de Milieutelefoon, een afdeling
van de Vereniging Milieudefensie.
„Daaruit maak ik op dat steeds meer
mensen iets willen doen voor het milieu.
De vragen die ze stellen zijn namelijk
heel praktisch, zoals 'welk wasmiddel
kan ik het best gebruiken?'. Vaak is al
leen niet duidelijk hóe ze iets aan de mi
lieuvervuiling kunnen doen".
Ook de indrukken van de vakbeweging
zijn positief over de betrokkenheid van
de werknemers bij het voeren van een
milieubeleid. Na het discussieproject ,,'t
-Sein op groen" van de FNV, dat voor
een eerste bewustwording van werkne
mers moest zorgen, krijgt de vakcentrale
geregeld kritiek op de plastic tasjes en
pennen die de FNV als gratis promotie
artikelen uitdeelt. Ook de nieuwe dienst
Wie ettelijke keren is gestuit op een volle glasbak, gooit in het vervolg zijn lege flessen
weer gewoon in de vuilnisbak, zo waarschuwt de Consumentenbond.
FOTO: CEES VERKERK
naai Milieubeleidsplan (NMP), dat vorig
jaar mei door de toenmalige minister
van VROM, Ed Nijpels, werd gepresen
teerd, gaan elk huishouden dit jaar der
tig gulden per maand extra kosten. De
verwachting is echter dat dit een lage
schatting zal blijken te zijn, zeker als het
bedrijfsleven de kosten van zijn ver
plichtingen aan de consument gaat door
berekenen. Op zichzelf is dat geen be
zwaar. Via enquêtes en onderzoeken
hebben grote groepen burgers immers la
ten weten bereid te zijn meer geld op ta
fel te leggen als de leefomgeving daar
maar schoner van wordt. Althans, dat
zéiden de ondervraagden in die enquê
tes. De vraag is echter of consumenten
ook genegen zijn hun milieuvriendelijke
gedachten in de praktijk te brengen.
„Tussen zeggen en doen zit een groot
verschil", geeft Schuttelaar van de Con
sumentenbond toe. Hij plaatst daar wel
de kanttekening bij dat er ook nog niet
genoeg mogelijkheden voorhanden zijn
om zich milieuvriendelijk te gedragen.
„Er zijn wel steeds meer gemeenten die
klein chemisch afval, zoals bijvoorbeeld
verfresten, batterijen en agressieve cos
metica, apart inzamelen. Maar wat heb
je aan een chemokar die alleen op don
derdag tussen één en twee bij jou in de
buurt staat, terwijl je een volledige baan
hebt? De chemokar bereikt slechts vijf
tien tot dertig procent van de mensen.
Door dergelijke drempels weg te nemen
zullen meer mensen zich inspannen om
het afval gescheiden aan te bieden".
Schuttelaar schat dat ongeveer tachtig
procent bereid is papier, glas, chemische
middelen, plastic en groente- en tuinaf
val los van elkaar in te leveren.
Mirjam de Jong, milieudeskundige van
Konsumenten Kontakt, is voorzichtiger.
Zij houdt het op zestig tot zeventig pro
cent als het gaat om glas, papier en tex
tiel. Voor een aparte compostbak en
voor een milieu-box zijn nog maar klei
ne aantallen te porren, constateert zij.
De milieu-medewerker van de Swoka,
een instituut voor wetenschappelijk con
sumentenonderzoek, Hans-Paul Sideri-
us, is pessimistischer. „Doordat er steeds
meer problemen aan het licht komen
zijn mensen bezorgder", constateert hij.
„Of dat tot gedragsverandering leidt
Als men echt iets moet opgeven voor
een schoner milieu, bijvoorbeeld de auto
wat vaker laten staan en de fiets pakken,
wordt het al een stuk moeilijker. Het
'doen', daar zal nog veel aan moeten ge
beuren. Wel is her en der een begin ge
maakt".
De Milieutelefoon is op dit moment be
zig met een kort onderzoekje onder de
bellers met vragen over schoonmaak
middelen. Gevraagd wordt of de vragen
steller inderdaad op een milieuvriende
lijker schoonmaakmiddel is overgestapt.
De eerste voorzichtige conclusie van Syl
via Borg is dat belangstellenden inder
daad hun koopgedrag veranderen.
De belangrijkste zaken die consumenten
kunnen aanpakken is het kopen van mi
lieuvriendelijke produkten, letten op de
hoeveelheid en soorten verpakkingsma
teriaal, vaker met de benenwagen, fiets,
bus of trein reizen en 'last but not least'
actie voeren. In het afgelopen najaar is
gebleken dat de consument daarmee een
fors machtsmiddel in handen heeft. De
actie tegen het PVC in plastic waarin
veel levensmiddelen worden verpakt
heeft een aantal grootwinkelbedrijven er
toe gebracht deze giftige stof uit zijn
schappen te weren. Het Centraal Bureau
Levensmiddelenhandel wil dat alle PVC-
verpakkingen vanaf september vervan
gen zijn door milieuvriendelijke alterna
tieven.
Behalve consument is een groot deel van
de burgers ook werknemer, niet zelden
in een vervuilend bedrijf. Het valt echter
niet mee om als individu iets op milieu
gebied binnen een groot, log bedrijf voor
elkaar te krijgen. Iets simpels als oud pa
pier verzamelen stuit vaak al op proble
men. Vaker gaat het om veel complexer
zaken. Probeer maar eens in je eentje
een hele fabriek zo ver te krijgen ge
bruikte poetslappen uit de gewone vuil
nisbak te houden of om je werkgever
over te laten stappen op een schoner
produktieproces.
Tets overhebben voor het milieu' is vol
gens Gerard Cremers, milieumedewerker
van het CNV, vooral een kwestie van in
stelling en mentaliteit. „Je moet bij alles
wat je doet goed opletten wat de gevol
gen voor het milieu zijn. En of je veel of
weinig kunt doen hangt natuurlijk ook af
van de baan die je hebt".
Petra Ket van de FNV wijst er op dat
werknemers vrijwel altijd met vervuiling
worden geconfronteerd. Maar of zij zelf
proberen daar iets tegen te doen, daar
heeft zij niet zo'n zicht op. „Als individu
ZATERDAG 10 FEBRUARI 1990 PAGIN,
auto van FNV-voorzitter Stekelenburg is
sommige leden een doorn in het oog.
Volgens milieu-medewerkster Petra Ket
van de FNV is de belangstelling voor het
milieu bepaald geen modeverschijnsel.
„Eigenlijk zijn we nog maar aan het be
gin. Het lijkt alsof we nu op een hoogte
punt zijn, maar ik verwacht dat de aan
dacht voor het milieu niet zal verslap
pen". De FNV zal er wel voor zorgen
dat haar (kader)leden op de hoogte wor
den gehouden van de ontwikkelingen
rond het milieu binnen de bedrijven. Bij
elke scholingsactiviteit van de vakcen
trale zal standaard een hoofdstukje 'mi
lieu' worden opgenomen in het pakket.
Milieu-deskundigen van de Consumen
tenbond en de stichting Konsumenten
Kontakt vinden dat er haast moet wor
den gemaakt door de overheden met het
ontwerpen van goede regelingen, bij
voorbeeld voor het gescheiden ophalen
van huisvuil. „Juist nu de aandacht
voor het milieu groot is, moet er iets ge
beuren. Als de consument steeds op een
volle glasbak stuit of zijn fotochemica-
lién nergens kwijt kan, raakt hij gedemo
tiveerd en dan verliest het milieu de in
teresse van een grote groep vervuilers",
denkt Marcel Schuttelaar van de Consu
mentenbond.
Alleen al de maatregelen in het Natio-
^tochemicaBo,
afgewerkte olie
3'% stoffen
brandbare stoffen
bestrijdingsmiddelen
onkruidverdelger
schoonmaakmiddele!
verfrestanten
bijtende stoffen
turen
cosmetica
spuitbussen
lijmrestanten
'chemicaliën?^
Mttenjen«cijS|
as 2
in t
ikeli
fog
boei
korr
boe
uari
luit
I hi.
t vai
lop
Een soldaabasi
wacht vooM^
Nat (foclM
FOTO: te f
PERS UNIt
_r
OOST-BERLIJN - Ondanks alle
ingrijpende veranderingen in Oost-
Berlijn gaat de wisseling van de
wacht bij de Neue Wache, het mo
nument ter herdenking van de
slachtoffers 'van het fascisme en
militarisme', vlak bij de Branden
burger Tor, gewoon door.
De in paradepas gedrilde soldaten met
een versteende uitdrukking op hun ge
zicht trekken zich niks aan van de vele
kijkers die vooral aangetrokken worden
door deze militaire strapatsen. De op
zijn Pruisisch gedrilde soldaten maken
duidelijk dat er in de hoofdstad van de
arbeiders- en boerenstaat soms meer
continuïteit met de recente Duitse ge
schiedenis bestaat dan de huidige leiders
zelf zouden willen toegeven.
Een ander voorbeeld dat de geschiedenis
zich niet gemakkelijk laat intomen vindt
men in het pal naast de Neue Wache ge
legen Museum für Deutsche Geschichte.
De jongste afdeling van dit museum, dat
de glorierijke daden in beeld brengt van
de arbeiders- en boerenstaat, is tot nader
order gesloten. Het ziet er niet naar uit
dat die afdeling spoedig weer zal open
gaan. Dat zal misschien pas gebeuren
wanneer de DDR definitief als tragisch
curiosum in de geschiedenis is bijgezet.
De afdeling gaat over de periode van de
oprichting van de DDR in 1949 tot aan
de oprichting in 1961 van de 'anti-fascis
tische verdedigingswal' door 'kameraad
Honecker', zoals 'die Mauer' eufemis
tisch in DDR-jargon wordt aangeduid.
Zes jaar geleden, toen we ook een be
zoek aan het museum brachten, lag die
afdeling er nog in volle glorie bij. Deze
begon zo fraai - en dat is nu nog wèl te
zien - met de reuze vergroting van een
foto uit mei 1946 waarop Otto Grote-
wohl, voorzitter van de socialistische
SPD, de hand drukt van Wilhelm Pieck,
voorzitter van de communistische partij.
Pieck zou de eerste president van de
DDR worden, Grotewohl de eerste mi-
nister-president. Die handdruk is nog
eens heel nadrukkelijk omcirkeld om
aan de argeloze toeschouwer duidelijk te
maken dat de DDR destijds gelegiti
meerd werd door het samengaan van de
twee grootste partijen, de communisten
en socialisten. Maar de foto maskeert in
feite een leugen, want de socialistische
achterban wilde van zo'n opgaan in de
communistische partij niets weten. Dat
wordt in feite toegegeven door een ge
stencild blaadje in een vitrine waarop de
resultaten vermeld worden van de ver
kiezingen die in oktober 1946 werden
gehouden. Het zijn de enige verkiezin
gen die ook de instemming van de Rus
sen hebben gehad en de resultaten waren
vernietigend voor de communisten. De
socialisten kwamen toen zowel in het
oostelijke als in het westelijke stadsdeel
als winnaars uit de bus. Zelfs de chris
ten-democraten scoorden nog iets hoger
dan de communisten die door hun bij
drage aan de overwinning op Hitier toch
over een zeer groot prestige beschikten.
Vervolgens gaat het dan onder druk van
de Russen met de socialisten bergaf
waarts, althans in Oost-Berlijn, want die
mogen niet langer contact hebben met
hun geestverwanten in het westelijk
stadsdeel. Maar dat krijgen we niet lan
ger te zien.
Voor wie carrière wilde maken in de
partij en de jonge apparatchiks was het
museum een must, een verplicht num
mer. Daar kon je de vele stuiptrekkingen
zien van het kapitalisme en het imperia
lisme en de voorbodes van de klassenlo
ze maatschappij, de commune van Pa
rijs en de uitroeping van de radenrepu
bliek door Karl Liebknecht en Rosa Lu
xemburg in 1918. Daar werden de lijnen
getrokken vanuit het verre verleden die
allemaal moeten samenvloeien in de
DDR. Je kon er in een fikse discussie
verzeild raken met zo'n apparatchik als
je het waagde de versie van de feiten zo
als die daar gepresenteerd werden van
commentaar te voorzien.
De felheid van de apparatchiks stond in
schrille tegenstelling tot de vijandige on
geïnteresseerdheid van de breiende da
mes die tegen yooroorlogse prijzen de
toegangskaartjes verkochten. De onme
telijke zalen liggen er nu grotendeels ver
laten bij. Een tentoonstelling over Tho
mas Münzinger, leider van de boerenop
standen die als een communistische
voorzaat gezien kan worden en tijdge
noot was van Luther, blijkt bepaald geen
trekpleister.
Toch is de sfeer in het museum ontspan
nen. Als we vragen waarom de meest re
cente afdeling is gesloten wordt er vrien
delijk gelachen en gegniffeld. „Dat is
toch evident", lijkt de vrouwelijke sup
poost te willen zeggen. Ze voelt zich een
stuk vrijer nu deze geschiedenis niet
meer op haar drukt.
PAUL VAN VELTHOVEN
